ΠΑΠΑΣΩΤΗΡΙΟΥ ΛΕΩΝ

Οι χονδρίτες είναι θραύσματα αστεροειδών που βρίσκουμε την Γη ως μετεωρίτες. Πρόκειται για αρχέγονα πετρώματα του ηλιακού συστήματος, αφού η ύπαρξή τους σημαίνει ότι δεν εκτέθηκαν σε θερμοκρασίες που θα τους έλιωναν με αποτέλεσμα την αλλοίωσή τους. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το υλικό τύπου Calcium-Aluminium rich inclusions, CAI στους χονδρίτες. Πρόκειται για οξείδια του Αλουμινίου και του Ασβεστίου που δημιουργήθηκαν σε θερμοκρασία >1300 Κ. Η ραδιοχρονολόγηση μας δίνει την ηλικία τους, που είναι συγκρίσιμη με την ηλικία του ηλιακού συστήματος. Τόσο μεγάλη θερμοκρασία στον πρωτοπλανητικό δίσκο έχουμε μόνο σε περιοχές κοντά στο αστέρι. Σε έναν πρωτοπλανητικό δίσκο (HOPS 315) το ALMA ανακάλυψε σε ένα κενό στον δίσκο (ένδειξη δημιουργίας πρωτοπλανήτη) SiO που επίσης δημιουργείται σε θερμοκρασία 1300Κ. Αυτό σημαίνει ότι υπάρχουν οι συνθήκες για την δημιουργία CAI. Η άμεσα ανακάλυψη CAI σε πρωτοπλανητικό δίσκο είναι δύσκολη, επειδή δημιουργείται μόνο κοντά στο αστέρι και με σύντομο χρονοδιάγραμμα.

Ο σύλλογος αστρονομίας Λέσβου διοργανώνει μηνιαίες εκδηλώσεις με παρουσίαση αστρονομικών θεμάτων. Όσοι φίλοι του astrovox είναι κάτοικοι του νησιού ας έρθουν σε επαφή μαζί μας ώστε να γνωριστούμε. Χρειαζόμαστε νέα μέλη για να ενισχυθεί η δυναμική του συλλόγου. Η ηλεκτρονική διεύθυνση του συλλόγου είναι delphinuslesvos@gmail.com

Σε απόσταση 19000 έτη φωτός, στο ανοιχτό σμήνος Stephenson 2 βρίσκεται ο κόκκινος υπεργίγαντας DFK52. Περιβάλλεται από μια φούσκα αερίου και σκόνης με διάμετρο 1,4 έτη φωτός. Όπως η εκτίναξη σκόνης του Μπετελγκέζ που τον σκοτείνιασε πριν από λίγα χρόνια, έτσι και σε αυτόν τον κόκκινο υπεργίγαντα η αιτία του φαινομένου είναι ένας συνοδός του. Αν το αστέρι ήταν στην θέση (απόσταση) του Μπετελγκέζ, η φούσκα γύρω του θα είχε φαινόμενο μέγεθος το 1/3 του δίσκου της πανσέληνου στον ουρανό. Η φούσκα αυτή έχει ηλικία 4000 έτη, και οι αστρονόμοι πιστεύουν ότι το αστέρι βρίσκεται αρκετά κοντά στην έκρηξη σουπερνόβα. Κάτι που ως πληροφορία θα φτάσει στη Γη με καθυστέρηση 19000 χρόνια.

Τα αστέρια παρουσιάζουν φασματικές γραμμές απορρόφησης, επειδή η ακτινοβολία από το εσωτερικό τους περνάει μέσα από το αέριο στην φωτόσφαιρα. Όμως θα έπρεπε τα ερεθισμένα ηλεκτρόνια να επανασυνδέονται στα άτομα και να μην έχουμε γραμμές απορρόφησης, αλλά μόνο σκέδαση. Αυτό συμβαίνει στο εσωτερικό των αστεριών, όπου τα άτομα ερεθίζονται και επανέρχονται στην βασική κατάσταση συνέχεια. Το μυστικό στα αστέρια είναι ότι η απορρόφηση στην πιο εξωτερική περιοχή της φωτόσφαιρας συμβαίνει σε πιο ψυχρή περιοχή. Αν η θερμοκρασία εκεί ήταν το ίδιο υψηλή με τις περιοχές από κάτω της, δεν θα είχαμε γραμμές απορρόφησης.

Οι ανιχνευτές βαρυτικών κυμάτων έχουν καταγράψει 300 εξακριβωμένα γεγονότα, με τα περισσότερα να είναι συγχωνεύσεις αστρικών μαύρων τρυπών. Να θυμίσουμε ότι οι ανιχνευτές δεν μπορούν να εντοπίσουν υπερμεγέθεις μαύρες τρύπες που φιλοξενούνται στα κέντρα των γαλαξιών ,επειδή αυτές εκπέμπουν βαρυτικά κύματα σε πολύ χαμηλότερες συχνότητες. Το ρεκόρ μάζας αστρικών μαύρων τρυπών κατέχει ένα ζευγάρι με 100 και 140 ηλιακές μάζες, που η συγχώνευσή τους δημιούργησε μια μαύρη τρύπα με μάζα 225 ηλιακές. Ακόμα και τα αστέρια πολύ μεγάλης μάζας δεν πρέπει να δημιουργούν μαύρες τρύπες με μάζα πάνω από 10- 20 φορές αυτή του ήλιου. Έτσι είναι παράδοξο να υπάρχουν αστρικές μαύρες τρύπες με μάζα 50, ακόμα και πάνω από 100 ηλιακές μάζες. Το πιο πιθανό είναι να προέρχονται από παλαιότερες συγχωνεύσεις μαύρων τρυπών.

Ενώ οι αστρονόμοι ήταν σίγουροι για την ύπαρξή του εδώ και χρόνια, βρέθηκε μόλις πριν από λίγο καιρό. Ο συνοδός του Μπετελγκέζ έχει 1,5 φορές την μάζα του ηλίου, άρα είναι πολύ μικρότερης μάζας από τον τεράστιο κόκκινο γίγαντα με 16 ηλιακές μάζες. Η μεταβλητότητα στην λαμπρότητα του Μπετελγκέζ και το γεγονός ότι τα μεγάλης μάζας αστέρια έχουν κατά κανόνα συνοδό ή συνοδούς έκανε τους αστρονόμους να ψάχνουν εντατικά να ανακαλύψουν τον ... Betelbody. Η λαμπρότητά του είναι 6 τάξεις μεγέθους μικρότερη από αυτή του Μπετελγκέζ, κάνοντας πολύ δύσκολη την ανακάλυψή του.

Infinity galaxy. Πρόκειται για 2 γαλαξίες σε φάση συγχώνευσης, που οπτικά μοιάζουν με το σύμβολο του άπειρου. Το παράδοξο είναι ότι στην περιοχή όπου ενώνονται οι 2 γαλαξίες υπάρχει μια υπερμεγέθης μαύρη τρύπα. Το πιο πιθανό είναι να συμμετείχε και τρίτος γαλαξίας σε αυτή την συγχώνευση και η μαύρη τρύπα να προέρχεται από αυτόν. Ένα άλλο σενάριο είναι να δημιουργήθηκε η μαύρη τρύπα από την βαρυτική κατάρρευση αερίου, χωρίς να δημιουργηθεί αστρογέννεση. Η συγχώνευση των 2 γαλαξιών συμπίεσε το αέριο τόσο πολύ ώστε να δημιουργηθούν οι συνθήκες για κάτι τέτοιο. Αυτός πρέπει να είναι ο τρόπος με τον οποίο δημιουργήθηκαν υπερμεγέθης μαύρες τρύπες στα κέντρα των γαλαξιών μόλις λίγα εκατομμύρια έτη μετά την δημιουργία τους, στο πολύ πρώιμο σύμπαν.

Από την χτεσινή εκδήλωση στο δημοτικό σχολείο Πέτρας Λέσβου.

Το Μ54 φαίνεται αυτή την εποχή στον Τοξότη. Πρόκειται για τον πυρήνα ενός νάνου γαλαξία που βρίσκεται σε απόσταση 80000 έτη φωτός. Πολύ πιο μακριά από το κέντρο του Γαλαξία μας. Οι αστρονόμοι υπολογίζουν ότι η πρώτη στενή προσέγγιση του νάνου γαλαξία του Τοξότη συνέβη πριν από 5,7 δις έτη, η δεύτερη πριν από 1,9 δις έτη και τώρα βρισκόμαστε στο περιγαλάξιο της τρίτης... επαφής. Ο νάνος κινείται κάθετα στο γαλαξιακό επίπεδο. Έχει σχηματίσει 2 αστρικά ρεύματα με αρκετό αέριο, που ονομάζονται leading and trailing. Το κάθε ρεύμα αστεριών χωρίζεται, με κέντρο το Μ54, σε λαμπρό και αμυδρό (bright and faint). Αυτός είναι ο τρόπος που ο Γαλαξίας μας διαλύει τον νάνο, απορροφώντας του αστέρια και αέριο. Στο Μ54 διακρίνουμε 3 αστρικούς πληθυσμούς, ηλικίας 2.2 -4,3 -12,2 δις ετών. Φαίνεται ότι κάθε νέα προσέγγιση του δημιουργεί τις συνθήκες για αστρογέννεση στο σφαιρωτό αλλα΄και στις περιοχές του Γαλαξία μας που αυτό πλησιάζει. Μάλλον το σφαιρωτό εμπλουτίζεται σε αέριο όταν περνάει από τον γαλαξιακό δίσκο. Το πιο πιθανό είναι μετά την τρίτη αυτή προσέγγιση του νάνου να απομείνει μόνο το σφαιρωτό ως κατάλοιπο γαλαξιακού κανιβαλισμού.

Με το διαστημικό τηλεσκόπιο GAIA ανακαλύψαμε 3 εκρήξεις που έχουν πολλαπλάσια ενέργεια από τις πιο ισχυρές σουπερνόβα που παρατηρήσαμε ποτέ. Αυτά τα φαινόμενα ονομάζονται Extreme Nuclear Transients ENT και έχουν χίλιες φορές την ισχύ και την λαμπρότητα μιας τυπικής σουπερνόβα. Ο μηχανισμός πίσω από αυτές είναι πιθανότατα η απορρόφηση ενός αστέρα μεγάλης μάζας από μια υπερμεγέθης μαύρη τρύπα στο κέντρο ενός γαλαξία, όπου και παρατηρήθηκαν. Η λαμπρότητα σε αυτές τις εκρήξεις αυξάνεται για 100 ημέρες και έπειτα σε 150 ημέρες ελαττώνεται στο μισό της. Δίνουν φασματικά πλατιές γραμμές Υδρογόνου και ιονισμένου Μαγνησίου, κάτι που μαζί με την καμπύλη λαμπρότητας δεν παραπέμπουν σε ένα νέο είδος σουπερνόβα. Περισσότερο ταιριάζουν στην εκπομπή από την συσσώρευση ύλης σε μαύρη τρύπα. Είναι δέκα χιλιάδες φορές πιο σπάνια γεγονότα από τις σουπερνόβα. Οι αστρονόμοι υπολογίζουν ότι θα πρέπει το αστέρι που διαλύεται να έχει τουλάχιστον 3 φορές την μάζα του ηλίου και η μαύρη τρύπα πάνω από 250. 000 ηλιακές μάζες.

Το διαστημικό τηλεσκόπιο James Webb απεικόνισε έναν <τέλειο> δακτύλιο Αϊνστάιν, όπου ο γαλαξίας που λειτουργεί ως βαρυτικός φακός καλύπτει τελείως ένα μακρινό γαλαξία στην γραμμή θέασής μας. Έτσι έχουμε στην εικόνα 2 γαλαξίες σε ένα, με τους μπλε και κίτρινους δακτύλιους (σπείρες) του γαλαξία που προβάλλεται να σχηματίζονται γύρω από τον ελλειπτικό γαλαξία- βαρυτικό φακό. Στην εικόνα στις θέσεις ώρα 1 και ώρα 6 προβάλλεται 2 φορές ο πυρήνας του σπειροειδή γαλαξία. Ακόμα και τα συμπυκνώματα στις σπείρες του, αστρικά σμήνη και πυκνά νεφελώματα, ξεχωρίζουν εύκολα. βαρυτικοί φακοί, τα μεγάλα φυσικά τηλεσκόπια.

Ένα σμήνος γαλαξιών μπορεί να περιέχει χιλιάδες γαλαξίες. Η μάζα του μπορεί να φτάσει τις 10^15 ηλιακές. Το μεγαλύτερο μέρος αυτής της μάζας αποτελείται από σκοτεινή ύλη, που ουσιαστικά συγκρατεί το σμήνος με την βαρυτική της επίδραση. Ένα μεγάλο μέρος της βαρυονικής ύλης αποτελεί το διάχυτο καυτό μεσογαλάξιο αέριο. Πρόκειται για πλάσμα, βασικά Υδρογόνου και Ηλίου, με θερμοκρασία μερικά εκατομμύρια βαθμούς που εκπέμπει στις ακτίνες Χ. Γίνεται αντιληπτό από τους φασματογράφους μας χάρη στα ιονισμένα βαρύτερα χημικά στοιχεία που περιέχει, φυσικά σε πολύ μικρές αναλογίες. Στην κεντρική περιοχή του σμήνους (σε ακτίνα 200.000 έτη φωτός) οι αστρονόμοι μέτρησαν την παρουσία πλάσματος με μάζα 10 δις ηλιακές. Η διασπορά των ταχυτήτων αυτού του αερίου κοντά στον κεντρικό γαλαξία του σμήνους του Κενταύρου είναι πολύ μικρή. Αυτό σημαίνει ότι ο ενεργός πυρήνας του (AGN) έχει πολύ μικρή επίδραση στην κινηματική του καυτού μεσογαλάξιου πλάσματος, που κινείτε σε σχέση με τον γαλαξία με ταχύτητα 200 km/s.

Οι αστρονόμοι έχουν ανακαλύψει πάνω από 7400 εξωπλανήτες. Δηλαδή περισσότερους από τα αστέρια που βλέπουμε με γυμνό μάτι από τον πιο σκοτεινό ουρανό! Ο πλανήτης GJ1214b περιφέρεται γύρω από ένα αστέρι (κόκκινο νάνο)που βρίσκεται 48 έτη φωτός μακριά μας. Αρχικά οι αστρονόμοι θεωρούσαν ότι η επιφάνειά του είναι καλυμμένη με νερό. Νέες μελέτες έδειξαν ότι ο πλανήτης όχι μόνο δεν έχει νερό, αλλά φιλοξενεί μια παχιά ατμόσφαιρα πλούσια σε διοξείδιο του Άνθρακα, με αποτέλεσμα το έντονο φαινόμενο του θερμοκηπίου στην επιφάνειά του (όπως συμβαίνει στην Αφροδίτη). Ο πλανήτης αυτός έχει μεγαλύτερη μάζα από την Γη και σύμφωνα με τους αστρονόμους δεν πρόκειται για σπάνιο πλανήτη. Ίσως οι <υπέρ- Αφροδίτες>, βραχώδεις πλανήτες με μάζα μεγαλύτερη από τη Γη και με παχιά βαριά ατμόσφαιρα να αποτελούν ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού βραχωδών πλανητών στο σύμπαν. Φυσικά οι ακραίες συνθήκες πίεσης και θερμοκρασίας στις επιφάνειές τους δεν ευνοούν την ανάπτυξη ζωής.