Μέτρηση της διαστολής της κόρης του ματιού στο σκοτάδι

Είναι γνωστό ότι σε συνθήκες χαμηλού φωτισμού η κόρη του ματιού διαστέλλεται στη μέγιστη διάμετρό της - περίπου 7mm για νεαρά άτομα και 5-6mm για πιo ηλικιωμένα. Αυτή η διαστολή συμβαίνει άμεσα, ενώ η πλήρης (χημική) προσαρμογή του αμφιβληστροειδούς στο σκοτάδι απαιτεί μέχρι και 1-2 ώρες, ξεκινώντας βέβαια από τα πρώτα λεπτά «έκθεσης» στο σκοτάδι.

Όταν η κόρη του ματιού διασταλεί, μπορεί να εκμεταλλευθεί πλήρως τη μεγάλη φωτεινή δέσμη που εξέρχεται από τον προσοφθάλμιο φακό στις πολύ μικρές μεγεθύνσεις. Η διάμετρος αυτής της δέσμης (exit pupil) υπολογίζεται απλά διαιρώντας τη διάμετρο του τηλεσκοπίου με τη χρησιμοποιούμενη μεγέθυνση. Από άποψη φωτεινότητας του ειδώλου δεν έχει νόημα να έχουμε exit pupil μεγαλύτερο από την κόρη του ματιού μας, διότι έτσι δεν προσλαμβάνουμε όλο το φως που συλλέγει το τηλεσκόπιό μας. Είναι λοιπόν χρήσιμο, τουλάχιστον για τους παρατηρητές άνω των 40 ετών να γνωρίζουν τη μέγιστη διάμετρο της κόρης του ματιού τους.

Τρόπος μέτρησης

Ο προφανής τρόπος μέτρησης θα ήταν να μετρήσουμε άμεσα την κόρη του ματιού με ένα χάρακα μπροστά στον καθρέφτη, σε συνθήκες χαμηλού φωτισμού μια και η κόρη διαστέλλεται πλήρως και στο ημίφως. Όμως σε τέτοιο φωτισμό, η (μαύρη) κόρη δεν ξεχωρίζει από το υπόλοιπο (καστανό)μάτι, ή η μέτρηση δεν μπορεί να γίνει με ευκρίνεια και ακρίβεια.

Γι αυτό χρησιμοποιούμε ένα χαρτονάκι με μεταβλητό πλάτος ώστε να βρούμε πότε καλύπτει πλήρως την κόρη του ματιού ώστε να μη φαίνεται πια ένα μικρό, σημειακό φωτάκι.

Αναλυτικά:

Για ακριβή μέτρηση χρειάζονται:

- Ένα σκοτεινό δωμάτιο

- Ένα μικρό (σημειακό) και αμυδρό φωτάκι όπως το μικρό led-άκι της (σβηστής, εννοείται) οθόνης του υπολογιστή.

- Ένα βαθμονομημένο χαρτονάκι, φτιαγμένο όπως περιγράφεται παρακάτω:

Κόβουμε μια λωρίδα χαρτόνι μήκους 20-25cm και πλάτους που ξεκινά από τα 5mm στη μία άκρη και καταλήγει στα 8mm στην άλλη άκρη. Το χαρτονάκι φαρδαίνει ομοιόμορφα από τη μία άκρη στην άλλη έχοντας ευθείες πλευρές. Συνεπώς το σχήμα του θα είναι ένα ψιλόλιγνο τραπέζιο με μεγάλη βάση 8mm, μικρή βάση 5mm και ύψος 20-25 cm. Τα πλάτη των 5.0 και 8.0 mm πρέπει να είναι μετρημένα με ακρίβεια (χάρακας ποιότητος ή παχύμετρο) και οι πλευρές πρέπει να κοπούν ευθύγραμμες με χρήση χάρακα και κοπιδιού. Χωρίζοντας το μήκος του χαρτονιού σε 6 ίσια τμήματα, τα σημάδια θα αντιστοιχούν σε πλάτη 5.5, 6.0, 6.5, 7.0, 7.5 mm. Αν θέλουμε χωρίζουμε και το τμήμα μεταξύ 6.0 και 7.0 mm σε 5 ίσια τμήματα για ευκολότερη μέτρηση κατόπιν.

Κρατούμε το χαρτονάκι κάθετα μπροστά από το μάτι μας και «κολλητά» σ' αυτό, ώστε η στενότερη άκρη του να καλύπτει το κεντρικό τμήμα της κόρης. Κοιτάζουμε το σημειακό φωτάκι από απόσταση 3-4 μέτρων και σύρουμε το χαρτονάκι μέχρι το φάρδος του να γίνει μεγαλύτερο από την κόρη του ματιού μας και να μη μπορούμε να διακρίνουμε ίχνος φωτός. Το φάρδος στο σημείο όπου χάνεται το φωτάκι είναι ίσιο με τη διάμετρο της διεσταλμένης κόρης. Νωρίτερα, το φως που βλέπουμε εισέρχεται στην κόρη του ματιού περνώντας δεξιά και αριστερά από το χαρτονάκι.

Η μέτρηση πρέπει να γίνει με προσοχή και παρατηρητικότητα αρκετές φορές γιά να γίνει αντιληπτή και η παραμικρή ποσότητα φωτός. Καλύτερα είναι το μάτι να έχει προσαρμοστεί αρκετή ώρα στο σκοτάδι. Όταν σιγουρευτούμε για το σωστό σημείο, κρατάμε με τα δάχτυλα το χαρτονάκι στο σημείο που βρήκαμε και ... ανάβουμε τα φώτα για να δούμε την ένδειξη. Η ακρίβεια της μέτρησης αυτής μπορεί να φτάσει τα 0,2 ή και 0,1mm.

Εναλλακτικά, για να καλύψουμε την κόρη του ματιού, μπορούμε αντί για χαρτονάκι να χρησιμοποιήσουμε τις μύτες ενός παχύμετρου - τις μικρές, που μετρούν εσωτερικές διαστάσεις. Ανοίγουμε το παχύμετρο μέχρι να μη βλέπουμε πια το φωτάκι, κάνοντας μικροκινήσεις του 0,1mm. Επίσης, μπορούμε να επιβεβαιώσουμε με το παχύμετρο το πλάτος του χαρτονιού στον πρώτο τρόπο.

Αστιγματισμός και exit pupil: Όταν το μάτι είναι αστιγματικό, είναι πρόβλημα να χρησιμοποιούμε μεγεθύνσεις που δίνουν μεγάλο exit pupil (π.χ. >3 mm) γιατί ο αστιγματισμός προέρχεται κυρίως από την περιφέρεια του φακού του ματιού. Η λύση είναι να φοράμε τα γυαλιά μας, ή να τοποθετηθεί ένας διορθωτικός φακός στο λάστιχο του προσοφθαλμίου που μας ενδιαφέρει. Οι φακοί Vixen LV (Lanthanum) προσφέρονται θαυμάσια γι αυτή τη δουλειά. Ένας οπτικός μπορεί πολύ εύκολα να κόψει έναν κυκλικό φακό (οπωσδήποτε με καλές επιστρώσεις) στη διάμετρο και την τιμή αστιγματισμού που θα του ζητήσουμε. Επίσης, η Tele Vue παράγει πλέον αντάπτορες με τέτοιους διορθωτικούς φακούς. Τοποθετούνται πάνω σε αρκετούς από τους προσοφθάλμιους φακούς της που δίνουν χαμηλές μεγεθύνσεις (μεγάλο exit pupil). Για να επιτύχουμε τη σωστή διόρθωση, περιστρέφουμε πάντα το φακό ώστε να παραλληλιστούν οι άξονες αστιγματισμού ματιού-διορθωτικού φακού. Λύνοντας το πρόβλημα του αστιγματισμού κατά την παρατήρηση, τα αστρικά πεδία γίνονται πιο όμορφα και ευκρινή, βοηθώντας την άνετη και αποδοτική παρατήρηση.

Φιλικά, Στέφανος

Στέφανε,

το υποσχέθηκες και το έκανες. Σαν άμεσα ενδιαφερόμενος σ'ευχαριστώ πολύ.Κάπου διάβασα ότι η μέτρηση με το υποδεκάμετρο γίνεται σε εντελώς σκοτεινό δωμάτιο κρατώντας το χαρακάκι μπροστά στα μάτια μας και τραβώντας φωτογραφία με φλας όταν η κόρη θα έχει πια διασταλεί για τα καλά. Το φαινόμενο του red eye στη φωτογραφία που θα βγει μας δείχνει κόκκινη την κόρη και διευκολύνει να μετρηθεί συγκρινόμενη με τις γραμμούλες του υποδεκάμετρου που φωτογραφήθηκε μαζί. Δεν το δοκίμασα και δεν ξέρω αν αποδίδει , χώρια από τη "φλασιά" που τρως στα μάτια! Η μέθοδος με το χαρτονάκι πρέπει να είναι πολύ σωστή.Να είσαι καλά.

Φιλικά

Στέφανε,

ευχαριστούμε για την μακρά αναμενόμενη μεθοδολογία(!).

Μία απλούστερη μέθοδος που έχω διαβάσει να την εφαρμόζουν στις ΗΠΑ (ίσως σου την είχα αναφέρει όταν είχαμε συζητήσει το θέμα στον Πάρνωνα), είναι να κρατήσεις ένα κλειδί allen με τεντωμένο χέρι και να δείς σε ποιό μέγεθος (χιλιοστών) παύεις να βλέπεις (με το ένα μάτι φυσικά!) το φώς από ένα σχετικά φωτεινό αστέρι να έρχεται και από τις δύο πλευρές του κλειδιού.

Λογικά πρέπει να ξεκινήσεις από μικρή διάσταση allen και σταδιακά να προχωρήσεις σε πιό μεγάλη για να βρείς το όριο όπου παύεις να έχεις φώς και στις δύο πλευρές.

Από μόνη της, η μέθοδος αυτή δεν έχει μεγάλη ακρίβεια γιατί τα κλειδιά βρίσκονται συνήθως σε διαστάσεις με μεγάλες διαφορές (πχ 6mm, 7mm κλπ).

Για μεγαλύτερη ακρίβεια, και αφού βρείς το όριό σου με την παραπάνω μέθοδο (πχ μεταξύ 5 και 6 χιλιοστών) μπορείς να βάλεις κολλητά στο allen και τις μικρομετρικές "λίμες" (filler) που χρησιμοποιούνται για ρύθμιση των διάκενων σε βαλβίδες μηχανών.

Αγγελος

den pernete kamoia CCD kalitera ???

d.

apla den tha mpeis ston kopo na metriseis tin irida ....

d.