https://physicsgg.me/2018/04/01/επανέρχεται-το-μάθημα-της-αστρονομία/amp/

Επανέρχεται το μάθημα της Αστρονομίας στο Λύκειο.

Ο υπουργός Παιδείας Κώστας Γαβρόγλου θα καταθέσει αμέσως μετά το Πάσχα μια τροπολογία η οποία θα επαναφέρει το μάθημα της «Αστρονομίας- Στοιχεία Διαστημικής» στο Λύκειο από το επόμενο σχολικό έτος.

http://digitalschool.minedu.gov.gr/modules/ebook/show.php/DSGL-B114/42/257,1243/

Η απόφαση αυτή λήφθηκε μετά από μακρά συνομιλία που είχε ο Κώστας Γαβρόγλου με τον υπουργό ψηφιακής πολιτικής, τηλεπικοινωνιών και ενημέρωσης, Νίκο Παππά, οι πολύμηνες προσπάθειες του οποίου αποσκοπούν στο να κερδίσει η Ελλάδα το στοίχημα για το διάστημα:

Το Διάστημα μας αφορά, λοιπόν. Και δεν θα το αφήσουμε στην τύχη του, τις προσεχείς εβδομάδες, φέρνουμε στο Κοινοβούλιο την Εθνική Διαστημική Νομοθεσία. Παύουμε να είμαστε ουραγοί. Προχωράμε στην ίδρυση του Ελληνικού Διαστημικού Οργανισμού (ΕΔΟ). pic.twitter.com/mxWUfStKCU

— Νίκος Παππάς (@nikospappas16) November 13, 2017

O υπουργός ψηφιακής πολιτικής και τηλεπικοινωνιών εξέπληξε τον Κώστα Γαβρόγλου, όταν αναφερόμενος στο υπόβαθρο των τηλεπικοινωνιών, του υπενθύμισε πως βασίζεται στον ηλεκτρομαγνητισμό, στα πειράματα και τους νόμους των Oersted, Faraday, Biot-Savart, Faraday, Maxwell κλπ, βασικά κεφάλαια της φυσικής που διδάσκονται στην μέση εκπαίδευση όλων των χωρών του πλανήτη, εκτός από την Ελλάδα. Γι αυτή την παραδοξότητα είναι ενήμερος και προβληματισμένος ο ίδιος ο πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας. Σύμφωνα με δημοσιογραφικές πληροφορίες ο Κώστας Γαβρόγλου διαφώνησε έντονα στο ζήτημα αυτό, τονίζοντας πως όλα αυτά είναι ανυπόστατα. Επέμεινε πως ο ίδιος είναι φυσικός και γνωρίζει πολύ καλά ότι η διδασκαλία του ηλεκτρομαγνητισμού δεν θα προσφέρει τίποτε στους μαθητές Λυκείου. Ο ηλεκτρομαγνητισμός είναι δύσκολος και πρέπει να διδάσκεται μόνο στις αντίστοιχες πανεπιστημιακές σχολές και σε όσους φοιτητές τον επιλέξουν.

Η Τομεάρχης Παιδείας της Νέας Δημοκρατίας, Νίκη Κεραμέως, έκανε την ακόλουθη δήλωση:

«Οι προτάσεις της ΝΔ για την εκπαίδευση θέτουν σε απόλυτη προτεραιότητα την παροχή υψηλής ποιότητας εκπαιδευτικού προϊόντος, βασισμένου στις αρχές της αυτονομίας, της αξιοκρατίας και της αριστείας. Υπενθυμίζουμε τις προσπάθειες του πρώην πρωθυπουργού Αντώνη Σαμαρά, που πρώτος έβαλε τα θεμέλια για την δημιουργία Κέντρου Διαστημικής Έρευνας και Υψηλής Τεχνολογίας στην Καλαμάτα. Είναι αυτονόητο πως οι μαθητές-πελάτες του προϊόντος της μέσης εκπαίδευσης πρέπει να διδάσκονται το μάθημα αστρονομία και στοιχεία διαστημικής σε υψηλό επίπεδο. Οι παρεμβάσεις στην μέση εκπαίδευση που στοχεύουν στην προώθηση της αριστείας, εννοείται πως θα στηριχθούν από τη ΝΔ».

http://physicsgg.me/2018/04/01/%ce%b5%cf%80%ce%b1%ce%bd%ce%ad%cf%81%cf%87%ce%b5%cf%84%ce%b1%ce%b9-%cf%84%ce%bf-%ce%bc%ce%ac%ce%b8%ce%b7%ce%bc%ce%b1-%cf%84%ce%b7%cf%82-%ce%b1%cf%83%cf%84%cf%81%ce%bf%ce%bd%ce%bf%ce%bc%ce%af%ce%b1/

Περιήγηση στον έναστρο ουρανό.

Εχετε παίξει ποτέ «ενώστε τις κουκκίδες» στον μαγικό καμβά του έναστρου ουρανού; Εχετε προσπαθήσει να εντοπίσετε τη Μικρή και τη Μεγάλη Αρκτο, τον Ωρίωνα, την Ανδρομέδα, την Κασσιόπη, τον Ηρακλή, τον Περσέα; Γνωρίζετε τις ευφάνταστες και συναρπαστικές ιστορίες των ηρώων και ηρωίδων που χάρισαν το όνομά τους στους αστερισμούς κάνοντάς τους τους λαμπρότερους, διαχρονικότερους και πιο εύγλωττους αφηγητές των περιπετειών τους στο πέρασμα των αιώνων;

Ογδόντα οκτώ είναι οι επίσημοι, διεθνώς αναγνωρισμένοι αστερισμοί, οι ομάδες δηλαδή των πιο λαμπρών αστεριών μιας περιοχής του ουρανού που σχηματίζουν εικόνες, καθώς ενώνονται μεταξύ τους με νοητές γραμμές. Η βραβευμένη γραφίστρια και art director Σάρα Γκίλινχαμ συγκέντρωσε στο εξαιρετικό βιβλίο «Κοιτάζοντας τα αστέρια» στοιχεία για κάθε έναν από αυτούς τους αστερισμούς, τις ιστορίες που τους συνοδεύουν, αλλά και οδηγίες για τον εντοπισμό τους στον ουράνιο θόλο. «Ο στόχος μου ήταν να επιλέξω τους πιο γνωστούς και τους πιο συναρπαστικούς μύθoυς και θρύλους που σχετίζονται με κάθε έναν από τους αστερισμούς, υπάρχουν όμως περισσότερες ιστορίες για όσους ενδιαφέρονται να μάθουν», σημειώνει η συγγραφέας.

Η Γκίλινχαμ παραθέτει τους αστερισμούς με βάση την κατηγοριοποίησή τους σε αρχαίους –αυτούς που ανακαλύφθηκαν και ονοματίστηκαν πριν από χιλιάδες χρόνια από τον Ελληνα μαθηματικό, γεωγράφο και αστρονόμο Κλαύδιο Πτολεμαίο και τον Πέρση αστρονόμο Αλ Σούφι– και σε σύγχρονους – όσους επινοήθηκαν κατά τη διάρκεια της εποχής των ανακαλύψεων, το 1500 και το 1700.

Οι αρχαίοι αστερισμοί παρατίθενται χωρισμένοι σε δύο ενότητες, αυτούς που απαρτίζουν τον ζωδιακό κύκλο ή μικρό κύκλο των ζώων, γιατί παραπέμπουν κυρίως σε ζώα, και σε όσους παραπέμπουν σε πρόσωπα, ζώα και ιερά αντικείμενα της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας (όπως ο Ηνίοχος, ο Κένταυρος, η Κόμη της Βερενίκης, ο Πήγασος). Οι δε σύγχρονοι αστερισμοί χωρίζονται σε όσους απεικονίζουν ζώα και ανθρώπους (ο Χαμαιλέων, η Δοράς, ο Μονόκερος, ο Φοίνικας) και σε αυτούς που θυμίζουν αντικείμενα και σύμβολα (ο Σταυρός του Νότου, ο Οκτάντας, το Τηλεσκόπιον, η Ασπίς). Για κάθε αστερισμό παρατίθεται η αντίστοιχη εικόνα του, φιλοτεχνημένη από τη Γκίλινχαμ με φροντίδα, καλαισθησία και μια δόση αστρόσκονης.

Τον πρόλογο του βιβλίου υπογράφει ο επίτιμος διευθυντής του Ευγενίδειου Πλανηταρίου κ. Διονύσης Π. Σιμόπουλος, ο οποίος κάνει μια αναδρομή στην προέλευση των αστερισμών, επισημαίνοντας ότι «αν και λέγεται ότι ήταν η φαντασία που διέγραψε μόνη της τα διάφορα καταπληκτικά συνταιριάσματα στον ουράνιο θόλο, δίνοντας έτσι ονομασίες στους διάφορους αστερισμούς, εντούτοις δεν πρέπει να ήταν μόνο η φαντασία αλλά και οι καθημερινές ανάγκες της επίγειας ζωής. Γιατί η μοίρα των αρχαίων λαών ήταν στενά συνδεδεμένη με τη φύση». Και εξηγεί: «Οι ναυτικοί έπρεπε να εμπιστευθούν τον ουρανό για να ταξιδέψουν. Οι γεωργοί έπρεπε να συμβουλευθούν τους αστερισμούς για κάθε δουλειά του κάμπου και οι βοσκοί έπρεπε να παρακολουθούν την πορεία των άστρων για να διαφεντεύουν τα κοπάδια τους. Φαίνεται δηλαδή ότι ο πρώτος και κύριος σκοπός της δημιουργίας των αστερισμών ήταν ως βοηθητικό μέσο προσανατολισμού και οδηγού της καθημερινής ζωής των αρχαίων».

Εκτός της χρηστικής και της επιστημονικής τους αξίας, ωστόσο, η συγγραφέας επισημαίνει και αναδεικνύει το γεγονός ότι οι αστερισμοί αποτελούν ταυτόχρονα φορείς συλλογικής μνήμης και οι ιστορίες που τους συνοδεύουν αποκαλύπτουν στοιχεία για την κουλτούρα, τις πεποιθήσεις και την καθημερινότητα αρχαίων και νεότερων πολιτισμών.

Ταξίδι γνώσης

Οι ερασιτέχνες επίδοξοι αστρονόμοι θα βρουν στις σελίδες του βιβλίου ουράνιους χάρτες και οδηγίες για τη χρήση τους, που θα τους βοηθήσουν να εντοπίσουν τη θέση των αστερισμών, μεμονωμένων άστρων καθώς και ολόκληρες ουράνιες «γειτονιές». Θα βρουν, επίσης, πληροφορίες σχετικά με τα υπάρχοντα εργαλεία αστροπαρατήρησης, προτεινόμενες εφαρμογές, βιβλία και σχετικές ιστοσελίδες, ενδεικτική και προσεκτικά επιλεγμένη βιβλιογραφία, αλλά και ένα πολύ χρήσιμο γλωσσάρι. Με πλοηγό το βιβλίο της Γκίλινχαμ θα ξεκινήσουν ένα ταξίδι γνώσης στις γειτονιές του έναστρου ουρανού, μαθαίνοντας ταυτόχρονα τις ιστορίες που λέγονται για τις παρέες των άστρων και δεν θα κοιτάξουν ποτέ ξανά τον νυχτερινό ουρανό με τον ίδιο τρόπο.

ΣΑΡΑ ΓΚΙΛΙΝΧΑΜ

Κοιτάζοντας τα αστέρια

μτφρ. Ηλίας Μαγκλίνης

προλ. Διονύσης Σιμόπουλος

εκδ. Καπόν, σελ. 224

Στην φωτογραφία ο Κάνωπος που είναι αστέρας πρώτου μεγέθους, το δεύτερο πιο φωτεινό άστρο στον ουρανό και το πιο φωτεινό στον αστερισμό της Τρόπιδος, της Πρύμνας και των Ιστίων. Πήρε την ονομασία του από έναν αρχαίο Ελληνα πλοηγό και χρησιμοποιείται ακόμα και σήμερα στις διαστημικές αποστολές λόγω της φωτεινότητάς του (εικονογράφηση από το βιβλίο).

https://www.kathimerini.gr/1055220/gallery/politismos/vivlio/perihghsh-ston-enastro-oyrano

Αστρονομία δια γυμνού οφθαλμού

Εμείς, μπορεί να μην έχουμε την δυνατότητα να παρατηρήσουμε το σύμπαν μέσα από το Webb ή άλλα πανάκριβα τηλεσκόπια, αλλά απόψε το βράδυ μπορούμε δια γυμνού οφθαλμού, να δούμε το πέρασμα του Διεθνούς Διαστημικού Σταθμού από τον νυχτερινό ουρανό:

Ο Διαστημικός Σταθμός θα εμφανιστεί απόψε στις 6:53μμ 10^ο νοτιοδυτικά,, θα φτάσει σε μέγιστο ύψος 84^ο και θα είναι ορατός επί τρία λεπτά μέχρι να εξαφανιστεί.

Εκτός από τον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό μπορούμε να δούμε και την φθινοπωρινή βροχή των διαττόντων Λεοντιδών που θα κορυφωθεί  Πέμπτη 17 Νοεμβρίου έως τα χαράματα της Παρασκευής.

Οι Λεοντίδες είναι μια μέσης έντασης βροχή διαττόντων, η οποία όμως κατά καιρούς φαίνεται ιδιαίτερα εντυπωσιακή. Συνήθως φέρνει στον ουρανό της Γης έως 15 «πεφταστέρια» ανά ώρα, αλλά κάθε περίπου 33 χρόνια εμφανίζει ένα περιοδικό αποκορύφωμα με εκατοντάδες ή και δεκάδες χιλιάδες μετέωρα την ώρα. Η πιο πρόσφατη θεαματική χρονιά ήταν το 2001. Η εν λόγω βροχή διαττόντων διαρκεί από τις 6 έως τις 30 Νοεμβρίου και φαίνεται να προέρχεται από τον αστερισμό του Λέοντα, από όπου πήρε και το όνομά της. Στην πραγματικότητα, πρόκειται για τα σωματίδια της σκόνης που έχει αφήσει πίσω της η ουρά του κομήτη 55Ρ/Τέμπλ-Τατλ, ο οποίος ανακαλύφθηκε το 1865 και κάθε Νοέμβριο τα απομεινάρια του διασταυρώνονται με την τροχιά της Γης. Ο κομήτης θα πλησιάσει ξανά τη Γη το 2031. Καθώς η Γη περιφέρεται γύρω από τον Ήλιο, τα απομεινάρια του κομήτη συναντούν το ανώτερο στρώμα της ατμόσφαιρας του πλανήτη μας, αναφλέγονται λόγω της τριβής και σχηματίζουν φωτεινές σφαίρες, γνωστές ως «πεφταστέρια» ή διάττοντες. Η παρατήρηση των διαττόντων είναι πάντα καλύτερη όταν γίνεται από κάποια σκοτεινή τοποθεσία.

Επιπλέον, τις πρώτες πρωινές ώρες η Σελήνη θα προσεγγίσει 4^ο βόρεια τον Βασιλίσκο (α Λέοντα).

https://physicsgg.me/2022/11/17/ένα-αστέρι-γεννιέται/

Αστρονόμοι εντόπισαν ραδιοσήμα από μακρινό γαλαξία.

Το σήμα προήλθε από γαλαξία που ονομάζεται SDSSJ0826+5630 και βρίσκεται σε απόσταση 8,8 δισεκατομμύρια έτη φωτός (… και δεν έχει καμία σχέση με εξωγήινους)

Xρωματισμένη εικόνα του ραδιοφωνικού σήματος από το ατομικό υδρογόνο του γαλαξία. Το υδρογόνο εκπέμπει ραδιοκύματα μήκους κύματος 21 εκατοστών [διαβάστε σχετικά: Το υδρογόνο εκπέμπει στην ραδιοφωνική συχνότητα των 1420 ΜHz]

https://physicsgg.me/2011/01/24/το-υδρογόνο-εκπέμπει-στην-ραδιοφωνικ/

Αστρονόμοι που χρησιμοποιούσαν ραδιοτηλεσκόπιο στην Ινδία κατέγραψαν το πιο μακρινό ραδιοσήμα από έναν γαλαξία, τροφοδοτώντας τις ελπίδες ότι τα μυστικά του πρώιμου σύμπαντος μπορούν να αποκαλυφθούν χρησιμοποιώντας την υπάρχουσα τεχνολογία τηλεσκοπίων σύμφωνα με την δημοσίευσή τους με τίτλο ‘Detection of H I 21 cm emission from a strongly lensed galaxy at z~1,3‘

https://academic.oup.com/mnras/article/519/3/4074/6958817?login=false

Το σήμα προήλθε από έναν γαλαξία που ονομάζεται SDSSJ0826+5630 που βρίσκεται σε απόσταση 8,8 δισεκατομμύρια έτη φωτός (z~1,3).  Αυτό ουσιαστικά σημαίνει ότι υπάρχει πιο κοντά στo Big Bang από οποιονδήποτε άλλο γαλαξία που είχε ανιχνευθεί προηγουμένως χρησιμοποιώντας ραδιοαστρονομία.

H τεχνική που χρησιμοποίησαν

Οι αστρονόμοι εκμεταλευτηκαν το φαινόμενο του βαρισκού φακού που εμφανίζεται όταν η μάζα ενός αντικειμένου προκαλεί κάμψη της ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας. ‘Ετσι, τα αντικείμενα του υποβάθρου να μεγεθύνονται αρκετά σε σχέση με τα αντικείμενα στο προσκήνιο.

Η απεικόνιση μας δείχνει τον τρόπο ανίχνευσης του σήματος από έναν μακρινό γαλαξία χρησμιποποιώντας το φαινόμενο του βαρρυτικού φακού

Τα ραδιοφωνικά σήματα γίνονται πιο αδύναμα όσο πιο μακριά βρίσκεται ένας γαλαξίας από τη Γη, γεγονός που καθιστά δύσκολο την ανίχνευση από τα σημερινά ραδιοτηλεσκόπια, αλλά μια νέα μελέτη που δημοσιεύτηκε αυτή την εβδομάδα στο Monthly Notices of the Royal Astronomical Society δίνει ελπίδα ότι η ανίχνευση γαλαξιών σε πολύ μεγαλύτερες αποστάσεις από τη Γη μπορεί τώρα να είναι σε κοντινή απόσταση.«Ένας γαλαξίας εκπέμπει διαφορετικά είδη ραδιοσημάτων», δήλωσε ο Arnab Chakraborty, ένας μεταδιδακτορικός ερευνητής που μελετά την κοσμολογία στο Τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου McGill στο Μόντρεαλ του Καναδά. «Μέχρι τώρα, ήταν δυνατό να συλλάβουμε μόνο αυτό το συγκεκριμένο σήμα από έναν κοντινό γαλαξία, περιορίζοντας τις γνώσεις μας σε εκείνους τους γαλαξίες που βρίσκονται πιο κοντά στη Γη».

Η αστρονομία στην καθημερινή ζωη.

Ο μέσος πολίτης θεωρεί την αστρονομία ως μια «δύσκολη» επιστή­μη, η οποία γίνεται κατανοητή μόνον από τους ειδικούς. Η αλήθεια είναι ότι οι «αστρονομικά» μεγάλες αποστάσεις, η δημιουργία του κόσμου από το τίποτα κατά τη Μεγάλη ‘Εκρηξη, οι λευκοί νάνοι που μικραίνουν όσο μεγαλώνει η μάζα τους και οι μαύρες τρύπες που παγιδεύουν το φως αποτελούν έννοιες απόμακρες και αποκομμέ­νες από την καθημερινή ζωή. Όμως υπάρχουν και πλευρές της αστρονομίας που όχι μόνο γίνονται κατανοητές από τον κάθε πολίτη αλλά και αποτελούν τμήμα της καθημερινής εμπειρίας του. Τέτοιες είναι ο χειμώνας και το καλοκαίρι, η μέτρηση του χρόνου, οι κινήσεις της Σελήνης και των πλανητών, οι εκλείψεις Ήλιου και Σελήνης, οι παλίρροιες, τα ζώδια και η παραεπιστήμη της αστρολογίας. Επίσης η σύνδεση της αστρονομίας με την εμφάνιση της ζωής στη Γη, η ανακάλυψη εξωπλανητών, δηλαδή πλανητών που περιφέρονται γύρω από μακρινά αστέρια, η αστρονομική πλευρά της παγκόσμιας κλιματικής αλλαγής και πάνω απ’ όλα η ύπαρξη λογικών όντων σε άλλους πλανήτες.
Όλα αυτά τα θέματα καλύπτονται στο νέο βιβλίο του Χάρη Βάρβογλη (*), με τίτλο «Η Αστρονομία στην καθημερινή ζωή» , από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κύπρου, που περιλαμβάνει επτά ενότητες: 1. ΧΡΟΝΟΣ, 2. ΕΚΛΕΙΨΕΙΣ κ’ ΠΑΛΙΡΡΟΙΕΣ, 3. ΑΣΤΕΡΙΣΜΟΙ κ’ ΖΩΔΙΑ, 4. ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑ κ’ ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΑ, 5. Η ΖΩΗ ΣΤΗ ΓΗ, 6. ΕΞΩΠΛΑΝΗΤΕΣ, 7. ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ.

Στη συνέχεια ακολουθούν μερικά αποσπάσματα του βιβλίου από το 4ο κεφάλαιο – Αστρονομία και Αστρολογία:
«Είναι γεγονός πως η αστρολογία έχει εξελιχθεί σε έναν παράγοντα που επηρεάζει αποφασιστικά τη ζωή των ανθρώπων σήμερα. Αδιάψευστοι μάρτυρες είναι τα ωροσκόπια, που δημοσιεύονται σε καθημερινή βάση στον έντυπο και ηλεκτρονικό Τύπο, καθώς και η παρουσία των αστρολόγων σε πρωινές εκπομπές της τηλεόρασης, όπου καλούνται να εκφέρουν τη γνώμη τους περί «παντός επιστητού». Έχει άραγε όλη αυτή παραφιλολογία κάποια σχέση με την πραγματικότητα; Η επιστημονική απάντηση, που βασίζεται στην κοινή λογική αλλά και σε στατιστικές μελέτες, είναι απλή και σύντομη: και βέβαια δεν έχει. Δυστυχώς όμως φαίνεται ότι μεγάλη μερίδα των συμπολιτών μας αγνοεί την κοινή λογική και τη στατιστική. Ακόμη και οι πιο δύσπιστοι έχουν αρχίσει να αντιμετωπίζουν θετικά την αστρολογία με το επιχείρημα ότι «αφού ασχολούνται τόσοι μαζί της, και μάλιστα πετυχημένα, δεν μπορεί, θα έχει και κάποια δόση αλήθειας». Πολύ λίγοι, δυστυχώς, αντιλαμβάνονται ότι αυτή η «μόδα» αρχίζει να γίνεται επικίνδυνη. Είναι φανερό ότι ευνοεί τον σκοταδισμό και ωθεί τους ανθρώπους στη μοιρολατρία, αφού θεωρεί ότι οι πράξεις τους δεν οφείλονται στην ελεύθερη βούληση, αλλά στο «πεπρωμένο». Υπάρχει όμως και ένα άλλο πρόβλημα που δεν είναι εξαρχής αντιληπτό: στην αστρολογία πιστεύουν και πολλοί άνθρωποι που επηρεάζουν την κοινή γνώμη και το μέλλον του τόπου (π.χ., πολιτικοί ή καλλιτέχνες). Η πίστη τους αυτή είναι δυνατόν όχι μόνο να τους οδηγήσει σε λανθασμένες αποφάσεις, αλλά και να φέρει στα κέντρα λήψης αποφάσεων ανθρώπους έξω από τη διοικητική ιεραρχία ενός κράτους (…)(…) Υπάρχει άραγε επιστημονική βάση στην αστρολογία; Η απάντηση είναι σίγουρα αρνητική, αφού καμία από τις γνωστές δυνάμεις της φυσικής δεν μπορεί να εξηγήσει οποιαδήποτε επίδραση των πλανητών στην καθημερινή ζωή. Για παράδειγμα, ένα κοντινό σώμα, όπως π.χ. ο γυναικολόγος κατά τη γέννα, εξασκεί στο νεογέννητο μωρό έξι φορές μεγαλύτερη βαρυτική δύναμη από ό,τι ο Άρης! Πολλοί αστρολόγοι προβάλλουν το επιχείρημα πως τα ουράνια σώματα επηρεάζουν τον άνθρωπο κατά τη γέννησή του όχι με τη βαρυτική αλλά την παλιρροιογόνο δύναμή τους. Μάλιστα προβάλλουν το επιχείρημα πως η παλιρροιογόνος δύναμη της Σελήνης προκαλεί παλίρροιες όχι μόνο στο νερό, αλλά και στον στερεό φλοιό της Γης και, κυρίως στην ατμόσφαιρά της. Αν μάλιστα υπολογίσουμε την παλιρροιογόνο δύναμη που εξασκεί ένας πλανήτης, για παράδειγμα ο Άρης, σε ένα νεογέννητο βρέφος, θα δούμε ότι είναι ένα τρισεκατομμύριο φορές μικρότερη από την παλιρροιογόνο δύναμη του γυναικολόγου! Φυσικά υπάρχει και το «πρακτικό» επιχείρημα: αν η αστρολογίία ήταν επιστήμη, τότε κάθε μέρα τα ωροσκόπια όλων των αστρολόγων θα συμφωνούσαν μεταξύ τους, αφού υπολογίζονται με τα ίδια δεδομένα.Πέρα από τη διαπίστωση ότι δεν υπάρχει επιστημονική βάση στην άποψη πως η θέση των ουρανίων σωμάτων επηρεάζει το μέλλον ενός ανθρώπου, υπάρχει και το γεγονός ότι η αστρολογία δυσκολεύεται να απαντήσει ικανοποιητικά σε πολλά άλλα ερωτήματα. Ένα από αυτά είναι το αστρονομικό φαινόμενο της μετάπτωσης των ζωδίων, σύμφωνα με το οποίο η θέση των 12 ζωδίων αλλάζει στον ουρανό αργά αλλά σταθερά. Για παράδειγμα, τη σημερινή εποχή κατά το χρονικό διάστημα 21 Μαρτίου ως 20 Απριλίου ο Ήλιος βρίσκεται στον αστερισμό των Ιχθύων και όχι στον αστερισμό του Κριού, όπως αναφέρεται στα ωροσκόπια. Πώς συμφωνεί αυτό με το γεγονός ότι οι αστρολόγοι έχουν συνδέσει τον χαρακτήρα κάθε ατόμου με τα χαρακτηριστικά του ζωδίου που αντιστοιχεί στην ημερομηνία γέννησής του; (…)Ενα άλλο πρόβλημα ανακύπτει από το γεγονός ότι οι αστρολόγοι συντάσσουν τα ωροσκόπια με βάση τη θέση των πλανητών στον ουρανό, χωρίς να ενδιαφέρονται ούτε για το πραγματικό μέγεθός τους ούτε για την πραγματική τους απόσταση από τη Γη. Για παράδειγμα, η σύνοδος της Αφροδίτης με τον Ήλιο θεωρείται ότι έχει την ίδια αστρολογική σημασία είτε ο πλανήτης βρίσκεται στην εμπρός πλευρά του Ηλίου, ανάμεσα σε αυτόν και στη Γη, είτε στην πίσω, παρ’ όλο που στη δεύτερη περίπτωση είναι σε πενταπλάσια απόσταση από τη Γη. Αυτό βέβαια οφείλεται στο ότι η αστρολογία αναπτύχθηκε όταν οι άνθρωποι πίστευαν πως οι πλανήτες περιφέρονται γύρω από τη Γη και όχι γύρω από τον Ήλιο. Τότε όμως γιατί δεν παίζουν αστρολογικό ρόλο και άλλα αντικείμενα του ηλιακού μας συστήματος, όπως οι δορυφόροι των άλλων πλανητών ή οι αστεροειδείς ή ακόμη και οι πλανήτες άλλων πλανητικών συστημάτων, από αυτούς που ανακαλύπτονται κατά δεκάδες τα τελευταία χρόνια; Αξίζει να σημειωθεί ότι ο πιο απομακρυσμένος από τους «πλανήτες» των αστρολόγων, ο Πλούτωνας, είναι στην πραγματικότητα ένας μεγάλος αστεροειδής, γι αυτό και σήμερα δεν κατατάσσεται στην ίδια κατηγορία με τους υπόλοιπους οκτώ πλανήτες , αλλά στη νέα κατηγορία των πλανητών – νάνων.Τέλος, οι πλανήτες Ουρανός και Ποσειδώνας, καθώς και ο πλανήτης-νάνος Πλούτωνας ανακαλύφθηκαν τα τελευταία 200 χρόνια, δηλαδή σίγουρα μετά την καθιέρωση των «νόμων» της αστρολογίας. Έχουν οι πλανήτες αυτοί αστρολογική σημασία; Αν ναι, τότε τα ωροσκόπια πριν από την ανακάλυψή τους ήταν λανθασμένα. Αν όχι, τότε σε τι διαφέρουν από τους υπόλοιπους που έχουν; Επιπλέον είναι δύσκολο να εξηγήσει κανείς πώς «ανακαλύφθηκε» η αστρολογική επιρροή τους. Το επιχείρημα ότι αυτή προέρχεται από την εμπειρία δεν μπορεί να σταθεί, αφού περιφέρονται τόσο αργά γύρω από τον Ήλιο ώστε το 1846 που ανακαλύφθηκε ο Ποσειδώνας έχει μόλις συμπληρώσει μία διέλευση από όλα τα ζώδια (έχει περίοδο περιφοράς, περί τον Ήλιο 165 έτη), ενώ ο Πλούτωνας που ανακαλύφθηκε το 1930, έχει διέλθει μέχρι το 2022 (εποχή που ολοκληρώθηκε αυτό το βιβλίο) μόνο από πέντε ζώδια (έχει περίοδο περιφοράς 248 έτη). Το επιχείρημα πως οι αστρολογικές ιδιότητες αυτών των πλανητών προκύπτουν από το όνομά τους είναι αστήρικτο, αφού τα ονόματα δόθηκαν από τους επιστήμονες αστρονόμους λίγο-πολύ αυθαίρετα.

Οι στατιστικές έρευνες

Όλα όμως τα παραπάνω επιχειρήματα δεν είναι εύκολο να αντιπαραταχθούν στη διαδεδομένη αντίληψη ότι «η αστρολογία δουλεύει». Πόσοι από εμάς δεν διαβάσαμε το ωροσκόπιό μας, έστω και «για πλάκα», σε μια εφημερίδα ή ένα περιοδικό, για να διαπιστώσουμε ότι πολλές από τις προβλέψεις βγήκαν τελικά αληθινές; Μήπως τελικά η αστρολογία είναι πραγματική επιστήμη, όπως η φυσική και η χημεία; Ευτυχώς τέτοιου είδους ερωτήματα μπορούν να ελεγχθούν με τον ίδιο τρόπο που ελέγχεται η αποτελεσματικότητα ενός φαρμάκου ή η κατανάλωση καυσίμων ενός αυτοκινήτου, δηλαδή με στατιστικές μελέτες, και τέτοιες έχουν γίνει πολλές. Η βασική ιδέα είναι πολύ απλή: επιλέγεται ένα δείγμα ανθρώπων και επιχειρείται, με κάποιον αντικειμενικό τρόπο, να εκτιμηθεί η επιτυχία των ωροσκοπίων που συντάσσουν διάφοροι αστρολόγοι για αυτούς. Η καλύτερη ίσως στατιστική μελέτη αυτού του είδους οργανώθηκε πριν από 18 χρόνια στις ΗΠΑ από τον Σον Κάρλσον, καθηγητή Φυσικής στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας, και την επίσημη ένωση αμερικανών αστρολόγων και δημοσιεύθηκε στο εγκυρότατο περιοδικό «Φύση» («Nature»).

https://www.nature.com/articles/318419a0

Η μελέτη αυτή σχεδιάστηκε κατά τα πρότυπα των ερευνών που χρησιμοποιούνται για την αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας των φαρμάκων. Σε 30 αναγνωρισμένους αστρολόγους, μέλη της οργάνωσης, δόθηκαν όλα τα στοιχεία που αυτοί θεωρούσαν απαραίτητα για να υπολογίσουν ο καθένας το ωροσκόπιο τεσσάρων διαφορετικών ατόμων. Στη συνέχεια τα ωροσκόπια που είχε συντάξει ο καθένας μοιράστηκαν στους υπόλοιπους αστρολόγους τυχαία, έτσι ώστε ο καθένας από αυτούς είχε στα χέρια του συνολικά τέσσερα ωροσκόπια υπολογισμένα από τους υπόλοιπους συναδέλφους του. Μαζί με καθένα από αυτά τα τέσσερα ωροσκόπια δόθηκαν σε κάθε αστρολόγο και τα ψυχολογικά προφίλ τριών ατόμων, του τύπου που είχε συμφωνηθεί εξαρχής μεταξύ του Κάρλσον και των αστρολόγων, εκ των οποίων το ένα ανήκε στο πρόσωπο του ωροσκοπίου και τα άλλα δύο ήταν τυχαία. Οι αστρολόγοι έπρεπε να βρουν ποιο ψυχολογικό προφίλ ταίριαζε στο κάθε ωροσκόπιο που τους είχε δοθεί. Αν οι αστρολόγοι απαντούσαν τυχαία, θα έπρεπε να έχουν ποσοστό επιτυχίας 33,33%, αφού η πιθανότητα να επιλέξουν στην τύχη το σωστό ωροσκόπιο ήταν μία στις τρεις. Εξαρχής οι αστρολόγοι είχαν προβλέψει ότι το ποσοστό επιτυχίας τους θα ήταν μεγαλύτερο από 50%. Το τελικό αποτέλεσμα ήταν 34%, ποσοστό που όχι μόνο ήταν κατώτερο από το συμφωνημένο «όριο» του 50%, αλλά και στατιστικά δεν ήταν σημαντικά διαφορετικό από το 33,33%. Με άλλα λόγια, ένα φάρμακο που θα έδινε αυτά τα ποσοστά ίασης δεν θα έπαιρνε ποτέ άδεια κυκλοφορίας. Αντίστοιχα, ένα τέτοιο αποτέλεσμα θα έπρεπε να σημάνει και το τέλος της αστρολογίας στη συνείδηση του κόσμου. Είναι φανερό ότι η στρολογία έχει τόση σχέση με την επιστήμη, όση έχουν και οι υπόλοιποι σύγχρονοι μάντεις, όπως οι χαρτορίχτρες, οι καφετζούδες και τα κάθε λογής μέντιουμ. Όμως οι άνθρωποι πάντα θα έχουν την ανάγκη της ελπίδας και της ψυχολογικής στήριξης στις δύσκολες στιγμές τους και οι αστρολόγοι πάντα θα τις προσφέρουν, πάντα βέβαια με το αζημίωτο.

(*) Ο Χάρης Βάρβογλης γεννήθηκε το 1949 στη Θεσσαλονίκη και αποφοίτησε το 1967 από το Πειραματικό Σχολείο του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Σπούδασε Φυσική στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (Α.Π.Θ.), από όπου πήρε πτυχίο το 1972 και το Διδακτορικό το 1980. Το 1983 διορίσθηκε ως Λέκτορας στο Τμήμα Φυσικής του Α.Π.Θ. και σήμερα είναι Καθηγητής στο ίδιο Τμήμα. Έχει εργασθεί ως ερευνητικός συνεργάτης στο Πρόγραμμα Αστρονομίας του Πανεπιστημίου του Maryland στις ΗΠΑ και ως Επισκέπτης Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Paris XI στη Γαλλία. Έχει διατελέσει Γενικός Γραμματέας της Ελληνικής Αστρονομικής Εταιρείας (1998-2002), καθώς και Γενικός Γραμματέας (2007-2009) και Πρόεδρος (2009-2010) του ΚΔΕΜΤ Νόησις. Αρθογραφεί τακτικά στο ένθετο «BHMAScience» της εφημερίδας «Το Βήμα» της Κυριακής.

https://physicsgg.me/2023/05/02/η-αστρονομία-στην-καθημερινή-ζωή/

Το σύμπαν γεννήθηκε με μια «έκρηξη» κι όχι με μια «αναπήδηση»

Oι κοσμολογικές θεωρίες κατατάσσονται γενικά σε τρεις κατηγορίες:
(1) Τις θεωρίες σταθερής κατάστασης, που υποστηρίζουν ότι το σύμπαν παραμένει αιώνια αμετάβλητο.
(2) Τις θεωρίες, όπως η Μεγάλη Έκρηξη, συμφωνα με τις οποίες το σύμπαν εμφανίστηκε ξαφνικά κάποια συγκεκριμένη στιγμή του παρελθόντος και έκτοτε εξελίσσονται.
(3) Και τις κυκλικές θεωρίες που περιγράφουν επαναλαμβανόμενες περιόδους δημιουργίας, εξέλιξης και καταστροφής του σύμπαντος, επαναλήψεις με σταθερές ή μεταβαλλόμενες περιόδους.Σχεδόν όλες οι θρησκευτικές, φιλοσοφικές και επιστημονικές ερμηνείες του σύμπαντος που διατυπώθηκαν από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα κινούνται πάνω-κάτω στους τρεις αυτούς βασικούς άξονες.Οι υποστηρικτές του αναπηδούντος σύμπαντος (bouncing universe) υποστηρίζουν ότι ο κόσμος μας δεν προέκυψε μόνος του από το τίποτα. Αντιθέτως, ένα προηγούμενο σύμπαν συρρικνώθηκε στον εαυτό του και στη συνέχεια ξανα-αναπτύχθηκε στο σύμπαν στο οποίο ζούμε. Αυτό μπορεί να συνέβη μία φορά ή, σύμφωνα με ορισμένες θεωρίες, άπειρες φορές.

Όμως, η ευρέως αποδεκτή θεωρία για την ιστορία του σύμπαντος λέει ότι ξεκίνησε με μια μεγάλη έκρηξη, την οποία ακολούθησε μια περίοδος ταχείας διαστολής, γνωστή ως κοσμικός πληθωρισμός. Σύμφωνα με αυτό το μοντέλο, το φως που απέμεινε από την εποχή που το σύμπαν ήταν θερμό και νέο, η κοσμική μικροκυματική ακτινοβολία υποβάθρου, θα πρέπει να φαίνεται σχεδόν η ίδια ανεξάρτητα από την κατεύθυνση που την παρατηρούμε. Αλλά τα δεδομένα του διαστημικού τηλεσκοπίου Planck, το οποίο χαρτογράφησε την αρχέγονη κοσμική μικροκυματική ακτινοβολία από το 2009 έως το 2013, έδειξαν απροσδόκητες διακυμάνσεις. Είναι ανούσιες στατιστικές διακυμάνσεις στη θερμοκρασία του σύμπαντος ή είναι σημάδια ότι κάτι άλλο ενδιαφέρον συμβαίνει;Μια πιθανότητα είναι ότι οι ανωμαλίες να υποδηλώνουν ότι το σύμπαν δεν προέκυψε από το τίποτα. Αντιθέτως, προέκυψε από την κατάρρευση και αναπήδηση ενός προηγούμενου σύμπαντος. Μια αναπήδηση που δημιούργησε τον χώρο και τον χρόνο που βιώνουμε σήμερα.Τα μοντέλα του σύμπαντος που αναπηδούν μπορούν να εξηγήσουν αυτά τα μοτίβα της κοσμικής μικροκυματικής ακτινοβολίας και να εξηγήσουν τις επίμονες αμφιβολίες σχετικά με την καθιερωμένη περιγραφή της προέλευσης και της εξέλιξης του σύμπαντος. Συγκεκριμένα, το μοντέλο της Μεγάλης Έκρηξης του σύμπαντος ξεκινά με μια ιδιομορφία (singularity) – ένα σημείο που εμφανίστηκε από το τίποτα και περιείχε τον σπόρο του μετέπειτα σύμπαντος, σε μια περιοχή τόσο μικρή που ουσιαστικά δεν είχε καθόλου μέγεθος. Η ιδέα είναι ότι το σύμπαν μας προέκυψε από την ιδιομορφία, και μετά την πληθωριστική διαστολή, εξελίχθηκε στο διαστελλόμενο σύμπαν που βλέπουμε σήμερα. Αλλά οι ιδιομορφίες είναι προβληματικές δεδομένου ότι η φυσική και τα μαθηματικά δεν έχουν νόημα όταν όλα είναι συμπυκνωμένα σε ένα σημείο που είναι απείρως μικρό. Πολλοί φυσικοί τις απεχθάνονται.Ένα μοντέλο αναπηδήσεων που αποτρέπει τις ιδιομορφίες και κάνει τις ανωμαλίες της κοσμικής ακτινοβολίας υποβάθρου λιγότερο ανώμαλες είναι γνωστό ως κβαντική κοσμολογία βρόχων (loop quantum cosmology-LQC). Βασίζεται σε μια θεωρία που στοχεύει στην ενοποίηση της κβαντικής μηχανικής και της γενικής σχετικότητας, γνωστής ως κβαντική βαρύτητα βρόχων, σύμφωνα με την οποία η δύναμη της βαρύτητας μειώνεται σε πολύ μικρές αποστάσεις αντί να τείνει στο άπειρο. «Τα κοσμολογικά μοντέλα που εμπνέονται από την κβαντική βαρύτητα βρόχου μπορούν να λύσουν ορισμένα προβλήματα», λέει η κοσμολόγος Ruth Durrer από το πανεπιστήμιο της Γενεύης, «ειδικά το πρόβλημα της ιδιομορφίας». Η Ruth Durrer συμμετέχει σε μια από τις δύο νέες μελέτες σχετική με σύμπαντα που αναπηδούν, όπου αναζητούνται αστρονομικά σημάδια τέτοιων μοντέλων.Σε ένα μοντέλο LQC, ένας πρόδρομος του σύμπαντος μπορεί να συστέλλεται υπό τη δύναμη της βαρύτητας μέχρι να γίνει εξαιρετικά συμπαγής. Μέχρι που τελικά ‘αναλαμβάνει’ η κβαντομηχανική. Αντί να καταρρεύσει σε μια μοναδικότητα, το σύμπαν θα αρχίσει πάλι να διαστέλλεται και μπορεί ακόμη να περάσει από μια πληθωριστική φάση, όπως πολλοί κοσμολόγοι πιστεύουν ότι έκανε το δικό μας σύμπαν.Αν είχε συμβεί κάτι τέτοιο, λέει ο φυσικός Ivan Agullo από το παναεπιστήμιο της Λουιζιάνα, θα έπρεπε να αφήσει κάποιο σημάδι στο σύμπαν. Ο Agullo πρότεινε ότι θα μπορούσε να εμφανίζεται ένα τέτοιο χαρακτηριστικό στα δεδομένα της κοσμικής μικροκυματικής ακτινοβολίας, το επονομαζόμενο «bispectrum (διφάσμα;)» – ένα μέτρο του τρόπου με τον οποίο διαφορετικά τμήματα του σύμπαντος θα είχαν αλληλεπιδράσει στο σενάριο της αναπήδησης. Το bispectrum δεν θα ήταν εμφανές σε μια εικόνα της κοσμικής ακτινοβολίας υποβάθρου, αλλά θα εμφανιζόταν στις αναλύσεις των συχνοτήτων της αρχέγονης μικροκυματικής ακτινοβολίας υποβάθρου«Εφόσον παρατηρηθεί ένα τέτοιο σήμα», λέει ο Agullo, «θα αποτελούσε ένδειξη για την ύπαρξη αναπήδησης αντί για έκρηξη». Η ομάδα του Agullo είχε υπολογίσει παλαιότερα πως θα φαινόταν το διφάσμα λίγο μετά την κοσμική αναπήδηση. Η Durrer και οι συνάδελφοί της προχώρησαν περαιτέρω τον υπολογισμό, αλλά όταν τον συνέκριναν με τα σημερινά δεδομένα της κοσμικής ακτινοβολίας υποβάθρου από το διαστημικό τηλεσκόπιο Planck, δεν βρήκαν κανένα αξιόλογο σημάδι αποτύπωσης διφασμάτων.Αν και πολλά άλλα κοσμολογικά μοντέλα αναπήδησης εξακολουθούν να είναι βιώσιμα, η αποτυχία εύρεσης του διφάσματος σημαίνει ότι τα μοντέλα που βασίζονται στην κβαντική κοσμολογία βρόχων (LQC) για την ερμηνεία των ανωμαλιών της κοσμικής ακτινοβολίας υποβάθρου μπορούν να αποκλειστούν. Στην ουσία είναι ένα θλιβερό νέο για τον Agullo, ο οποίος έλπιζε να βρει συγκεκριμένες αποδείξεις για ένα σύμπαν που αναπηδά.Αποκλείοντας στα δεδομένα του Planck σημάδια από μια κοσμική αναπήδηση που βασίζεται στην LQC, σημαίνει ότι οι ανωμαλίες της κοσμικής ακτινοβολίας υποβάθρου παραμένουν ανεξήγητες. Αλλά παραμένει ένα ακόμα μεγαλύτερο κοσμικό ερώτημα: είχε το σύμπαν κάποια αρχή; Όσον αφορά τους υποστηρικτές της Μεγάλης Έκρηξης, είχε. Αλλά μια τέτοια παραδοχή μας αφήνει στα χέρια την καυτή πατάτα της ανεξιχνίαστης ιδιομορφίας (singularity) από την οποία ξεκίνησαν τα πάντα.Εναλλακτικά, σύμφωνα με τις θεωρίες των λεγόμενων κυκλικών κοσμολογιών, το σύμπαν είναι αθάνατο και περνά από ατελείωτες αναπηδήσεις. Αν και ένα σύμπαν που αναπηδά μπορεί να βιώσει έναν ή περισσότερους κύκλους, ένα πραγματικά κυκλικό σύμπαν δεν έχει αρχή και τέλος. Αποτελείται από μια σειρά αναπηδήσεων που επαναλαμβάνονται για άπειρο αριθμό κύκλων και θα συνεχίσουν επ’ άπειρον. Κι επειδή ένα τέτοιο σύμπαν δεν έχει αρχή, δεν υπάρχει μεγάλη έκρηξη και καμία ιδιομορφία.Η μελέτη που πραγματοποίησαν οι Durrer και Delgado δεν αποκλείει τις αθάνατες κυκλικές κοσμολογίες. Πολλές θεωρίες περιγράφουν ένα τέτοιο σύμπαν που αναπηδά με τρόπους που θα ήταν δύσκολο ή αδύνατο να διακριθεί από το μοντέλο «μεγάλη έκρηξη συν πληθωρισμό» εξετάζοντας τα δεδομένα του τηλεσκοπίου Planck.Αλλά ένα κρίσιμο ελάττωμα παραμονεύει στην ιδέα ενός αιώνια κυκλικού σύμπαντος, σύμφωνα με τον φυσικό William Kinney από το πανεπιστήμιο στο Buffalo, ο οποίος συμμετέχει στη δεύτερη πρόσφατη μελέτη. Αυτό το ελάττωμα είναι η εντροπία, η οποία συσσωρεύεται καθώς ένα σύμπαν αναπηδά. Αν και συχνά θεωρείται ως το μέτρο της αταξίας ενός συστήματος, η εντροπία σχετίζεται με την ποσότητα ωφέλιμης ενέργειας του συστήματος: όσο μεγαλύτερη είναι η εντροπία, τόσο λιγότερη ενέργεια είναι διαθέσιμη. Αν το σύμπαν αυξάνει σε εντροπία και αταξία με κάθε αναπήδηση, η ποσότητα της ωφέλιμης ενέργειας που είναι διαθέσιμη μειώνεται κάθε φορά. Σε αυτή την περίπτωση, το σύμπαν θα είχε μεγαλύτερες ποσότητες ωφέλιμης ενέργειας σε προηγούμενες εποχές. Αν πάμε αρκετά πίσω στο ‘παρελθόν’, θα φτάσουμε  σε μια μεγάλη έκρηξη-ξεκίνημα, με μια απείρως μικρή ποσότητα εντροπίας, και στη συνέχεια ένα σύμπαν που διαδοχικά υφίσταται κυκλικές αναπηδήσεις. (Αν αναρωτιέστε πώς αυτό το σενάριο δεν παραβιάζει το νόμο της διατήρησης της ενέργειας, μιλάμε για την διαθέσιμη ενέργεια. Αν και η συνολική ποσότητα ενέργειας στον κόσμο παραμένει σταθερή, η ποσότητα που μπορεί να παράξει ωφέλιμο έργο μειώνεται καθώς αυξάνεται η εντροπία.)Τα νέα κυκλικά μοντέλα ξεπερνούν το πρόβλημα, λέει ο Kinney, απαιτώντας το σύμπαν να διαστέλλεται περισσότερο σε κάθε κύκλο. Η διαστολή επιτρέπει στο σύμπαν να εξομαλυνθεί, μειώνοντας την εντροπία πριν καταρρεύσει ξανά. Αν και αυτή η εξήγηση λύνει το πρόβλημα της εντροπίας, οι William Kinney και Nina Stein υπολόγισαν στην πρόσφατη δημοσίευσή τους ότι η ίδια η λύση εξασφαλίζει ότι το σύμπαν δεν είναι αθάνατο. «Αισθάνομαι ότι έχουμε αποδείξει κάτι θεμελιώδες για το σύμπαν, κι αυτο είναι ότι το σύμπαν είχε μια αρχή», δήλωσε ο Kinney. Αυτό σημαίνει ότι συνέβη μια μεγάλη έκρηξη σε κάποιο σημείο, ακόμα κι αν αυτό το γεγονός συνέβη πριν από πολλά σύμπαντα που αναπηδούν, κάτι που με τη σειρά του υποδηλώνει ότι χρειάζεται εξαρχής μια ιδιομορφία για να ξεκινήσουν όλα αυτά.Η εργασία του Kinney είναι η τελευταία στη συζήτηση για τα κυκλικά σύμπαντα, αλλά οι υποστηρικτές ενός σύμπαντος χωρίς αρχή ή τέλος δεν έχουν απαντήσει ακόμη με κάποια επιστημονική δημοσίευση. Δύο κορυφαίοι υποστηρικτές του κυκλικού σύμπαντος, οι αστροφυσικοί Paul Steinhardt του πανεπιστημίου Πρίνστον και Anna Ijjas του πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης, αρνήθηκαν να σχολιάσουν αυτό το άρθρο. Ωστόσο, μπορεί σύντομα να ακούσουμε κάποια πιθανή λύση που να αντιπαρατίθεται στην ανάλυση του Kinney.Ο κοσμολόγος Nelson Pinto-Neto του Κέντρου Φυσικών Ερευνών της Βραζιλίας, ο οποίος έχει μελετήσει την αναπήδηση και άλλα κυκλικά μοντέλα, συμφωνεί ότι τα δεδομένα του Planck πιθανότατα αποκλείουν μια αναπήδηση σύμφωνα με την κβαντική κοσμολογία βρόχων, αλλά είναι πιο αισιόδοξος στο ζήτημα ενός κυκλικού σύμπαντος. Σύμφωνα με τον Nelson: «Η ύπαρξη είναι γεγονός. Είμαστε όλοι εδώ και τώρα. Η ανυπαρξία είναι μια αφαίρεση του ανθρώπινου μυαλού. Αυτός είναι ο λόγος που πιστεύω ότι ένα [κυκλικό σύμπαν], που πάντα υπήρχε, είναι πιο απλό από αυτό που έχει δημιουργηθεί ξαφνικά. Ωστόσο, ως επιστήμονας, πρέπει να είμαι ανοιχτός και στα δύο ενδεχόμενα».

διαβάστε περισσότερες λεπτομέρειες στο άρθρο του James Riordon στο περιοδικό Scientific American με τίτλο: ‘The Universe Began with a Bang, Not a Bounce, New Studies Find‘

https://physicsgg.me/2023/05/28/το-σύμπαν-γεννήθηκε-με-μια-έκρηξη-κι-ό/

Γιατί τα λέιζερ στοχεύουν τον ουρανό πάνω από την έρημο Ατακάμα;

«Τεχνητά άστρα» βοηθούν το τηλεσκόπιο VLT να καθαρίζει τις εικόνες από τις παραμορφώσεις που προκαλεί η ατμόσφαιρα.

Το VLT αποτελείται από τέσσερα μεγάλα και τρία μικρά τηλεσκόπια (ESO).Η εγκατάσταση του VLT, η οποία ανήκει στο Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο του Νότου (ESO), αποτελείται από τέσσερα γιγάντια τηλεσκόπια, με κάτοπτρα διαμέτρου 8,2 μέτρων, και τέσσερα κινούμενα τηλεσκόπια με καθρέπτη των 1,8 μέτρων.Στις 25 Μαΐου συμπληρώθηκαν 25 χρόνια από τη λήψη της πρώτης εικόνας το 1998, με την οποία άνοιξε μια νέα εποχή για την αστρονομία.Έκτοτε έχουν δημοσιευτεί περισσότερες από 25.000 μελέτες που βασίστηκαν σε δεδομένα του VLT.Μεταξύ άλλων, το τηλεσκόπιο μελέτησε τη μαύρη τρύπα που κρύβεται στο κέντρο του Γαλαξία, βοήθησε στον υπολογισμό της επιταχυνόμενης διαστολής του Σύμπαντος και προσέφερε τις πρώτες άμεσες παρατηρήσεις πλανητών εκτός του Ηλιακού Συστήματος.

https://www.tanea.gr/2023/06/09/science-technology/giati-ta-leizer-stoxeyoun-ton-ourano-pano-apo-tin-erimo-atakama/

Ένα αστρονομικό ερωτηματικό (?)

Το διαστημικό τηλεσκόπιο James Webb στις 26 Ιουλίου φωτογράφησε ένα ζεύγος νεαρών άστρων στο πρώτο στάδιο του σχηματισμού τους, που περιφέρονται το ένα γύρω από το άλλο και είναι γνωστά ως Herbig-Haro 46/47. Βρίσκονται στον αστερισμό των Ιστίων (Vela) και απέχουν 1.470 έτη φωτός από τη Γη. Αναζητήστε τα στην παρακάτω εικόνα, στο κέντρο των κόκκινων ακίδων περίθλασης, όπου εμφανίζονται ως μια πορτοκαλο-λευκή κηλίδα. Περιβάλλονται από έναν δίσκο αερίου και σκόνης που συνεχίζει να προστίθεται στη μάζα τους, ενώ οι πορτοκαλί λοβοί προς αντίθετες κατευθύνσεις δημιουργήθηκαν από προηγούμενες εκτινάξεις ύλης από τα δυο άστρα. Όμως εδώ δεν μας ενδιαφέρει το σύστημα Herbig-Haro 46/47 (για το οποίο μπορείτε να διαβάσετε αλλού), αλλά μια λεπτομέρεια που βρίσκει το παρατηρητικό μάτι στο υπόβαθρο της πρόσφατης εικόνας του James Webb:

Το σύστημα Herbig-Haro 46/47 από το διαστημικό τηλεσκόπιο James Webb. Μας ενδιαφέρει η κουκίδα που δείχνει το κίτρινο βέλος. Η εικόνα μεγεθύνεται κάνοντας κλικ πάνω της

Μεγεθύνοντας την παραπάνω εικόνα βλέπουμε ότι το αστρονομικό αντικείμενο που δείχνει το κίτρινο βέλος έχει σχήμα ερωτηματικού (?). Και για τους αστρονόμους το αντικείμενο αυτό αποτελεί αληθινό ερωτηματικό!

Μέχρι σήμερα δεν έχει δοθεί απόντηση για το μυστηριώδες κοσμικό ερωτηματικό. Το σίγουρο είναι πως δεν πρόκειται για άστρο, γιατί τα άστρα στις εικόνες του James Webb εμφανίζουν σταυρωτές έξι ή οκτώ αιχμές περίθλασης.Θα μπορούσε όμως να είναι μια συγχώνευση δύο γαλαξιών σε πολύ πιο μακρινή απόσταση από το σύστημα Herbig-Haro 46/47.Μια τέτοια περίπτωση αποτελούν οι γαλαξίες Κεραίες (Antennae), ένα ζεύγος αλληλεπιδρώντων γαλαξιών στον αστερισμό Κόρακα, που μοιάζουν επίσης με ερωτηματικό: 

Με ερωτηματικό μοιάζει και η «οπτική ψευδαίσθηση» μιας ομάδας 3-4 γαλαξιών που βλέπουμε στην παρακάτω εικόνα του διαστημικού τηλεσκοπίου Hubble:

Η συλλογή περισσότερων φασματοσκοπικών δεδομένων για το αντικείμενο που εμφανίζεται ως ερωτηματικό στην φωτογραφία του James Webb θα αποκάλυπτε περισσότερες λεπτομέρειες, όπως η χημική του σύνθεση και η απόστασή του από τη Γη.

Το αντικείμενο σε σχήμα ερωτηματικού θα μπορούσε να είναι δύο γαλαξίες που αλληλεπιδρούν μεταξύ τους

Αλλά από μόνο του το γεγονός ότι ένα αστρονομικό αντικείμενο μοιάζει με ερωτηματικό, προφανώς δεν αποτελεί σημαντικό κίνητρο για τους αστρονόμους, ώστε να του αφιερώσουν μέρος από τον πολύτιμο χρόνο των παρατηρήσεών τους.

πηγή: https://edition.cnn.com/2023/08/13/world/question-mark-galaxy-space-james-webb-telescope-scn/index.ht

Τι είναι η νυκταλγία (noctalgia);

O νέος αστρονομικός όρος για τον πόνο της απώλειας του νυχτερινού ουρανού

Η φωτορύπανση επιδεινώνεται παγκοσμίως, ‘εξαφανίζοντας’ πολλά άστρα από τον νυχτερινό ουρανό. (Image credit: NOIRLab/NSF/AURA, P. Marenfeld)

Τον όρο «νυκταλγία» (noctalgia) εφηύραν δύο αστρονόμοι για να αποτυπώσουν τον συλλογικό πόνο που βιώνουμε καθώς χάνουμε την πρόσβαση στον έναστρο νυχτερινό ουρανό.Εκτός από την τάση μας να ρυπαίνουμε τον αέρα και το νερό και τις τεράστιες ποσότητες άνθρακα που απελευθερώνουμε στην ατμόσφαιρα προκαλώντας την κλιματική αλλαγή, έχουμε δημιουργήσει ένα άλλο είδος ρύπανσης: τη φωτορύπανση. Το μεγαλύτερο μέρος της φωτορύπανσης προέρχεται από πηγές στο έδαφος. Ενώ οι άνθρωποι είχαν φωτιές και φορητά φανάρια για αιώνες, η ποσότητα φωτός που παράγουμε σήμερα μέσω του ηλεκτρισμού είναι τεράστια. Φωτίζουμε τα κτίρια των γραφείων, τους δρόμους, τους χώρους στάθμευσης και τα σπίτια μας. Φυσικά, μέρος αυτού του φωτισμού χρειάζεται για ασφάλεια, αλλά μεγάλο μέρος του πάει χαμένο καθώς διαχέεται προς κάθε κατεύθυνση, τόσο προς τις περιοχές που προσπαθούμε να φωτίσουμε όσο και κατευθείαν στον νυχτερινό ουρανό.Κατά ειρωνικό τρόπο, η μετάβαση σε αποδοτικό φωτισμό LED συχνά επιδεινώνει το πρόβλημα. Επειδή αυτά τα είδη φώτων είναι τόσο φθηνά στη λειτουργία και διαρκούν πολύ, πολλοί σχεδιαστές πόλεων και κτιρίων απλώς υποθέτουν ότι τα φώτα μπορούν να παραμείνουν αναμμένα όλη τη νύχτα, χωρίς να λαμβάνεται υπόψη το κόστος ή η αντικατάσταση.Πιο πρόσφατα, η εκρηκτική ανάπτυξη των δορυφορικών επικοινωνιών, όπως το σύστημα Starlink του SpaceX, έχει φέρει σε τροχιά περισσότερους δορυφόρους από ό,τι πριν από μια δεκαετία. Αυτοί οι δορυφόροι δεν εμποδίζουν απλώς τις αστρονομικές παρατηρήσεις όταν βρεθούν στο οπτικό πεδίο ενός τηλεσκοπίου, αλλά επίσης διασκορπίζουν και αντανακλούν το ηλιακό φως, προκαλώντας αύξηση της συνολικής φωτεινότητας του ουρανού σε όλο τον κόσμο. Ορισμένοι ερευνητές έχουν υπολογίσει ότι, κατά μέσο όρο, οι πιο σκοτεινοί νυχτερινοί μας ουρανοί, που βρίσκονται στις πιο απομακρυσμένες περιοχές του κόσμου, είναι 10% φωτεινότεροι από ό,τι πριν από μισό αιώνα και το πρόβλημα επιδεινώνεται.Η απώλεια του νυχτερινού ουρανού έχει αρκετές απτές και πολιτιστικές επιπτώσεις. Πολιτισμοί σε όλο τον κόσμο και σε όλη την ιστορία έχουν χρησιμοποιήσει τον ουρανό ως εφαλτήριο για τη φαντασία, δημιουργώντας ήρωες, τέρατα και μύθους. Αυτές οι ουράνιες παραδόσεις δεν είναι απλώς τυχαίες ιστορίες που προορίζονται για διασκέδαση γύρω από τη φωτιά, αλλά αποτελούν συχνά ακρογωνιαίους λίθους ολόκληρων πολιτισμών και κοινωνιών. Όλοι μοιραζόμαστε τον ίδιο ουρανό και οποιοσδήποτε από τον ίδιο πολιτισμό μπορεί να αναγνωρίσει τους ίδιους αστερισμούς κάθε νύχτα. Η απώλεια αυτής της πρόσβασης και της κληρονομιάς είναι απώλεια μέρους της ανθρωπιάς μας.Πολλά είδη ζώων υποφέρουν επίσης. Τι ωφελούν οι προσαρμοσμένες στη νύχτα αισθήσεις στα νυκτόβια είδη αν ο νυχτερινός ουρανός δεν είναι πολύ πιο σκοτεινός από τον ουρανό της ημέρας; Οι ερευνητές έχουν εντοπίσει πολλά είδη των οποίων οι κιρκάδιοι ρυθμοί διαταράσσονται, καθιστώντας τα ευάλωτα σε θηρευτές ή δυσκολεύοντάς τα να εντοπίσουν το θήραμά τους.Ευτυχώς, υπάρχει τρόπος αντιμετώπισης της νυκταλγίας, όπως υπάρχουν τρόποι για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής. Έχουν ξεπηδήσει προσπάθειες σε όλο τον κόσμο για τη δημιουργία «αποθεμάτων» σκοτεινού ουρανού, όπου οι γύρω κοινότητες δεσμεύονται να μην καταπατήσουν με περαιτέρω επιδείνωση της φωτορύπανσης. Ωστόσο, αυτά βρίσκονται συνήθως σε εξαιρετικά απομακρυσμένες και δυσπρόσιτες περιοχές του πλανήτη, επομένως άλλες προσπάθειες έχουν επικεντρωθεί στη συνεργασία με τοπικούς ηγέτες και ηγέτες επιχειρήσεων για την εγκατάσταση φωτισμού φιλικού προς το νυχτερινό ουρανό, όπως συσκευές που απενεργοποιούνται αυτόματα ή δείχνουν μόνο προς το έδαφος.Η αντιμετώπιση της ρύπανσης από δορυφόρους είναι ένα άλλο θέμα, καθώς αυτό θα απαιτήσει διεθνή συνεργασία και πίεση σε εταιρείες όπως η SpaceX για να είναι καλύτεροι διαχειριστές του ουρανού που γεμίζουν με εξοπλισμό. Ωστόσο, δεν είναι ακατόρθωτο, και οι επιστήμονες ευελπιστούν ότι κάποια μέρα, η νυκταλγία θα ανήκει στο παρελθόν.

Πηγή: SPACE.com, Μετάφραση-επιμέλεια: Εμμανουέλα Μαθιουδάκη https://www.ertnews.gr/roi-idiseon/nyktalgia-o-neos-astronomikos-oros-gia-ton-pono-tis-apoleias-tou-nyxterinou-ouranou/

Οι αστρονόμοι ανησυχούν για τον δορυφόρο που είναι λαμπρότερος από τα περισσότερα άστρα.

Χιλιάδες δορυφόροι στον νυχτερινό ουρανό αποτελούν πρόβλημα για τη συλλογή δεδομένων ενώ τίθεται και ζήτημα ασφαλείας από αστεροειδείς

 Οι διαδρομές του δορυφόρου BlueWalker 3 στον νυχτερινό ουρανό πάνω από το Εθνικό Αστεροσκοπείο στο San Pedro Mártir (Μεξικό), στις 12 Νοεμβρίου 2022

Περίπου 530 χιλιόμετρα πάνω από τη Γη, περιφέρεται ένας τεχνητός δορυφόρος που το φως του είναι τόσο ισχυρό ώστε να λάμπει περισσότερο από πολλά αστέρια. Η κατάσταση αυτή έχει ανησυχήσει την αστρονομική κοινότητα καθώς δυσκολεύει και άλλο η συλλογή δεδομένων για τον νυχτερινό ουρανό.Η φωτορύπανση γύρω από τον πλανήτη μας αναμένεται μέσα στα επόμενα χρόνια να επιδεινωθεί καθώς πολλές εταιρείες σχεδιάζουν να στείλουν χιλιάδες ακόμα δορυφόρους σε τροχιά, χωρίς να υπάρχουν κανονισμοί σχετικά με τη φωτεινότητά τους. Το 2022, η εταιρεία AST SpaceMobile με έδρα το Τέξας εκτόξευσε στο διάστημα τον δορυφόρο «BlueWalker 3» για να παρέχει υπηρεσίες κινητής τηλεφωνίας σε όλες τις ηπείρους. Ωστόσο, σύμφωνα με μελέτη που δημοσιεύθηκε πρόσφατα, ο δορυφόρος έλαμπε σε εξαιρετικό βαθμό με αποτέλεσμα να συγκαταλέγεται στα 10 πιο φωτεινά αντικείμενα στον ουρανό. Η νέα μελέτη κατέγραψε τη φωτεινότητα του δορυφόρου επί 130 ημέρες. Ερασιτέχνες και επαγγελματίες αστρονόμοι εντόπισαν τον δορυφόρο πάνω από τη Χιλή, τις Ηνωμένες Πολιτείες, το Μεξικό, τη Νέα Ζηλανδία, τις Κάτω Χώρες και το Μαρόκο.

Το ζήτημα με τη φωτεινότητα έγκειται στο μέγεθός του δορυφόρου. Η συστοιχία κεραιών του εκτείνεται σε 64 τετραγωνικά μέτρα. Πρόκειται δηλαδή για το μεγαλύτερο εμπορικό σύστημα κεραιών που βρίσκεται αυτή τη στιγμή σε χαμηλή γήινη τροχιά. Το σύστημα βοηθά στην αναπήδηση των σημάτων κινητής τηλεφωνίας μπρος-πίσω σε όλο τον κόσμο. Ωστόσο, αντανακλά επίσης πολύ φως πίσω στη Γη.

O δορυφόρος BlueWalker 3 πριν την εκτόξευσή του (αριστερά), και η φωτογραφία του στο διάστημα μετά την εκτόξευσή του (δεξιά)

Σύμφωνα με τους ειδικούς, η φωτορύπανση έχει επιπτώσεις τόσο για τη συλλογή δεδομένων από αστρονόμους όσο και για ζητήματα ασφαλείας. Για παράδειγμα, οι ραβδώσεις των δορυφόρων θα μπορούσαν να καλύψουν αντικείμενα που βρίσκονται κοντά στη Γη, όπως ένας αστεροειδής. Η φωτορύπανση επηρεάζει επίσης τους κιρκάδιους ρυθμούς των ανθρώπων αλλά και τα μεταναστευτικά μοτίβα ορισμένων ζώων.Οι αστρονόμοι αντιμετωπίζουν ήδη προβλήματα από τα σμήνη δορυφόρων που βρίσκονται πλέον σε τροχιά γύρω από τη Γη, όπως το Starlink της SpaceX. Χιλιάδες δορυφόροι Starlink βρίσκονται πλέον γύρω από τη Γη και κάθε μεμονωμένος δορυφόρος είναι ήδη 10 φορές πιο φωτεινός από ό,τι θα ήθελε η αστρονομική κοινότητα. Ενδεικτικά, ο «Blue Walker» είναι έξι φορές μεγαλύτερος και πολύ φωτεινότερος από έναν δορυφόρο Starlink. Με την πρόσφατη εκτόξευση ως πρωτότυπο, η AST SpaceMobile σχεδιάζει να στείλει εκατοντάδες ακόμη στο διάστημα. 

πηγή: https://www.kathimerini.gr/life/science/562652644/enas-technitos-doryforos-lampei-perissotero-apo-polla-asteria/ – https://www.washingtonpost.com/climate-environment/2023/10/04/bright-satellite-study-bluewalker3/

To Σέλας εμφανίστηκε στον ελληνικό ουρανό.

Χθες το βράδυ, 5 Νοεμβρίου 2023, παρατηρήθηκε σέλας από περιοχές της βόρειας Ελλάδας, ένα φαινόμενο που σπάνια παρατηρούμε στη χώρα μας.

Σέλας σε τόσο χαμηλά γεωγραφικά πλάτη εμφανίζεται μόνο κατά τη διάρκεια ισχυρών μαγνητικών καταιγίδων. Οι μαγνητικές καταιγίδες προκαλούνται από διαταραχές του γεωμαγνητικού πεδίου, καθώς αυτό αλληλεπιδρά με το μαγνητικό πεδίο του ήλιου μας (μέσω του ηλιακού ανέμου).H μαγνητική καταιγίδα που καταγράφηκε χθες χαρακτηρίζεται έντασης G3 (στην κλίμακα από G1 έως G5).

Το σέλας δημιουργείται από ηλεκτρόνια υψηλής ενέργειας, που καθώς κινούνται ελικοειδώς κατά μήκος των δυναμικών γραμμών του γεωμαγνητικού πεδίου, πλησιάζουν ενίοτε την ανώτερη ατμόσφαιρα της Γης, συγκρούονται με άτομα και μόρια αζώτου και οξυγόνου και τα διεγείρουν ενεργειακά. Τα διεγερμένα άτομα και μόρια, για να επανέλθουν στην αρχική, σταθερή κατάσταση ενεργειακής ισορροπίας, εκπέμπουν την περίσσεια ενέργειας υπό τη μορφή ορατής ακτινοβολίας.Το κόκκινο χρώμα του σέλαος εκπέμπεται από διεγερμένο ατομικό οξυγόνο κατά την σύγκρουσή του με ηλεκτρόνια της γήινης μαγνητόσφαιρας. Η μορφή του σέλαος μπορεί να παρομοιαστεί με κινούμενες, λαμπρές, χρωματιστές ουράνιες κουρτίνες φωτός.

Η ένταση μιας μαγνητικής καταιγίδας περιγράφεται από τον γεωμαγνητικό δείκτη Dst, ο οποίος εκφράζει την μεταβολή του μαγνητικού πεδίου της Γης, όπως μετράται στο έδαφος. Η τιμή του χθες έπεσε στα -165 nT, το οποίο χαρακτηρίζει μια ισχυρή μαγνητική καταιγίδα.Τον δείκτη αυτόν μπορείτε να τον παρακολουθείτε ζωντανά από την ακόλουθη βάση δεδομένων: https://wdc.kugi.kyoto-u.ac.jp/dst_realtime/presentmonth/index.html?fbclid=IwAR09jDfiDR7X7crUNiF9rOACdwbRMPaDDSn8fU4dP05brW33w8tM0OzrcSc
Στον παρακάτω σύνδεσμο μπορείτε επίσης να βλέπετε καθημερινά φωτογραφίες σέλαος από χώρες βόρειων γεωγραφικών πλατών: https://spaceweathergallery2.com/index.php?title=aurora

Εθνικόν Αστεροσκοπείον Αθηνών