Ταξίδι στους ωκεανούς των άστρων.

«Βίωσα την πλέον ζωντανή επαφή μου με την απεραντοσύνη της φύσης χρόνια πριν στο Αιγαίο Πέλαγος», έγραφε το 2013 στο περιοδικό Harper’s ο φυσικός και συγγραφέας Αλαν Λάιτμαν (Alan Lightman, «Our Place in the Universe», από την ανθολογία «The Best American Science and Nature Writing», επιμ. Siddhartha Mukherjee, εκδ. Houghton Mifflin Harcourt).

Ο Λάιτμαν –γνωστός στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό από τα βιβλία «Τα όνειρα του Αϊνστάιν» (εκδ. Κάτοπτρο), «Η ώρα των άστρων» (εκδ. Κάτοπτρο), «Mr g: Το πείραγμα του Θεού» (εκδ. Τραυλός) κ.ά.– περιγράφει πώς ενοικίασε ένα ιστιοπλοϊκό με τη γυναίκα του και σάλπαραν νύχτα από τον Πειραιά. Αφού άφησαν το Σούνιο και κατευθύνθηκαν προς την Υδρα, σιγά σιγά, στεριά και άλλα πλεούμενα χάθηκαν από τον ορίζοντα.

«Κοιτώντας ολόγυρά μας», γράφει, «μπορούσαμε να δούμε μονάχα το νερό να εκτείνεται προς όλες τις κατευθύνσεις έως ότου ενώθηκε με τον ουρανό. Αισθάνθηκα ασήμαντος, παραπεταμένος, ένα μικρό, αλλόκοτο πετραδάκι μέσα σε αυτό το σπήλαιο πελάγους και ουρανού». Οποιος έχει ταξιδέψει στο Αιγαίο νύχτα με ιστιοφόρο πρέπει να έχει νιώσει τα ίδια ακριβώς συναισθήματα με εκείνα του Λάιτμαν – όπως επίσης τη σαγήνη, τη γαλήνη, το δέος απέναντι σε αυτή την φαντασμαγορία του έναστρου ουρανού, ο οποίος αποκτά αίφνης μυρωδιά, της αλμύρας, και ήχο, αυτόν του παφλασμού.

Πράγματι, η θάλασσα, το πέλαγος, ο ωκεανός, ενώνονται νοητά με τον ουρανό, τον ουρανό της ημέρας αλλά κυρίως της νύχτας. Μοιάζουν τόσο συγγενή, μακρινά αλλά και τόσο κοντινά αδέλφια: όχι τυχαία, οι αστροναύτες εκπαιδεύονται για τις συνθήκες μηδενικής βαρύτητας και για τους «διαστημικούς περιπάτους» μέσα σε ειδικές δεξαμενές νερού.

Η σχέση νυχτερινού ουρανού και θάλασσας πηγαίνει πολύ πίσω, πολύ πριν τα διαστημικά προγράμματα και τον σύγχρονο τουρισμό. Οι αρχαίοι ναυτικοί χρησιμοποιούν τους 88 αστερισμούς εδώ και χιλιάδες χρόνια. Για παράδειγμα, μολονότι δεν είναι τόσο μεγάλη ή φωτεινή όσο η Μεγάλη Αρκτος, η Μικρά Αρκτος ήταν πάντοτε ιδιαιτέρως χρήσιμη για πολλές κουλτούρες στο ζήτημα του προσανατολισμού επειδή δεν κινείται όπως άλλοι αστερισμοί, έτσι καθώς βρίσκεται στον βόρειο αστρικό πόλο. Εάν οι ναυτικοί μπορούσαν να εντοπίσουν τη Μικρά Αρκτο, ήξεραν προς τα πού πέφτει ο βορράς.

Ενα από τα πρόσφατα γνωστά τραγούδια, με αρκετή μάλιστα επιτυχία, αναφέρει στους στίχους του, μεταξύ άλλων, και τα εξής: «Ποιος είδε νύχτα με δυο φεγγάρια/ ποιος είδε ήλιο σαν αχινό/ κι ερωτευμένα πουλιά και ψάρια/ να κολυμπάνε στον ουρανό». Παρόλο που οι στίχοι αυτοί φαίνονται ίσως λίγο… παράλογοι, εν τούτοις έχουν μια δόση αλήθειας αν αναλογιστεί κανείς ότι υπάρχουν πράγματι τέσσερα τουλάχιστον ψάρια που «κολυμπάνε στον ουρανό»! Πρόκειται φυσικά για τους αστερισμούς των Ιχθύων, του Νότιου Ιχθύος και του Ιπτάμενου Ιχθύος, ο πρώτος μάλιστα απ’ αυτούς φαίνεται στον ουρανό στη διάρκεια του φθινόπωρου και περιλαμβάνει δύο ψάρια συνδεδεμένα μεταξύ τους με μια μακριά μεταξωτή κορδέλα.

Ο αστερισμός των Ιχθύων είναι από τους αρχαιότερους αστερισμούς αν και δεν είναι εύκολα αναγνωρίσιμος. Για να εντοπιστεί ευκολότερα βρίσκουμε πρώτα το μεγάλο τετράπλευρο του Πήγασου, του φτερωτού αλόγου, και κάτω από το τετράπλευρο βρίσκουμε μια κυκλική συστάδα άστρων που σχηματίζει τον πρώτο Ιχθύν, ενώ στο πλάι του τετράπλευρου υπάρχει μια άλλη συστάδα άστρων που αντιπροσωπεύει τον δεύτερο Ιχθύν. Οι δύο αυτές αστρικές συστάδες, οι ουρές των Ιχθύων, ενώνονται μεταξύ τους με μια κορδέλα που αντιπροσωπεύεται από μια λεπτή σειρά άστρων.

Οι πρώτοι, και βασικότεροι, αστερισμοί καταγράφηκαν πριν από περίπου 2.300 χρόνια από τον Ελληνα αστρονόμο Εύδοξο, για να τους αντιγράψει στη συνέχεια ο Αρατος. Μερικές εκατοντάδες χρόνια αργότερα, ο Κλαύδιος Πτολεμαίος συνέταξε έναν κατάλογο και σχεδίασε τα σχήματα όλων των αστέρων που υπάγονται σε αστερισμούς στην περίφημη «Αλμαγέστη» (ή Μαθηματική Σύνταξις). Οπως μας υπενθυμίζει η Σάρα Γκίλινχαμ στο εξαιρετικό λεύκωμα για μικρούς και μεγάλους «Κοιτάζοντας τα αστέρια» (εκδ. Καπόν), σχεδόν χίλια χρόνια μετά τον Πτολεμαίο, «και περισσότερα από 1.600 χιλιόμετρα μακριά, ένας Πέρσης αστρονόμος, ο Αλ-Σούφι, μετέφρασε το βιβλίο του Πτολεμαίου στα αραβικά, προσθέτοντας τις δικές του αστρικές παρατηρήσεις. (…) Κάμποσους αιώνες αφότου τα πρώτα χειρόγραφα αντίγραφα βρήκαν τον δρόμο τους στην Ευρώπη, το βιβλίο του Αλ-Σούφι μεταφράστηκε στα λατινικά. Αυτός είναι και ο λόγος που βρίσκουμε σε αστερισμούς και αστέρες ελληνικές, αραβικές και λατινικές λέξεις».

Ο κατάλογος του Πτολεμαίου πάντως αποτελεί τη βάση του επίσημου συστήματος των αστερισμών που χρησιμοποιούν έως σήμερα οι επιστήμονες. Το ενδιαφέρον όμως είναι ότι η ανακάλυψη των νεότερων αστερισμών, ειδικά στο νότιο ημισφαίριο, οφείλεται σε μερικούς πρωτοπόρους θαλασσοπόρους εξερευνητές. Κατά την Γκίλινχαμ, «ο Πτολεμαίος και ο Αλ-Σούφι δεν μπορούσαν να ταξιδέψουν μακριά για να διακρίνουν τα άστρα στο νότιο ημισφαίριο, εκατοντάδες χρόνια αργότερα όμως, όταν Ιταλοί, Γάλλοι, Ολλανδοί και Πολωνοί εξερευνητές ταξίδεψαν στις θάλασσες του νότου, είδαν πολλά άστρα για πρώτη φορά, χαρτογραφώντας νέους αστερισμούς».

Ο Γαλιλαίος

Τίποτε από όλα αυτά δεν θα ήταν δυνατόν αν δεν είχε προηγηθεί ο Γαλιλαίος και η ευρεία, και εξελιγμένη, χρήση του τηλεσκοπίου. Είναι μάλιστα πολύ πιθανό πολλές από τις πρώτες αστρικές παρατηρήσεις και τους σχηματισμούς νέων αστερισμών να έγιναν από το κατάστρωμα κάποιας ευρωπαϊκής καραβέλας που έπλεε στις απέραντες θάλασσες του Ινδικού και του Ειρηνικού ωκεανού.

Βρισκόμαστε βέβαια στο απόγειο της Αναγέννησης. Κατά την Γκίλινχαμ: «Η εποχή αυτή είναι γνωστή ως η Εποχή των Ανακαλύψεων, τότε που οι Ευρωπαίοι εξερευνούσαν σε βάθος το έδαφος, τη θάλασσα και τον ουρανό. Οι αστρονόμοι αντιλήφθηκαν ότι υπήρχαν ακόμα πολλές περιοχές στον ουρανό οι οποίες δεν περιλάμβαναν αστερισμούς επίσημα χαρτογραφημένους, οπότε, άρχισαν να ανακαλύπτουν όσα περισσότερα άστρα μπορούσαν και να τα συνδέουν σε εικόνες. (…) Τα ταξίδια τους στις ακτές της Αυστραλίας ή της Ινδονησίας, για παράδειγμα, τους έδωσαν την ευκαιρία να ανακαλύψουν εξωτικά ζώα που έβλεπαν για πρώτη φορά, όπως τον χαμαιλέοντα και το πτηνό τουκάν. (…) Τα παραδείσια πτηνά, τα χελιδονόψαρα και τα τουκάν δεν ζουν στην Ολλανδία, την Πολωνία ή τη Γαλλία, συνεπώς η θέα αυτών των εξωτικών πλασμάτων πρέπει να συνάρπασε και να ενέπνευσε τους Ευρωπαίους εξερευνητές που χαρτογραφούσαν αστερισμούς. Οι αστρονόμοι ονομάτιζαν τους αστερισμούς με βάση πολλά από τα ζώα που ανακάλυπταν στα μέρη όπου ταξίδευαν, όπως στους Παπούα της Νέας Γουινέας, στη Νότια Ασία και στη Νοτιοανατολική Ασία. (…) Σε αυτούς τους αστρονόμους περιλαμβάνονται οι Ολλανδοί εξερευνητές Πίετερ Ντίρκζουν Κέιζερ και Φρέντερικ ντε Χούτμαν, οι οποίοι ταξίδεψαν μαζί στα τέλη του 16ου αιώνα. Ο Ολλανδός χαρτογράφος και αστρονόμος Πέτρους Πλάνκιους ακολούθησε τις σημειώσεις των Κέιζερ και Ντε Χούτμαν που αυτοί του έδωσαν στα 1595 και δημιούργησε νέα άστρα στον ουρανό».

Ενδεικτικά, ένας από όλους αυτούς τους νεότερους αστερισμούς που γεννήθηκαν… καταμεσής της θάλασσας είναι ο Χαμαιλέων (Chamaeleon). Οι Ολλανδοί εξερευνητές που δημιούργησαν τον αστερισμό προφανώς είδαν πολλούς χαμαιλέοντες στη Μαδαγασκάρη, έναν από τους πιο ενδιαφέροντες σταθμούς τους κατά τον ρουν τους στο νότιο ημισφαίριο προκειμένου να χαρτογραφήσουν τα αστέρια.

Ενας άλλος τέτοιος αστερισμός είναι η Δοράς (Dorado), πολύ μικρός αστερισμός που βρίσκεται κοντά στο Μεγάλο Νέφος του Μαγγελάνου. Μοιάζει πολύ με ξιφία και ενίοτε απεικονίζεται ως ξιφίας. Η ονομασία Δοράς παραπέμπει στον Ιπτάμενο Ιχθύν, η ισπανική ρίζα (Dorado) παραπέμπει στο «χρυσόψαρο» αλλά κυρίως στο «δελφινόψαρο». Τα δελφινόψαρα απαντούν σε ζεστά τροπικά νερά και δεν έχουν σχέση με τα δελφίνια. Τα δελφινόψαρα λέγονται «μάχι-μάχι» στις θάλασσες του Ειρηνικού.

Οι Ολλανδοί εξερευνητές είχαν εντυπωσιαστεί τόσο πολύ από όλα αυτά τα απίθανα πλάσματα που έβλεπαν στα ταξίδια τους στο νότιο ημισφαίριο, ώστε δημιούργησαν πολλούς αστερισμούς για να τα τιμήσουν. Είχαν δει δελφινόψαρα να κυνηγούν χελιδονόψαρα γι’ αυτό και τοποθέτησαν τη Δοράδα κοντά στον Ιπτάμενο Ιχθύν.

Ο αστερισμός του Ινδού

Ενα ακόμα παράδειγμα: ο αστερισμός του Ινδού (Indus). Αρχικά απεικονιζόταν ως ιθαγενής που οι Ολλανδοί εξερευνητές συνάντησαν στα ταξίδια τους στις Ανατολικές Ινδίες, στη νότια Αφρική ή στη Μαδαγασκάρη. Οπως γράφει η Γκίλινχαμ, «η χρήση του όρου δείχνει πόσο εσφαλμένα οι εξερευνητές θεωρούσαν ότι όλοι οι ιθαγενείς ήταν ίδιοι σε όλα τα μέρη, ενώ στην πραγματικότητα ήταν ξεχωριστά άτομα με συγκεκριμένα ονόματα για τις φυλές και τις κοινότητές τους».

Μπορούμε μονάχα να φανταστούμε τους εξερευνητές αστρονόμους, είτε από κάποιο κατάστρωμα είτε από κάποιο τροπικό νησί, να αφήνουν τη ματιά τους να χάνεται στην τρομακτική αυτή αστροφεγγιά: ο νεωτερικός άνθρωπος πήρε έτσι μια καλή γεύση απεραντοσύνης. Οπως μπορεί να συμβεί και σήμερα στον καθένα μας.

«Δεκαετίες πριν, όταν ταξίδεψα με τη γυναίκα μου στο Αιγαίο», γράφει ο Λάιτμαν, «εν μέσω του ατελείωτου νερού και του ουρανού, το άπειρο μου έκανε μια ελάχιστη νύξη. Ηταν μια αίσθηση που ουδέποτε είχα νιώσει, συνοδευόμενη από δέος, φόβο, τον τρόμο του υψηλού, αποπροσανατολισμό, απομόνωση και δυσπιστία. Εθεσα μια πορεία 255 μοιρών, εμπιστευόμενος την πυξίδα μου –έναν μικροσκοπικό δίσκο με βαμμένους αριθμούς και μια περιστρεφόμενη μεταλλική βελόνη– και ήλπισα για το καλύτερο. Μέσα σε λίγες ώρες, ως διά μαγείας, μια χλωμή, ωχρή σταλιά γης εμφανίστηκε μπροστά μας, κάτι που μας πλησίαζε συνεχώς, ένας τόπος με σπίτια και κρεβάτια και άλλα ανθρώπινα πλάσματα».

https://physicsgg.me/2020/07/27/%cf%84%ce%b1%ce%be%ce%af%ce%b4%ce%b9-%cf%83%cf%84%ce%bf%cf%85%cf%82-%cf%89%ce%ba%ce%b5%ce%b1%ce%bd%ce%bf%cf%8d%cf%82-%cf%84%cf%89%ce%bd-%ce%ac%cf%83%cf%84%cf%81%cf%89%ce%bd/

Πες μας παππού…Πώς πήγαμε στο φεγγάρι;

«Η επιστήμη του σήμερα είναι η λύση του αύριο»

Τι σας ώθησε να απευθυνθείτε στα παιδιά;

Οι πέντε εγγονές μου! Μέχρι τώρα τους έλεγα διάφορες ιστορίες για τον ουρανό και το διάστημα προφορικά. Κι επειδή φαίνεται ότι τους άρεσαν πολύ, μου ζητούσαν να τους τις διηγηθώ ξανά και ξανά. Γι’ αυτό σκέφτηκα ότι ίσως αυτές οι ιστορίες να αρέσουν και σε άλλα παιδιά. Κι έτσι ξεκίνησα να γράφω διαλέγοντας πρώτη απ’ όλες μια ιστορία που στο μεγαλύτερο μέρος της το έζησα κι εγώ προσωπικά. Ήμουν δηλαδή εκεί που οι αστροναύτες του προγράμματος «Απόλλων» εκπαιδεύτηκαν και προετοιμάστηκαν για να περπατήσουν στον γειτονικό δορυφόρο της Γης μας, τη Σελήνη. Γι’ αυτό άλλωστε και ο τίτλος του πρώτου βιβλίου της σειράς είναι: «Πες μας, παππού… Πώς πήγαμε στο φεγγάρι;»

Μέσα (και) από την εμπειρία σας στο Πλανητάριο, το οποίο υπηρετήσατε ως διευθυντής για περισσότερα από 40 χρόνια, πώς βλέπετε να ανταποκρίνονται τα παιδιά όταν έρχονται σε επαφή με τον μαγικό κόσμο του διαστήματος; Τι ουσιαστικό θα θέλατε να διδαχθούν από αυτόν;

Πιστεύω πως ιδιαίτερα τις τρεις τελευταίες δεκαετίες οι καταπληκτικές φωτογραφίες που μας στέλνουν καθημερινά τα διαστημικά μας τηλεσκόπια και οι πραγματικά ενδιαφέρουσες ανακαλύψεις που ανακοινώνονται τακτικά, κάνουν τα παιδιά μας να θέλουν να μάθουν όλο και πιο πολλά για τον κόσμο του Διαστήματος. Η ανταπόκριση των μικρών επισκεπτών μας και η αντιμετώπισή τους στις νέες πληροφορίες και γνώσεις είναι όντως ενθαρρυντική! Και αυτό που προσπαθούμε, όλα αυτά τα χρόνια, να πετύχουμε είναι να γίνει κατανοητό ότι η γνώση προέρχεται από την παρατήρηση και το πείραμα και ότι η γνώση αυτή, επικουρούμενη από τη λογική αποδεικτική διαδικασία, μπορεί να μας βοηθήσει να κατανοήσουμε πολλά πράγματα για τον κόσμο που μας περιβάλλει. Γιατί, κατά τη γνώμη μου, είμαστε όλοι μας προικισμένοι με την ικανότητα να σκεφτόμαστε, να αισθανόμαστε και να διερωτόμαστε. Αν τα παιδιά μας το καταλάβουν αυτό, τότε θα έχουμε πράγματι πετύχει στην αποστολή μας.

Το βιβλίο σας είναι ένας συμπυκνωμένος, πολύ διασκεδαστικός οδηγός γνώσεων και για ενήλικες! Γράφετε, μεταξύ άλλων, για τον μελλοντικό αποικισμό της Σελήνης και για το ότι μπορεί να γίνει τουριστικός προορισμός τον 22ο αιώνα. Πώς φαντάζεστε τους ανθρώπους που θα τολμήσουν να αλλάξουν, όχι απλά χώρα, αλλά… ουράνιο σώμα;

Δεν θεωρώ ότι θα είναι διαφορετικοί από εμάς, αλλά είμαι βέβαιος ότι στα επόμενα 100 χρόνια η τεχνητή νοημοσύνη και, γενικότερα, η τεχνολογία θα έχει κάνει τέτοια άλματα, ώστε οι εφαρμογές στην καθημερινότητά μας θα είναι απεριόριστες- όχι μόνο πάνω στη Γη, αλλά και σε οποιοδήποτε άλλο σώμα του ηλιακού μας συστήματος όπου, ίσως, θα έχουν εγκατασταθεί και μόνιμες ανθρώπινες βάσεις. Στο άμεσο μέλλον, για παράδειγμα, υπολογίζεται ότι δισεκατομμύρια διασυνδεδεμένες συσκευές θα δημιουργήσουν πρωτοφανείς ευκαιρίες για τη βελτίωση της υγείας, της καθημερινότητας και του τρόπου ζωής μας, των μεταφορών και του περιβάλλοντος. Αλλά μην ξεχνάτε κι αυτά που έλεγε ο Αριστοτέλης: ότι οι άνθρωποι είμαστε από τη φύση μας περίεργα όντα. Είναι αυτό που μας ωθεί να θέτουμε τις ερωτήσεις, που μας κάνει κυνηγούς της γνώσης, πειραματιστές και εξερευνητές. Αυτό το συναίσθημα της περιέργειας και της τάσης να απαντήσουμε στα βασικά ερωτήματα της ύπαρξής μας είναι στην πραγματικότητα και η βάση των εξερευνητικών ταξιδιών της ανθρωπότητας, όχι μόνο στο παρελθόν αλλά και στο μέλλον.

Εσάς θα σας φαινόταν ελκυστική μια τέτοια μετανάστευση ή, έστω, ένα τέτοιο ταξίδι;

Προσωπικά, δεν νομίζω ότι θα μπορούσα να συμμετάσχω σε μια τέτοια περιπέτεια, όσο γοητευτική κι αν φαίνεται. Γιατί, προς το παρόν τουλάχιστον, τέτοιου είδους ταξίδια είναι ιδιαίτερα δύσκολα. Όπως έγραφε χαρακτηριστικά και ο Τομ Γουλφ τη δεκαετία του 1960: «Δεν μπορώ να καταλάβω τι είναι αυτό που κάνει έναν άνθρωπο να είναι πρόθυμος να καθίσει πάνω σε ένα τεράστιο βαρελότο, όπως είναι οι πύραυλοι Άτλας, Τιτάνας ή Κρόνος, και να περιμένει κάποιον να ανάψει το φιτίλι». Δυστυχώς, δεν είμαι φτιαγμένος από τη στόφα που χρειάζονται οι σύγχρονοι διαστημικοί ταξιδιώτες.

Αν «όλοι είμαστε φτιαγμένοι από αστερόσκονη», από ποιο μαγικό υλικό είναι φτιαγμένος ένας αστροναύτης;

Φυσικά και οι αστροναύτες είναι φτιαγμένοι από τα ίδια υλικά που είμαστε φτιαγμένοι όλοι μας και οτιδήποτε υπάρχει γύρω μας, άνθρωποι, ζώα, φυτά, πετρώματα και χώμα. Όλοι είμαστε φτιαγμένοι από τα χημικά συστατικά που γεννήθηκαν με το Σύμπαν και το εσωτερικό των άστρων. Αλλά διαθέτουν και κάτι ακόμα. Κάτι που θα μου επιτρέψετε να ονομάσω «στόφα των εξερευνητών». Είναι αυτό το «κάτι» που κάνει πολλούς από εμάς πειραματιστές και εξερευνητές. Ίσως, κάτι βαθιά χαραγμένο στη γενετική τους δομή να είναι αυτό που τους ωθεί στην περιπέτεια της εξερεύνησης.

Βιώσατε, ως ανταποκριτής μιας αθηναϊκής εφημερίδας και, μάλιστα, ως ο μοναδικός Έλληνας, την εκτόξευση του Apollo 11. Αν έπρεπε να ανασύρετε μία εικόνα ή μία μόνο σκέψη από εκείνη την εμπειρία, ποια θα ήταν;

Θα έλεγα μάλλον τον ήχο της εκτόξευσης. Όλοι οι παρευρισκόμενοι βρισκόμασταν για ασφάλεια σε απόσταση πέντε, περίπου, χιλιομέτρων. Έτσι, παρόλο που βλέπαμε τις φλόγες του πυραύλου, δεν ακούγαμε τίποτε! Μέχρις ότου, 14 δευτερόλεπτα σχεδόν αργότερα, έφτασε και ο ήχος! Ήταν απερίγραπτος, ένας ήχος που χτυπούσε κυριολεκτικά το στήθος, και δεν μπορούσες να καταλάβεις εάν τον άκουγες ή τον αισθανόσουν ή και τα δύο μαζί. Δεν πρόκειται να ξεχάσω ποτέ το όλο εκείνο συναίσθημα, το οποίο δεν μπορεί να το αποδώσει επακριβώς οποιαδήποτε λεκτική περιγραφή. Ήταν ένας ήχος υπόκωφος, σαν να προέρχονταν από τα έγκατα της Γης. Κυριολεκτικά το κάτι άλλο!

Η κατάκτηση του φεγγαριού ήταν το πιο εντυπωσιακό επίτευγμα του ανθρώπου μέχρι σήμερα. Ποιο θα ονειρευόσασταν να είναι το επόμενο, μεγάλο βήμα της ανθρωπότητας;

Η επιστροφή στο φεγγάρι και η μόνιμη εγκατάστασή μας εκεί, έστω και σε περιορισμένη έκταση, μέχρι το τέλος του αιώνα. Για άλλους πάλι ίσως να είναι η επίσκεψη του ανθρώπου στον Άρη και στους άλλους πλανήτες και δορυφόρους του ηλιακού μας συστήματος, αλλά κάτι τέτοιο δεν φαίνεται να είναι εφικτό στις επόμενες δεκαετίες.

Από όλους τους πλανήτες του ηλιακού μας συστήματος ή τους δορυφόρους τους, ποιον θεωρείτε τον πιο συναρπαστικό και γιατί;

Θα έλεγα μάλλον τον Κρόνο και το υπέροχο σύστημα των δακτυλίων του. Ενώ αρχικά υπολογίζαμε ότι γύρω του περιλαμβάνονταν μερικοί μόνο δακτύλιοι, αποδείχτηκε τελικά ότι πρόκειται για ένα σύστημα χιλιάδων δακτυλίων. Υπάρχουν κυκλικοί δακτύλιοι, διεστραμμένοι δακτύλιοι, ογκώδεις δακτύλιοι και δακτύλιοι-πλεξούδες, οι οποίοι περιλαμβάνουν μόρια σκόνης, αμέτρητα κομμάτια πάγου και βράχους με μέγεθος λεωφορείων. Αρχίζουν 7.000 χιλιόμετρα πάνω από την κορυφή των νεφών του Κρόνου και εκτείνονται μέχρι την απόσταση των 420.000 χιλιομέτρων, ενώ το πάχος τους σε μερικές μόνο περιοχές ξεπερνάει το ένα χιλιόμετρο. Συγκριτικά, είναι σαν να είχαμε μια πίτα με διάμετρο 2.800 μέτρων και πάχος ενός εκατοστού!

Συμφωνείτε με την άποψη ότι υπάρχει πιθανότητα ο δορυφόρος του Δία, Ευρώπη, να κρύβει έναν ωκεανό με ζωή κάτω από τον πάγο της;

Όχι μόνο η Ευρώπη του Δία αλλά και ο Εγκέλαδος του Κρόνου διαθέτουν όντως έναν τεράστιο υγρό ωκεανό κάτω από την παγωμένη τους επιφάνεια. Και φαίνεται ότι ίσως στους ωκεανούς αυτούς να υπάρχει η πιθανότητα ύπαρξης κάποιου είδους μικροβιακής ίσως ζωής. Όμως, ακόμα, δεν έχουμε καμιά τέτοια ένδειξη. Ορισμένες πάντως προτάσεις που έγιναν στο παρελθόν για αποστολή ρομποτικών διαστημικών αποστολών στην επιφάνεια της Ευρώπης δεν έχουν, προς το παρόν, εγκριθεί.

Τι είναι εκείνο που δεν βλέπουμε, ενώ θα έπρεπε, όταν σηκώνουμε το βλέμμα στον νυχτερινό ουρανό;

Στο παρελθόν η επιστήμη της αστρονομίας μάς απελευθέρωσε από δεισιδαίμονες αντιλήψεις κι έτσι μπορούμε πλέον να κοιτάζουμε τον ουρανό με άλλα μάτια. Να είμαστε πιο αισιόδοξοι. Διότι καταλαβαίνουμε πόσο μικρός είναι ο πλανήτης μας και πόσο μικρά είναι τα καθημερινά μας προβλήματα.

Θα μπορούσε η Ελλάδα να συμμετάσχει πιο δυναμικά στη διαστημική περιπέτεια;

Το έχει ήδη κάνει με πολλαπλούς τρόπους, με τους διάφορους Έλληνες ερευνητές στην Ελλάδα αλλά και στο εξωτερικό, ενώ τελευταία, με τη δημιουργία του Ελληνικού Κέντρου Διαστήματος, η χώρα μας εισέρχεται επιτέλους οργανωμένα στον στρατηγικό τομέα του Διαστήματος. Η Ελλάδα έχει καταβάλει μέχρι τώρα εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ για τη συμμετοχή μας στους διάφορους διαστημικούς οργανισμούς (ESA, EUMETSAT, HELIOS-II). Κι όμως, παρ’ όλες τις τεράστιες επενδύσεις της χώρας στο Διάστημα, δεν υπήρξε ποτέ εθνικός συντονισμός ούτε οριζόντια διαστημική πολιτική που να μεγιστοποιεί την ανταπόδοση από τη συμμετοχή μας στα προγράμματα των διαστημικών αυτών οργανισμών. Γι’ αυτό, με την ίδρυση του νέου οργανισμού, θα υπάρξει πολύ καλύτερος συντονισμός των φορέων που εμπλέκονται στο Διάστημα, ώστε να υπάρξει και η βέλτιστη οικονομική απόδοση για τη χώρα από αυτές τις δραστηριότητες. Γιατί σε καιρούς οικονομικής δυσπραγίας, η ορθολογική χρήση των πόρων δεν είναι απλά επιλογή αλλά επιτακτική ανάγκη.

Τι λέτε σε εκείνους που αναρωτιούνται «γιατί πρέπει να ξοδεύουμε δισεκατομμύρια για την εξερεύνηση του διαστήματος όταν δεν έχουμε λύσει τα φοβερά προβλήματά μας στη Γη»;

Μα τα χρήματα που δαπανώνται στην εξερεύνηση του διαστήματος δαπανώνται εδώ πάνω στη Γη, ενώ στο επίπεδο των εφαρμογών είναι γεγονός ότι αγορές και υπηρεσίες που παραδοσιακά εξυπηρετούνταν από επίγεια μέσα ήδη σήμερα, και πολύ περισσότερο στο μέλλον, θα εξυπηρετούνται σε σημαντικό ποσοστό από το διάστημα. Ήδη οι 3.000 περίπου δορυφόροι οι οποίοι βρίσκονται σήμερα σε τροχιά γύρω από τη Γη, μας στέλνουν καθημερινά χιλιάδες πληροφορίες, που μας βοηθούν στην καλύτερη κατανόηση του περιβάλλοντος και του πλανήτη μας. Επίσης, οι νέες τεχνολογίες που δημιουργήθηκαν για το διαστημικό πρόγραμμα έχουν πρόσθετες εφαρμογές στην καθημερινή μας ζωή, αφού καθένας από εμάς χρησιμοποιεί καθημερινά 50 με 60 διαφορετικά αντικείμενα τα οποία κατασκευάστηκαν χάρη στις διαστημικές μας δραστηριότητες, σε τομείς όπως είναι οι τηλεπικοινωνίες, η τηλεόραση, η δορυφορική πλοήγηση, η μετεωρολογία και το κλίμα, η γεωργία ακριβείας και η παρακολούθηση των οικοσυστημάτων, αλλά και η ασφάλεια και η άμυνα. Εκτός αυτού, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι κανείς δεν είναι σε θέση να προβλέψει τις συνέπειες μιας επιστημονικής ανακάλυψης, αφού κάθε πρόσθετο κομμάτι γνώσης, οσο περίεργο, άσχετο ή αφηρημένο και αν φαίνεται στην αρχή, καταλήγει άμεσα ή έμμεσα, αργά ή γρήγορα, σε κάποια πρακτική εφαρμογή. Αν δεν συνεχίσουμε την ανάπτυξη της επιστήμης και τον εμπλουτισμό των γνώσεών μας, άσχετα με την άμεση χρησιμότητά τους, γρήγορα θα ταφούμε κάτω από το βάρος των προβλημάτων μας. Γιατί η επιστήμη του σήμερα είναι η λύση του αύριο.

Τελευταία γίνεται συχνά λόγος στα ΜΜΕ για ουράνια σώματα που μπορεί να απειλήσουν τη Γη. Πόσο πιθανό είναι κάτι τέτοιο στην πραγματικότητα;

Εξαρτάται από το πόσο μεγάλα είναι τα σώματα αυτά και από το πότε θα χτυπήσουν! Πριν από μερικά χρόνια, ανακαλύφτηκε ότι μικροί αστεροειδείς και κομήτες με διάμετρο 10 περίπου μέτρων εκρήγνυνται στα ανώτερα στρώματα της ατμόσφαιρας μία φορά κάθε 4 με 6 εβδομάδες. Συνολικά, υπάρχουν 900.000 αστεροειδείς με μέγεθος από 50 έως 100 μέτρα, οι οποίοι διασχίζουν την τροχιά της Γης μας, ενώ άλλοι 320.000 έχουν διάμετρο πάνω από 100 μέτρα, και 9.000 απ’ αυτούς έχουν μέγεθος πάνω από 500 μέτρα. Η σύγκρουση μ’ έναν από τους μεγάλους αστεροειδείς (πάνω από 1.000 μέτρα) θα έφερνε αναπόφευκτα το τέλος του ανθρώπινου πολιτισμού πάνω στη Γη. Γιατί, έστω κι αν δεν σκότωνε όλους τους ανθρώπους, η καταστροφή της υποδομής και της διακίνησης των τροφίμων θα ήταν θανατηφόρα για τους επιζώντες. Τέτοιου είδους συγκρούσεις συνέβησαν πολλές φορές στο παρελθόν με συνταρακτικά αποτελέσματα για την εξελικτική πορεία της ζωής. Για τα επόμενα 200 περίπου χρόνια, όμως, μία τέτοια σύγκρουση είναι μάλλον απίθανη!

Σε σχέση με άλλες επιστήμες, η αστρονομία και η αστροφυσική φέρνουν τον επιστήμονα πιο κοντά στα θαύματα του σύμπαντος, στο αχανές και στο ανεξήγητο. Άραγε, αναρωτιέται συχνότερα ή σπανιότερα από άλλους αν υπάρχει θεός ή, έστω, μια ανώτερη δύναμη;

Δεν νομίζω ότι οι επιστήμονες διαφέρουν πολύ από τους υπόλοιπους ανθρώπους. Αυτή τη στιγμή που μιλάμε, έχουμε 7,6 δισεκατομμύρια ανθρώπους πάνω στη Γη, και καθένας μας έχει τα δικά του «πιστεύω» και τις δικές του δοξασίες. Ποιος μπορεί να πει, λοιπόν, ότι οι δικές του αντιλήψεις είναι καλύτερες από του διπλανού του; Είτε έτσι είτε αλλιώς, οι δοξασίες του καθενός δεν χρειάζονται απόδειξη και ο καθένας μπορεί να πιστεύει ό,τι θέλει. Στην επιστήμη, όμως, απαιτούμε απόδειξη, είτε με το πείραμα είτε με την παρατήρηση. Οπότε, μια τέτοια ερώτηση δεν μπορεί να αφορά την επιστήμη.

https://physicsgg.me/2020/08/04/%cf%80%ce%b5%cf%82-%ce%bc%ce%b1%cf%82-%cf%80%ce%b1%cf%80%cf%80%ce%bf%cf%8d-%cf%80%cf%8e%cf%82-%cf%80%ce%ae%ce%b3%ce%b1%ce%bc%ce%b5-%cf%83%cf%84%ce%bf-%cf%86%ce%b5%ce%b3%ce%b3%ce%ac%cf%81%ce%b9/

Η Ανατολή του Σείριου.

Τις πρώτες ημέρες του Αυγούστου, μαζί με την ανατολή του Ηλιου, έχουμε και την ανατολή του Σείριου, του λαμπρότερου άστρου στον αστερισμό του Μεγάλου Κυνός, αλλά και γενικότερα του λαμπρότερου άστρου στον ουρανό. Στην αρχαιότητα, μάλιστα, απέδιδαν την επιπλέον αύξηση της θερμοκρασίας αυτή την περίοδο (τα λεγόμενα «κυνικά καύματα») στην υποτιθέμενη προσθήκη της ακτινοβολίας του Σείριου σε εκείνη του Ηλιου! Για τους Αιγύπτιους, ιδιαίτερα, ο Σείριος είχε μεγάλη σημασία. Μερικοί ερευνητές υπολογίζουν ότι οι Αιγύπτιοι αντιστοιχούσαν τη μορφή των άστρων του δικού μας Ωρίωνα με τον θεό τους, τον Οσιρη, ενώ δίπλα του τοποθετούσαν και την πιστή του σύζυγό, την Ισιδα, που αντιπροσωπευόταν από τον Σείριο.

Για περισσότερο από δύο μήνες, κάθε χρόνο, ο Σείριος έδυε τόσο κοντά στην ώρα της δύσης του Ηλιου και ανέτελλε τόσο κοντά στην ώρα της ανατολής του, ώστε δεν ήταν δυνατόν να παρατηρηθεί εύκολα. Από το εσωτερικό του ναού της Ισιδος, οι αστρονόμοι – ιερείς παρακολουθούσαν για να δουν την εμφάνιση του Σείριου πριν από την ανατολή του Ηλιου. Και για περίπου 70 μέρες, ο Ηλιος ανέτελλε πριν από την εμφάνιση του Σείριου.

Κάποτε όμως έφθανε και η περιπόθητη εκείνη ημέρα, όταν ο Σείριος, το λαμπρότερο άστρο του ουρανού, η Ισιδα, η θεά της αναγέννησης και της ανανέωσης, ανέτελλε στον πρωινό ουρανό και ήταν εμφανές για μερικές μόνο στιγμές προτού η λαμπρότητα του ανατέλλοντος Ηλίου έκανε όλα τα άστρα αόρατα. Στο εσωτερικό του ναού, οι ιερείς γνώριζαν ότι κάθε χρόνο, όταν ο Σείριος ανέτελλε λίγο πριν από τον Ηλιο, ο ποταμός Νείλος θα άρχιζε για μία ακόμη φορά να ξεχειλίζει και να πλημμυρίζει τη γύρω περιοχή. Και ενώ σχεδόν παντού στον κόσμο μια πλημμύρα ήταν ανέκαθεν μια τρομερή καταστροφή, στην κοιλάδα του Νείλου η ετήσια πλημμύρα ήταν μια πραγματική ευλογία. Γιατί κάθε χρόνο, όταν τα νερά της πλημμύρας αποσύρονταν, άφηναν πίσω τους ένα πλούσιο στρώμα χώματος και λάσπης, έτοιμο να βοηθήσει στην ανάπτυξη μιας νέας ετήσιας καλλιέργειας και σοδειάς. Κατά μήκος της όχθης του Νείλου, μάλιστα, πολλοί ναοί ήταν αφιερωμένοι στην Ισιδα. Ενας από αυτούς τους ναούς είχε κτιστεί με την όψη στραμμένη προς τον νοτιοανατολικό ορίζοντα, την κατεύθυνση από όπου ανέτελλε η Ισιδα με τη μορφή του Σείριου.

Ο Σείριος, ή άλφα Μεγάλου Κυνός, βρίσκεται σε απόσταση 8,6 ετών φωτός από τη Γη, αλλά η σχετικά μικρή απόστασή του δεν είναι ο μοναδικός λόγος για τη λαμπρότητά του, αφού πρόκειται για ένα άστρο με διπλάσια μάζα από αυτή που έχει ο Ηλιος. Η επιφανειακή θερμοκρασία του φθάνει τις 9.500 βαθμούς Κελσίου, γεγονός που τον κάνει να λάμπει 23 φορές πιο έντονα από ό,τι ο Ηλιος, με έναν λευκό χρωματισμό. Και όμως, οι προδιαγραφές του αυτές είναι μηδαμινές σε σύγκριση με τον σύντροφό του, τον Σείριο Β, αφού το άστρο που βλέπουμε, ο Σείριος Α, συνοδεύεται από ένα μικροσκοπικό, αόρατο χωρίς τηλεσκόπιο, άστρο το οποίο είναι 10.000 φορές πιο αμυδρό από τον Α. Παρ’ όλα αυτά, η θερμοκρασία του Β φθάνει τις 27.000 βαθμούς και γι’ αυτό λάμπει με έναν γαλαζόλευκο χρωματισμό, ενώ ο μόνος λόγος για τον οποίο είναι τόσο αμυδρός έχει να κάνει με το μέγεθός του, που δεν υπερβαίνει εκείνο της Γης. Πάντως η μάζα του είναι παρόμοια με τη μάζα του Ηλιου, έχει δηλαδή σχεδόν διπλάσια μάζα από τους συνηθισμένους λευκούς νάνους.

Πράγματι, ο Σείριος Β είναι ένας λευκός νάνος. Είναι, δηλαδή, το λείψανο ενός άστρου που έχει φθάσει στο τέλος της ζωής του, με αποτέλεσμα να εκτοξεύσει τα εξωτερικά στρώματα των αερίων του, τα οποία περιελάμβαναν το μεγαλύτερο μέρος της αρχικής του μάζας. Τα διαστελλόμενα αέρια άφησαν πίσω τους, αποκαλύπτοντάς τον συγχρόνως, τον γυμνό υπερθερμασμένο πυρήνα του άστρου. Ο πυρήνας αυτός αποτελείται από άνθρακα και οξυγόνο, που είναι τα κατάλοιπα, η «στάχτη» δηλαδή, των θερμοπυρηνικών αντιδράσεων του Ηλιου. Αντικρίζουμε, δηλαδή, το «λείψανο» του αρχικού άστρου, που έχει φθάσει πια στο τέλος του. Παρ’ ότι, όμως, ο πυρήνας αυτός έχει πάψει να παράγει ενέργεια, εκπέμπει τεράστιες ποσότητες υπεριώδους ακτινοβολίας, με αποτέλεσμα τη μεγάλη επιφανειακή θερμοκρασία του. Η μεγάλη αυτή θερμότητα οφείλεται στην τρομακτική συμπίεση των υλικών του, που έχουν περιορισθεί σε μια σφαίρα στο μέγεθος της Γης, αλλά με τόσο μεγάλη πυκνότητα, ώστε μια δαχτυλήθρα γεμάτη με τα υλικά του να «ζυγίζει» 1.000 τόνους!

Στην φωτογραφία οι Αιγύπτιοι αντιστοιχούσαν τη μορφή των άστρων του δικού μας Ωρίωνα με τον θεό τους Οσιρι, ενώ δίπλα του τοποθετούσαν και την πιστή του σύζυγο, Ισιδα, που αντιπροσωπευόταν από τον Σείριο.

https://physicsgg.me/2020/08/11/%ce%b7-%ce%b1%ce%bd%ce%b1%cf%84%ce%bf%ce%bb%ce%ae-%cf%84%ce%bf%cf%85-%cf%83%ce%b5%ce%af%cf%81%ce%b9%ce%bf%cf%85/

Άγνωστες πτυχές της πρώτης προσελήνωσης: Ένα άλμα για την ανθρωπότητα.

Toν Ιούλιο του 1969 o διεθνούς φήμης αστροφυσικός Διονύσης Π. Σιμόπουλος ήταν ο μόνος Έλληνας με διαπίστευση, στο κέντρο ελέγχου της πρώτης επιτυχημένης προσσελήνωσης στις εγκαταστάσεις της ΝASA

Ο διεθνούς φήμης αστροφυσικός Διονύσης Π. Σιμόπουλος εκμυστηρεύεται σε μια απολαυστική συνέντευξη άγνωστες πτυχές της πρώτης προσσελήνωσης και αξιολογεί το παρόν και το μέλλον του «μεγάλου αυτού άλματος για την ανθρωπότητα».

Ο διακεκριμένος και πολυβραβευμένος επιστήμονας εξιστορεί γνωστά και άγνωστα γεγονότα εκείνου του Ιουλίου του 1969, τα οποία έζησε μέσα στο κέντρο ελέγχου της NASA, αναδεικνύοντας την πολυδιάστατη σημασία του γεγονότος και προσφέ- ροντάς μας ποικίλες αφορμές προβληματισμού και σκέψεων αναφορικά με το μέλλον των επανδρωμένων αποστολών.

Η αστροφυσική και γενικότερα η ενασχόλησή σας με τον κόσμο των άστρων συνδέεται με κάποιο συγκεκριμένο γεγονός; Με άλλα λόγια, ποιο ήταν το έναυσμα που σας οδήγησε στον κόσμο των άστρων;

Ίσως ένα απλό γεγονός σε μια προσκοπική κατασκήνωση το 1960 να έπαιξε όντως κάποιο ρόλο, αν και την εποχή εκείνη δεν ήταν δυνατόν να σκεφτώ ότι θα μπορούσε να επηρεάσει με κάποιο τρόπο τη μετέπειτα επαγγελματική μου πορεία. Και ίσως αυτό να ήταν το έναυσμα, όπως λέτε. Γιατί σήμερα, παρ’ όλο που έχουν περάσει έξι δεκαετίες από τότε, η θύμησή του μένει ανεξίτηλα χαραγμένη μες στο μυαλό μου. Έκείνο το καλοκαίρι του 1960, σε μια πανέμορφη πραγματικά περιοχή, στην Περδικόβρυση της Αμφίκλειας του Παρνασσού, χιλιάδες πρόσκοποι απ’ όλο τον κόσμο γιορτάζαμε το Χρυσό Ιωβηλαίο του θεσμού στη χώρα μας μ’ ένα Τζάμπορι (συγκέντρωση σε μεγάλη κλίμακα προσκόπων και οδηγών), με μια κατασκήνωση αλλιώτικη από τις άλλες. Στο μέσο της κατασκήνωσης της αντιπροσωπείας των Αμερικανών προσκόπων βρίσκονταν τρία μικρά τηλεσκόπια στημένα πάνω στα τρίποδά τους.

Κι έτσι, ένα βράδυ πήρα τη μεγάλη απόφαση να τους ζητήσω να κοιτάξω για πρώτη φορά τον ουρανό μ’ ένα απ’ αυτά καθώς το φεγγάρι ξεμύταγε πάνω από την κορυφή του Παρνασσού. Ήταν τότε λοιπόν που τα έκθαμβα μάτια μου αντίκρισαν στην επιφάνεια της Σελήνης ένα θέαμα κυριολεκτικά απερίγραπτο. Έκείνη την εποχή ο άνθρωπος δεν είχε πετάξει ακόμη στο διάστημα και κανείς μας δεν μπορούσε τότε ούτε καν να φανταστεί ότι σε εννέα χρόνια κάποιος συνάνθρωπός μας θα έκανε κυριολεκτικά μια βόλτα στο φεγγάρι. Κι όμως, εκείνο το βράδυ αισθάνθηκα ότι ήμουν εγώ ο πρωταγωνιστής στο προαιώνιο αυτό όνειρο της ανθρωπότητας! Ίσως, λοιπόν, να ήταν αυτό το έναυσμα που με οδήγησε να διακονώ όλα αυτά τα χρόνια την υπέροχη επιστήμη της αστρονομίας.

Στο τελευταίο σας βιβλίο Από τα Ψηλαλώνια στο Φεγγάρι αναφέρετε πως τον Ιούλιο του 1969 βρεθήκατε στις εγκαταστάσεις της ΝASA, ο μόνος Έλληνας με διαπίστευση, στο κέντρο ελέγχου της πρώτης επιτυχημένης προσσελήνωσης. Υπάρχουν κάποια συγκεκριμένα γεγονότα που έμειναν χαραγμένα στη μνήμη σας από την ημέρα εκείνη;

Τι να πρωτοθυμηθώ απ’ όλα εκείνα που έζησα τότε! Γι’ αυτό, ας ξεκινήσω από την άφιξή μου στο Διαστημικό Κέντρο Κένεντι στη Φλόριντα την παραμονή της εκτόξευσης. Από πολύ νωρίς οι Δημόσιες Σχέσεις της NASA μάς είχαν δώσει οδηγίες ότι ετοίμαζαν για τα ξημερώματα της επομένης μια επίσκεψη στις εγκαταστάσεις όπου βρισκόταν έτοιμος για την εκτόξευση ο πύραυλος Saturn V, και αμέσως μετά θα μας πήγαιναν στο κτήριο απ’ όπου θα ξεκινούσαν οι αστροναύτες Νιλ Άρμστρονγκ, Μάικλ Κόλινς και Μπαζ Όλντριν για να επιβιβαστούν στο διαστημόπλοιό τους.

Ξημέρωνε η 16η Ιουλίου του 1969 και στο Ακρωτήριο Κένεντι οι εγκαταστάσεις για τους δημοσιογράφους είχαν κατακλυστεί από 3.500 περίπου δημοσιογράφους, φωτορεπόρτερ, κλιμάκια τηλε- οράσεων, από 55 χώρες, που μετέδιδαν το γεγονός με όλες τις συγκλονιστικές λεπτομέρειες. Στις 9:32 πρωινή τοπική ώρα, 15:32 ώρα Έλλάδας, με καθυστέρηση 724 χιλιοστών του δευτερολέπτου, ξεκίνησε ο πανίσχυρος πύραυλος Saturn V με το διαστημόπλοιο Aπόλλων 11 στην κορυφή του. Όλοι οι παρευρισκόμενοι βρισκόμασταν για ασφάλεια σε απόσταση πέντε περίπου χιλιομέτρων. Έτσι, παρ’ όλο που βλέπαμε τις φλόγες του πυραύλου, δεν ακούγαμε τίποτε! Μέχρις ότου, 14 δευτερόλεπτα σχεδόν αργότερα, έφτασε και ο ήχος! Ήταν ένας απερίγραπτος ήχος, ένας ήχος που χτυπούσε κυριολεκτικά το στήθος και δεν μπορούσες να καταλάβεις εάν τον άκουγες ή τον αισθανόσουν ή και τα δύο μαζί.

Δεν πρόκειται να ξεχάσω ποτέ το όλο εκείνο συναίσθημα, το οποίο δεν μπορεί να αποδώσει επακριβώς οποιαδήποτε λεκτική περιγραφή.

Τι συναισθήματα είχατε αργότερα με τα πρώτα βήματα του ανθρώπου στην επιφάνεια ενός άλλου κόσμου;

Την ημέρα εκείνη ήμουν στο Διαστημικό Κέντρο του Χιούστον· μία ημέρα μετά την εκτόξευση μεταφέρθηκα εκεί, γιατί το Κέντρο εκεί είχε πλέον την ευθύνη επικοινωνίας με το διαστημόπλοιο. Κι έτσι, στις 20 Ιουλίου, όταν στην Ουάσιγκτον τα ρολόγια έδειχναν 4 λεπτά πριν από τις 11 το βράδυ και στην Αθήνα σχεδόν 5:00 το πρωί της άλλης μέρας, παντού σχεδόν σε ολόκληρο τον πλανήτη μας, ό,τι ώρα κι αν ήταν, ο κόσμος ήταν κολλημένος στις τηλεοράσεις ή τα ραδιόφωνα, που περιέγραφαν την πρώτη κάθοδο του ανθρώπου στην επιφάνεια ενός άλλου κόσμου. Έκείνο το βράδυ, πάνω στη σκονισμένη επιφάνεια της Σελήνης, αποτυπώθηκε για πρώτη φορά ένα ανθρώπινο χνάρι που έγινε το σύμβολο «ενός τεράστιου άλματος για την ανθρωπότητα». Η στιγμή εκείνη ήταν τόσο σπουδαία και σημαδιακή που μπορεί να συγκριθεί μόνο με τη στιγμή της δημιουργίας. Γιατί, όπως τόσο χαρακτηριστικά γράφτηκε τότε, «εκείνη η στιγμή ήταν ανώτερη και από την πρώτη χρήση της φωτιάς, και από την ανακάλυψη του τροχού, και από την εκμετάλλευση του αρότρου. Ήταν σπουδαιότερη από τα ταξίδια του Μάρκο Πόλο και του Κολόμβου, ανώτερη και από τη διάσπαση ακόμη του ατόμου». Γιατί έκτοτε ο κόσμος μας και η ιστορία του δεν περιορίζονται σ’ έναν μονάχα πλανήτη.

Έχοντας άμεση επαφή, πώς βίωσε το συγκεκριμένο γεγονός το επιστημονικό προσωπικό της ΝASA και τι σήμαινε γι’ αυτούς ευρύτερα το επίτευγμα αυτό; Σε επιστημονικό δηλαδή επίπεδο, «το μεγάλο βήμα για την ανθρωπότητα» σε ποια σημεία καθόρισε τις έρευνες της αστροφυσικής;

Έίναι φυσικά γεγονός ότι ο Ψυχρός Πόλεμος μεταξύ δυτικών και ανατολικών οδήγησε σε σημαντικές επιστημονικές ανακαλύψεις και τεχνολογικές καινοτομίες. Αυτές όμως δεν ήταν τόσο απόρροια της διαχρονικής επιθυμίας να κατανοηθεί ο κόσμος και τα φυσικά φαινόμενα, ούτε φυσικά η διεύρυνση των ορίων της γνώσης μας γι’ αυτό που έχει επικρατήσει να ονομάζεται «κοινό καλό», όσο η επιβεβαίωση της ιδεολογικής, επιστημονικής και πολιτιστικής υπεροχής του κάθε πόλου. Έτσι, οι διαστημικές πρωτιές που αφορούσαν την εξερεύνηση του διαστήματος, όπως για παράδειγμα η κατασκευή και η τοποθέτηση τεχνητών δορυφόρων σε τροχιά, η αποστολή ανθρώπων στο διάστημα και η προσελήνωση αστροναυτών στη Σελήνη αποτέλεσαν μέσα σε αυτό το ψυχροπολεμικό κλίμα της εποχής κεφαλαιώδεις στόχους προς επίτευξη.

Καθώς οι σφαίρες επιρροής της Σοβιετικής Ένωσης και των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής διαμορφώνονταν με την ίδρυση του NATO και λίγο αργότερα του Συμφώνου της Βαρσοβίας, η ιδεολογική, τεχνολογική και πολιτιστική διαμάχη των δύο πόλων οδήγησε σε έναν πολύχρονο ανταγωνισμό για την επιβεβαίωση των πολιτικών τους θέσεων και την υπερίσχυση των στρατηγικών τους στόχων. Αναπόσπαστο τμήμα σε αυτή τη διαμάχη αποτέλεσε η επιστημονική και τεχνολογική διελκυστίνδα μεταξύ των δύο υπερδυνάμεων, η οποία παράλληλα με την κούρσα των εξοπλισμών οδήγησε αναπόφευκτα και στην κούρσα για την κατάκτηση του διαστήματος.

Συμμερίζεστε την άποψη πως η 20ή Ιουλίου του 1969 συνιστά την ευτυχέστερη στιγμή του ψυχροπολεμικού κόσμου; Σε ποιο βαθμό ο ανταγωνισμός στο διάστημα επηρέασε –και ενδεχομένως διαμόρφωσε– τη μορφή του Ψυχρού Πολέμου;

Όσο κι αν ακούγεται κυνικό, εν τούτοις σήμερα είναι πλέον ευρέως αποδεκτό ότι όταν ο Νιλ Άρμστρονγκ και ο Έντουιν Όλντριν έκαναν το 1969 τα πρώτα τους βήματα στην επιφάνεια της Σελήνης, το γιγάντιο αυτό άλμα για την ανθρωπότητα δεν ήταν τόσο το αποτέλεσμα αυτού του συναρπαστικού ταξιδιού για την αποκρυπτογράφηση των μυστικών του σύμπαντος όσο το αποτέλεσμα του σκληρού και αδυσώπητου ανταγωνισμού μεταξύ της Σοβιετικής Ένωσης και των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής. Αυτό ακριβώς υποστήριξε αρκετά χρόνια αργότερα και ο Φρανκ Μπόρμαν, διοικητής της διαστημικής αποστολής Aπόλλων 8, λέγοντας ότι «η αντίληψη ότι το Πρόγραμμα Aπόλλων ήταν ένα μεγάλο ταξίδι εξερευνήσεων και επιστημονικών ανακαλύψεων είναι τελείως λανθασμένη, αφού ο κύριος σκοπός μας ήταν να κερδίσουμε τους Ρώσους».

Αυτού του είδους οι απόψεις ήταν ευρέως διαδεδομένες την εποχή εκείνη και επιβεβαιώθηκαν και από την άλλη πλευρά, χρόνια αργότερα, από τον Σεργκέι Χρουστσόφ, τον γιο του ηγέτη της Σοβιετικής Ένωσης Νικίτα Χρουστσόφ, τον οποίο συνάντησα στη διάρκεια μιας κρουαζιέρας που οργανώθηκε για να παρα- κολουθήσουμε την τελευταία ολική έκλειψη του 20ού αιώνα τον Αύγουστο του 1999 στη Μαύρη Θάλασσα και στην οποία συμμετείχα και εγώ και ο αστροναύτης Σκοτ Κάρπεντερ. Παρ’ όλα αυτά, όπως μας είχε εξηγήσει με αρκετές λεπτομέρειες και λογικά επιχειρήματα και ο Σεργκέι εκείνο το καλοκαίρι, η αμερικανοσοβιετική διελκυστίνδα στο διάστημα πρέπει να έσωσε πράγματι τον κόσμο από ένα πυρηνικό ολοκαύτωμα, αφού η ανάπτυξη της διαστημικής τεχνολογίας μετέφερε τον ανταγωνισμό των δύο υπερδυνάμεων από τη Γη στο διάστημα. Στις συζητήσεις που είχαμε με τον Σεργκέι, ο οποίος ήταν τότε καθηγητής στο Αμερικανικό Πανεπιστήμιο Μπράουν, μας είχε διαβεβαιώσει ότι τελικά στον ανταγωνισμό που αναπτύχθηκε μεταξύ Αμερικής και Σοβιετικής Ένωσης στο διαστημικό πρόγραμμα οφείλεται κατά πολύ η σωτηρία του κόσμου από έναν πυρηνικό πόλεμο, γιατί αντί οποιουδήποτε άλλου ανταγωνισμού αυτός περιορίστηκε στο διάστημα.

Οι επανδρωμένες αποστολές στο διάστημα με τα ανάλογα χαρακτηριστικά αυτής του Ιουλίου του 1969 λίγα χρόνια αργότερα διακόπηκαν, με αιτία κυρίως το υψηλό κόστος. Πενήντα χρόνια μετά, πόσο μακρινή θεωρείτε την επανάληψή τους και ποια θα πρέπει να είναι τα χαρακτηριστικά των μελλοντικών επανδρωμένων αποστολών;

Σε μια πρόσφατη συνάντηση που είχα με έναν παλιό φίλο και συνάδελφο που εργάζεται εδώ και δεκαετίες στην Αμερικανική Διαστημική Υπηρεσία (NASA), μου εξήγησε λεπτομερώς τα σχέδια για την επιστροφή του ανθρώπου στη Σελήνη, σχέδια που ανακοινώθηκαν στα μέσα Δεκεμβρίου 2018 από τον Αμερικανό πρόεδρο Ντόναλντ Τραμπ. Τέτοιες όμως εντολές και δηλώσεις είχαν κάνει και προηγούμενοι πρόεδροι, χωρίς ουσιαστικό αποτέλεσμα. Παρ’ όλα αυτά, ο φίλος μου με διαβεβαίωσε ότι στις πιο πρόσφατες ανακοινώσεις που έκανε η NASA το 50% του προϋπολογισμού της για το 2019 (πάνω από 10 δισ. δολάρια) προορίζεται αποκλειστικά για την επανδρωμένη αποστολή στη Σελήνη. Σύμφωνα, μάλιστα, με τα λεγόμενα του αντιπροέδρου των ΗΠΑ Μάικ Πενς στο National Space Council τον Μάρτιο του 2019, η αποστολή αυτή υπολογίζεται να υλοποιηθεί την επόμενη πενταετία, ενώ ο διοικητής της NASA Τζιμ Μπριντεστάιν σε δηλώσεις του στο Κογκρέσο μερικές εβδομάδες αργότερα είπε ότι η NASA σκοπεύει «να στείλει αστροναύτες στη Σελήνη το 2024».

Aν όμως τα πράγματα είναι πράγματι έτσι, τότε γιατί δεν είμαστε ήδη εγκατεστημένοι στη Σελήνη;

Η απάντηση είναι απλή: κανείς μέχρι τώρα δεν ήταν διατεθειμένος να κάνει τις απαραίτητες επενδύσεις! Στη δεκαετία του 1960 η αμερικανική κυβέρνηση διέθετε το 5,7% του προϋπολογισμού της για να επιτευχθεί ο στόχος του προέδρου Τζον Κένεντι για την ασφαλή αποστολή ενός ανθρώπου στη Σελήνη και την επιστροφή του στη Γη. Σήμερα το ποσό αυτό έχει περιοριστεί στο 0,8%. Βέβαια, ο στόχος εκείνος είχε ως κινητήρια δύναμη τον ανταγωνισμό των Ηνωμένων Πολιτειών με την τότε Σοβιετική Ένωση, ενώ σήμερα ένας τέτοιος αντα- γωνισμός έχει αρχίσει να διαμορφώνεται με την Κίνα και επίσης από διάφορους ιδιωτικούς φορείς, όπως αυτός του Έλον Μασκ.

Πώς συγκρίνεται η σύγχρονη υπολογιστική τεχνολογία με εκείνη της εποχής του Aπόλλων;

Είναι μέρα με νύχτα! Για παράδειγμα, ο υπολογιστής που οδήγησε τους αστροναύτες του Aπόλλων 11 στη Σελήνη ονομάζονταν Apollo Guidance Computer (AGC) και διέθετε μνήμη 64Κ μόνο, αν και οι κύριοι υπολογιστές που χρησιμοποιούνταν στη διάρκεια της αποστολής ήταν οι IBM System/360 Model 75s, με μέγεθος όσο ένα αυτοκίνητο και κόστος 3,5 εκατομμυρίων δολαρίων ο καθένας. Σε σύγκριση, ένα iPhone 6 αποτελείται από 1,6 δισεκατομμύρια τρανζίστορ και εκτελεί 3,36 δισεκατομμύρια οδηγίες το δευτερόλεπτο. Έίναι δηλαδή 32.600 φορές πιο γρήγορος απ’ οποιονδήποτε υπολογιστή της εποχής του Aπόλλων, ενώ εκτελεί υπολογισμούς με ταχύτητα 120 εκατομμύρια φορές πιο γρήγορα. Δεν θα ήταν υπερβολή λοιπόν να πούμε ότι ένα σύγχρονο iPhone 6 θα μπορούσε να στείλει στη Σελήνη 120 εκατομμύρια διαστημόπλοια Aπόλλων συγχρόνως!

Τα τελευταία 40 χρόνια ο Άρης έχει σχεδόν μονοπωλήσει το εξερευνητικό ενδιαφέρον του ανθρώπου, γιατί εξ αρχής προοριζόταν, μετά τη Σελήνη, να είναι ο επόμενος στόχος μιας επανδρωμένης αποστολής. Η ΝΑSΑ κάνει ήδη σχέδια για μια επανδρωμένη επίσκεψη στον Κόκκινο Πλανήτη τη δεκαετία του 2030. Πολύ φοβάμαι όμως ότι ένα τέτοιο ταξίδι δεν θα μπορέσει να γίνει πραγματικότητα πριν από τη δεκαετία του 2070.

Το All About History είναι ένα περιοδικό που επιδιώκει –και προσδοκά– να εκλαϊκεύσει πτυχές του ιστορικού γίγνεσθαι. Μέσα απότα τελευταία σας κυρίως βιβλία και συνολικά από το έργο σας στο Ευγενίδειο Ίδρυμα γίνεται σαφές πως υποστηρίζετε συστηματικά την ίδια αρχή. Πόσο εύκολο ή δύσκολο είναι; Ποιες αρχές και ανθρώπινες ανάγκες ικανοποιεί;

Στην εποχή μας, όπου οι πολίτες αντιμετωπίζουν κρίσιμες επιλογές σε θέματα που έχουν επιστημονική και τεχνολογική βάση, είναι απαραίτητο η επιστημονική μεθοδολογία να γίνει κατανοητή ευρύτερα. Η εξάρτηση, άλλωστε, της ανθρωπότητας από την υπεύθυνη χρήση της επιστήμης και της τεχνολογίας αυξάνει καθημερινά, ενώ η ανάγκη για μια πλατύτερη διάχυση της γνώσης θα αυξηθεί ακόμη περισσότερο στο άμεσο μέλλον. Ως άτομα και ως συνειδητοποιημένοι πολίτες, είναι απαραίτητο να εξοικειωθούμε με την επιστήμη και την τεχνολογία και τις συνέπειές τους στην καθημερινή μας ζωή. Γι’ αυτό θεωρώ ότι σ’ ένα μεγάλο ποσοστό η δουλειά των επιστημόνων θα έπρεπε να περιλαμβάνει και την εξοικείωση του κοινού με την πραγματική φύση της επιστήμης και τη συνειδητοποίηση ότι αυτά που κάνουν οι «επαγγελματίες» επιστήμονες δεν είναι παρά μια πιο σύνθετη πλευρά αυτού που κάθε άνθρωπος έχει τη φυσική τάση να κάνει: να διερευνά, δηλαδή, το άγνωστο.

Γιατί θεωρώ ότι αυτός πρέπει να είναι και ο ρόλος μας: να πάρουμε δηλαδή την πρωτότυπη έρευνα και τις ανακαλύψεις της σύγχρονης επιστήμης και να τις μεταφράσουμε με όρους που να είναι κατανοητοί στο ευρύ κοινό. Κι εμείς εδώ, στο Πλανητάριο, έχουμε κάνει πολύ πετυχημένα βήματα προς αυτή την κατεύθυνση. Ίσως να είναι ενδιαφέρον να αναφέρω ότι η εμμονή που είχα εξ αρχής για την εκλαΐκευση έκανε ορισμένους συναδέλφους να θεωρούν ότι μ’ αυτόν τον τρόπο «εκχυδαΐζω την επιστήμη»! Ορισμένοι άλλοι προσπαθούσαν να με παροτρύνουν στις διαλέξεις μου να μην απλοποιώ πάρα πολύ τα διάφορα θέματα γιατί, όπως υποστήριζαν, οι ακροατές μου δεν θα με υπολόγιζαν ως «σπουδαίο» αφού μπορούσαν να κατανοήσουν όλα όσα έλεγα. Ποτέ δεν ακολούθησα όλες αυτές τις «συμβουλές», γιατί ο δικός μου σκοπός ήταν η όσο το δυνατόν πλατύτερη διάχυση της επιστήμης σε όλους. Το παράδειγμά μου αυτό για την εκλαΐκευση έχει γίνει πλέον αποδεκτό σήμερα ακόμη και από τους πιο «φανατικούς πολέμιους» εκείνης της πρώτης περιόδου! Γι’ αυτό εγώ προσωπικά έχω δηλώσει πολλές φορές στο παρελθόν ότι είναι τιμή μου να με αντιμετωπίζουν ως έναν απλό δάσκαλο και εκλαϊκευτή της επιστήμης -και κυρίως ως έναν αιώνιο μαθητή!

Λόγω της επαφής που είχατε με διάφορους αστροναύτες, μπήκατε ποτέ στον πειρασμό να ταξιδέψετε κι εσείς στο διάστημα;

Δεν νομίζω! Κι αυτό γιατί, για να ταξιδέψεις σήμερα στο διάστημα, χρειάζεται ένας άνθρωπος με διαφορετικά εφόδια και διαφορετικές εμπειρίες απ’ ό,τι εγώ. O Τομ Γουλφ είχε γράψει κάποτε το εξής: «Τι είναι αυτό που κάνει έναν άνθρωπο να είναι πρόθυμος να καθίσει πάνω σε ένα τεράστιο βαρελότο, όπως είναι οι πύραυλοι Άτλας, Τιτάνας ή Κρόνος, και να περιμένει κάποιον να ανάψει το φιτίλι;» Προσωπικά δεν ξέρω, αλλά κι εσείς, για προσπαθήστε να βάλετε τον εαυτό σας στη θέση των αστροναυτών του Απόλλων 11 καθώς περίμεναν την εκτόξευση του πυραύλου που θα τους οδηγούσε στη Σελήνη.

Για φανταστείτε, λοιπόν, ότι βρίσκεστε στο εσωτερικό ενός «καρυδότσουφλου», προσδεμένου σ’ ένα τεράστιο πυραυλικό σύμπλεγμα που σε λίγο θα εκτοξεύει πίσω του φωτιά και λάβρα εκατοντάδων βαθμών Κελσίου. Φανταστείτε ότι βρίσκεστε ξάπλα σ’ ένα από τα καθίσματα του μικρού διαστημοπλοίου, έτοιμου να εκτοξευτεί σε δύο ώρες. Φανταστείτε την αγωνία της αναμονής και την έξαψη της συγκίνησης για όλα όσα πρόκειται να ακολουθήσουν. Φανταστείτε τα τελευταία δευτερόλεπτα, όταν το μόνο που ακούτε στο εσωτερικό του διαστημικού σας σκάφανδρου είναι η αναπνοή σας και η μακρόσυρτη αντίστροφη μέτρηση του κέντρου ελέγχου. Φανταστείτε τις πρώτες αναταράξεις του γιγάντιου πυραύλου καθώς οι μηχανές του, σε απόσταση μερικών δεκάδων μόνο μέτρων κάτω από το κάθισμά σας, αρχίζουν να λειτουργούν δευτερόλεπτα πριν από την εκτόξευση. Φανταστείτε, επίσης, τις δυνάμεις που ταράζουν τα πάντα γύρω σας καθώς το πυραυλικό αυτό σύμπλεγμα προσπαθεί να ξεπεράσει τη δύναμη της γήινης βαρύτητας που το κρατάει δεμένο στην αγκαλιά της. Φανταστείτε τη στιγμή της εκτόξευσης όταν, ασυναίσθητα σχεδόν, αρχίζετε να πατάτε τους κατάλληλους διακόπτες και να αναφέρετε τις ενδείξεις στις οθόνες ελέγχου της πτήσης. Φανταστείτε το απότομο τράνταγμα και τον εκκωφαντικό θόρυβο των μηχανών όταν αρχίζουν να λειτουργούν καταναλώνοντας τόνους υλικών κάθε δευτερόλεπτο, παράγοντας συγχρόνως ισχύ δεκάδων εκατομμυρίων ίππων. Φανταστείτε τις βαρυτικές δυνάμεις που σας καθηλώνουν κυριολεκτικά στο κάθισμά σας κατά τα πρώτα λεπτά της πτήσης σας, όταν το βάρος σας τριπλασιάζεται. Φανταστείτε, επίσης, όταν το όλο αυτό διαστημικό σύμπλεγμα άρχισε να ταξιδεύει με ταχύτητα πάνω από 12 φορές μεγαλύτερη από την ταχύτητα της σφαίρας ενός όπλου.

Φανταστείτε τη θερμοκρασία που αναπτύσσεται στο εσωτερικό των πυραύλων του συμπλέγματος, που φτάνει τους 3.300 βαθμούς Κελσίου, θερμοκρασία δηλαδή που ξεπερνά τη θερμοκρασία βρασμού του σιδήρου, ενώ την ίδια στιγμή η θερμοκρασία των υγρών καυσίμων της κύριας μηχανής φτάνει τους 253 βαθμούς Κελσίου κάτω από το μηδέν. Φανταστείτε όταν, με ένα ακόμη τράνταγμα, οι μηχανές παύουν να λειτουργούν και αισθάνεστε το σώμα σας να επιπλέει σαν φτερό πάνω στο κάθισμα όπου είστε προσδεμένοι. Φανταστείτε, τέλος, το υπέροχο εκείνο συναίσθημα θαυμασμού και δέους όταν από τα παράθυρα της καμπίνας σας αντικρίζετε για πρώτη φορά την καμπυλότητα της Γης και τα έντονα χρώματα με τα οποία είναι στολισμένη. Τότε και μόνο τότε ίσως μπορέσετε να κατανοήσετε κάπως ένα μικρό κομμάτι όσων αισθάνονταν οι αστροναύτες τα πρώτα λεπτά της εκτόξευσής τους προς τη Σελήνη μέσα στο μικροσκοπικό τους διαστημόπλοιο.

https://www.scoop.it/topic/physicists-and-physics/p/4120683966/2020/09/08/-

Μια άλλου είδους βροχή.

Tiς πρώτες πρωινές ώρες από τις αρχές του μήνα και μέχρι τα μέσα, περίπου, του Νοεμβρίου, μπορεί κανείς να παρατηρήσει την ετήσια επίσκεψη μιας ροής σωματιδίων που σχηματίζουν την επονομαζόμενη «βροχή» των Λεοντιδών, η οποία αναμένεται να φτάσει φέτος σ’ έξαρση τα ξημερώματα της 17ης Νοεμβρίου, τρεις ημέρες μετά την πανσέληνο. Η «βροχή» αυτή ονομάζεται έτσι επειδή τα μετέωρα αυτά φαίνεται ότι προέρχονται από την κατεύθυνση του αστερισμού του Λέοντα, και από τα σωματίδια που αφήνει πίσω του ο κομήτης Tempel-Tuttle. Ο κομήτης αυτός εντοπίστηκε στις 19 Δεκεμβρίου 1865 από τον Γερμανό αστρονόμο Wilhelm Tempel, ο οποίος ανακάλυψε 21 συνολικά κομήτες. Δύο εβδομάδες αργότερα, στις 6 Ιανουαρίου 1866, ο ίδιος κομήτης εντοπίστηκε ανεξάρτητα και από τον Αμερικανό αστρονόμο Horace Tuttle, ο οποίος ανακάλυψε κι αυτός 15 κομήτες και δύο αστεροειδείς.

Τέτοιου είδους «βροχές» δημιουργούνται από τα μικρά σωματίδια σκόνης που αφήνουν πίσω τους οι κομήτες καθώς τέμνουν πολλές φορές την τροχιά της Γης. Οταν η Γη κατά την περιφορά της γύρω από τον Ηλιο συναντάει μια τέτοια ομάδα σωματιδίων συγκρούεται μαζί τους και τότε αυτά εισέρχονται στην ατμόσφαιρά μας με ρυθμό μερικών δεκάδων αντικειμένων την ώρα. Τα μικροσκοπικά αυτά σωματίδια, τα περισσότερα με βάρος ενός γραμμαρίου, χτυπάνε την ατμόσφαιρά μας σε ύψος περίπου 100 χιλιομέτρων και αναφλέγονται. Η ανάφλεξη αυτή σχηματίζει μια φωτεινή σφαίρα 2 έως 3 μέτρων που κινείται με ταχύτητα 30 έως 60 χιλιομέτρων το δευτερόλεπτο. Αυτή τη φωτεινή σφαίρα, λοιπόν, βλέπουμε από τη Γη, και την ονομάζουμε διάττοντα, μετέωρο ή «πεφταστέρι». Τέτοιου είδους διαστημική σκόνη, άλλωστε, φτάνει στη Γη μας με ρυθμό 100 τόνων κάθε ημέρα.

Στις αρχές του περασμένου αιώνα, τα ίχνη του κομήτη αυτού χάθηκαν και θεωρήθηκε ότι είχε μάλλον διαλυθεί. Το 1965, όμως, ο κομήτης εντοπίστηκε και πάλι όταν προσπέρασε την τροχιά της Γης σε απόσταση λίγο μεγαλύτερη απ’ αυτήν της Σελήνης. Ενα χρόνο αργότερα, στις 17 Νοεμβρίου 1966, στις κεντρικές και δυτικές Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής δεκάδες χιλιάδες διάττοντες στόλισαν και πάλι τον νυχτερινό ουρανό για τουλάχιστον είκοσι λεπτά με ρυθμό 200.000 (55 το δευτερόλεπτο) έως 1.000.000 (280 το δευτερόλεπτο) διαττόντων κάθε ώρα. Μία προσεκτική ανάλυση του 1994, όμως, υπολόγισε ότι ο πραγματικός ρυθμός δεν υπερέβη τους 15.000 διάττοντες την ώρα (5 το δευτερόλεπτο) οι οποίοι όμως συγκρούονταν με τα ανώτερα στρώματα της γήινης ατμόσφαιρας με ταχύτητα 71 χιλιομέτρων το δευτερόλεπτο (255.000 χιλιόμετρα την ώρα).

Επειδή ο κομήτης Τεμπλ-Τατλ συμπληρώνει μια πλήρη τροχιά κάθε περίπου 33 χρόνια, η τελευταία επίσκεψή του (περιήλιο) στην περιοχή μας έγινε τον Φεβρουάριο του 1998. Γι’ αυτό πολλοί αστρονόμοι υπολόγιζαν ότι η «βροχή» των Λεοντιδών του 1999 θα ήταν ιδιαίτερα θεαματική όπως και οι περίφημες προηγούμενες επισκέψεις του κομήτη, που δημιούργησαν μια πραγματική καταιγίδα μετεώρων. Στη διάρκεια μιας τέτοιας καταιγίδας, μέχρι και περίπου 700.000 μετέωρα εμφανίζονται κάθε ώρα. Η συμπεριφορά όμως των σωματιδίων αυτών είναι ιδιαίτερα απρόβλεπτη λόγω των διαταραχών που υφίστανται από τις βαρυτικές δυνάμεις των πλανητών, αν και το πάχος της ροής των σωματιδίων που έχει αφήσει πίσω του ο κομήτης υπολογίζεται ότι φτάνει τα 35.000 χιλιόμετρα.

Η μεγαλύτερη παρόμοια «καταιγίδα» που παρατηρήθηκε ποτέ ήταν αυτή των Λεοντιδών στις 13 Νοεμβρίου του 1833, όταν τα μετέωρα έμοιαζαν με πυροτεχνήματα από μια ροή δεκάδων μετεώρων κάθε δευτερόλεπτο, που διήρκεσε επί ώρες. Ενας ιστορικός μάλιστα το 1878 τη θεώρησε ένα από τα εκατό πιο σημαντικά γεγονότα του αιώνα. Πολλές ξυλογραφίες έχουν απεικονίσει το γεγονός με μεγάλη επιτυχία. Αρκετοί κοινωνιολόγοι, μάλιστα, αποδίδουν στο ουράνιο αυτό φαινόμενο την εξάπλωση της θρησκομανίας που επηρέασε τα επόμενα χρόνια την όλη κοινωνική εξέλιξη και τον σύγχρονο χαρακτήρα των ΗΠΑ.

Η αρχική σύνδεση των διαφόρων ετήσιων βροχών διαττόντων με τους κομήτες βασίστηκε στην παρατήρηση της συμπεριφοράς του κομήτη Μπιέλα, που ανακαλύφτηκε το 1826. Οταν ο κομήτης αυτός επέστρεψε το 1845 διαχωρίστηκε σε δύο κομμάτια που επέστρεψαν και πάλι το 1851, αν και από τότε δεν εμφανίστηκε ποτέ ξανά. Τον Νοέμβριο του 1872, όμως, σε μια καταπληκτική εμφάνιση μιας «καταιγίδας διαττόντων» μετρήθηκαν περίπου εκατό διάττοντες κάθε λεπτό και επί μία ολόκληρη ώρα. Οι διάττοντες αυτοί εκπέμπονταν από το σημείο του ουρανού από το οποίο αναμενόταν να εμφανιστεί ο κομήτης Μπιέλα τον ίδιο εκείνο μήνα. Ετσι το φαινόμενο αυτό επιβεβαίωσε την υποψία των επιστημόνων που συνδύαζαν τις βροχές διαττόντων με τους κομήτες.

Για μιαν ακόμη φορά, λοιπόν, σας προτρέπουμε να σηκώσετε το κεφάλι προς τον ουρανό, ο οποίος θα σας ανταμείψει με το υπέροχο θέαμα των λαμπερών του άστρων και τις αναλαμπές των διαττόντων που θα τον διασχίζουν από τη μια του άκρη στην άλλη. Και παρόλο που η σύγχρονη γνώση δεν μας το επιτρέπει, εντούτοις όταν δείτε τη λαμπερή γραμμή που αφήνει πίσω του κάποιο «πεφταστέρι», μην ξεχάσετε να ακολουθήσετε την άποψη που εκφράζει ο λαός μας, και να κάντε μιαν ευχή! Δεν έχετε άλλωστε να χάσετε τίποτε απολύτως!

Στην φωτογραφία Ξυλογραφία που απεικονίζει την "καταιγίδα" των Λεοντιδών στις 13 Νοεμβρίου του 1833

https://physicsgg.blogspot.com/2020/11/blog-post_13.html

Η Κοσμική Βροχή των Διδυμίδων.

Καιρού επιτρέποντος αύριο βράδυ (τις πρώτες ώρες της 13-14 Δεκεμβρίου) θα έχουμε την έξαρση της καλύτερης βροχής διαττόντων του έτους. Γνωστή με την ονομασία «Διδυμίδες» (Geminids) η κοσμική αυτή βροχή παρατηρείται το πρώτο 15νθήμερο του Δεκεμβρίου και εμφανίζει 120 περίπου διάττοντες κάθε ώρα, ενώ είναι επίσης και πλούσια στην εμφάνιση ιδιαίτερα θεαματικών «βολίδων». Η «βροχή» αυτή ονομάζεται έτσι επειδή τα μετέωρα αυτά φαίνονται ότι προέρχονται από την κατεύθυνση του αστερισμού των Διδύμων.

Αν και συνήθως οι βροχές διαττόντων οφείλονται στα σωματίδια που αφήνουν πίσω τους διάφοροι κομήτες στην περίπτωση των Διδυμίδων οφείλονται στον αστεροειδή «3200 Φαέθων». Η ανακάλυψή του αστεροειδή αυτού, που έχει μέγεθος 5 περίπου χιλιομέτρων, έγινε από τον δορυφόρο IRAS της ΝASA to 1983 και θεωρείται σήμερα ότι αποκόπηκε από τον μεγάλο αστεροειδή Παλλάς (με διάμετρο πάνω από 500 χιλιόμετρα) ο οποίος ήταν ο δεύτερος αστεροειδής που ανακαλύφθηκε στις 28 Μαρτίου 1802. Ο Φαέθων, όπως και ορισμένα άλλα αντικείμενα, εμφανίζει μικτά χαρακτηριστικά αστεροειδή και κομήτη, αλλά φαίνεται ότι δεν αφήνει πίσω του αρκετά "διαστημικά σκουπίδια" για να δικαιολογήσουν την πλούσια εμφάνιση των Διδυμίδων.

Στην περίπτωση παρόμοιων βροχών διαττόντων αυτό που συμβαίνει είναι ότι η Γη μας καθώς περιφέρεται στην τροχιά της γύρω από τον Ήλιο με μια ταχύτητα 110.000 χιλιομέτρων την ώρα, πέφτει ακάθεκτη πάνω στα σύννεφα των διαστημικών σκουπιδιών τα οποία χτυπάνε τα ανώτερα στρώματα της ατμόσφαιράς μας σε ύψος 100 περίπου χιλιομέτρων και αναφλέγονται. Η ανάφλεξη αυτή ιονίζει τα γύρω στρώματα της ατμόσφαιρας σχηματίζοντας έτσι μια φωτεινή σφαίρα 2 έως 3 μέτρων που κινείται με ταχύτητα 30 έως 60 χιλιομέτρων το δευτερόλεπτο. Αυτή τη φωτεινή σφαίρα βλέπουμε από τη Γη και την ονομάζουμε διάττοντα, μετέωρο ή «πεφταστέρι». Κάθε ημέρα που περνάει πάνω από 100 τόνοι λεπτής διαστημικής σκόνης πέφτει πάνω στην επιφάνεια της Γης χωρίς καν να το καταλάβουμε.

Η ονοματολογία πάντως που χρησιμοποιούμε για τα μικρά αυτά αντικείμενα εξαρτάται από την ακριβή θέση τους στο διάστημα. Τα διάφορα μικρά τεμάχια, με διάμετρο σωματιδίου σκόνης και μέχρι μερικά μέτρα, που περιφέρονται στο διαπλανητικό διάστημα, ονομάζονται μετεωροειδή. 'Όταν αυτά τα αντικείμενα εισέρχονται στην ατμόσφαιρα της Γης, σχηματίζουν, λόγω της τριβής τους, μια λαμπερή ουρά. 'Όσα από αυτά εξαερώνονται, ονομάζονται μετέωρα, ενώ τα μεγαλύτερα απ' αυτά, που καταφέρνουν να φτάσουν μέχρι την επιφάνεια της Γης, σχηματίζοντας μικρούς ή μεγάλους κρατήρες, ονομάζονται μετεωρίτες.

Όταν οι μετεωρίτες εισέρχονται στη γήινη ατμόσφαιρα οι ταχύτητές τους κυμαίνονται από 36.000 έως και 250.000 χιλιόμετρα την ώρα. Στη συνέχεια επιβραδύνονται και η ταχύτητά τους μειώνεται σε μερικές εκατοντάδες χιλιόμετρα την ώρα, για να καταλήξουν στην επιφάνεια της Γης με ένα χαρακτηριστικό σάλπισμα. Εντούτοις, τα πολύ μεγάλα κομμάτια επιβραδύνονται ελάχιστα και γι' αυτό δημιουργούν κρατήρες.

Τα πετρώδη μετεωροειδή, με διάμετρο μερικών δεκάδων μέτρων, εκρήγνηνται στη διάρκεια της πτώσης τους μέσα στη γήινη ατμόσφαιρα πριν φτάσουν στην επιφάνεια της Γης, αν και η ενέργεια που εκλύεται είναι ίση με την έκρηξη πέντε ατομικών βομβών τύπου Χιροσίμα. Μία παρόμοια έκρηξη παρατηρήθηκε πάνω από τον Καναδά στις αρχές του 2000 όπου ένας μετεωρίτης διαλύθηκε αφήνοντας πίσω του ένα σύννεφο σκόνης το οποίο ήταν ορατό επί αρκετές ώρες. Τα κομμάτια, όμως, των σιδηρούχων μετεωριτών, πολλές φορές φτάνουν μέχρι τη Γη.

Η πρώτη καταγραμμένη πτώση μετεωρίτη στην Ευρώπη περιλαμβάνεται σ’ ένα μεσαιωνικό χειρόγραφο το οποίο αναφέρεται στην «Πέτρα των Κεραυνών» που έπεσε στην πόλη Εναισχάϊμ της Αλσατίας στις 7 Νοεμβρίου 1492. Ο Λιθομετεωρίτης που διεσώθη από την πτώση είχε βάρος 140 κιλών από τα οποία σήμερα σώζονται μόνο 55. Στις 12 Φεβρουαρίου 1947 μία πτώση ενός σιδηρού μετεωρίτη, με διάμετρο δέκα μέτρων, στην ανατολική Σιβηρία, έσπειρε μια περιοχή δύο περίπου τετραγωνικών χιλιομέτρων με κομμάτια, που συνολικά ζύγιζαν 150 περίπου τόνους, ενώ το μεγαλύτερο που βρέθηκε είχε βάρος 1,741 κιλών.

Και μόλις πριν από 7 χρόνια, τον Φεβρουάριο του 2013, ένας αστεροειδής βαρύτερος κι απ’ τον πύργο του Άιφελ, εισήλθε στην γήινη ατμόσφαιρα. Πιο φωτεινή κι απ’ τον Ήλιο, η πύρινη αυτή βολίδα διέσχισε τον ουρανό πάνω από την ρωσική πόλη Τσελιαμπίνσκ στη Σιβηρία. Σχεδόν αμέσως μετά, εξερράγη στην ατμόσφαιρα, απελευθερώνοντας την ενέργεια μιας ατομικής βόμβας. Ευτυχώς, όμως, η γήινη ατμόσφαιρα μάς προστατεύει από τα περισσότερα διαστημικά συντρίμμια που μας βομβαρδίζουν.

https://physicsgg.blogspot.com/2020/12/blog-post_48.html

Η τριπλή σύνοδος του Κέπλερ.

Πολλοί ίσως να έχετε ακούσει για την πλησιέστερη (όπως φαίνεται από τη Γη) σύνοδο των πλανητών Δία και Κρόνου που πρόκειται να συμβεί στις 21 Δεκεμβρίου, ανήμερα δηλαδή στο χειμερινό ηλιοστάσιο. Η φετινή προσέγγιση θα φέρει τους δύο πλανήτες τόσο κοντά τον ένα στον άλλο (0,1 της μοίρας) ώστε να φαίνονται σαν ένα λαμπερό αστέρι.

Τέτοια φαινόμενα είναι φυσικά αρκετά ενδιαφέροντα, αν μη τι άλλο γιατί μας δίνουν την ευκαιρία να σηκώσουμε (έστω και για λίγο) το κεφάλι μας προς τον ουρανό. Επειδή όμως η περιγραφή του φετινού φαινομένου είναι ιδιαίτερα διαδεδομένη στο Διαδίκτυο, δεν πρόκειται να ασχοληθούμε με μια ακόμη παρόμοια περιγραφή. Αντίθετα, εδώ θα αναφέρουμε ένα πολύ πιο ενδιαφέρον και σπανιότερο φαινόμενο, μια τριπλή σύνοδο των πλανητών Δία και Κρόνου, που οδήγησε τον περίφημο αστρονόμο του 17ου αιώνα Γιόχαν Κέπλερ στο συμπέρασμα ως προς το τι θα μπορούσε να ήταν το Αστρο της Βηθλεέμ.

Σε μια ενδιαφέρουσα μελέτη που δημοσιεύθηκε στο Journal of the Royal Astronomical Society of Canada τον Δεκέμβριο του 1937, ο κληρικός W. Burke Gaffney περιέγραψε εκτενέστατα τις παρατηρήσεις που έκανε ο Κέπλερ για το Αστρο της Βηθλεέμ σε μια πραγματεία που δημοσιεύθηκε το 1614 στη Φρανκφούρτη και στην οποία προσδιόριζε το έτος 7 π.Χ. ως τον χρόνο γέννησης του Χριστού με βάση μια τριπλή σύνοδο του Δία και του Κρόνου εκείνη τη χρονιά.

Ας εξηγηθούμε, όμως, καλύτερα.

Στο Πλανητάριο μπορούμε εύκολα να παρακολουθήσουμε τις τροχιές των πλανητών γύρω από τον Ηλιο που φαίνονται να κινούνται κανονικά από τη Δύση προς την Ανατολή. Οι πλανήτες που βρίσκονται πλησιέστερα στον Ηλιο φαίνονται να κινούνται ταχύτερα, ενώ οι πιο απομακρυσμένοι κινούνται πιο αργά. Ετσι, ο ένας από τους πλανήτες είναι δυνατόν να φθάσει και να προσπεράσει κάποιον άλλον. Το προσπέρασμα αυτό το λέμε σύνοδο των δύο πλανητών. Δεν είναι μάλιστα καθόλου παράξενο το να δει κανείς έναν πλανήτη να σταματά την κανονική του πορεία και να οπισθοδρομεί προς τη Δύση.

Σήμερα, φυσικά, γνωρίζουμε ότι οι πλανήτες στην πραγματικότητα δεν αλλάζουν ποτέ κατεύθυνση. Το τι συμβαίνει είναι ότι καθώς η Γη περιφέρεται στην τροχιά της γύρω από τον Ηλιο, έρχεται πολλές φορές στη θέση να προσπεράσει έναν από τους εξωτερικούς πλανήτες και τότε ο πλανήτης αυτός φαίνεται να κινείται προς τα πίσω, όπως όταν ένα αυτοκίνητο προσπερνάει κάποιο άλλο.

Την άνοιξη του 7 π.Χ. η κίνηση του Δία ήταν πιο γρήγορη από του Κρόνου, γιατί ο Δίας είναι πλησιέστερα στον Ηλιο από τον Κρόνο. Με αυτή την ταχύτητα ο Δίας και ο Κρόνος έρχονται σε σύνοδο (προσπερνάει, δηλαδή, ο ένας τον άλλο) μία φορά κάθε 19,6 χρόνια περίπου. Μια τέτοια σύνοδος έγινε στις 22 Μαΐου. Τον Ιούνιο οι δύο πλανήτες άρχισαν να ελαττώνουν την ταχύτητά τους και άρχισαν να κινούνται προς τα πίσω. Σήμερα γνωρίζουμε ότι η Γη μας είχε αρχίσει να προσπερνάει τον Δία και τον Κρόνο, και γι’ αυτό οι δύο αυτοί πλανήτες φαίνονταν να κινούνται προς τα πίσω, αφού η Γη τούς προσπερνούσε. Επειδή ο Δίας είναι πλησιέστερα στη Γη, αυτός ήταν που φαινόταν να κινείται προς τα πίσω με μεγαλύτερη ταχύτητα απ’ ό,τι ο Κρόνος. Ετσι οι δύο πλανήτες ήλθαν και πάλι σε σύνοδο στις 8 Οκτωβρίου.

Μετά η Γη συνέχισε τον δρόμο της και οι πλανήτες άρχισαν να ελαττώνουν και πάλι την ταχύτητά τους, ενώ αργότερα ξανάρχισαν και πάλι την κανονική τους κίνηση προς την Ανατολή. Ετσι ξαναπέρασαν ο ένας τον άλλον και πάλι στις 2 Δεκεμβρίου. Κάτι που κανονικά συμβαίνει μία φορά κάθε 20 χρόνια είχε συμβεί τρεις φορές σε λιγότερο από ένα χρόνο. Κι όμως, ο περισσότερος κόσμος ούτε καν το παρατήρησε. Σύμφωνα λοιπόν με τον Κέπλερ, το φαινόμενο αυτό ήταν που έκανε τους Μάγους να ξεκινήσουν το ταξίδι τους προς τη Βηθλεέμ. Θα μπορούσε, άραγε, ένα τέτοιο φαινόμενο να ήταν όντως το Αστρο των Χριστουγέννων, όπως υποστήριζε ο Κέπλερ;

Κατά τη γνώμη μου μάλλον όχι, γιατί οι πλανήτες δεν σταματούν ποτέ την κίνησή τους. Και τέτοιου είδους συμπεριφορά συμβαίνει αρκετά συχνά, αφού, για παράδειγμα, τα τελευταία 200 χρόνια είχαμε τρεις παρόμοιες τριπλές συνόδους: το 1821, το 1940-1941 και το 1981 (ενώ η επόμενη τριπλή σύνοδος θα συμβεί σε 218 χρόνια, το 2238-2239). Αυτού του είδους οι τριπλές σύνοδοι, δηλαδή, δεν είναι ούτε σπάνιες ούτε μπορούν να επηρεάσουν οποιαδήποτε γεγονότα πάνω στη Γη ή οπουδήποτε αλλού. Είναι απλά, και σήμερα εύκολα επεξηγήσιμα φαινόμενα, που φαίνονται ότι συμβαίνουν απλώς γιατί εμείς τα παρατηρούμε από το κινούμενο διαστημόπλοιό μας που ονομάζουμε Γη, ταξιδιώτες κι εμείς στο αέναο ταξίδι της γύρω από τον Ηλιο.

https://physicsgg.blogspot.com/2020/12/blog-post_14.html

Προς τ' άστρα.

Όσοι ασχολείστε με την αστρονομία είμαι βέβαιος ότι γνωρίζετε ήδη τον Astronio (aka Pavlos Kastanas) από το κανάλι που έχει στο youtube, με άλλα λόγια δεν χρειάζεται ιδιαίτερες συστάσεις. Για τους υπόλοιπους απλώς να αναφέρω εδώ ότι ο Παύλος έχει πάνω από 180.000 συνδρομητές στα βίντεο που δημιουργεί και παρουσιάζει στο youtube και ότι τα τελευταία 3 χρόνια τα βίντεο αυτά έχουν φτάσει τα 14.000.000 σχεδόν προβολές. Ορισμένα μάλιστα βίντεο έχουν ξεπεράσει τις 500.000 προβολές, ενώ ακόμη και μία συμπαθητική συνέντευξη που είχαμε μαζί πριν από ένα χρόνο για το παρελθόν και το μέλλον του ανθρώπου στο Διάστημα (

) έχει ξεπεράσει τις 250.000 προβολές! Από τότε που γνώρισα τον Παύλο για πρώτη φορά μέσα από τα βίντεό του τον θεωρούσα εξ αρχής ως έναν πολλά υποσχόμενο νέο αστροφυσικό με ιδιαίτερη κλίση στην εκλαΐκευση της αστρονομίας και γενικότερα της επιστήμης. Η γνωριμία όμως μαζί του απέδειξε ότι δεν έχει μόνο την εξαιρετική ικανότητα να παρουσιάζει δύσκολες έννοιες με απλό και κατανοητό τρόπο, αλλά και ως άνθρωπος είναι από τους ελάχιστους πραγματικά ευγενείς ανθρώπους που έχω γνωρίσει. Γι’ αυτό πρέπει να ομολογήσω ότι περίμενα με ανυπομονησία να πάρω στα χέρια μου το πρώτο του βιβλίο, κάτι που έγινε την περασμένη εβδομάδα.

Το βιβλίο του Παύλου (“Προς τ’ άστρα”, Κάκτος, 2020 https://www.kaktos.gr/kastanas-pros-t-astra ) είναι όντως αυτό που περίμενα: ένα φρέσκο, ευκολοδιάβαστο βιβλίο του οποίου το κείμενο ρέει απρόσκοπτα. Γιατί μετά από τις χιλιάδες σελίδες εκλαϊκευμένης επιστήμης που έχω διαβάσει και τα εκατομμύρια λέξεις που έχω κι εγώ γράψει τα τελευταία 60 χρόνια, τα σύντομα αλλά περιεκτικά κείμενα του Παύλου είναι όντως σαν τα γάργαρα νερά μιας δροσερής πηγής. Η εμπειρία που έχει αποκομίσει ο Παύλος στην δημιουργία των βίντεο που παρουσιάζει στο κανάλι του στο youtube είναι εύκολα εμφανής στις σελίδες και την θεματολογία του βιβλίου. Γι’ αυτό άλλωστε και το σύνολό του μοιάζει, χωρίς υπερβολή, με μια γαστρονομική πανδαισία που δεν σας κρύβω πως θα μιμηθώ κι εγώ σε μελλοντικές μου προσπάθειες. Τα 60 περίπου κείμενα του βιβλίου είναι χωρισμένα σε οκτώ ενότητες για το Ηλιακό Σύστημα, τους Εξωπλανήτες και την Αστροβιολογία, αλλά και για την εξελικτική πορεία των άστρων και την Κοσμολογία. Στις ενότητες αυτές δεν αφήνει κανένα ερωτηματικό στον αναγνώστη τους γιατί εκεί που υπάρχει και η παραμικρή υπόνοια ότι κάποια από τις έννοιες που παρουσιάζει δεν είναι άμεσα κατανοητή, έρχεται η επόμενη παράγραφος να καλύψει το κενό με μία σύντομη αλλά περιεκτική επεξήγηση.

Χωρίς υπερβολή το περιεχόμενο του βιβλίου περιλαμβάνει πολλές από τις γνώσεις μας για το Σύμπαν των τελευταίων δεκαετιών που έχουν αυξηθεί όντως κατά εκατομμύρια φορές και συνεχώς αυξάνουν. Οι διαστημοσυσκευές μας έχουν εξερευνήσει δεκάδες νέους κόσμους του Ηλιακού μας Συστήματος από τον Ερμή μέχρι τον Πλούτωνα και πέρα απ’ αυτόν. Άρα υπάρχει άμεση γνώση για τη γειτονιά μας. Χάρη στα φασματοσκοπικά στοιχεία που έρχονται από τα άστρα έχουμε μάθει να «μιλάμε» την γλώσσα τους. Κι ενώ παλαιότερα από την επιφάνεια της Γης μπορούσαμε να μελετήσουμε ορισμένες μόνο περιοχές του ηλεκτρομαγνητικού φάσματος, σήμερα έχουμε τοποθετήσει τα διάφορα όργανά μας πάνω από την ατμόσφαιρα κι έτσι μπορούμε να μελετήσουμε όλες τις ακτινοβολίες, τις ακτίνες γάμα, τις ακτίνες Χ, τις υπεριώδεις αλλά και τις υπέρυθρες ακτινοβολίες. Τα τελευταία 25 χρόνια έχουμε επίσης ανακαλύψει πλανήτες σε χιλιάδες άστρα της γειτονιάς μας, σε απόσταση μέχρι και εκατοντάδες έτη φωτός μακριά, κι όμως μπορούμε με τα όργανα που έχουμε να βγάλουμε συμπεράσματα ακόμα και για το μέγεθος των πλανητών αυτών, για την περίοδο περιφοράς τους και για την μάζα τους, ακόμη και για την θερμοκρασία που επικρατεί στην επιφάνειά τους. Ήδη σχεδιάζονται ακόμη πιο νέα αστεροσκοπεία στο Διάστημα για να φωτογραφήσουν τους πλανήτες αυτούς, ενώ έχουμε ήδη αποτυπώσει στις φωτογραφικές πλάκες των τηλεσκοπίων μας αντικείμενα που βρίσκονται σε απόσταση πάνω από 13 δισεκατομμύρια έτη φωτός. Έχουμε φτάσει δηλαδή σχεδόν στα όρια του Σύμπαντος κι έχουμε φωτογραφίσει την μορφή που είχε το Σύμπαν 380.000 χρόνια μετά την γέννησή του. Όλα αυτά, κι ακόμη περισσότερα, περιλαμβάνονται στις σελίδες του βιβλίου αυτού.

Για όλα αυτά, λοιπόν, αλλά και για πολλά ακόμη άλλα, συνιστώ αυτό το βιβλίο με θέρμη και ανεπιφύλαχτα.

https://physicsgg.blogspot.com/2021/01/blog-post_9.html

Αστρονομικές επέτειοι.

Στο μέσον σχεδόν του Ειρηνικού Ωκεανού, πάνω στο μικρό σχετικά νησί της Χαβάης, βρίσκονται συνολικά πέντε ηφαίστεια μεταξύ των οποίων και το Μόνα Λόα, το μεγαλύτερο ηφαίστειο της Γης, του οποίου το ύψος, από τη βάση του στα βάθη του ωκεανού, φτάνει τα 17 χιλιόμετρα. Στις νοτιοανατολικές ακτές του νησιού ένα άλλο ηφαίστειο, το Κιλαουέα, εμφανίστηκε πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας πριν από 100.000 χρόνια, ενώ εδώ και σχεδόν 40 χρόνια βρίσκεται σε συνεχή δράση εκτοξεύοντας στον ουρανό τα λιωμένα υλικά του εσωτερικού της Γης. Στα βόρεια του νησιού, όμως, ένα τρίτο ηφαίστειο φαίνεται να έχει από καιρό ξεθυμάνει, τουλάχιστον προς το παρόν. Στο ανενεργό αυτό ηφαίστειο με τη χαβανέζικη ονομασία Μόνα Κέα (που σημαίνει «Λευκό Ορος») και σε ύψος 4.200 μέτρων πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας, βρίσκεται εγκατεστημένη η ομώνυμη βάση αστεροσκοπείων η οποία το 2020 συμπλήρωσε μισόν αιώνα λειτουργίας.

Η πανύψηλη κορυφή του Μόνα Κέα προσφέρει, άλλωστε, ένα ιδανικό περιβάλλον για μερικά από τα μεγαλύτερα τηλεσκόπια του κόσμου. Πρώτα απ’ όλα, διαθέτει εξαιρετικά ξηρή ατμόσφαιρα χάρη στην ύπαρξη ενός στρώματος νεφών πάχους 600 μέτρων που υπάρχει πολύ κάτω από την κορυφή και το οποίο σχηματίζει έτσι μιαν ατμοσφαιρική αναστροφή που αποκόπτει την ανώτερη ατμόσφαιρα από το κατώτερο θαλάσσιο και υγρό περιβάλλον του νησιού. Επιπλέον, η κορυφή του Μόνα Κέα διαθέτει καθάριο ουρανό χωρίς σύννεφα τις περισσότερες ημέρες του χρόνου, ατμοσφαιρική σταθερότητα χωρίς ρεύματα κι έναν σκοτεινό ουρανό χωρίς φωτορύπανση από παρακείμενες μεγάλες πόλεις.

Το πρώτο μικρό τηλεσκόπιο από το Πανεπιστήμιο της Χαβάης άρχισε να λειτουργεί στη βάση αυτή πριν από ακριβώς 50 χρόνια, ενώ έκτοτε έχουν προστεθεί καμιά δεκαριά από τα μεγαλύτερα τηλεσκόπια του κόσμου όπως είναι τα δύο τηλεσκόπια Κεκ, με διάμετρο του κάθε κατόπτρου 10 μέτρα. Το υπολογιστικό σύστημα του αστεροσκοπείου διαμορφώνει το σχήμα των 36 επιμέρους εξαγωνικών κατόπτρων που αποτελούν καθένα από τα δύο τηλεσκόπια, 670 φορές κάθε δευτερόλεπτο εξουδετερώνοντας έτσι την ατμοσφαιρική παραμόρφωση των παρατηρούμενων αντικειμένων. Οι φωτογραφίες από τα απώτερα όρια του σύμπαντος μαρτυρούν, άλλωστε, τις δυνατότητες των δύο αυτών τηλεσκοπίων που μπορούν να λειτουργήσουν και συμβολομετρικά, σε συνδυασμό δηλαδή μεταξύ τους και σε συνεργασία με μερικά μικρότερα τηλεσκόπια των δύο μέτρων.

Σε αντίθεση με τα δύο Κεκ, το μεγάλο ιαπωνικό τηλεσκόπιο Σουμπαρού (Πλειάδες) διαθέτει ένα και μοναδικό ενιαίο κάτοπτρο με διάμετρο 8,3 μέτρων, που είναι ένας από τους μεγαλύτερους και τελειότερους τηλεσκοπικούς καθρέπτες στον κόσμο. Ενα ακόμη μεγάλο τηλεσκόπιο στην κορυφή του Μόνα Κέα είναι και το Τζέμινι Βορρά, το οποίο συνεργάζεται με ένα δίδυμο τηλεσκόπιο στη Χιλή. Καθένα από τα τηλεσκόπια αυτά διαθέτει ένα ενιαίο κάτοπτρο διαμέτρου 8,1 μέτρων και πάχους 20 μόνο εκατοστών, κι έτσι με τη βοήθεια 120 ηλεκτρονικών μονάδων ελέγχου η επιφάνεια διαμορφώνεται συνεχώς με τέτοιο τρόπο ώστε να μπορεί να ρυθμίζεται με ακρίβεια ενός χιλιοστού μιας ανθρώπινης τρίχας. Γι’ αυτό εξάλλου και οι φωτογραφίες από τα τηλεσκόπια αυτά έχουν σχεδόν τέλεια διακριτική ικανότητα.

Την περυσινή χρονιά, όμως, δεν είχαμε μόνο την επέτειο λειτουργίας της βάσης των αστεροσκοπείων του Μόνα Κέα, αφού συμπληρώθηκαν και 30 χρόνια από την πρώτη λειτουργία του εξαίρετου διαστημικού τηλεσκοπίου Χαμπλ, που βελτίωσε δραματικά τις ουράνιες παρατηρήσεις μας, διεύρυνε την αντίληψή μας για το σύμπαν και διείσδυσε στα πέρατα του χώρου και του χρόνου. Δύο δεκαετίες εντατικής συνεργασίας μεταξύ επιστημόνων, μηχανικών και εργολάβων από πολλές χώρες έφτασαν στην αποκορύφωσή τους τον Απρίλιο του 1990, όταν πέντε αστροναύτες με το διαστημικό λεωφορείο Discovery ξεκίνησαν για μία αποστολή η οποία άλλαξε μια για πάντα την εικόνα που έχουμε για το σύμπαν θέτοντας το Χαμπλ σε τροχιά 600 χλμ. πάνω από την επιφάνεια της Γης.

Επέτειο είχαμε επίσης και με τη συνεχή εικοσαετή παρουσία στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό περίπου 250 αστροναυτών από 19 χώρες, οι οποίοι σε ύψος περίπου 420 χιλιομέτρων έκαναν χιλιάδες αστρονομικές και άλλες παρατηρήσεις και έρευνες, συμπληρώνοντας συνολικά 126.000 τροχιές γύρω από τη Γη. Ολα αυτά τα τηλεσκόπια και αστρονομικά όργανα αποτελούν το αποκορύφωμα 5.000 χρόνων ανθρώπινης εξερεύνησης. Πολλές από τις υπέροχες εικόνες που μελετούν καθημερινά οι σύγχρονοι αστρονόμοι και αστροφυσικοί προέρχονται από τις έρευνες αυτές, με αποτέλεσμα τις χιλιάδες νέες ανακαλύψεις των τελευταίων ετών. Διασχίζοντας τον χώρο και τον χρόνο του Διαστήματός μας, έχουν ήδη αποκαλύψει χιλιάδες απόμακρες εικόνες, που με τη σειρά τους μας περιγράφουν τις αλήθειες, την πολυπλοκότητα και την ομορφιά που κρύβει το σύμπαν στη συνεχή μας προσπάθεια να αποκρυπτογραφήσουμε τα μυστικά του.

https://www.kathimerini.gr/life/science/561220378/astronomikes-epeteioi-k/

Προ των πυλών οι πρώτες αποικίες στο Διάστημα.

Το νέο βιβλίο του Διονύση Σιμόπουλου

Ο Διονύσης Σιμόπουλος εκδίδει συχνά βιβλία. Ομως, κάπως το καταφέρνει και κάθε βιβλίο του είναι γεγονός. Η «Μεγάλη περιπέτεια στο Διάστημα», που κυκλοφορεί σε λίγες ημέρες από την Brainfood Εκδοτική, είναι ένα τέτοιο γεγονός. Ο ίδιος ο συγγραφέας εξηγεί το γιατί στον πρόλογο: «Εχουν περάσει πάνω από 50 χρόνια από τότε που ξεκίνησα να γράφω αυτό το βιβλίο! Δεν είναι υπερβολή, αφού πράγματι η συγγραφή του έγινε σπονδυλωτά κατά τη διάρκεια μιας περιόδου που ξεκίνησε το 1968 και σταμάτησε μερικούς μήνες πριν από την έκδοσή του. Η πρώτη μαγιά είχε τη μορφή ανταποκρίσεων για το πρόγραμμα Apollo (Απόλλων) που έστελνα σε μια αθηναϊκή εφημερίδα από το 1968 έως το 1972 και αργότερα ως επετειακά άρθρα σε διάφορα περιοδικά και εφημερίδες. (…) Το σημερινό βιβλίο είναι εμφανές πως συνοδεύεται από μια πλήρη σειρά έγχρωμων φωτογραφιών και σχεδίων που παρουσιάζουν μια διαφορετική και ολοκληρωμένη εικόνα της προσπάθειας του ανθρώπου να κατακτήσει το Διάστημα στο παρελθόν, στο παρόν και στο μέλλον. Και αν, όπως λέγεται, ο Κομφούκιος είχε δίκιο, τότε το βιβλίο αυτό περιλαμβάνει συνολικά μερικά εκατομμύρια λέξεις!»

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ

«Εχει περάσει πάνω από μισός αιώνας από την εποχή που ο άνθρωπος περπάτησε πάνω σ’ έναν άλλο κόσμο, όταν επί τρία περίπου χρόνια 27 συνολικά αστροναύτες ταξίδεψαν γύρω από τη Σελήνη, ενώ δώδεκα απ’ αυτούς όχι μόνο μπόρεσαν να περπατήσουν και να επιζήσουν πάνω στην αφιλόξενη επιφάνεια ενός νέου κόσμου, αλλά και να αποδείξουν ότι ο άνθρωπος μπορεί να εργαστεί με εξαιρετικά αποτελέσματα σ’ ένα περιβάλλον που του ήταν μέχρι τότε άγνωστο. Οι πρώτες αυτές αποστολές στη Σελήνη δεν ήσαν παρά η αρχή μιας νέας εποχής για την ανθρωπότητα – μιας εποχής που χωρίς αμφιβολία θα παραμείνει γραμμένη στην ιστορία μας ως η αρχή του ανθρώπινου αποικισμού στο διάστημα. Γιατί ο αποικισμός του διαστήματος από τον άνθρωπο έχει πάψει πλέον να θεωρείται ουτοπία. Είναι κάτι το πραγματοποιήσιμο και κάτι που πολλοί από μας θα δούμε με τα ίδια μας τα μάτια να υλοποιείται μέσα στις επόμενες μερικές δεκαετίες.

Την άνοιξη του 2020 η NASA επέλεξε τρεις εταιρείες από τις πέντε που κατέθεσαν προτάσεις στις αρχές Νοεμβρίου 2019 για την κατασκευή της νέας σεληνακάτου που θα επιτρέψει στον άνθρωπο να επιστρέψει και πάλι στην επιφάνεια της Σελήνης. Πρόκειται για τις εταιρείες SpaceX (Ελον Μασκ), Dynetics και Blue Origin (Τζεφ Μπέζος), μία εκ των οποίων θα κατασκευάσει το διαστημόπλοιο που θα μεταφέρει την πρώτη γυναίκα στην επιφάνεια της Σελήνης με το πρόγραμμα Artemis (Αρτεμις), μια ονομασία σε αντιδιαστολή με την ονομασία του προηγούμενου προγράμματος (Apollo). Οι τρεις εταιρείες υπέγραψαν συμβόλαια συνολικού ύψους 967 εκατομμυρίων δολαρίων για να ολοκληρώσουν τις προτάσεις τους μέχρι τον Φεβρουάριο του 2021. Για την επιστροφή στη Σελήνη έχει ήδη επιλεγεί το πυραυλικό σύστημα Space Launch System και το κύριο διαστημόπλοιο, με την ονομασία Orion (Ωρίων), που θα κάνουν πραγματικότητα το ταξίδι της επιστροφής στη Σελήνη το 2024 ή το 2025. Αυτή τη φορά όμως θα είναι μια επιστροφή για πάντα και το εφαλτήριο για την επέκταση των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στο ηλιακό σύστημα με την πρώτη επίσκεψη του ανθρώπου στον Αρη μέχρι τα μέσα του αιώνα (αν και γι’ αυτό το τελευταίο οι υποθέσεις που γίνονται είναι μάλλον πάρα πολύ αισιόδοξες).

Οι τελευταίες ανακοινώσεις που έκανε η αμερικανική NASA επιβεβαιώνουν τις ελπίδες της ανθρωπότητας πως σύντομα το πρόγραμμα Artemis (δίδυμη αδελφή του Απόλλωνα και θεά της Σελήνης) θα τοποθετήσει την πρώτη γυναίκα και τον επόμενο άντρα στην επιφάνεια του φυσικού μας δορυφόρου. To πρόγραμμα αυτό βρίσκεται ήδη σε πλήρη δραστηριότητα με το διαστημόπλοιο Orion και τον πύραυλο SLS (Space Launch System). Σ’ αυτή τη νέα κοσμική οδύσσεια η Αμερική δεν θα είναι μόνη της, αλλά θα έχει τη συμπαράσταση αμερικανικών ιδιωτικών εταιρειών και άλλων διαστημικών υπηρεσιών.

Η Ρωσία έχει επίσης ανακοινώσει ότι μέχρι το 2030 σκοπεύει να εγκαταστήσει μια ανθρώπινη αποικία στη Σελήνη με αρχικό πληθυσμό 4 έως 12 ατόμων. Το ίδιο και η Ιαπωνία, η οποία σχεδιάζει επανδρωμένες αποστολές μέχρι το 2030, ενώ η Κίνα προτίθεται να κάνει το ίδιο μέχρι το 2036. Ο Ευρωπαϊκός Διαστημικός Οργανισμός (ESA) έχει ήδη ανακοινώσει τη δημιουργία ενός διεθνούς σεληνιακού χωριού με τη βοήθεια μεγάλων «κατασκευαστικών-εκτυπωτών 3D».

Υπάρχουν φυσικά αρκετά ακόμη τεχνικά προβλήματα που πρέπει να αντιμετωπιστούν και ήδη πολλά απ’ αυτά επιλύονται σε καθημερινή βάση. Σε άλλα εργαστήρια πανεπιστημίων και αεροδιαστημικών εταιρειών διερευνώνται οι τεχνικές που θα οδηγήσουν τελικά σε μια συμβίωση ανθρώπων, φυτών, μικροβίων και μικρομηχανών για τη δημιουργία ενός οικοσυστήματος που θα έχει τη δυνατότητα να συντηρεί τους διαστημικούς ταξιδιώτες και αποίκους για απεριόριστο χρόνο.

Παρ’ όλα αυτά, στις διάφορες προτάσεις περιλαμβάνονται σχέδια και μοντέλα διαφόρων οχημάτων, πυραύλων και διαστημικών σκαφάνδρων πολύ πιο προηγμένων από τα αντίστοιχα των περασμένων αποστολών. Ας πάρουμε για παράδειγμα την κατασκευή του διαστημοπλοίου Orion, που θα επιτρέψει στην ανθρωπότητα να επιστρέψει στον γειτονικό μας δορυφόρο με μια νέα γενιά εξερευνητών, 50 περίπου χρόνια μετά την τελευταία επανδρωμένη αποστολή του προγράμματος Apollo στη Σελήνη το 1972.

Οπως είναι γνωστό, η ονομασία Orion προέρχεται από τον ομώνυμο χειμωνιάτικο αστερισμό, ορισμένα από τα λαμπερά άστρα του οποίου έχουν χρησιμεύσει όλα αυτά τα χρόνια για την πλοήγηση των διαστημικών αποστολών. Σε πρώτη φάση το νέο διαστημόπλοιο θα μπορεί να μεταφέρει μέχρι έξι αστροναύτες στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό. Το ίδιο όμως διαστημικό όχημα θα χρησιμοποιηθεί επίσης και για την επιστροφή του ανθρώπου στη Σελήνη γύρω στο 2025, ενώ αργότερα υπολογίζεται ότι θα χρησιμοποιηθεί και για την προετοιμασία του ανθρώπου για την πρώτη μας επίσκεψη στον κόκκινο πλανήτη.

Αν και το διαστημόπλοιο Orion είναι εξωτερικά πανομοιότυπο με το διαστημόπλοιο του Apollo, υπάρχουν σημαντικές διαφορές στη χωρητικότητα αλλά και στην τεχνολογία που περιλαμβάνει. Ο θαλαμίσκος του Orion έχει 2,5 φορές τον χώρο του Apollo, ύψος 3,30 μέτρα, διάμετρο 5,03 μέτρα και βάρος 25 τόνων, ενώ έχει την ικανότητα να μεταφέρει μέχρι έξι αστροναύτες. Αρχικά θα αντικαταστήσει το διαστημικό λεωφορείο στη μεταφορά αστροναυτών στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό και αργότερα, γύρω στο 2024, θα είναι το διαστημόπλοιο που θα μεταφέρει τους αστροναύτες σε τροχιά γύρω από τη Σελήνη. Το κωνικό του σχήμα είναι το ασφαλέστερο και το πιο αξιόπιστο σχήμα για την επιστροφή του στη γήινη ατμόσφαιρα, ιδιαίτερα με τις ταχύτητες που υπολογίζεται ότι θα έχει μετά την επιστροφή του από τη σεληνιακή τροχιά. Θα είναι επίσης 10 φορές ασφαλέστερο από το διαστημικό λεωφορείο χάρη στον ειδικό πύραυλο διαφυγής, που θα μπορεί να απομακρύνει τον επανδρωμένο θαλαμίσκο σε περίπτωση που παρουσιαστούν προβλήματα κατά τη διάρκεια της εκτόξευσης.

Ο εξοπλισμός του θα είναι επίσης ιδιαίτερα εντυπωσιακός και θα περιλαμβάνει τα πιο σύγχρονα υπολογιστικά, ηλεκτρονικά, προωθητικά και προστατευτικά συστήματα, καθώς και κατασκευαστικά υλικά που έχουν χρησιμοποιηθεί μέχρι τώρα σε ένα διαστημικό όχημα, ενώ θα μπορεί επίσης να επαναχρησιμοποιηθεί μέχρι και δέκα φορές. Για την επιστροφή στη Γη ένα σύστημα ειδικών αλεξίπτωτων και αμορτισέρ θα επιτρέπουν την προσγείωσή του όχι μόνο στη θάλασσα αλλά, τις περισσότερες φορές, και στην ξηρά.»

Γιατί δεν είμαστε ήδη εγκατεστημένοι στη Σελήνη; Δει δη χρημάτων!

«Οι διάφορες προτάσεις για το πλήρες πυραυλικό σύστημα SLS (Space Launch System) αλλάζουν συνεχώς και δεν υπάρχει ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα σαν εκείνο του προγράμματος Apollo της δεκαετίας του 1960. Ο πύραυλος-φορέας που θα μεταφέρει τον Orion σε γήινη τροχιά είναι ένας νέος πύραυλος παρόμοιος με τους πυραύλους Ares (Αρης) Ι και V, οι οποίοι έχουν αντικατασταθεί από τρεις διαφορετικές εκφάνσεις του SLS. Στην απλούστερη έκφανσή του ο πύραυλος περιλαμβάνει δύο ορόφους. Ο πρώτος όροφος είναι ένας επαναχρησιμοποιούμενος πύραυλος στερεών καυσίμων, που προέρχεται από παρόμοια συστήματα τα οποία χρησιμοποιούνται στον πύραυλο εκτόξευσης του διαστημικού λεωφορείου. Ο όροφος αυτός θα συνδέεται με τον δεύτερο όροφο του πυραυλικού συστήματος με έναν ειδικό συνδετικό κρίκο, ο οποίος θα αποχωρίζεται μετά το τέλος της πρώτης φάσης της εκτόξευσης. Αντίθετα, η κύρια προωθητική μηχανή του δευτέρου ορόφου θα τροφοδοτείται με υγρά καύσιμα, οξυγόνου και υδρογόνου. Πρόκειται για μια εξελιγμένη μορφή των μηχανών προώθησης που χρησιμοποιήθηκαν στους πυραύλους Saturn 1Β και Saturn V του προγράμματος Apollo.

Για την επανδρωμένη όμως αποστολή στη Σελήνη, και αργότερα προς τον Αρη, θα χρησιμοποιηθεί ένας ακόμη πιο ισχυρός και προηγμένος πύραυλος του συστήματος που μοιάζει αρκετά με τον καταργηθέντα πύραυλο Ares V. Στον πρώτο όροφο του πυραυλικού αυτού συστήματος θα βρίσκονται πέντε μηχανές προώθησης με υγρά καύσιμα οξυγόνου και υδρογόνου, οι οποίες θα είναι τοποθετημένες στο κάτω μέρος ενός μεγαλύτερου δοχείου καυσίμων από αυτό που χρησιμοποιείται στην εκτόξευση του διαστημικού λεωφορείου, ενώ προσαρτημένοι στο δοχείο αυτό θα βρίσκονται δύο ακόμη πύραυλοι στερεών καυσίμων. Ο δεύτερος όροφος θα αποτελείται από τις ίδιες πυραυλικές μηχανές που θα χρησιμοποιηθούν στον Ares Ι. Ο τεράστιος αυτός πύραυλος θα έχει ύψος ενός ουρανοξύστη 28 ορόφων (110 περίπου μέτρα), ίδιο με το ύψος του πυραύλου Saturn V.

Για τη μεταφορά των αστροναυτών από τη σεληνιακή τους τροχιά προς την επιφάνεια του δορυφόρου μας θα χρησιμοποιηθεί ένα διαστημικό όχημα παρόμοιο με τη σεληνάκατο του προγράμματος Apollo, με το ίδιο σκεπτικό που ακολουθήθηκε στον σχεδιασμό και του Orion. Το παράξενο αραχνοειδές σχήμα των σεληνιακών σκαφών βασίζεται στο ότι δεν υπάρχει ανάγκη αεροδυναμικής συμμετρίας στο άνευ ατμόσφαιρας περιβάλλον του διαστήματος και της Σελήνης, όπως άλλωστε ίσχυε και στην περίπτωση των σεληνακάτων του Apollo.

Καθένα από τα διαστημικά αυτά οχήματα θα περιλαμβάνει τη μηχανή προσσεληνώσεως, η οποία θα χρησιμεύει επίσης και ως ένα είδος φρένου κατά τη διάρκεια της προσεδάφισης. Η τελική ταχύτητα καθόδου δεν θα ξεπερνάει τα πέντε περίπου χιλιόμετρα την ώρα· αλλά ακόμη κι αν το όχημα προσσεληνωθεί με διπλάσια ταχύτητα, η βάση του θα έχει τη δυνατότητα να απορροφήσει τον κλυδωνισμό χωρίς κανέναν κίνδυνο για το πλήρωμα ή το σκάφος. Τέλος, τα τέσσερα πόδια της βάσης θα σχεδιαστούν με τέτοιο τρόπο ώστε το όχημα να μπορεί να προσεδαφιστεί και σε πλαγιά με κλίση 12 μοιρών χωρίς να ανατραπεί.

Θα αναρωτιέστε όμως, γιατί δεν είμαστε ήδη εγκατεστημένοι στη Σελήνη; Η απάντηση είναι απλή: κανείς μέχρι τώρα δεν ήταν διατεθειμένος να κάνει τις απαραίτητες επενδύσεις! Τη δεκαετία του 1960 η αμερικανική κυβέρνηση διέθετε 5,7 τοις εκατό του προϋπολογισμού της για να επιτευχθεί ο στόχος του προέδρου Τζον Κένεντι για την ασφαλή αποστολή ενός ανθρώπου στη Σελήνη και την επιστροφή του στη Γη. Σήμερα το ποσό αυτό έχει περιοριστεί στο 0,8 τοις εκατό. Βέβαια, ο στόχος εκείνος είχε ως κινητήρια δύναμη τον ανταγωνισμό των Ηνωμένων Πολιτειών με την τότε Σοβιετική Ενωση, ενώ σήμερα ένας τέτοιος ανταγωνισμός δεν υπάρχει. Παρ’ όλα αυτά, έχουν γίνει πλέον συνείδηση σε όλους αυτά που έλεγε στις αρχές του 20ού αιώνα ο Ρώσος πρωτοπόρος του διαστήματος Κονσταντίν Τσιολκόφσκι: «Η Γη είναι η κοιτίδα της ανθρωπότητας, αλλά δεν μπορεί κανείς να ζει στην κούνια του για πάντα.»

https://physicsgg.blogspot.com/2021/01/blog-post_19.html

Γίγαντες και Νάνοι.

Μία σύνθεση πολλαπλών λήψεων από το επίγειο τηλεσκόπιο του αστεροσκοπείου Κιτ Πηκ στην Αριζόνα και του Διαστημικού Τηλεσκόπιου «Χαμπλ» δημιούργησαν πρόσφατα το φαντασμαγορικό πορτρέτο του πλανητικού νεφελώματος «Έλικας» (NGC 7293). Πρόκειται για ένα από τα πλησιέστερα παρόμοια αντικείμενα στον ουρανό με φαινόμενο μέγεθος που φτάνει σχεδόν την διάμετρο της Πανσελήνου, ενώ η πραγματική του διάμετρος φτάνει τα τρία έτη φωτός. Σε απόσταση περίπου 650 ετών φωτός προς την κατεύθυνση του αστερισμού του Υδροχόου το νεφέλωμα αυτό αποτελεί την τελευταία αναλαμπή ενός άστρου στο μέγεθος περίπου του Ήλιου μας το οποίο στα πρόθυρα του θανάτου του εκτόξευσε στο Διάστημα τα εξωτερικά του αέρια στρώματα.

Αυτή την κατάληξη θα έχουν όλα τα άστρα των οποίων η ποσότητα των υλικών είναι παρόμοια με την ποσότητα των υλικών που έχει ο Ήλιος μας, γιατί το πιο σημαντικό στοιχείο στη ζωή και την εξέλιξη ενός άστρου καθορίζεται από την ποσότητα της μάζας που περιλαμβάνει τη στιγμή που γεννιέται. Όσο κι αν ψάξουμε δεν πρόκειται να βρούμε άστρα με μάζα μικρότερη από το ένα δέκατο περίπου των υλικών που έχει ο Ήλιος μας. Γιατί απλούστατα απαιτείται μια ελάχιστη ποσότητα αρχικών αέριων υλικών, τα οποία όταν συμπυκνωθούν θα πρέπει να έχουν αρκετά ισχυρή βαρυτική δύναμη για να δημιουργηθεί η απαραίτητη θερμοκρασία που θα επιτρέψει την έναρξη των θερμοπυρηνικών αντιδράσεων (της μετατροπής δηλαδή του υδρογόνου σε ήλιο) στον πυρήνα του νεοσχηματιζόμενου άστρου.

Ούτε πρόκειται όμως να βρούμε και άστρα με μάζα μεγαλύτερη από 50 περίπου φορές την μάζα του Ήλιου, για τον ακριβώς αντίθετο λόγο. Η βαρυτική δηλαδή δύναμη των αερίων του πρωτοάστρου θα ήταν τόσο μεγάλη ώστε η κεντρική θερμοκρασία του να φτάνει τα εκατοντάδες εκατομμύρια βαθμούς, με αποτέλεσμα η πίεση της ακτινοβολίας να είναι μεγαλύτερη από την πίεση της βαρύτητας, και το άστρο να μην μπορεί έτσι να σχηματιστεί. Υπάρχουν φυσικά και οι εξαιρέσεις, που επιβεβαιώνουν μάλλον τον κανόνα: ότι η μάζα κάθε άστρου δεν του καθορίζει την εμφάνιση μόνο που έχει όταν γεννηθεί αλλά του καθορίζει επίσης και τι είδους άστρο θα γίνει, πόσα χρόνια θα ζήσει, πως θα είναι στη γεροντική του ηλικία, και τέλος πως θα πεθάνει. Όλα εξαρτώνται από την ποσότητα των υλικών που έχει.

https://physicsgg.blogspot.com/2021/02/blog-post_10.html

Ζωή στον Άρη.

Τον περασμένο Ιούλιο, 44 χρόνια μετά την τελευταία προσεδάφιση των διαστημοσυσκευών «Viking 1 και 2», που πρώτες προσπάθησαν να ανακαλύψουν ίχνη ζωής στον Άρηρη, μια νέα διαστημοσυσκευή με την ονομασία «Perseverance Rover» ξεκίνησε για ένα ταξίδι εκατομμυρίων χιλιομέτρων με προορισμό τον Κόκκινο Πλανήτη. Σε μερικές ημέρες, και συγκεκριμένα στις 18 Φεβρουαρίου, η διαστημοσυσκευή θα φθάσει στην αρειανή επιφάνεια με κύριο στόχο την ανακάλυψη κάποιου είδους αρχέγονης μικροβιακής ζωής στην περιοχή του κρατήρα Jezero. Κι όμως, η NASA είχε ανακοινώσει ήδη από το 1996 ότι διέθετε ενδείξεις μικροβιακών απολιθωμάτων σε ένα πέτρωμα που είχε προέλευση τον Aρη. Ας πάρουμε όμως τα πράγματα με τη σειρά.

Πριν από 16 εκατομμύρια χρόνια, ένας τεράστιος αστεροειδής συγκρούστηκε με ορμή πάνω στην επιφάνεια του Aρη. Η έκρηξη που συνόδευσε τη σύγκρουση ήταν τόσο ισχυρή ώστε εκτόξευσε με δύναμη στο Διάστημα αρκετά μικρά και μεγάλα κομμάτια του αρειανού εδάφους. Eνα από τα κομμάτια αυτά (ατόφιο τμήμα του Kόκκινου Πλανήτη από τον καιρό της γέννησής του πριν από 4,6 δισεκατομμύρια χρόνια), που δεν ήταν μεγαλύτερο από μια μπάλα και το βάρος του δεν υπερέβαινε τα περίπου δύο κιλά, εκτοξεύτηκε μαζί με τα άλλα κομμάτια στο Διάστημα. Όλα αυτά τα χρόνια η πέτρα από τον Άρη ταξίδευε μαζί με εκατομμύρια άλλα μετεωροειδή στο Διάστημα ανάμεσα στους πλανήτες.

Η τύχη και οι βαρυτικές δυνάμεις που επιδρούσαν επάνω της έφεραν τη μικρή πέτρα στη γειτονιά της Γης. Η γήινη βαρύτητα αποδείχθηκε τελικά αρκετά δυνατή, ώστε ύστερα από χρόνια η πέτρα ξεκίνησε για ένα νέο ταξίδι με προορισμό την επιφάνεια του γαλαζοπράσινου πλανήτη μας. Ο ερχομός της χαιρετίστηκε με μια λαμπερή φωτιά που έβγαζε η θερμότητα την οποία προκαλούσε η συμπίεση και η τριβή της με τη γήινη ατμόσφαιρα. Κι όμως, καθώς έπεφτε προς την Ανταρκτική, με ταχύτητα δεκάδων χιλιάδων χιλιομέτρων την ώρα, κανένα ανθρώπινο μάτι δεν αναρωτήθηκε για το τι μπορεί να ήταν το φανταχτερό εκείνο πυροτέχνημα. Οι άνθρωποι της εποχής χρησιμοποιούσαν ακόμη τα εργαλεία της Λίθινης Εποχής και μετακινούνταν σε νομαδικές ομάδες από μέρος σε μέρος, ενώ όλα όσα έβλεπαν να πέφτουν από τον ουρανό, είτε ήταν κεραυνοί είτε μετέωρα, τα θεωρούσαν σταλμένα από πανίσχυρους και μνησίκακους θεούς.

• Συνωστισμός στον Κόκκινο Πλανήτη

Πέρασαν 13.000 χρόνια, όταν στις 27 Δεκεμβρίου 1984 μια ομάδα επιστημόνων της ΝΑSA βρισκόταν στην Ανταρκτική ψάχνοντας για μετεωρίτες πάνω στους παγετώνες της παγωμένης ηπείρου. Την ημέρα εκείνη, η μικρή πέτρα από τον Άρη είχε χάσει το κάλυμμα του πάγου που την κάλυπτε όλα αυτά τα χρόνια και έτσι μπόρεσε να την πάρει το μάτι ενός από τα μέλη της ερευνητικής ομάδας, που την πρόσθεσε στα άλλα ευρήματά της. Κι έτσι η μικρή πέτρα από τον Άρη ξεκίνησε ένα τελευταίο ταξίδι για να καταλήξει στα εργαστήρια του Διαστημικού Κέντρου Τζόνσον στο Χιούστον του Τέξας. Εκεί της έδωσαν κι ένα καινούργιο όνομα: η πέτρα από τον Άρη βαφτίστηκε ALH 84001.

Η μικρή ALH 84001 ήταν ένα από τα πιo παράξενα πετρώματα που φιλοξενούνταν στα εργαστήρια της NASA. Επί χρόνια οι διάφοροι επιστήμονες ασχολήθηκαν με τον υπολογισμό της σύνθεσης και της προέλευσής της. Αργά αλλά σταθερά τα διάφορα κομμάτια του αινίγματος σχετικά με τη σύνθεση και την προέλευση της μικρής πέτρας βρήκαν τη λύση τους, αν και τα αποτελέσματα ήταν δύσκολο να γίνουν άμεσα αποδεκτά. Οι μελέτες εντάθηκαν, μέχρις ότου τον Αύγουστο του 1996 μια ομάδα εννέα ερευνητών της NASA ανακοίνωσε ένα συγκλονιστικό γεγονός: Η μικρή πέτρα από τον Άρη φαίνεται να περιλαμβάνει ορισμένες οργανικές ενώσεις οι οποίες δημιουργούνται συνήθως από ζώντες μονοκύτταρους οργανισμούς, ενώ δίπλα ακριβώς στις χημικές ενώσεις φωτογραφήθηκαν με ηλεκτρονικό μικροσκόπιο και ορισμένα χαρακτηριστικά με τη μορφή μικροσκοπικών κυλίνδρων που εκ πρώτης όψεως μοιάζουν πολύ με απολιθωμένα αρχέγονα βακτηρίδια. Η χρονολόγηση των ενώσεων αυτών απέδειξε ότι έχουν ηλικία από 3,6 έως 4 δισεκατομμύρια χρόνια.

Αν και γνωρίζαμε εξαρχής ότι ο μετεωρίτης αυτός προερχόταν από τον Άρη (λόγω του ότι η σύσταση των υλικών του είναι παρόμοια με τη σύσταση των πετρωμάτων του Κόκκινου Πλανήτη), μέχρι το 1993 δεν είχαμε τα όργανα που έδωσαν την ευκαιρία στην ερευνητική ομάδα της NASA να μελετήσει τόσο εξονυχιστικά τα στοιχεία που ανακοινώθηκαν το 1996. Το ενδιαφέρον πάντως είναι ότι οι αρχικοί ερευνητές υποστήριξαν εκ νέου το 2010 την αρχική εκτίμησή τους, αν και γενικά δεν υπάρχει επιστημονική επιβεβαίωση της ανακοίνωσης και από άλλους ερευνητές. Δεν πρέπει φυσικά να ξεχνάμε ότι είναι πάρα πολύ δύσκολο να αποδείξει κάποιος την ύπαρξη ζωής πριν από 3,6 δισεκατομμύρια χρόνια όχι μόνο στον Άρη, αλλά ακόμη και πάνω στη Γη. Παρ’ όλα αυτά, η ανακοίνωση εκείνη του 1996 είναι ένας ακόμη λόγος που αναμένουμε με μεγάλο ενδιαφέρον τα αποτελέσματα του «Perseverance Rover».

https://physicsgg.me/2021/02/16/%ce%b6%cf%89%ce%ae-%cf%83%cf%84%ce%bf%ce%bd-%ce%ac%cf%81%ce%b7/

«Σε 5 χρόνια ξανά στη Σελήνη και σε 50 στον Άρη»

Το παγκόσμιο ενδιαφέρον συγκέντρωσε η προσεδάφιση του ρομποτικού ρόβερ «Perseverance» της Αμερικανικής Διαστημικής Υπηρεσίας (NASA) στον πλανήτη Άρη πριν από μερικές ημέρες, προκειμένου να αναζητήσει ίχνη μικροβιακής ζωής στον πλανήτη και να τον μελετήσει γεωλογικά. Το «Perseverance» είναι το πέμπτο ρόβερ που οι ΗΠΑ στέλνουν στον Άρη, κάνοντας πρώτα ένα ταξίδι επτά μηνών και διανύοντας μια απόσταση 470 εκατομμυρίων χιλιομέτρων.

Όπως ήταν αναμενόμενο, η προσεδάφισή του αποτέλεσε εκ νέου αφορμή για να αναπτυχθούν σενάρια για μελλοντικά ανθρώπινα ταξίδια στον Άρη, τα οποία διατύπωσε με ενθουσιασμό ο δημοφιλής επιχειρηματίας διαστημικής τεχνολογίας, Ίλον Μάσκ , βάζοντας στόχο το 2026.

«Μπορεί ο Ίλον Μασκ να πιστεύει ότι ίσως να μπορέσουν να κάνουν ένα τέτοιο ταξίδι τη δεκαετία του 2030, όμως με αρκετή βεβαιότητα μπορώ να πω ότι κάτι τέτοιο δεν πρόκειται να γίνει σε λιγότερα από 50 χρόνια – και ίσως λέω και λίγα. Θα ήμουν ενθουσιασμένος εάν η επιστροφή του ανθρώπου στη Σελήνη γίνει μέχρι τότε! Ο Άρης είναι 1.250 φορές πιο μακριά και η διάρκεια ενός μετ’ επιστροφής ταξιδιού θα διαρκέσει πάνω από δύο χρόνια, ενώ δεν διαθέτουμε ακόμη διαστημόπλοια που να προστατεύουν το ανθρώπινο πλήρωμα από τις ακτινοβολίες για τόσο μεγάλης διάρκειας ταξίδια. Ποια χώρα θα διακινδύνευε να στείλει ένα πραγματικό φέρετρο στο διάστημα έστω και αν υπάρχουν χιλιάδες εθελοντές για κάτι τέτοιο; Είναι ουτοπικό να γίνει ταξίδι προς τον Άρη σε λιγότερα από 50 χρόνια», τόνισε και πρόσθεσε ότι πιο εφικτή είναι η άμεση επιστροφή στη Σελήνη.

«Η επιστροφή στη σελήνη είναι αυτή που θα γίνει σε 5-6 χρόνια και θα είναι επιστροφή για πάντα, όχι μόνο από τους Αμερικάνους, αλλά και από την Ευρώπη, τη Ρωσία, την Ιαπωνία και την Κίνα, η οποία θα είναι και η κινητήρια δύναμη με την απόσταση από τη Γη στον Άρη να είναι περίπου 60 εκατ.χιλ. Δεν είναι τόσο κοντά οσο νομίζουμε. Ένα ταξίδι από τη Γη στη Σελήνη χρειάζεται τρεις ημέρες, ένα αντίστοιχο προς τον Άρη χρειάζεται 6-8 μήνες. Η απόσταση από τη γη στη σελήνη είναι 380.000 χλμ Ακόμα και με καλύτερη τεχνολογία από τη σημερινή, δεν πρόκειται να γίνει ένα τέτοιο ταξίδι πριν από το 2070. Τα νέα παιδιά σήμερα θα το δουν να γίνεται πραγματικότητα και να με θυμηθούν.

https://physicsgg.blogspot.com/2021/02/5-50.html

Βόρεια από τον βόρειο πόλο.

Έχετε μήπως αναρωτηθείποτέ για το τι υπήρχε πριν από την Μεγάλη Έκρηξη με την οποία δημιουργήθηκε το Σύμπαν; Είναι φυσικά εμφανές ότι για την επιστήμη τέτοιου είδους ερωτήσεις δεν έχουν νόημα αφού η φυσική μπορεί να μελετήσει θέματα μέσα στον χρόνο. Πριν από την έναρξη του χρόνου οι φυσικοί σηκώνουν τα χέρια ψηλά αφού για μας τέτοιου είδους ερωτήσεις είναι σαν να ρωτάμε «τι υπάρχει βόρεια από το βόρειο πόλο». Υπάρχουν φυσικά ορισμένοι θεωρητικοί ερευνητές που κάνουν διάφορες εκτιμήσεις, οι οποίες όμως βασίζονται σε μαθηματικά μοντέλα που δεν μπορούν να αποδειχτούν πειραματικά. Αυτό που μπορεί πάντως να κάνει η επιστήμη είναι να βρει τι συνέβη από την έναρξη του χρόνου και μετά.

Σήμερα, το πρώτο στάδιο της ύπαρξης του Σύμπαντος ονομάζεται Εποχή του Πλανκ προς τιμήν του Γερμανού επιστήμονα Μαξ Πλανκ (1858-1947) ο οποίος τον Δεκέμβριο του 1900 διατύπωσε για πρώτη φορά την φυσική των κβάντα. Η Εποχή αυτή άρχισε την Ώρα μηδέν της Μεγάλης Έκρηξης και διήρκεσε μέχρι το 10-43του πρώτου δευτερολέπτου. Ορισμένοι ερευνητές θεωρούν σήμερα ότι αυτό που υπήρχε στον περιορισμένο εκείνο χώρο (που ήταν μικρότερος από το μέγεθος ενός πρωτονίου) τις πρώτες απειροελάχιστες στιγμές της ύπαρξης, ήταν ένας «κβαντικός αφρός» ενώ το Σύμπαν στο οποίο ζούμε αποτελούσε ένα μικροσκοπικό μόνο κομμάτι του.

Η ακριβής πάντως γνώση μας για την Εποχή του Πλανκ θα εξαρτηθεί από το αποτέλεσμα που θα έχει η προσπάθεια της σύγχρονης επιστήμης να συνδέσει την Κβαντομηχανική με τη Γενική Σχετικότητα σε μία και μοναδική Ενοποιημένη Θεωρία Πεδίου που να περιγράφει τη βαρύτητα ως μία κβαντισμένη δύναμη. Μια θεωρία που πολλοί ονομάζουν, λανθασμένα μάλλον, «Θεωρία των Πάντων». Η σκέψη που κάνουν οι σύγχρονοι φυσικοί είναι ότι, όπως και η βαρύτητα, το ίδιο και οι άλλες τρεις δυνάμεις δημιουργούνται από χωροχρονο-παραμορφώσεις. Σύμφωνα με την Θεωρία-Μ των Υπερχορδών την στιγμή της «Μεγάλης Έκρηξης» υπήρχαν ελεύθερες δέκα διαστάσεις, αλλά στο τέλος της Εποχής του Πλανκ οι έξη διαστάσεις «διπλώθηκαν» «καταπίνοντας» τον ίδιο τους τον εαυτό.

Η θεωρία των υπερχορδών αντιμετωπίζει τα σωματίδια της ύλης και των δυνάμεων όχι απλώς ως απειροελάχιστα «σημεία» αλλά ως μονοδιάστατες «θηλιές» ή «χορδές» με μήκος 10-33 εκατοστά και μηδενικό πάχος, ενώ πάλλονται με διαφορετικό τρόπο. Έτσι η ύλη και οι δυνάμεις ενοποιούνται σε μία και μοναδική φυσική ύπαρξη, και διαφοροποιούνται μόνο στις «νότες» που παίζει κάθε χορδή. Αν και μέχρι τώρα η θεώρηση αυτή παρουσιάζει την καλύτερη αντίληψη που έχουμε για την ενοποίηση των δυνάμεων και της ύλης, εν τούτοις η σύγχρονη επιστήμη δεν διαθέτει ακόμη τα κατάλληλα μαθηματικά που θα μπορούσαν να μας βοηθήσουν στην πλήρη ανάπτυξή της. Όπως χαρακτηριστικά λέγεται πρόκειται για «μια θεωρία του 21ου αιώνα η οποία ανακαλύφτηκε νωρίτερα απ’ ότι θάπρεπε»!

https://physicsgg.blogspot.com/2021/03/blog-post_22.html

Η μεγάλη διαμάχη.

Η αντίληψη που έχουμε σήμερα για το μέγεθος του Σύμπαντος και τον αριθμό των γαλαξιών που περιλαμβάνει είναι στην πραγματικότητα κάτι που ανακαλύψαμε σχετικά πρόσφατα, πριν από μόλις 100 χρόνια. Την εποχή εκείνη θεωρούσαμε ότι τα πάντα που βλέπαμε στον ουρανό περιλαμβάνονταν στο εσωτερικό του Γαλαξία μας, ενώ, αντίθετα, μια άλλη θεωρία υποστήριζε ότι ο Γαλαξίας μας, που δίνει την εντύπωση ενός φωτισμένου ποταμού πάνω στον νυχτερινό ουρανό, ήταν ένας μόνο από τους κόσμους-νησιά που ήταν διάσπαρτα στο Σύμπαν. Η ιστορία μας ξεκίνησε ως εξής:

Το 1917 ο Αμερικανός αστρονόμος Χάρλοου Σάπλεϊ (1885-1972), χρησιμοποιώντας το τηλεσκόπιο των 100 ιντσών του αστεροσκοπείου του όρους Γουίλσον στην Καλιφόρνια, άρχισε να παρατηρεί 69 από τα τότε γνωστά σφαιρωτά σμήνη και το πρώτο πράγμα που τον εντυπωσίασε ήταν το ότι, περιέργως πως, τα σμήνη αυτά δεν φαίνονταν ομοιόμορφα διασκορπισμένα στον ουρανό. Τα περισσότερα τα έβρισκε στον καλοκαιρινό ουρανό και προς μία συγκεκριμένη κατεύθυνση, ενώ το 1/3 περίπου απ’ αυτά ήταν μαζεμένο γύρω από τον αστερισμό του Τοξότη.

Με βάση τις παρατηρήσεις του αυτές ο Σάπλεϊ έκανε την εξής ανακοίνωση: «Τα σφαιρωτά σμήνη αντιπροσωπεύουν κατά κάποιο τρόπο τον σκελετό του σώματος του γαλαξιακού συστήματος, η δε χωροταξική διάταξή τους δείχνει ότι το κέντρο του Γαλαξία μας βρίσκεται προς την κατεύθυνση του αστερισμού του Τοξότη, διότι προς τα εκεί βρίσκεται και το κέντρο του συστήματος των σφαιρωτών σμηνών». Εάν παραδεχτούμε την άποψη ότι η πλειονότητα των σμηνών αυτών είναι συγκεντρωμένη γύρω από το κέντρο του Γαλαξία μας, τότε υπολογίζοντας τις αποστάσεις τους από εμάς μπορούμε να υπολογίσουμε και την απόστασή μας από το γαλαξιακό κέντρο με βάση μια μέθοδο υπολογισμού των αποστάσεων που είχε ανακαλύψει το 1912 η αστρονόμος Ενριέτα Λίβιτ (1868-1921), η οποία ήταν συνεργάτις του Σάπλεϊ στο αστεροσκοπείο του Χάρβαρντ.

Ετσι, γύρω στο 1920 είχε γίνει πια αντιληπτό ότι ο Ηλιος δεν βρισκόταν στο κέντρο του Γαλαξία, αλλά ταξίδευε κι αυτός στο Διάστημα μαζί με τα δισεκατομμύρια άλλα άστρα που σχηματίζουν την αστρική μας πολιτεία. Από καιρό, επίσης, ορισμένες τηλεσκοπικές παρατηρήσεις είχαν αποκαλύψει μια ξεχωριστή σπειροειδή μορφή σε ορισμένους νεφελοειδείς, που οδηγούσαν στο συμπέρασμα πως οι νεφελοειδείς αυτοί ίσως να ήταν στην πραγματικότητα μεμονωμένα και ξεχωριστά κοσμικά νησιά, απόμακρες δηλαδή αστρικές πολιτείες, κι όχι κάποια νεφελώματα αερίων και σκόνης. Αλλοι πάλι έλεγαν: «Αδύνατον, το Σύμπαν δεν μπορεί να είναι τόσο πελώριο».

Τις δύο διαφορετικές αυτές απόψεις κλήθηκαν να παρουσιάσουν και να υποστηρίξουν μπροστά σ’ ένα ευρύτερο κοινό ο Χάρλοου Σάπλεϊ και ο Χέμπερ Κέρτις (1872-1942). Η μεγάλη αυτή διαμάχη ιδεών, που έκτοτε έμεινε γνωστή στην ιστορία της Αστρονομίας ως το «Μεγάλο Ντιμπέιτ», οργανώθηκε στις 26 Απριλίου του 1920 στο Ινστιτούτο Σμιθσόνιαν της Ουάσιγκτον από την Αμερικανική Εθνική Ακαδημία Επιστημών. Ο Σάπλεϊ υποστήριζε την ύπαρξη ενός τεράστιου Γαλαξία που περιλάμβανε στο εσωτερικό του ακόμη και τους «νεφελοειδείς», ενώ ο Κέρτις υποστήριζε ότι είχαμε να κάνουμε με έναν σχετικά μικρό Γαλαξία κι ότι οι «νεφελοειδείς» ήταν παρόμοια αστρικά νησιά πέρα και μακριά από τον δικό μας. Οπως συμβαίνει συνήθως σε τέτοιες περιστάσεις, και οι δύο επιστήμονες είχαν και δίκιο και άδικο. Γιατί σύντομα αποκαλύφθηκε ότι και ο Γαλαξίας μας είναι πραγματικά τεραστίων διαστάσεων αλλά και ότι το Σύμπαν είναι ακόμη πιο τεράστιο, περιλαμβάνοντας μέσα του δισεκατομμύρια γαλαξίες σαν τον δικό μας.

Κι έτσι, στις 6 Οκτωβρίου 1923, με τη ραγδαία εξέλιξη της φωτογραφικής τέχνης και με τη βοήθεια του τεράστιου για την εποχή εκείνη τηλεσκοπίου με κάτοπτρο διαμέτρου 2,5 μέτρων, στο όρος Γουίλσον στην Καλιφόρνια, ο αστρονόμος Εντγουιν Χαμπλ (1889-1953) κατόρθωσε να φωτογραφίσει μεμονωμένα άστρα στον νεφελοειδή της Ανδρομέδας, επιβεβαιώνοντας έτσι την άποψη ότι επρόκειτο για έναν απόμακρο αστρικό κόσμο, έναν άλλο, διαφορετικό γαλαξία. Τον Φεβρουάριο του 1924 ο Χαμπλ ανακοίνωσε την ανακάλυψή του στον Σάπλεϊ μ’ ένα σύντομο σημείωμα, ενώ λίγο αργότερα, στο Συνέδριο της Αμερικανικής Ενωσης για την Προώθηση της Επιστήμης, έγινε και η πρώτη επίσημη γνωστοποίηση της ανακάλυψης.

Την Πρωτοχρονιά του 1925, στο Συνέδριο της Αμερικανικής Αστρονομικής Εταιρείας, ο Χαμπλ έδωσε τις λεπτομέρειες των παρατηρήσεών του, πως ο νεφελοειδής της Ανδρομέδας ήταν στην πραγματικότητα μια τεράστια πολιτεία δισεκατομμυρίων άστρων έξω και πέρα από τον δικό μας Γαλαξία. Οπότε αποδείχθηκε ότι και οι υπόλοιποι νεφελοειδείς είναι πέρα και μακριά από τον δικό μας Γαλαξία, αυτόνομοι και απόμακροι γαλαξίες σαν τον δικό μας. Ετσι, η ανακάλυψη του Χαμπλ μάς αποκάλυψε μέσα σε μια νύχτα ότι το Σύμπαν ήταν πολύ πιο τεράστιο απ’ ό,τι μπορούσαμε να φανταστούμε μέχρι τότε.

https://www.kathimerini.gr/culture/561326398/i-megali-diamachi/

Ο μήνας Ιούνιος.

Ο έκτος μήνας του χρόνου πήρε το όνομά του από τη σύζυγο του Δία, την Ήρα, η οποία στα λατινικά ονομαζόταν Juno. Σε διαφορετικές περιοχές της Ελλάδας ο Ιούνιος έχει τη δική του ξεχωριστή ονομασία. Στα Γρεβενά αναφέρεται ως Κερασάρης και στον Πόντο ως Κερασινός επειδή ωριμάζουν τα κεράσια, ενώ λόγω του «ερινασμού» ή «ορνιασμού» (τεχνητή γονιμοποίηση με ορνούς ή καρπούς άγριας συκιάς) των ήμερων σύκων ονομάζεται Ορνιαστής στην Άνδρο, Ρινιστής στην Πάρο και Απαρνιαστής σε διάφορα άλλα μέρη. Είναι όμως κυρίως γνωστός ως Θεριστής: «Αρχές του Θεριστή, του δρεπανιού μας η γιορτή», αφού συνδέεται άμεσα με την ωρίμανση και το θερισμό των δημητριακών. Το θέρισμα γίνεται με το δρεπάνι αρχίζοντας από το μέρος που έχει λυγίσει τα στάχυα ο αέρας.

Μεταξύ των εθίμων του θερισμού αυτά που σχετίζονται με τα τελευταία στάχυα έχουν πολλά κοινά στοιχεία με άλλους ινδοευρωπαικούς λαούς. Σε μερικά μέρη άφηναν αθέριστα τα τελευταία στάχυα, ενώ σε άλλα έπλεκαν μια δέσμη, σε σχήμα σταυρού, που την έλεγαν χτένι, ψαθί ή σταυρό, και την τοποθετούσαν στο εικονοστάσι του σπιτιού. Την εποχή της σποράς τα έτριβαν κι ανακάτευαν τους κόκκους τους με τον καινούργιο σπόρο. Το αθέριστο κομμάτι ήταν τα γένια του νοικοκύρη, «αφήνω του ζευγολάτη τα γένια» έλεγαν, ενώ σε άλλες περιοχές ονομάζονταν «τα γένια του Θεού».

Στο τρίτο δεκαήμερο του μήνα συμβαίνει και το θερινό ηλιοστάσιο ή η θερινή τροπή του Ήλιου, το επονομαζόμενο «λιοτρόπι» από το λαό μας, εξ ου και η ονομασία του Ιουνίου ως «Λιοτρόπη». Πράγματι, στις 21-22 Ιουνίου ο Ήλιος φτάνει στο βορειότερο σημείο της εκλειπτικής και αρχίζει να κατέρχεται και πάλι «τρεπόμενος» προς τον ισημερινό. Το σημείο αυτό ονομάζεται θερινό τροπικό σημείο ή απλώς θερινή τροπή, επειδή ο Ήλιος τρέπεται και πάλι προς τον ισημερινό και από την ημέρα αυτή αρχίζει το καλοκαίρι. Επειδή, μάλιστα, για μερικές μέρες πριν και μετά τη θερινή τροπή ο Ήλιος φαίνεται να αργοστέκει πάνω στην εκλειπτική σαν να είναι έτοιμος να σταματήσει, το θερινό τροπικό σημείο ονομάζεται επίσης και θερινό ηλιοστάσιο.

Πριν από 2.000 χρόνια το σημείο του θερινού ηλιοστασίου βρισκόταν στον αστερισμό του Καρκίνου, γι’ αυτό και ο Βόρειος Τροπικός Κύκλος ο οποίος διέρχεται από το σημείο αυτό ονομάστηκε «Τροπικός του Καρκίνου». Μετά τη θερινή τροπή, ο Ήλιος αρχίζει να κατεβαίνει προς το Νότο, άρα «καρκινοβατεί», δηλαδή κάνει μια οπισθοδρομική κίνηση σαν τον κάβουρα. Φυσικά, σήμερα, λόγω της μετάπτωσης των ισημεριών, το σημείο του θερινού ηλιοστασίου βρίσκεται στον αστερισμό των Διδύμων, ενώ ο Ήλιος εισέρχεται στον αστερισμό του Καρκίνου στις 21 Ιουλίου και παραμένει εκεί επί 21 ημέρες, μέχρι τις 11 Αυγούστου.

Στις 24 Ιουνίου έχουμε τη γενέθλια εορτή του Αϊ-Γιάννη του Προδρόμου: «Τ’ Αϊ-Γιαννιού του Λαμπαδάρη», εξ ου και το όνομα που δίνεται στον Ιούνιο «Αϊ-Γιαννίτης» ή «Αγιογιαννίτης». Η γιορτή του είναι ταυτισμένη με δυο κύκλους εθίμων: με τον Κλήδονα και τις φωτιές που ανάβουν την παραμονή. Εξ ου και οι προσωνυμίες «Φανιστής» και «Ριζικάρης», αλλά και «Ριγανάς», επειδή εκείνη την ημέρα μάζευαν ρίγανη.

Κληδών (γεν. κληδόνος) στην αρχαιότητα σήμαινε οιωνός ή προμήνυμα. Ο Γεώργιος Ν. Αικατερινίδης μας περιγράφει: «Την παραμονή της γιορτής του Αϊ-Γιάννη πηγαίνει ένα παιδί που ζουν και οι δυο γονείς του (αμφιθαλές) και φέρνει «αμίλητο» νερό στο σπίτι όπου έχουν συμφωνήσει να γίνει ο Κλήδονας. Το αμίλητο νερό το βάζουν σε μια στάμνα και μέσα ρίχνουν τα ριζικάρια, δηλαδή από ένα φρούτο ή κάποιο μικροαντικείμενο, με ένα χαρακτηριστικό σημάδι, για να ξεχωρίζει ο κάτοχός του. Σκεπάζουν έπειτα το σταμνί μ’ ένα κόκκινο πανί, βάζουν πάνω μια κλειδαριά (εξ ου και η εσφαλμένη γραφή Κλείδονας) και το αφήνουν τη νύχτα έξω στο ύπαιθρο για να «αστρονομηθεί», να δεχτεί τη μαγική επήρεια των άστρων. Την επαύριο φέρνουν το σταμνί στο σπίτι, μαζεύονται όλοι γύρω-γύρω κι ένα παιδί, αμφιθαλές και αυτό, βγάζει τα ριζικάρια, ενώ οι άλλοι τραγουδούν ένα αλληγορικό δίστιχο».

Το αρχαιοελληνικό έθιμο του Κλήδονα περιγράφεται ως εξής από τον Ηλία Αναγνωστάκη: «…μια κόρη στο πηγάδι, στο βρύσιμο του Ιούνη και του κλήδονα, είναι η αληθινή πηγή της ζωής, που περιμένει το γυρισμό. Είναι η νέα που στου Αϊ-Γιαννιού, στις 24 του Ιούνη, γίνεται η Καλλινίτσα, πηδά τις φωτιές, ζυμώνει την αλμυροκουλούρα και, τρώγοντάς την , από τη δίψα θα ονειρευτεί μέσα στη νύχτα τον νέο που της προσφέρει την ερωτική δροσιά, το νερό να ξεδιψάσει. Κι ακόμη, είναι η νέα που φέρνει το αμίλητο νερό, ανοίγει τον κλήδονα, ψάχνει τον ήλιο-σύντροφο μέσα στο σκοτεινό, σαράντα οργιές βαθύ, πηγάδι του έρωτα. Και για τους δυο, κόρη και νέο, το νερό κοιμάται, είναι αμίλητο και μόνον λάλον είναι το ύδωρ της μαντικής κατασταλίας του κλήδονα και του στοιχείου: θεριόνερο, νεραϊδόνερο».

Στην Κοζάνη το έθιμο του «Κλήδονα» αναβιώνει κάθε χρόνο στην Αιανή και στο Χρώμιο: «Κάθε 23 Ιούνη το απόγευμα, στην πιο όμορφη και λουλουδένια αυλή ενός σπιτιού, μαζεύονται γυναίκες, παραδοσιακά ντυμένες, για να στολίσουν ένα γκιούμι με λουλούδια. Ταυτόχρονα οι ελεύθερες κοπέλες δένουν στο δαχτυλίδι τους μια κόκκινη κλωστή, το ρίχνουν στο γκιούμι που το γεμίζουν με νερό και τραγουδούν. Την επομένη το απόγευμα μαζεύονται και πάλι οι γυναίκες του χωριού, μια ελεύθερη κοπέλα παίρνει το στολισμένο γκιούμι και με τραγούδια στο δρόμο πάνε στις 3 βρύσες. Εκεί γεμίζουν και αδειάζουν τρεις φορές το γκιούμι και τραγουδούν σε τοπική διάλεκτο. Με τραγούδια καταλήγουν στην πλατεία, με ορχήστρα χορεύουν και ενδιάμεσα στο γλέντι βγάζουνε τα «κλήδονα». Μια ελεύθερη κοπέλα τραβάει μέσα από το γκιούμι ένα δαχτυλίδι που θα αναδείξει την πρώτη κοπέλα που θα αρραβωνιαστεί . Και έτσι το γλέντι συνεχίζεται ως αργά»,

Αν και τα έθιμα αυτά της υπαίθρου, που τα κρατούσε ζωντανά στην πόλη η «γειτονιά», σιγά-σιγά λησμονιούνται, οι παλιότεροι δεν μπορούμε να ξεχάσουμε τις παιδικές αναμνήσεις μας και τα πηδήματα πάνω από τις φωτιές του Αϊ-Γιάννη. Αναμνήσεις που αναβιώνουν κάθε φορά που ακούς τραγούδια όπως εκείνο του Λευτέρη Παπαδόπουλου για ΄κεινο το Σάββατο κι απόβραδο στην Αριστοτέλους που «φωτιές ανάβανε στους απάνω δρόμους/τ’ Αϊ-Γιάννη θα ‘τανε θαρρώ». Ή εκείνο το άλλο του Μάνου Ελευθερίου: «Ανάβουνε φωτιές στις γειτονίες, του Αϊ-Γιάννη / αχ πόσα τέτοια ξέρεις και μου λες / που ‘χουν πεθάνει».

https://physicsgg.blogspot.com/2021/06/blog-post.html

Ο ουρανός της Ελλάδας το καλοκαίρι.

Ο Βόρειος Σταυρός

Η γεωγραφική θέση της χώρας μας επιτρέπει στον ουρανό μας να αλλάζει συνεχώς τη φορεσιά του σαν μια κινητή πινακοθήκη, έτσι ώστε στη διάρκεια των καλοκαιρινών μας διακοπών το μεγάλο «Καλοκαιρινό Τρίγωνο» αποτελεί την απαραίτητη συντροφιά μας. Το Καλοκαιρινό Τρίγωνο αποτελείται από τρία λαμπερά άστρα: τον Ντένεμπ στον αστερισμό του Κύκνου, τον Αλταΐρ στον αστερισμό του Αετού και τον Βέγα στον αστερισμό της Λύρας.

Στο Καλοκαιρινό Τρίγωνο διακρίνουμε τα λαμπερά άστρα του αστερισμού του Κύκνου, ο οποίος με απλωμένα φτερά βρίσκεται πάνω στη φωτεινή λωρίδα του Γαλαξία. Το λαμπρότερο άστρο του Κύκνου, ο Ντένεμπ (Άλφα Κύκνου), σημαδεύει την ουρά του, ενώ τα πιο αμυδρά του άστρα σχηματίζουν τα απλωμένα του φτερά και τον μακρόστενο λαιμό του σε μια μορφή που μοιάζει με σταυρό, και γι’ αυτό ονομάζεται σήμερα και «Βόρειος Σταυρός», σε αντιδιαστολή με τον αστερισμό του Νότιου Ημισφαιρίου, που ονομάζεται «Νότιος Σταυρός» ή «Σταυρός του Νότου».

Στην αρχαιότητα ο αστερισμός αυτός ονομαζόταν «Όρνις», ενώ ο Ερατοσθένης τον αποκαλούσε «Κύκνο», ονομασία που χρησιμοποίησαν επίσης και οι Ρωμαίοι. Σε ορισμένες περιπτώσεις, και λόγω της γειτνίασής του με τη Λύρα, ονομαζόταν και «Ορφέας», αν και η καλύτερη σύνδεσή του με την ελληνική μυθολογία είναι αυτή που συνδέει τον αστερισμό με τον μεταμορφωμένο Δία. Σύμφωνα με τον μύθο, ο Δίας μεταμορφώθηκε σε κύκνο και με την εμφάνιση αυτή επισκέφθηκε τη βασίλισσα της Σπάρτης Λήδα, με την οποία γέννησε τους Διόσκουρους δίδυμους Κάστορα και Πολυδεύκη καθώς και την ωραία Ελένη, που αργότερα έγινε αφορμή για τον Τρωικό πόλεμο. Άλλοι, πάλι, πιστεύουν ότι ο Κύκνος είναι γιος του Άρη ή γιος του Απόλλωνα, που αυτοκτόνησε και τοποθετήθηκε στον ουρανό με τη μορφή ενός Κύκνου δίπλα στη Λύρα του Απόλλωνα.

Το λαμπρότερο άστρο του, ο Ντένεμπ (Άλφα Κύκνου), είναι το 19ο λαμπρότερο άστρο στον ουρανό και σημαδεύει την ουρά του. Ο Ντένεμπ βρίσκεται σε απόσταση 3.200 ετών φωτός από τη Γη, ενώ το κεφάλι του Κύκνου προσδιορίζεται από το άστρο Αλμπιρέο (Βήτα Κύκνου), ένα διπλό αστρικό σύστημα σε απόσταση 380 ετών φωτός, με κύριο συντελεστή έναν «γαλάζιο γίγαντα» ο οποίος έχει έναν μικρότερο συνοδό. Τα υπόλοιπα λαμπρότερα άστρα του Κύκνου (Δ, Γ, Ε) σχηματίζουν τα απλωμένα του φτερά, καθώς μοιάζει να πετάει πάνω στη γαλακτόχρωμη αψίδα που σχηματίζουν τα άστρα του γαλαξιακού επιπέδου. Με γυμνό μάτι μπορεί κανείς να παρατηρήσει 200 σχεδόν άστρα, αν και ο Πτολεμαίος αναφέρει μόνο τα 17 λαμπρότερα.

Ένα άλλο σπουδαίο άστρο που είναι ορατό με δυσκολία είναι και ο «61 Κύκνου», που αποτελείται από τρία συνολικά άστρα, δύο κόκκινους γίγαντες και έναν μικρότερο συνοδό. Το τριπλό αυτό σύστημα ήταν το πρώτο του οποίου μετρήθηκε η παραλλακτική του γωνία το 1838, και έτσι βρέθηκε ότι βρίσκεται σε απόσταση 11,1 περίπου ετών φωτός.

Σχέδιο του αστερισμού του Κύκνου

Το πιο θεαματικό όμως αντικείμενο που μπορεί κανείς να φωτογραφίσει με τηλεσκόπιο είναι η πανέμορφη Λούπα του Κύκνου, με μέγεθος 130 ετών φωτός, το λείψανο μιας τρομακτικής αστρικής έκρηξης σουπερνόβα που συνέβη πριν από 50.000 χρόνια σε απόστασή 1.400 ετών φωτός από τη Γη. Τα διάφορα τμήματά του έχουν καταλογογραφηθεί με διαφορετικούς αριθμούς στον Νέο Γενικό Κατάλογο, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνεται στα δυτικά το νεφέλωμα NGC 6960, που μοιάζει με μια «Σκούπα Μάγισσας» (όπως ονομάζεται χαϊδευτικά), ενώ στα ανατολικά βρίσκουμε το «Νεφέλωμα Δαντέλα» (NGC 6992) και τις παραφυάδες του.

Στον ίδιο αστερισμό βρίσκουμε επίσης και ένα από τα δεκάδες νεφελώματα αερίων και σκόνης μέσα στα οποία γεννιούνται τα άστρα. Λόγω της εμφάνισης που έχει ονομάζεται «Νεφέλωμα Βόρειας Αμερικής» (NGC 7000), με διάμετρο 100 ετών φωτός, σε απόσταση 1.600 ετών φωτός από τη Γη.Στον ίδιο αστερισμό βρίσκουμε επίσης και την πρώτη υποψήφια αστρική μαύρη τρύπα, που αναγνωρίστηκε το 1972. Πρόκειται για ένα αντικείμενο που, αν και είναι αόρατο, υπολογίζεται ότι διαθέτει υλικά δέκα άστρων σαν τον Ήλιο μας. Το αντικείμενο αυτό περιφέρεται και απορροφά υλικά από έναν γειτονικό του γαλάζιο γίγαντα (HD 226868) που έχει υλικά 20 φορές περισσότερα από όσα έχει ο Ήλιος. Τεράστιες ποσότητες ακτίνων Χ εκπέμπονται από την περιοχή του αόρατου συνοδού (Κύκνος Χ-1), που έχει διάμετρο μικρότερη από 300 χιλιόμετρα. Η μόνη εξήγηση που μπορεί να δοθεί στα δεδομένα αυτά είναι ότι πρόκειται για μια μαύρη τρύπα, τα λείψανα ενός γιγάντιου άστρου το οποίο στο τέλος της ζωής του κατέρρευσε βαρυτικά με τέτοιον τρόπο, ώστε να καταπιεί κυριολεκτικά τον ίδιο του τον εαυτό.

Μια μαύρη τρύπα είναι πραγματικά ένα από τα πιο μυστηριώδη ουράνια αντικείμενα, στο εσωτερικό των οποίων οι νόμοι της φυσικής δεν έχουν καμιά υπόσταση. Και όμως, η σύγχρονη επιστήμη και η γενική θεωρία της σχετικότητας του Άλμπερτ Αϊνστάιν (1879-1955) έχουν αποδείξει ήδη την πραγματικότητα της ύπαρξής τους. Γιατί σήμερα γνωρίζουμε ότι το μέλλον κάθε άστρου αποφασίζεται βασικά την ώρα της δημιουργίας του, επειδή αυτό που παίζει πρωτεύοντα ρόλο είναι η αρχική του μάζα, αφού από τη στιγμή που θα γεννηθεί και μέχρι τον θάνατό του ένα άστρο παλεύει συνεχώς ενάντια στη δύναμη της βαρύτητας. Πρόκειται όμως για μια πάλη που, αργά ή γρήγορα, είναι καταδικασμένο να χάσει. Έτσι, και ανάλογα με την ποσότητα των υλικών που περιλαμβάνει στο τέλος της ζωής του, ένα άστρο πεθαίνει με έναν από τους τρεις παρακάτω τρόπους.

Άστρα των οποίων ο πυρήνας περιλαμβάνει υλικά μέχρι 1,4 ηλιακές μάζες τελειώνουν τη ζωή τους ως άσπροι νάνοι, ενώ άστρα που κατορθώνουν να συγκρατήσουν στον πυρήνα τους υλικά από 1,4 έως 2,5 ηλιακές μάζες καταρρέουν μετατρεπόμενα σε άστρα νετρονίων ή πάλσαρ. Στην περίπτωση, όμως, που η μάζα του πυρήνα ενός άστρου ξεπερνάει τις 2,5 ηλιακές μάζες, δεν υπάρχει καμιά δύναμη στη φύση που να μπορεί να αντισταθεί στην ένταση της βαρύτητάς του, με αποτέλεσμα την αστραπιαία κατάρρευση του αστρικού αυτού πυρήνα. Έτσι, και καθώς η ακτίνα του άστρου «μηδενίζεται», η ύλη του «αφανίζεται» κάτω από το τεράστιο βαρυτικό πεδίο που σχηματίζεται, δημιουργώντας σε τελική ανάλυση μια «μαύρη τρύπα». Μια μαύρη τρύπα δηλαδή είναι το σημείο εκείνο του χωρόχρονου όπου κάποτε υπήρχε ο πυρήνας ενός γιγάντιου άστρου το οποίο στην τελική φάση της εξέλιξής του έχασε την πάλη του ενάντια στη βαρύτητα, ώστε να καταρρεύσουν τα υλικά του και να συμπιεστούν περισσότερο ακόμα και από τα υλικά ενός άστρου νετρονίων, με αποτέλεσμα τη δημιουργία μιας χωροχρονικής παραμόρφωσης τόσο τεράστιας, ώστε η βαρυτική του δύναμη να εμποδίζει και αυτό ακόμα το φως του να δραπετεύσει.

Με αυτή λοιπόν την έννοια χρησιμοποιείται και ο όρος «μαύρη τρύπα»: «τρύπα» γιατί ένα τέτοιο αντικείμενο έλκει σαν «διαστημική ρουφήχτρα» οτιδήποτε συναντήσει στο διάβα του και «μαύρη» γιατί ούτε και αυτό ακόμα το φως δεν έχει τη δυνατότητα να δραπετεύσει από την «επιφάνειά» του για να καταγραφεί από τα μάτια μας ή τα διάφορα άλλα ευαίσθητα όργανα των αστεροσκοπείων μας. Δεν υπάρχει άλλωστε τρόπος ούτε να καταλάβουμε ούτε να εξηγήσουμε τη φυσική κατάσταση της ύλης κάτω από αυτές τις συνθήκες, που χαρακτηρίζουν ένα σημείo «μοναδικότητας» για τη φυσική επιστήμη. Ένα σημείο δηλαδή όπου οι νόμοι της φυσικής παύουν να ισχύουν. Αν μπορούσαμε να συμπιέσουμε τη Γη μας στο μέγεθος ενός κερασιού, θα την είχαμε μετατρέψει σε μαύρη τρύπα. Φυσικά δεν υπάρχει καμιά γνωστή διαδικασία που θα μπορούσε να μετατρέψει τη Γη, ή και τον Ήλιο ακόμα, σε μαύρη τρύπα. Ο καταρρέων πυρήνας μιας σουπερνόβα με υλικά πάνω από 2,5 ηλιακές μάζες είναι ένα από τα ελάχιστα αντικείμενα στο Σύμπαν που μπορούν να δημιουργήσουν κάτι τέτοιο.

Απόσπασμα από το βιβλίο του Διονύση Σιμόπουλου «Ο Ουρανός της Ελλάδας – Καλοκαίρι», Εκδόσεις Μεταίχμιο 2021, που κυκλοφορεί στις 10 Ιουνίου]

https://physicsgg.me/2021/06/05/%ce%bf-%ce%bf%cf%85%cf%81%ce%b1%ce%bd%cf%8c%cf%82-%cf%84%ce%b7%cf%82-%ce%b5%ce%bb%ce%bb%ce%ac%ce%b4%ce%b1%cf%82-%cf%84%ce%bf-%ce%ba%ce%b1%ce%bb%ce%bf%ce%ba%ce%b1%ce%af%cf%81%ce%b9/

Μια πέτρα ανεκτίμητης αξίας.

Η πέτρα στη φωτογραφία προέρχεται από την Σελήνη και βρίσκεται σε ειδική συσκευασία κενού που είχαμε ως προσωρινό έκθεμα στο Πλανητάριο της Λουϊζιάνα. Λόγω της πραγματικά ανεκτίμητης αξίας της για περισσότερη ασφάλεια την έπαιρνα επί ένα μήνα κάθε βράδυ στο σπίτι μου! Προέρχονταν από την 4η επανδρωμένη Σεληνιακή προσεδάφιση της αποστολής του Apollo 15 που ξεκίνησε για την Σελήνη στις 26 Ιουλίου 1971. Η αποστολή είχε διάρκεια 12 ημέρες 7 ώρες και 12 λεπτά με την συμμετοχή των αστροναυτών David Scott, Alfred Worden και James Irwin.

Το Apollo 15 προσσεληνώθηκε στους πρόποδες των Απεννίνων Ορέων που ορθώνονται στο νοτιοανατολικό άκρο της Θάλασσας των Βροχών. Το πλήρωμα της αποστολής συνέλεξε συνολικά 77 κιλά σεληνιακού εδάφους και υπεδάφους, φτάνοντας σε βάθος 2,4 μέτρων κάτω από την επιφάνεια της Σελήνης. Κι εδώ, οι επιφανειακοί βράχοι αποτελούνται από βασάλτες, που σχηματίστηκαν πριν από περίπου 3,3 δισεκατομμύρια χρόνια, περίπου μισό δισεκατομμύριο χρόνια μετά την κατακλυσμιαία πρόσκρουση που σχημάτισε την Λεκάνη των Βροχών. Παρατηρήσεις του πληρώματος του Apollo 15 στο άλλο εντυπωσιακό χαρακτηριστικό της περιοχής, την χαράδρα Hadley, συνηγορούν υπέρ της άποψης ότι θα πρέπει να σχηματίστηκε ως μια σήραγγα λάβας, η οροφή της οποίας κατέρρευσε.

Ένα άλλο ηφαιστιογενές υλικό που αποκάλυψε η εξερεύνηση των αστροναυτών του Apollo 15 ήταν αυτό που οι ειδικοί επιστήμονες αποκαλούν πυροκλαστικό γυαλί. Πρόκειται για τα υπολείμματα μεγάλης έντασης ηφαιστειακών εκρήξεων, τα οποία σχηματίζονται όταν διάπυρη ύλη εκτοξεύεται σε σχετικά μεγάλο ύψος και επιστρέφει στην συνέχεια στην επιφάνεια της Σελήνης, έχοντας προλάβει να ψυχθεί αρκετά πιο γρήγορα απ’ ό,τι θα συνέβαινε εάν η λάβα έρεε με πιο ήρεμο τρόπο. Τέτοιες πυροκλαστικές εκρήξεις ηφαιστείων συμβαίνουν και στον πλανήτη μας.

Τα περισσότερα από τα κομμάτια ηφαιστειακού γυαλιού που συνέλεξαν οι αστροναύτες της αποστολής Apollo 15 είχαν πράσινο χρώμα, εξαιτίας της υψηλής περιεκτικότητάς τους σε μαγνήσιο. Σε αντίθεση με τη Γη οι οροσειρές στη Σελήνη δεν δημιουργήθηκαν από την τεκτονική δραστηριότητα και τις συγκρούσεις τεκτονικών πλακών αλλά από τις προσκρούσεις γιγάντιων μετεωριτών, σαν κι’ αυτή που σχημάτισε την Λεκάνη των Βροχών, αναγκάζοντας την ύλη από το εσωτερικό της Σελήνης να «σπρωχτεί» προς τα πάνω. Γι’ αυτό και η συλλογή πετρωμάτων από τις παρυφές της οροσειράς των Απεννίνων ήταν ζωτικής σημασίας, καθώς υπήρχε η ελπίδα ότι κάποια από αυτά θα ήταν αρχέγονα πετρώματα προερχόμενα βαθιά από το φλοιό της Σελήνης.

Μελέτη δειγμάτων από την περιοχή παρέχουν τις ενδείξεις ως προς την χρονολόγηση της γιγάντιας αυτής πρόσκρουσης, η οποία υπολογίζεται ότι συνέβη πριν από 3,85 περίπου δισεκατομμύρια χρόνια. Εκτός αυτού οι αστροναύτες του Apollo 15 ανακάλυψαν κι ένα κομμάτι ανορθωσίτη που υπολογίζεται ότι είναι ακόμα αρχαιότερο, ηλικίας 4 περίπου δισεκατομμυρίων ετών. Αυτός ο βράχος είναι γνωστός σήμερα με το όνομα «ο βράχος της Γένεσης», αν και η αποστολή του Apollo 16 που ακολούθησε εντόπισε ανορθωσίτη ακόμα μεγαλύτερης ηλικίας.

Οι αστροναύτες του Apollo 15 έκαναν χρήση για πρώτη φορά ενός αυτοκίνητου “τζιπ” (Lunar Rover) το οποίο επέτρεψε στους αστροναύτες Scott και Irwin να ταξιδέψουν σε απόσταση αρκετών χιλιομέτρων. Το ηλεκτρικό αυτοκίνητο είχε μήκος 3 μέτρων, πλάτος 1,8 μέτρων, βάρος 220 κιλών και κινούνταν με ταχύτητα 19 χιλιομέτρων την ώρα. Η αποστολή στην Σελήνη περιελάμβανε 3 περιπάτους για την συλλογή στοιχείων. Συνολικά οι αστροναύτες διήνυσαν 27,9 χιλιόμετρα πάνω στην Σελήνη. Τελικά το τριμελές πλήρωμα γύρισε ασφαλές στην Γη στις 7 Αυγούστου 1971.

Την περίοδο εκείνη ήμουν ακόμη στην Αμερική, διευθυντής του Πλανηταρίου της Λουϊζιάνα, και είχα γράψει δύο ολοσέλιδα άρθρα για την αποστοιλή Α-15 που δημοσιεύτηκαν στην εφημερίδα «Η Βραδυνή» πριν από 50 χρόνια!

https://physicsgg.me/2021/08/04/%ce%bc%ce%b9%ce%b1-%cf%80%ce%ad%cf%84%cf%81%ce%b1-%ce%b1%ce%bd%ce%b5%ce%ba%cf%84%ce%af%ce%bc%ce%b7%cf%84%ce%b7%cf%82-%ce%b1%ce%be%ce%af%ce%b1%cf%82/

Τα άτομα είναι ακόμη σημαντικά.

Κάθε χρόνο στη διάρκεια του Οκτωβρίου η Σουηδική Ακαδημία Επιστημών ανακοινώνει την απόφασή της για την απονομή των βραβείων Νομπέλ της χρονιάς. Το ίδιο έγινε και φέτος. Συνολικά τα τελευταία 120 χρόνια (1901-2020) το Νομπέλ Φυσικής έχει απονεμηθεί 114 φορές σε 215 φυσικούς, εκ των οποίων ο Τζον Μπαρντίν είναι βραβευμένος δύο φορές, το 1956 και το 1972. Στα έξι χρόνια της τελευταίας δεκαετίας τα βραβεία αυτά έχουν απονεμηθεί σε 16 φυσικούς, των οποίων τα επιτεύγματα ήταν συνδεδεμένα άμεσα με την αστροφυσική. Σήμερα, φυσικά, τα επιτεύγματα στην επιστήμη είναι συνήθως αποτέλεσμα συλλογικής δουλειάς, αλλά παρ’ όλα αυτά τα άτομα παίζουν ακόμη ένα σπουδαίο ρόλο στην ανάπτυξη και την κατεύθυνση της επιστημονικής προόδου.

Οπως μας είχε υπενθυμίσει ο Τζορτζ Σμουτ (Νομπέλ 2006) σε μια ομιλία του στο Ιδρυμα Ευγενιδου

«Ακόμη και σήμερα αποθεώνουμε τους επιστήμονες όπως ο Αϊνστάιν επειδή είδαν την πραγματικότητα υπό νέο πρίσμα. Οταν, για παράδειγμα, ο υπεύθυνος στρατηγός του σχεδίου Μανχάταν για την ανάπτυξη της πρώτης ατομικής βόμβας στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου ρώτησε να μάθει την πρόοδο των εργασιών, του είπαν πως όλοι περίμεναν τον Φάινμαν να κάνει κάποιους υπολογισμούς. Οπότε ο στρατηγός αναρωτήθηκε γιατί δεν ανέθεσαν σε 100 επιστήμονες να κάνουν τον κρίσιμο έλεγχο ώστε να επιταχυνθει η διαδικασία. Και η απάντηση που πήρε ήταν ότι μόνο ο Φάινμαν μπορούσε να κάνει αυτή τη δουλειά».

Πάρτε για παράδειγμα τον Τζέιμς Πιμπλς, ο οποίος το 2019 έλαβε το ήμισυ του βραβείου Νομπέλ Φυσικής «για τις θεωρητικές του ανακαλύψεις στη φυσική κοσμολογία», η οποία εξετάζει την περιεκτικότητα της ύλης και της ενέργειας στο σύμπαν, τη μορφή και τη δομή που έχει, την ηλικία και την ιστορία του, καθώς και τη μελλοντική του εξέλιξη. Σε αυτή την προσπάθεια οι θεωρητικές εργασίες του Πιμπλς βοήθησαν ουσιαστικά τις εργασίες των παρατηρησιακών ερευνητών που προσπαθούν να αποδείξουν τις εκτιμήσεις των θεωρητικών με τη βοήθεια των τεράστιων ατομικών επιταχυντών αλλά και με τις παρατηρήσεις των γιγάντιων τηλεσκοπίων στη Γη και στο Διάστημα. Ετσι, οι ανακαλύψεις των τελευταίων μερικών χρόνων μας έχουν οδηγήσει στη διαπίστωση ότι όλα τα άστρα, τα νεφελώματα και οι γαλαξίες που υπάρχουν αποτελούν μόνο το 5% των συστατικών του σύμπαντος.

Ανακαλύψαμε, επίσης, ότι διάχυτα στο σύμπαν περιλαμβάνονται και άλλα υλικά, που είναι προς το παρόν «αόρατα». Η «σκοτεινή ύλη» (όπως ονομάζεται) που υπάρχει με κάποια μορφή αποτελεί περίπου το 26% των συστατικών του σύμπαντος, αν και δεν μπορούμε μέχρι τώρα να προσδιορίσουμε από τι αποτελείται. Αλλά ακόμη κι αν στην ύλη που βλέπουμε προσθέσουμε και όλα τα υλικά της «σκοτεινής ύλης», πάλι φαίνεται ότι χρειαζόμαστε μια διπλάσια επιπλέον ποσότητα «υλικών» ή «ενέργειας» (αφού ύλη και ενέργεια αποτελούν δύο όψεις του ιδίου πράγματος) για να εξηγηθούν οι παρατηρήσεις των κοσμολόγων που μας λένε ότι το σύμπαν στο οποίο ζούμε είναι ένα «επίπεδο» σύμπαν. Ενα σύμπαν του οποίου η χωροχρονική διαστολή φαίνεται ότι δεν πρόκειται να σταματήσει ποτέ. Γιατί οι μετρήσεις που έγιναν εδώ και περίπου 20 χρόνια μας δείχνουν ότι η διαστολή του σύμπαντος όχι μόνο δεν επιβραδύνεται λόγω της βαρύτητας των υλικών που περιλαμβάνει (ορατή και σκοτεινή ύλη), αλλά αντίθετα επιταχύνεται από τότε που το σύμπαν είχε το ήμισυ της ηλικίας που έχει σήμερα.

Γι’ αυτό όλο και πιο πολλοί κοσμολόγοι αντιμετωπίζουν σήμερα την επιτάχυνση αυτή σαν μια πέμπτη δύναμη, ένα απωθητικό είδος «αντιβαρύτητας» που είναι συνδεδεμένη με την ενεργειακή πυκνότητα του κενού και η οποία προβλέπεται από τη σύγχρονη θεωρία πεδίων. Της έχουν μάλιστα δώσει κι ένα ιδιαίτερα ευφάνταστο όνομα αποκαλώντας τη «σκοτεινή ενέργεια». Οι κοσμολόγοι υποστηρίζουν ότι η ενέργεια αυτή αποτελεί σήμερα το 69% της υλοενέργειας που απαιτείται για να γίνει το σύμπαν επίπεδο, όπως παρατηρείται ότι είναι.

Για να γίνει όμως κατανοητή όλη αυτή η αλληλουχία των γεγονότων και η εξελικτική πορεία του σύμπαντος από τη γέννησή του μέχρι σήμερα αναγκαστήκαμε πρώτα απ’ όλα να κοιτάξουμε με προσοχή το εσωτερικό του ατόμου, να περιγράψουμε με λεπτομέρεια τις τέσσερις θεμελιώδεις δυνάμεις της φύσης, να αναγνωρίσουμε θεωρητικά την αναγκαιότητα της ύπαρξης ένδεκα διαστάσεων στο σύμπαν, και για να εξαλείψουμε την ύπαρξη μιας «ανώμαλης ιδιομορφίας» με άπειρη θερμότητα και πυκνότητα στην πρώτη απειροελάχιστη εκείνη στιγμή της γένεσης, οδηγηθήκαμε στη θεωρητική διερεύνηση της εκτίμησης ότι το σύμπαν δημιουργήθηκε μέσω δύσκολα κατανοήσιμων, ακόμη και για τη σύγχρονη επιστήμη, κβαντικών διαδικασιών πριν από 13,8 δισεκατομμύρια χρόνια. Κι όλα αυτά χάρη σε έναν θεωρητικό ερευνητή, τον Τζέιμς Πιμπλς, που είδε την πραγματικότητα υπό νέο πρίσμα. Γιατί, ακόμη και σήμερα, τα άτομα παίζουν σπουδαίο ρόλο.

https://www.kathimerini.gr/life/science/561534142/ta-atoma-einai-akomi-simantika/

«Φτάσαμε σχεδόν στα όρια του σύμπαντος» λέει στην «Κ» ο επίτιμος διευθυντής του Ευγενιδείου Πλανηταρίου για το James Webb, εξηγώντας ποια θα είναι εφεξής η συμβολή του τηλεσκοπίου στη μελέτη του σύμπαντος

Διονύσης Σιμόπουλος | φωτ.: ΝΙΚΟΣ ΚΟΚΚΑΛΙΑΣ

Η «βαθύτερη εικόνα» που έχει ληφθεί ποτέ και οι τεράστιες δυνατότητες της έρευνας εφεξής

Εξηγώντας στο κοινό τι είναι αυτή η μαγευτική και ατμοσφαιρική φωτογραφία που αντικρίζουμε, σαν έργο αφηρημένης τέχνης, (εικόνα αστραφτερή και όμορφη όπως τη χαρακτήρισε το The Atlantic), ο διευθυντής της NASA Μπιλ Νέλσο είπε πως το φως από τους γαλαξίες στο προσκήνιο έφυγε πριν από 4,6 δισεκατομμύρια χρόνια και το φως από το γαλαξία πέρα από αυτούς, ακόμη περισσότερο. «Όλο αυτό το φως έχει συλληφθεί με άνευ προηγουμένου λεπτομέρεια από το πιο ισχυρό διαστημικό τηλεσκόπιο στην ιστορία, καθιστώντας αυτήν «τη βαθύτερη εικόνα του σύμπαντός μας που έχει ληφθεί ποτέ».Σημειώνεται πως μερικοί από αυτούς τους μακρινούς γαλαξίες και τα αστρικά σμήνη δεν έχουν καταγραφεί ποτέ πριν. Το σμήνος γαλαξιών φαίνεται όπως εμφανίστηκε πριν από 4,6 δισεκατομμύρια χρόνια.Και τι σημαίνουν όλα αυτά για το μέλλον της «αποκρυπτογράφησης» του σύμπαντος; Όπως σημειώνει ο κος Σιμόπουλος: «Πολλοί μπορεί να σκέφτονται ότι αυτές οι εικόνες είναι πολύ όμορφες αλλά άσχετες με τη δική μας ζωή εδώ, όμως δεν είναι καθόλου έτσι. Οι δυνατότητες που ανοίγονται πια για τους ερευνητές, είναι πραγματικά απεριόριστες. Οι επιστήμονες θα έχουν από εδώ και πέρα τη δυνατότητα να εξερευνούν το σύμπαν σε όλη του την εξελικτική πορεία.»Εκτός από την αντίληψη για την ίδια τη κοσμολογική υπόσταση, οι επιστήμονες θα μπορούν να μελετούν πιο βαθιά την γέννηση και την εξέλιξη των άστρων αλλά και να επιχειρούν να δώσουν απαντήσεις στο τι συμβαίνει όταν αυτά πεθαίνουν. Θα μας δώσουν περισσότερες απαντήσεις γιατί οι γαλαξίες είναι έτσι και όχι αλλιώς αλλά και πως εξελίσσονται.Τα επόμενα χρόνια θα δεχτούμε πραγματικά βροχή επιστημονικών εργασιών, οι οποίες θα απαντούν σε μια πληθώρα κοσμολογικών θεμάτων. Με τη σειρά τους, αυτές οι απαντήσεις θα φτάσουν μέχρι και στα πρόθυρα της δικής μας ύπαρξης. Οι απαντήσεις θα αρχίσουν επίσης να γίνονται πιο λεπτομερείς».

Μάλιστα, το διαστημικό παρατηρητήριο, το οποίο ξεκίνησε τη λειτουργία του τον περασμένο Δεκέμβριο, θα μπορεί να κοιτάζει μέσα στις ατμόσφαιρες των εξωπλανητών και να παρατηρεί μερικούς από τους πρώτους γαλαξίες που δημιουργήθηκαν μετά την έναρξη του σύμπαντος βλέποντάς τους μέσω του υπέρυθρου φωτός, το οποίο είναι αόρατο στο ανθρώπινο μάτι.Όπως σημείωσε και ο Μαρκ Μακόκριν, επικεφαλής των επιστημονικών υπηρεσιών της ESA (Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Διαστήματος): «Οι εικόνες αυτές προήλθαν από μόλις πέντε ημέρες παρατηρήσεων. Σκεφτείτε τι θα δούμε τους ερχόμενους μήνες και χρόνια».Ο κος Σιμόπουλος μας δίνει μια πρόγευση: «Μέχρι στιγμής, γνωρίζαμε το 5% των συστατικών του σύμπαντος και το υπόλοιπο 95% μας ήταν άγνωστο. Τώρα θα αρχίσουμε να “διασχίζουμε” σταδιακά και αυτό το 95%».

https://www.kathimerini.gr/world/561952723/dionysis-simopoylos-gia-tileskopio-james-webb-ftasame-schedon-sta-oria-toy-sympantos/

Την τελευταία του πνοή άφησε σε ηλικία 79 ετών ο επιφανής αστροφυσικός και επίτιμος διευθυντής του Ευγενιδείου Πλανηταρίου, Διονύσης Σιμόπουλος. Η πορεία του «από τα Ψηλαλώνια στο Φεγγάρι», όπως την είχε αφηγηθεί ο ίδιος στην «Κ» το 2019.

Στις 20 Ιουλίου 1969, στο Κέιπ Κανάβεραλ, ανταποκριτής της «Βραδυνής», με τον πύραυλο του «Απόλλων 11» πίσω του, λίγες ώρες πριν από την εκτόξευση. 

Ο λόγος ανήκει αποκλειστικά σε εκείνον. 

Ο Διονύσης Σιμόπουλος σε πρώτο πρόσωπο – Όσα δήλωνε στην «Κ» και τον Ηλία Μαγκλίνη το 2019

Κατάγομαι από το χωριό Γρύλλος της Ηλείας, αλλά μεγάλωσα στην Πάτρα. Οπου και να πάω, φυτεύω ένα γιασεμί για να θυμάμαι το άρωμα του γιασεμιού της Πάτρας.Μικρός διάβαζα πολύ. Μέχρι και Κερτ Βόνεγκατ είχα διαβάσει! Πήγαινα στη Δημοτική Βιβλιοθήκη της Πάτρας, αλλά δεν μας επιτρεπόταν να πηγαίνουμε εμείς στα βιβλία. Επρεπε να πούμε στον υπάλληλο ποιο βιβλίο θέλαμε. Δεν υπήρχαν βιβλία στα σπίτια τότε, και δεν ξέραμε τι να ζητήσουμε. Υπήρξε όμως ένα «αντίδοτο»: η Αμερικανική Βιβλιοθήκη της Αμερικανικής Υπηρεσίας Πληροφοριών (USIS) στην πλατεία Ολγας. Είχε ό,τι βιβλίο μπορεί να φανταστεί κανείς: από εκεί βρήκα το Barron’s με πληροφορίες για όλα τα αμερικανικά πανεπιστήμια και έκανα την αίτησή μου. Είχε και μια πολύ ωραία συλλογή περιοδικών. Στο Collier’s διάβασα για πρώτη φορά και για το Διάστημα. Ετσι ξεκίνησα να διαβάζω επιστημονική φαντασία.

Στους προσκόπους

Κατάλαβα ότι με μαγεύει ο νυχτερινός ουρανός όταν, με τους πρoσκόπους, πηγαίναμε εκδρομές. Μία από τις δραστηριότητές μας ήταν η αναγνώριση διαφόρων αστερισμών. Αυτή ήταν η πρώτη μου επαφή με τον ουρανό. Το 1960, γιορτάζονταν τα 50 χρόνια προσκοπισμού στην Ελλάδα με μια μεγάλη κατασκήνωση στην Αμφίκλεια. Είχαν στείλει αντιπροσωπείες αρκετές χώρες, μεταξύ των οποίων και οι ΗΠΑ.Μπορείτε να φανταστείτε πώς ήταν οι δικές τους σκηνές και ο εξοπλισμός και πώς τα δικά μας… Μαζί με τις σκηνές τους είχαν στήσει και τρία τηλεσκόπια. Εμείς τηλεσκόπιο ούτε σε φωτογραφία δεν είχαμε δει. Θέλαμε να δούμε μέσα από αυτά αλλά ντρεπόμασταν. Τελικά σκέφτηκα:«Η μισή ντροπή δική μας κι μισή ντροπή δική τους». Αυτή είναι μια φράση που με ακολουθεί εδώ και 76 χρόνια. Πήγα λοιπόν και τους ρώτησα, και το πρώτο πράγμα που είδα ήταν ο Γαλαξίας σε όλο του το μεγαλείο. Εκείνο όμως που με εντυπωσίασε πραγματικά ήταν το Φεγγάρι.Ενα χρόνο προτού πετάξει ο Γκαγκάριν, εγώ είχα γίνει κυβερνήτης του Διαστήματος. Ωστόσο, οι περισσότεροι καθηγητές μου πίστευαν ότι θα ακολουθούσα κλασικές σπουδές. Οταν ήμουν μαθητής στο γυμνάσιο, ο πατέρας μου με είχε ρωτήσει τι «με τρώει», τι θέλω να κάνω στη ζωή μου. Ηθελα να γίνω μηχανολόγος. Τελικά πέτυχα στο Φυσικό· από τα 600 άτομα είχα το μοναδικό 10 στην Εκθεση. Ομως ένα σύγγραμμα Φυσικής κόστιζε όσο δύο μισθοί του πατέρα μου (δασονόμος ήταν).Τότε άρχισα να σκέφτομαι το ενδεχόμενο να φύγω στην Αμερική. Μετέφρασα μόνος μου τα χαρτιά του απολυτηρίου μου και τους βαθμούς μου. Το φθηνότερο πανεπιστήμιο ήταν εκείνο της Λουιζιάνα. Επίσης, το είχα ταυτίσει με το «Οσα παίρνει ο άνεμος», το οποίο είχα διαβάσει τέσσερις φορές.

Η θυσία

Τελικά, έφυγα με 250 δολάρια στην τσέπη μου. Ο πατέρας μου μάζεψε ό,τι μπορούσε για το εισιτήριο του πλοίου, το οποίο έφευγε από την Πάτρα. Σχεδόν ένα ετήσιο εισόδημα της οικογένειάς μου πήγε στο ταξίδι μου. Τότε δεν είχα καταλάβει το μέγεθος της θυσίας εκείνης…Αρχικά, πέρασα ένα εξάμηνο σε θείους της μητέρας μου στο Πίτσμπουργκ της Πενσιλβάνια. Ημουν άφραγκος. Ηταν μια πολύ δύσκολη περίοδος. Τελικά γράφτηκα στο πανεπιστήμιο καθυστερώντας την αποπληρωμή της εγγραφής. Κάποιος μακρινός συγγενής κατάφερε και συγκέντρωσε 250 δολάρια, τα οποία του επέστρεψα το 1968. Από την ανιψιά του, που ήταν μπροστά όταν άνοιγε τον φάκελο με το ευχαριστήριο γράμμα και τα χρήματα, έμαθα ότι συγκινήθηκε και δάκρυσε – ήμουν ο πρώτος που του επέστρεφε δανεικά χρήματα.Ανταποκριτής της «Βραδυνής» για τις αποστολές της NASA στη Σελήνη Τον πρώτο χρόνο στο πανεπιστήμιο μπλέχτηκα στις διάφορες επιτροπές κι άρχισα να γίνομαι γνωστός. Είχα πάρει ως μάθημα επιλογής την πολιτική θεωρία. Μπαίνοντας στην ομάδα debate του πανεπιστημίου, άρχισε να μου αρέσει το αντικείμενο και αποφάσισα να σπουδάσω Πολιτική Επικοινωνία. Ηθελα με τον τρόπο μου να γίνω κάτι για να προσφέρω κάποτε στην Ελλάδα.Ολα όμως τα μαθήματα επιλογής που έπαιρνα ήταν Μαθηματικά, Φυσική, Χημεία (που όλοι απέφευγαν). Πήρα ένα μάθημα Αστροφυσικής με τον καθηγητή που ήταν υπεύθυνος για το μικρό πλανητάριο του πανεπιστημίου. Ετσι έκανα αίτηση για τη θέση του επιστάτη στο πλανητάριο. Αργότερα, ο καθηγητής μου έγινε σύμβουλος του νεόδμητου πλανηταρίου της Λουιζιάνας και με πρότεινε για βοηθό. Οι φίλοι μου τότε μου έλεγαν ότι η δουλειά αυτή θα με απομάκρυνε λόγω του καλού της μισθού από τα πράγματα με τα οποία έλεγα ότι ήθελα να ασχοληθώ. Ετσι έγινε, αλλά δεν το μετάνιωσα ποτέ.Τότε γνώρισα και τη μετέπειτα σύζυγό μου, την Κάρεν. Εγώ άλλαζα συχνά κοπέλες τότε, και είχα μάλιστα μερικές ατάκες που επαναλάμβανα για να τις φλερτάρω. Οταν χωρίζαμε, εκείνες έκαναν τα παράπονά τους η μία στην άλλη και έτσι γνωστοποιήθηκαν τα μυστικά μου!Οταν προσπάθησα να φλερτάρω την Κάρεν, εκείνη δεν εντυπωσιάστηκε. Οταν παντρευτήκαμε έναν χρόνο αργότερα, όλη η διοίκηση του πανεπιστημίου θεωρούσε ότι ο γάμος θα διαρκούσε έξι μήνες το πολύ. Τους διαψεύσαμε! Η Κάρεν άφησε πίσω της μια πολύ σημαντική καριέρα για να με ακολουθήσει.Το φθινόπωρο του 1968 ξεκινά το διαστημικό πρόγραμμα «Απόλλων», και τότε μου ήρθε η ιδέα: Ημουν γραφιάς, κι έκανα παρουσιάσεις για το Διάστημα σε σχολεία (έλεγα μάλιστα στα πιτσιρίκια ότι είμαι από τον Αρη, για να δικαιολογήσω την ξενική προφορά μου). Πήρα δύο μαθήματα δημοσιογραφίας στο πανεπιστήμιο και σκέφθηκα να ξεκινήσω να στέλνω ανταποκρίσεις. Είχα ζητήσει αντί για χρήματα να μου στέλνουν την εφημερίδα αεροπορικώς. Η «Βραδυνή» ήταν η μόνη εφημερίδα που έκανε αντιπολίτευση τότε στη χούντα. Εκεί έγραφα, και κάλυψα όλες τις αποστολές της προσσελήνωσης. Στο «Apollo 11» ήμουν ο μοναδικός Ελληνας ανταποκριτής. Υπολόγισα ότι ο ήχος έφτασε σε εμάς 14 δευτερόλεπτα μετά την εκτόξευση, και τον νιώσαμε να μας χτυπά στο στήθος – δεν θα ξεχάσω ποτέ εκείνη την αίσθηση.

Το Ιδρυμα Ευγενίδου

Τα άρθρα μου στη «Βραδυνή» διάβασαν οι υπεύθυνοι του Ιδρύματος Ευγενίδου. Η πρώτη συνάντηση με την κ. Σίμου, την αδελφή του Ευγενίδη, δεν πήγε πολύ καλά. Τα έκανα όλα λάθος. Πρόσεξα, ωστόσο, ότι το πλανητάριο του Ιδρύματος ήταν σε νηπιακή κατάσταση.Απογοητεύθηκα με την εικόνα που αντίκρισα. Είχα την εμπειρία που χρειαζόταν, αλλά δεν είχα πάρει ακόμα ούτε πτυχίο. Δεν μου πέρασε καν από το μυαλό ότι θα μπορούσα να αντικαταστήσω τον καθηγητή Κωτσάκη στα 29 μου.Πριν φύγουμε, η Σίμου μου είπε ότι τελικά εμείς οι Ελληνες του εξωτερικού ρίχνουμε μαύρη πέτρα πίσω μας, και δεν ενδιαφερόμαστε πια για την πατρίδα. Της απάντησα ότι πάντα ενδιαφέρομαι για την Ελλάδα, και ότι θα βρίσκομαι ένα τηλεφώνημα μακριά της. Αυτή μου η κουβέντα πρέπει να ήταν που την κέρδισε. Στο μεταξύ, πήρα πτυχίο, έγινα και διευθυντής του πλανηταρίου της Λουιζιάνας, διότι ο τότε διευθυντής του αποφάσισε να γίνει… παιδί των λουλουδιών!Αργότερα η Σίμου ζήτησε πάλι να με δει. Μέσα σε δέκα λεπτά είχαμε συμφωνήσει. Ετσι το Ευγενίδειο έγινε το σπίτι μου, εκεί κοιμόμουν. Θυμάμαι, με έναν από τους διευθυντές του Ιδρύματος συγκρουόμασταν σε καθημερινή βάση. Σε μια σύσκεψη είχαμε κυριολεκτικά σκοτωθεί μπροστά σε Ελληνες και Αμερικανούς. Και πάνω στην έξαψη της στιγμής είπα ότι παραιτούμαι. Κατευθείαν πήρε ένα μειλίχιο ύφος και μου είπε: «Ξέρεις, Διονύση, οι παραιτήσεις ενίοτε γίνονται δεκτές».Με ρωτάτε αν έχω συναίσθηση της προσφοράς μου στη χώρα. Οχι, δεν έχω. Θα σας πω κάτι, και μην το πάρετε ως ένδειξη μετριοφροσύνης. Εγώ ήμουν ο πρώτος ανάμεσα σε εκατοντάδες εργαζομένους που πέρασαν από το Ιδρυμα, αλλά ήμουν πολυλογάς και στους δημοσιογράφους άρεσε η απλότητα με την οποία εξηγούσα δύσκολες έννοιες. Φαινόμουν χαρισματικός, αλλά εγώ θεωρώ τον εαυτό μου τη γλάστρα που ποτίζεται μαζί με τον βασιλικό. Πάντοτε άκουγα τους συνεργάτες μου, και πρέπει να τονίσω ότι είχαμε τους πόρους για να πραγματοποιήσουμε αυτά που θέλαμε.

 

Ποιος ήταν ο Διονύσης Σιμόπουλος

Ο Διονύσης Σιμόπουλος γεννήθηκε στα Γιάννενα στις 8 Μαρτίου 1943 (καταγωγή Γρύλλος, Ηλείας) αλλά μεγάλωσε στην Πάτρα. Σπούδασε Πολιτική Επικοινωνία (Ιαν. 1963 – Δεκ. 1972) στο Πανεπιστήμιο της Λουιζιάνα (ΗΠΑ) στο Μπατόν Ρουζ, ΗΠΑ. Την ίδια περίοδο του απενεμήθησαν διάφορα βραβεία και τιμητικές διακρίσεις σε θέματα ομιλιών και επικοινωνίας. Είναι παντρεμένος (1968) με την Κάρεν-Λουϊζα Πήτερσον και έχουν μια κόρη (1974) και δύο γιους (1976, 1978).Άρχισε να εργάζεται τον Ιανουάριο του 1968 και χρημάτισε Επιμελητής (Ιαν.-Σεπ. 1968), Βοηθός Διευθυντής Εκπαίδευσης (Σεπ. 1968-Σεπ. 1969), και Διευθυντής Πλανηταρίου (Σεπ. 1969-Μαρ. 1973) στο Κέντρο Τεχνών και Επιστημών της Λουϊζιάνα (Louisiana Art & Science Museum) καθώς και Ειδικός Σύμβουλος Επιστημονικής Εκπαίδευσης της Σχολικής Επιτροπής (1970-1973). Τον Οκτώβριο του 1972 προσκλήθηκε στην Αθήνα από το Ίδρυμα Ευγενίδου όπου εργάστηκε ως Διευθυντής του Ευγενιδείου Πλανηταρίου (Απρ. 1973-Απρ. 2014).Είχε διδάξει σε δεκάδες επιμορφωτικά σεμινάρια αποφοίτων πανεπιστημίου και στελεχών επιχειρήσεων ως εισηγητής θεμάτων επικοινωνίας, λήψης αποφάσεων και επίλυσης προβλημάτων, είχε παρακολουθήσει ενεργά πολυάριθμα Συνέδρια και Σεμινάρια όπου παρουσίασε εργασίες του και είχε δημοσιεύσει εκατοντάδες άρθρα και μελέτες του σε ελληνικά και ξένα περιοδικά και εφημερίδες (θα βρείτε μερικά από τα άρθρα που δημοσίευσε την τελευταία δεκαετία πατώντας ΕΔΩ).

https://physicsgg.me/tag/σιμοπουλοσ/

Χρημάτισε Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την Αστρονομική Εκπαίδευση (ΕΑΑΕ – European Association for Astronomy Education) (1994-2002), μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου της Διεθνούς Εταιρείας Πλανηταρίων (1978-2008), Γενικός Γραμματέας της Ένωσης Ευρωπαϊκών και Μεσογειακών Πλανηταρίων (1976-2008), Εταίρος (Fellow) της Βασιλικής Αστρονομικής Εταιρείας της Αγγλίας (από το 1978) και της Διεθνούς Εταιρείας Πλανηταρίων (από το 1980), και τακτικό μέλος πολλών άλλων διεθνών επιστημονικών οργανώσεων.Το 1996 έλαβε την ανώτατη τιμητική διάκριση (IPS Service Award) της Διεθνούς Εταιρείας Πλανηταρίων για την συνεισφορά του στη διεθνή αστρονομική εκπαίδευση, ενώ το 2006 τιμήθηκε με τον «Ακαδημαϊκό Φοίνικα» (Palmes Academiques) του Υπουργείου Παιδείας της Γαλλίας. Στις 17 Οκτωβρίου 2012, η Ένωση Ελλήνων Φυσικών (ΕΕΦ) τον τίμησε για την συμβολή του στην εκλαΐκευση της επιστήμης σε ειδική εκδήλωση στο Μέγαρο της Παλαιάς Βουλής. Στην καθιερωμένη ετήσια πανηγυρική συνεδρία της Ακαδημίας Αθηνών στις 22 Δεκεμβρίου 2015, το ανώτατο πνευματικό ίδρυμα της χώρας τον βράβευσε «για τη συνολική του προσφορά στην εκλαΐκευση και τη διάδοση της Αστρονομίας και την πρότυπη λειτουργία του Ευγενιδείου Πλανηταρίου».

Για τη σωστή μαζική επιμόρφωση

Με στόχο τη σωστή μαζική επιμόρφωση είχε γράψει πάνω από 500 σενάρια με θέματα επιστημονικής επιμόρφωσης σε σειρές εκπομπών για την τηλεόραση, όπως «Κόκκινοι Γίγαντες – Άσπροι Νάνοι», «Εξερευνητές», «Στα Μονοπάτια των Άστρων», «Τηλεγνώσεις», «Παράθυρο στο Σύμπαν», κλπ, πάνω από 250 σενάρια (κείμενα και σκηνοθεσία) πολυθεαμάτων Πλανηταρίου, τα σενάρια δύο σειρών (30 και 24 επεισοδίων) βιντεομαθημάτων αστρονομίας και αστροναυτικής (ΥΠΕΠΘ), μία σειρά τεσσάρων CD-ROM αστρονομίας (ΔΟΛ) και είχε δώσει πάνω από 500 διαλέξεις με θέματα Επιστήμης και Αστροφυσικής σ’ ολόκληρη τη χώρα.

Διονύσης Σιμόπουλος: «Τhat's all folks»
Ζήτησε να βάλουν μια φωτό με το εξής απλό και σαφές: «Τhat's all folks».«Ο μπαμπάς μας πριν 2 ημέρες μου ζήτησε να αλλάξω αυτό το cover photo. Κράτησε το χιούμορ του μέχρι τέλους. “Έφυγε” με χαμόγελο στα χείλη», γράφει στην ανάρτηση με το νέο cover photo που ανέβασαν τα παιδιά του...

 

 

https://www.kathimerini.gr/society/561991255/pethane-o-dionysis-simopoylos/

Διαστημική Ολυμπιάδα 2022.

Την Κυριακή 7 Αυγούστου, ο Διονύσης Σιμόπουλος πέθανε αφού πάλεψε γενναία με τον καρκίνο. Λίγες ημέρες προτού «φύγει», πιστός στο ραντεβού του με την «Καθημερινή» και τη στήλη «Εξ αφορμής» έστειλε, σαν να μη συνέβαινε τίποτα, τη συνεργασία που ακολουθεί. Τη δημοσιεύουμε στη μνήμη ενός αλησμόνητου ανθρώπου και σπάνιου συνεργάτη ο οποίος θα μας λείψει πολύ…

«Ισως να αποδειχτεί ότι ο μεγαλύτερος θησαυρός απ’ όλους, το πιο αμύθητο μαργαριτάρι από τις εξερευνήσεις μας στο Διάστημα είναι η συνειδητοποίηση ότι ζούμε σ’ ένα νησί απομονωμένο σε μια εβενόχρωμη θάλασσα». Διονύσης Σιμόπουλος (1943-2022) 

ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΣΙΜΟΠΟΥΛΟΣ
Στα μέσα του περασμένου μήνα (16 έως 24 Ιουλίου) η Αθήνα έγινε το κέντρο της διεθνούς επιστήμης και τεχνολογίας του Διαστήματος. Τις ημέρες εκείνες σε ένα παγκόσμιας ακτινοβολίας επιστημονικό συνέδριο παρουσιάστηκαν απευθείας ή μέσω Διαδικτύου περίπου 3.000 επιστημονικές εργασίες των τελευταίων μερικών ετών. Ηταν το πρώτο και μεγαλύτερο επιστημονικό και υβριδικό συνέδριο που έχει γίνει ποτέ. Η επιλογή της Αθήνας έγινε ομόφωνα αποδεκτή, όταν προτάθηκε η υποψηφιότητα πριν από τέσσερα χρόνια, ίσως για πρώτη φορά στα χρονικά της Committee on Space Research (COSPAR) λόγω του επιπέδου των Ελλήνων ερευνητών του Διαστήματος. Το ενδιαφέρον της χώρας μας για το Διάστημα άλλωστε περιλαμβάνει επίσης και την πρόσφατη σχετικά δημιουργία του Ελληνικού Κέντρου Διαστήματος.Οπως τόσο χαρακτηριστικά ανέφερε και ο δρ Λέναρντ Α. Φισκ, απερχόμενος πρόεδρος της COSPAR, «το συνέδριο των Αθηνών ήταν το πιο πετυχημένο επιστημονικά, τεχνικά και οργανωτικά των τελευταίων τουλάχιστον ετών», από την έναρξη των πρώτων διοργανώσεων τη δεκαετία του 1950. Κι αυτό χάρη κυρίως στην ψυχή του συνεδρίου, τον Ελληνα ακαδημαϊκό Σταμάτη Κριμιζή, τον αντιπρόεδρο του συνεδρίου δρα Μανώλη Γεωργούλη, καθώς επίσης και τα μέλη της επιστημονικής και τοπικής οργανωτικής επιτροπής. Για να γίνει πιο κατανοητή η έκταση του συνεδρίου στην Ελλάδα, να σημειώσουμε ότι οι παρουσιάσεις έγιναν σε 30 αίθουσες του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών και του ξενοδοχείου Κάραβελ, αριθμός πολύ μεγαλύτερος από οποιαδήποτε προηγούμενη διοργάνωση.Απασχολημένοι από την καθημερινότητά μας πολλές φορές δεν είμαστε σε θέση να αναγνωρίσουμε τις σύγχρονες αυτές εξερευνήσεις του ανθρώπου και τις δυνατότητες που μας έχουν δοθεί από την παρουσία των οργάνων και γενικότερα των μηχανών μας στο Διάστημα. Το κερασάκι όλης αυτής της διοργάνωσης ήταν και το γεγονός της επεξήγησης των πρώτων φωτογραφιών από το διαστημικό τηλεσκόπιο James Webb που έγινε στη συνέντευξη Τύπου του συνεδρίου των Αθηνών, από τον Τζον Μάδερ (Nobel Φυσικής, 2006) που είναι ο Senior Project Scientist του διαστημικού τηλεσκοπίου James Webb. Οπως ανέφερε χαρακτηριστικά, «το τηλεσκόπιο και τα επιστημονικά του όργανα (με πιθανή διάρκεια ζωής 20 ετών) λειτουργούν καλύτερα από τις προβλέψεις».Μερικές από τις πιο ενδιαφέρουσες ανακοινώσεις που επελέγησαν από την επιστημονική επιτροπή με στόχο να προβληθούν στο διεθνές και ελληνικό κοινό, περιλαμβάνουν διάφορα φαινόμενα της ηλιακής δραστηριότητας. Ενδιαφέρον παρουσίασε επίσης και η εισήγηση της Αθηνάς Κουστένη, Director of Research, French Center for Scientific Research (CNRS), Paris Observatory, σχετικά με τις πρόσφατες εξελίξεις της προστασίας του πλανήτη μας. Σε άλλες διαστημικές δραστηριότητες περιλαμβάνεται και η εκστρατεία επιστροφής δειγμάτων από τον Αρη και οι δυσκολίες μιας τέτοιας αποστολής. Τέλος, έγινε αρκετή αναφορά για τις ατμόσφαιρες των δορυφόρων Ευρώπη του Δία και Τιτάνα και Εγκέλαδου του Κρόνου.Δίνεται έτσι στην επιστημονική κοινότητα η ευκαιρία να «μοιραστεί» με τον καθένα/καθεμία τις τρέχουσες εξελίξεις και μάλιστα με τρόπο απλό και κατανοητό. Τον συντονισμό της συνέντευξης Τύπου ανέλαβαν ο έμπειρος δημοσιογράφος Μάκης Προβατάς και ο Μάικλ Μπάκλεϊ, Senior Communication Manager του Johns Hopkins University.Σε ό,τι αφορά τις εθνικές προτεραιότητες στο Διάστημα, αυτές πρέπει να καθορίζονται με βάση τις ανάγκες της χώρας. Για να καταλήξουμε όμως σε τομείς δραστηριοτήτων στις διαστημικές εφαρμογές, οφείλουμε πρώτα να δούμε πού έχουμε την απαραίτητη κρίσιμη μάζα επιστημόνων και μηχανικών αλλά και τις υποδομές που θα τεθούν ανάλογα με τις εθνικές και οικονομικές προτεραιότητες, καθώς και την ανάγκη να στηριχθεί η επιστημονική κοινότητα και η βιομηχανία που ασχολείται με το Διάστημα. Η σχεδίαση αυτή είναι εμφανώς δουλειά του νέου φορέα και η όποια σχεδίαση που θα προκύψει δεν θα πρέπει να είναι στατική αλλά δυναμική εμπλουτιζόμενη συνεχώς με βάση τις επιστημονικές και τεχνολογικές εξελίξεις. Επομένως, αυτό που χρειάζεται η χώρα είναι να καθορίσει τη διαστημική της πολιτική με βάση τους στόχους και τις δυνατότητες που έχουμε.Με όλες αυτές τις ανακαλύψεις λοιπόν δεν θα ήταν καθόλου υπερβολή να πούμε ότι καθένας από εμάς χρησιμοποιεί καθημερινά δεκάδες αντικείμενα τα οποία προέρχονται από τις διαστημικές μας δραστηριότητες. Η νέα αυτή μεγάλη εποχή ανακαλύψεων υπόσχεται να πλουτίσει τον κόσμο ολόκληρο με νέες ιδέες και γνώσεις, με νέες τεχνολογίες, και πιθανότατα με ένα νέο πνεύμα ειρήνης και συνεργασίας. Και ίσως να αποδειχτεί ότι ο μεγαλύτερος θησαυρός απ’ όλους, το πιο αμύθητο μαργαριτάρι από τις εξερευνήσεις μας στο Διάστημα, είναι η συνειδητοποίηση ότι ζούμε σ’ ένα νησί απομονωμένο σε μια εβενόχρωμη θάλασσα. Σ’ αυτή την απέραντη θάλασσα τα σύγχρονα διαστημόπλοια και οι δορυφόροι είναι τα νέα μας φορτηγά, τα πλοία των θησαυρών του νέου ωκεανού. Τα πλοία που θα ανοίξουν την απέραντη θάλασσα του Διαστήματος όπως ο Κολόμβος και ο Μαγγελάνος άνοιξαν στην ανθρωπότητα τους επίγειους ωκεανούς.

* Ο Διονύσης Π. Σιμόπουλος ήταν επίτιμος διευθυντής του Ευγενιδείου Πλανηταρίου.

https://physicsgg.me/2022/08/20/διαστημική-ολυμπιάδα-2022/