Θανάσης Οικονόμου.

Θανάσης Οικονόμου: η αποστολή στον πλανήτη Αφροδίτη.

Για το μέλλον μιας ιδέας που «γεννήθηκε» πριν δέκα χρόνια, την κατασκευή ενός αστεροσκοπείου στο Όρλιακα Γρεβενών, μίλησε στην Κοζάνη, όπου βρέθηκε, ο επιφανής Έλληνας αστροφυσικός -senior scientist του Εργαστηρίου Αστροφυσικής και Διαστημικής Έρευνας του Πανεπιστημίου του Σικάγο- Θανάσης Οικονόμου, ένας από τους πέντε επιστήμονες που θα συνεργαστούν με Ρώσους για την προετοιμασία μιας μεγάλης αποστολής, το 2025, στον πλανήτη Αφροδίτη.

Ο κ. Οικονόμου μίλησε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ για το πρώτο ταξίδι τού ανθρώπου στο Άρη, για τις «διαστημικές σχέσεις» ΗΠΑ και Ρωσίας και τη συνεργασία τους στην προετοιμασία της αποστολής στην Αφροδίτη, για την επιτυχία του δορυφόρου «Ροζέτα» και του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος να προσγειώσει σκάφος πάνω στον κομήτη Τσουριούμοφ-Γκερασιμένκο. Αναφέρθηκε ακόμη στην «επιστημονική μετανάστευση» των Ελλήνων και μοιράστηκε την εμπειρία του, όταν προσπάθησε να βοηθήσει στη μεταρρύθμιση των ελληνικών πανεπιστημίων. Τέλος, μίλησε με παράπονο για την ελληνική γραφειοκρατία, στην οποία σκοντάφτει η προσπάθεια δημιουργίας του Εκπαιδευτικού Αστρονομικού Πάρκου στον Όρλιακα Γρεβενών.

Η «Ροζέτα» εκτοξεύθηκε το 2004 και έφτασε στον κομήτη 67Ρ/Τσουριούμοφ-Γκερασιμένκο τον Αύγουστο του 2014. Τον Νοέμβριο του ίδιου έτους απελευθέρωσε το διαστημικό όχημα προσεδάφισης Philae στην επιφάνεια του κομήτη. Το όχημα έφερε ένα όργανο μέτρησης που είχε τοποθετήσει ο Θανάσης Οικονόμου. Η αποστολή είχε προγραμματιστεί αρχικά να διαρκέσει έως το τέλος του Δεκεμβρίου 2015, αλλά η επιστημονική επιτροπή του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος έδωσε έγκριση να συνεχιστεί έως τα τέλη Αυγούστου 2016.

Σε ποιο ακριβώς σημείο βρίσκεται η αποστολή της Rοζέτας στον κομήτη;

Η προσεδάφιση του Philae δεν πήγε πολύ καλά. Η κάψουλα προσπάθησε να προσεδαφιστεί στην επιφάνεια του κομήτη «67Ρ/Τσουριούμοφ-Γκερασιμένκο». Από τον θάλαμο ελέγχου στη Γερμανία παρακολουθούσαμε την προσεδάφιση και όλα έδειχναν ότι πήγαιναν καλά. Τελικά δεν πήγαν όλα πολύ καλά, γιατί τα δύο συστήματα που ήταν πάνω στο σκάφος και έπρεπε να γαντζωθούν πάνω στον κομήτη δεν εργάστηκαν πολύ καλά και έτσι η κάψουλα έκανε αναπηδήσεις στο κενό. Η πρώτη αναπήδηση διήρκησε δύο ώρες, η δεύτερη λιγότερο έως ότου σταθεροποιηθεί στον κομήτη. Προσεδαφίστηκε σε μια χαράδρα, αλλά παρόλα αυτά βρισκόταν σ΄επαφή με τον δορυφόρο, τη «Ροζέτα», που ήταν σε τροχιά γύρω από τον κομήτη και άρχισε να μας δίνει πληροφορίες. Πολλά όργανα που ήταν πάνω στο σκάφος εργάστηκαν κανονικά, έβγαλαν φωτογραφίες από την επιφάνεια του κομήτη, έστελναν δεδομένα και συνέχισαν να εργάζονται για πολλές ώρες έως ότου τέλειωσαν οι μπαταρίες. Οι μπαταρίες ήταν προγραμματισμένες να γεμίζουν από το φωτοβολταϊκά που ήταν πάνω στο σκάφος, αλλά επειδή είχε πέσει σε χαράδρα είχε πολύ λίγη ώρα επαφή με τον Ήλιο. Έτσι, οι μπαταρίες δε κατάφεραν να φορτίσουν. Αργότερα πιστέψαμε ότι όταν ο κομήτης θα πλησίαζε περισσότερο προς τον Ήλιο, θα ήταν καλύτερα τα αποτελέσματα, αλλά η βελτίωση του τρόπου της φόρτισης των μπαταριών δεν ήταν η επιθυμητή. Η αποστολή συνεχίζεται κανονικά, αλλά ο κομήτης απομακρύνεται από τον Ήλιο. Ωστόσο, εξακολουθεί να μας δίδει πληροφορίες. Επειδή όμως οι αποστάσεις έχουν αρχίσει και γίνονται πολύ μεγάλες και η απομάκρυνση από τον Ήλιο δεν επιτρέπει την φόρτιση του σκάφους με ενέργεια θα μειωθούν πολύ γρήγορα και οι πληροφορίες, που λαμβάνουμε. Έτσι η αποστολή τις πρώτες ημέρες του επόμενου μήνα θα τερματιστεί. Ο δορυφόρος που στρέφεται γύρω από τον κομήτη και μας μετέφερε ως τώρα τις πληροφορίες από το Philae θα προσεδαφιστεί πάνω στον κομήτη και έτσι θα τελειώσει και η αποστολή της Ροζέτας.

Γιατί δεν επιστρέφει ο δορυφόρος;

Υπάρχουν σχέδια και ιδέες για αποστολές, να φτάσουμε σε κάποιον κομήτη, να μελετήσουμε την ύλη του και το σκάφος να επιστρέψει με το υλικό στην γη, προκειμένου να μελετηθούν τα ευρήματα στα εργαστήριά μας. Η προσεδάφιση του δορυφόρου στον κομήτη είναι μέρος του πειράματος για να μας χρησιμεύσει ως εμπειρία στις επόμενες αποστολές.

Υπάρχουν σχέδια για συμμετοχή σας σε προγράμματα και αποστολές στον Άρη;

(Γελάει) Σήμερα είμαι ογδόντα ετών. Η ηλικία μου δεν θα μου επέτρεπε συμμετοχή σε μελλοντικές αποστολές. Όμως ανεξάρτητα από μένα, οι αποστολές θα συνεχιστουν τόσο στον Άρη όσο και σε άλλα ουράνια σώματα του ηλιακού μας συστήματος. Εάν είμαι σε καλή υγεία θα προσπαθήσω να προσφέρω όσο μπορώ. Να σας πω ότι το 2001 είχα έτοιμο ένα όργανο για μια αποστολή της Ιαπωνίας σ΄έναν αστεροειδή. Αυτή ήταν η αποστολή της Ιαπωνίας, στην οποία είχε συμφωνήσει να συμμετάσχει και η ΝΑΣΑ. Όμως, για διάφορους λόγους, η ΝΑΣΑ αποφάσισε να καταργήσει τη δική της συμμετοχή και σ΄ εμένα έμεινε το όργανο. Πρόσφατα με ρώτησαν από τη ΝΑΣΑ εάν το όργανο υπάρχει και εάν είναι σε κατάσταση ετοιμότητας, ώστε να χρησιμοποιηθεί σε για κάποια αποστολή. Ακόμη δεν ξέρω για πού, αλλά γίνονται κάποιες προσπάθειες.

Ετοιμάζεστε για το εγχείρημα αποστολής στην Αφροδίτη;

Υπάρχει συνεργασία της Ρωσίας με τη ΝΑΣΑ για μια αποστολή στην Αφροδίτη. Η ΝΑΣΑ επέλεξε πέντε επιστήμονες για να συνεργαστούν από κοινού με τους Ρώσους συναδέλφους τους, στην προετοιμασία της αποστολής. Ανάμεσα στους πέντε ειδικούς της ΝΑΣΑ θα είμαι και εγώ. Έτσι έχω αρχίσει να πηγαίνω στη Μόσχα για την προετοιμασία αυτής της αποστολής.

Τι προβλέπει αυτή η αποστολή;

Αναμένεται να πραγματοποιηθεί το 2025 και προβλέπει την εξερεύνηση της Αφροδίτης. Στο παρελθόν οι Ρώσοι είχαν μεγάλες επιτυχίες με τις αποστολές στην Αφροδίτη, ενώ με τις αποστολές στον Άρη δεν τα πήγαν καλά. Θέλουμε να συνεχίσουμε την εξερεύνηση της Αφροδίτης, γιατί δεν έχουμε τις πληροφορίες που χρειάζονται για να κατανοήσουμε την εξέλιξη των πλανητών στο ηλιακό μας σύστημα. Τις πληροφορίες αυτές μπορούμε να λάβουμε μόνο με αποστολές.

Πώς οργανώνεται αυτή την αποστολή και τι δυσκολίες αντιμετωπίζετε;

Η ιδέα είναι να υπάρχει ένα σκάφος που να μπορεί να εργαστεί κάτω από τις συνθήκες που επικρατούν στην Αφροδίτη. Οι συνθήκες είναι τρομακτικές. Η θερμοκρασία στην επιφάνεια του πλανήτη είναι στους 500 βαθμούς Κελσίου και η ατμόσφαιρα είναι 100 φορές πιο πυκνή από αυτή της Γης. Καταλαβαίνει κανείς ότι κάτω από αυτές τις συνθήκες δεν μπορεί να αντέξει ο εξοπλισμός για μεγάλο χρονικό διάστημα. Υπολογίζουμε, λοιπόν, σε λίγες ώρες να καταφέρουμε να πάρουμε τις πληροφορίες και τα στοιχεία από την Αφροδίτη για να έχουμε μια διαφορετική εικόνα από τη σημερινή γι αυτόν τον πλανήτη.

Βρισκόμαστε κοντά στην αποστολή ανθρώπου στον Άρη;

Ο Άρης είναι ο πιο ενδιαφέρων πλανήτης του ηλιακού μας συστήματος. Έχουμε πραγματοποιήσει 43 αποστολές εκ των οποίων τα 2/3 έχουν αποτύχει. Τελευταία αποστολή ήταν μόλις τον Μάρτιο του 2016. Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Διαστήματος έχει στείλει ένα διαστημόπλοιο, που θα περιστρέφεται γύρω από τον Άρη και θα προσπαθήσει να προσεδαφιστεί στην επιφάνειά του. Δεν είναι εύκολες αυτές οι αποστολές. Το ενδιαφέρον όλων των επιστημόνων τού διαστήματος είναι πολύ μεγάλο, γιατί ο Άρης θα είναι ο πρώτος πλανήτης που θα επισκεφθεί ο άνθρωπος. Προτού γίνει όμως αυτό, θα γίνουν πολλές άλλες αποστολές, ώστε να επιτευχθεί στο τέλος η επανδρωμένη αποστολή στον πλανήτη. Το 2020 σχεδιάζουμε να σταλούν διαστημόπλοια που θα πάρουν δείγματα από την επιφάνεια του πλανήτη και στα πλαίσια της εξάσκησης θα επιστρέψουν στη Γη για να δούμε πώς είναι το όλο εγχείρημα της επιστροφής.

Η αποστολή στον Άρη διαρκεί τρία χρόνια. Χρειάζονται επτά με εννέα μήνες για να φτάσει εκεί ο άνθρωπος και άλλους τόσους για να επιστρέψει. Όμως, χρειάζεται και διάστημα ενός έτους για να συντονιστούν οι τροχιές του Άρη και της Γης, ώστε να μπορέσουν οι αστροναύτες να επιστρέψουν. Καταλαβαίνετε τι σημαίνει αυτό; Πρέπει να εξασφαλίσουμε τροφή, οξυγόνο και καύσιμα για την επιστροφή. Η γνώμη μου είναι ότι η ευκολότερη λύση είναι η μη επανδρωμένη πτήση που θα μπορεί να μεταφέρει τα υλικά, τα οποία χρειάζεται ο άνθρωπος -καύσιμα και οξυγόνο- ή ακόμη και κάποια να τα παράγει εκεί. Αυτό θα πάρει πολύ χρόνο.

Οι πρώτες αποστολές που μπορεί να γίνουν θα είναι από το 2030-40. Υπάρχουν όμως και άλλες δυσκολίες, που δεν είναι εύκολο να βρεις πάντα λύσεις. Όπως το πρόβλημα της ακτινοβολίας. Εδώ προστατευόμαστε από τις διάφορες ακτινοβολίες από την ατμόσφαιρα και το μαγνητικό πεδίο της Γης. Εκτός Γης δεν έχεις καμία τέτοια προστασία. Έτσι, οι αστροναύτες, εάν γίνει κάτι στον Ήλιο, θα είναι απροστάτευτοι. Θα είναι πολύ επικίνδυνο για τη ζωή τους.

Για τη διαστημική έρευνα στην Ελλάδα τι λέτε;

Η Ελλάδα είναι μέλος του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος από το 2005. Δεν γνωρίζω περισσότερες λεπτομέρειες για τη συμμετοχή της, αλλά αρκετοί Έλληνες επιστήμονες εργάζονται στον Οργανισμό στην Ολλανδία.

Έχουμε πολλούς επιστήμονες μετανάστες στο εξωτερικό;

Δυστυχώς και λυπούμαι πολύ γι αυτό που συμβαίνει. Παρακολουθώ την κατάσταση, όπου φωτισμένα μυαλά αναζητούν εργασία στην Ευρώπη, τον Καναδά, τις ΗΠΑ και αλλού. Πρέπει να αλλάξουν πολλά πράγματα για να διορθωθεί η κατάσταση, που να επιτρέπει να γίνει ανάπτυξη. Προς το παρόν είναι μεγάλη ζημιά για τη χώρα.

Τι εντυπώσεις έχετε από τη συμμετοχή σας στην επιτροπή «σοφών» για τα πανεπιστήμια;

Κάποτε προσπάθησα να βοηθήσω με τη συμμετοχή μου σε μια επιτροπή που αποτελείτο από γνωστούς καθηγητές, οι οποίοι εργάζονταν σε πανεπιστήμια και ερευνητικά ινστιτούτα στο εξωτερικό. Υπουργός Παιδείας εκείνη την εποχή ήταν η Μαριέττα Γιαννάκου. Κάναμε προτάσεις για το τι πρέπει να αλλάξει στα ελληνικά πανεπιστήμια. Δεν τις πήραν και τόσο πολύ υπ όψιν τους. Κάποιοι μας κακομίλησαν, μας φέρθηκαν άσχημα, μας έλεγαν «τι θέλετε εσείς από το εξωτερικό κι ανακατεύεστε στα δικά μας ζητήματα; Εσείς δεν τα ξέρετε, γιατί ζείτε αλλού». Είναι αλήθεια ότι ζούμε στο εξωτερικό, αλλά ξέρουμε τι πρέπει να γίνει για ν΄αλλάξει, να προοδεύσει, το ελληνικό πανεπιστήμιο. Αυτό συνεχίζεται και σήμερα. Μεταρρυθμίσεις δεν βλέπουμε κι αυτό έχει συνέπειες για τα πανεπιστήμια.

Το αστεροσκοπείο, που είχατε οραματιστεί για τους μαθητές και τους ερασιτέχνες αστρονόμους στον Όρλιακα στα Γρεβενά, θα γίνει;

Βρίσκομαι στην Ελλάδα προερχόμενος από την Κύπρο, όπου οι Κύπριοι θέλουν να στήσουν ένα αστεροσκοπείο στο Τρόοδος. Οι Κύπριοι το έχουν πάρει πολύ ζεστά το θέμα. Συναντήθηκα με τον Πρόεδρο της Κυπριακής Δημοκρατίας που μου υποσχέθηκε ότι θα προχωρήσει με ταχείς ρυθμούς η κατασκευή του. Αυτά στην Κύπρο, εν αντιθέσει με όσα γίνονται στην Ελλάδα, με το αστεροσκοπείο που θέλουμε να κατασκευάσουμε στον Όρλιακα και που έχουν περάσει δέκα χρόνια προσπαθειών και γραφειοκρατικών διαδικασιών στα υπουργεία. Συναντηθήκαμε με τον περιφερειάρχη για να λύσουμε τα όποια προβλήματα.

Δηλαδή χρειάζεται περισσότερος χρόνος για την κατασκευή του από μια… αποστολή στην Αφροδίτη;

(Γέλια) Ήμουν λίγο αφελής στην αρχή, γιατί δεν ήξερα την ελληνική γραφειοκρατία που είναι τρομερή, ακαταμάχητη. Και απορώ πώς μπορεί να γίνει ένα έργο στην Ελλάδα με όλες αυτές τις δυσκολίες. Όλο το σύστημα φαίνεται να είναι σε πολύ κεντρικό επίπεδο και να λύνονται προβλήματα μόνο στα υπουργεία. Θα μπορούσαν να γίνονται πολλά πράγματα στους δήμους και να μην χρειάζονται τα υπουργεία. Πάντως, διατηρώ την αισιοδοξία μου, ότι το έργο θα προχωρήσει και στο τέλος θα νικήσουμε τη γραφειοκρατία.

Εντοπίσατε… σημάδια του Θεού μέσα από τις αποστολές σας;

Εμείς αυτό που κάνουμε είναι να ψάχνουμε τη γειτονιά μας στο διάστημα. Να μάθουμε όσο περισσότερα μπορούμε. Ο καθένας έχει διαφορετικούς λόγους να πιστεύει σε κάτι. Φίλοι μου, αστροναύτες που πήγαν στο διάστημα όταν τους ρώτησαν εάν εκεί που πήγαν είδαν η συνάντησαν τον θεό, είπαν «όχι». Οπότε εγώ που δεν πήγα καν στο διάστημα, δεν μπορώ να σας πω περισσότερα γι αυτό.

Ο Θανάσης Οικονόμου γεννήθηκε το 1937 στον Ζιάκα Γρεβενών. Όπως λέει ο ίδιος, του άρεσε τις καλοκαιρινές νύχτες να παρατηρεί τον ουρανό από τις κορφές του Όρλιακα. Στα μέσα του εμφυλίου μαζί με άλλα παιδιά του χωριού έφυγαν από την Ελλάδα με τα πόδια, πέρασαν τα Αλβανικά σύνορα, έφτασαν στη Γιουγκοσλαβία κι έπειτα με τρένο στην Τσεχοσλοβακία. Η αγάπη του για τη Φυσική και τα Μαθηματικά ήταν ευδιάκριτη στους δασκάλους του. Τελείωσε το γυμνάσιο και σπούδασε Πυρηνική Φυσική στο Πανεπιστήμιο της Πράγας.

Αν και του δόθηκε η ευκαιρία να εργαστεί στη Μόσχα πήγε στις ΗΠΑ και από το 1981 εργάζεται στο Πανεπιστήμιο του Σικάγο. Διεξήγαγε βασική έρευνα στην Πυρηνική Φυσική, ειδικά σε φασματόμετρα σωματιδίων άλφα και ακτίνων-Χ. Πειραματικές συσκευές του λειτουργούν επί τόπου, ή έχουν κάνει μετρήσεις, σε διάφορα σώματα του ηλιακού συστήματος (Σελήνη, Άρης, Κρόνος, αστεροειδείς και κομήτες) σε ρωσικές, αμερικανικές, ευρωπαϊκές καθώς και ιαπωνικές διαστημικές αποστολές, όπως οι Surveyor, Apollo, Viking στη Σελήνη, Pathfinder, Spirit και Opportunity στον Άρη, Cassini/Huygens στον Κρόνο και Stardust.

Έχει λάβει πολλές διεθνείς διακρίσεις σε αναγνώριση της συμβολής του στη μελέτη του ηλιακού συστήματος και για τη συμμετοχή του σε διαστημικές αποστολές.

Τα καλοκαίρια επισκέπτεται τη γενέτειρά του.

http://physicsgg.me/2016/05/31/%ce%b8%ce%b1%ce%bd%ce%ac%cf%83%ce%b7%cf%82-%ce%bf%ce%b9%ce%ba%ce%bf%ce%bd%cf%8c%ce%bc%ce%bf%cf%85-%ce%b7-%ce%b1%cf%80%ce%bf%cf%83%cf%84%ce%bf%ce%bb%ce%ae-%cf%83%cf%84%ce%bf%ce%bd-%cf%80%ce%bb%ce%b1/

Ο αστροφυσικός Αθ. Οικονόμου αποκαλύπτει μυστικά της Αφροδίτης.

Πριν από μερικές ημέρες βρισκόταν στα άδυτα της ρωσικής διαστημικής υπηρεσίας, ως ένας από τους τρεις «σοφούς» της ΝΑΣΑ που έχουν αναλάβει την προετοιμασία της μη επανδρωμένης αποστολής που θα γίνει το 2027 στον πλανήτη Αφροδίτη. Σήμερα, το ΑΠΕ-ΜΠΕ τον συνάντησε στην Κοζάνη, στην έδρα της περιφέρειας δυτικής Μακεδονίας, όπου με ορισμένους πιστούς του συνεργάτες προσπαθεί να προωθήσει την υλοποίηση ενός οράματος ζωής: τη δημιουργία αστρονομικού πάρκου με αστεροσκοπείο, για ερασιτεχνικούς και επιστημονικούς σκοπούς, πάνω από το χωριό Ζιάκα Γρεβενών, στην κορυφή του Όρλιακα, όπου μικρός ατένιζε, τις νύκτες του καλοκαιριού, τον έναστρο ουρανό.

Πρόκειται για τον καθηγητή Αστροφυσικής του πανεπιστημίου του Σικάγου Θανάση Οικονόμου που, ως επιστήμονας, ευτύχησε να έχει λάβει μέρος σε όλες τις μεγάλες αποστολές για την εξερεύνηση του Διαστήματος και ειδικότερα του πλανήτη ‘Αρη. Πολλά από τα διαστημικά οχήματα και σκάφη έφεραν δικό του εξοπλισμό και όργανα μέτρησης, ενώ έχει συνεργαστεί με επιτυχία με τρεις κορυφαίες υπηρεσίες διαστήματος του κόσμου, τη ΝΑΣΑ, τη Ρωσική Διαστημική Υπηρεσία και την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Διαστήματος.

Ποιο είναι το πιο δύσκολο κομμάτι της αποστολής της Αφροδίτης; «Ότι θα έχουμε πολύ περιορισμένο ωφέλιμο χρόνο στην διάθεση μας για να συλλέξουμε στοιχεία. Μόνο τέσσερις ώρες. Κοιτάξτε στην επιφάνεια της Αφροδίτης, οι θερμοκρασίες αγγίζουν τους 460 βαθμούς Κελσίου και η πίεση στο περιβάλλον της ατμόσφαιρας της είναι 80 φορές μεγαλύτερη από αυτή που επικρατεί στην επιφάνεια της Γης. Η Αφροδίτη είναι ένας από τους πολύ σκληρούς πλανήτες, εάν τον συγκρίνουμε με τη Γη» λέει.

Με τα εκπληκτικά ελληνικά του, στην προφορά και την άρθρωση, παρότι ζει πάνω από εβδομήντα χρόνια εκτός Ελλάδας, εξηγεί: «Έχουμε βρει τον τρόπο που θα γίνει η προσεδάφιση του σκάφους στην επιφάνεια του πλανήτη και όλο το ενδιαφέρον συγκεντρώνεται τώρα στον ωφέλιμο χρόνο που θα υπάρξει προκειμένου τα όργανα του σκάφους να προλάβουν να στείλουν τα δεδομένα τους, πριν καταστραφούν από τις υψηλές θερμοκρασίες».

Στην επιχείρηση, συνεχίζει ο Θανάσης Οικονόμου, έχουμε προβλέψει την παρουσία ενός δορυφόρου που θα φωτογραφίσει, βλέποντας μέσα από τα σύννεφα, την επιφάνεια του πλανήτη, ενώ ταυτόχρονα θα λαμβάνει και θα αναμεταδίδει τις πληροφορίες τού μη επανδρωμένου οχήματος που θα έχει προσεδαφιστεί νωρίτερα στην επιφάνειά του.

Ο ίδιος εκφράζει την αισιοδοξία του για τη θετική έκβαση του εγχειρήματος της αποστολής στην Αφροδίτη, και πως γι’ αυτόν τον λόγο χρειάζεται τέσσερις φορές τον χρόνο να βρίσκεται στη Μόσχα όπου συζητούνται θέματα και λεπτομέρειες της προετοιμασίας κάθε σταδίου.

Για την επανδρωμένη αποστολή στον ‘Αρη, αποκαλύπτει ότι αυτό που μελετάται με εντατικό τρόπο από τους επιστήμονες, σε συνδυασμό με την εξέλιξη της τεχνολογίας και τη χρήση νέων υλικών, είναι η δημιουργία εκείνων των προϋποθέσεων, ώστε η αποστολή που θα φτάσει στον ‘Αρη, να μπορέσει να αξιοποιήσει τις τοπικές πρώτες ύλες που υπάρχουν άφθονες στον πλανήτη και να «κατασκευάσουν» επί τόπου τα καύσιμα που θα χρειαστούν για την επιστροφή του διαστημικού σκάφους στη Γη. Ως μικρότερου μεγέθους πρόβλημα θεωρείται η αποθήκευση η παραγωγή απαραίτητων εφοδίων, όπως νερό, οξυγόνο και φαγητό, αφού το ταξίδι στον κόκκινο πλανήτη μαζί με τον χρόνο επιστροφής υπολογίζεται περίπου στα 3 χρόνια. Ο χρόνος της επανδρωμένης αποστολής έχει υπολογιστεί να είναι το 2036.

Στο ερώτημα εάν είναι καλό ή κακό που βλέπουμε τελευταία χρόνια μεγάλες ιδιωτικές εταιρίες να λαμβάνουν μέρος της διαστημικής πίτας, με αποστολές στον διεθνή διαστημικό σταθμό, απαντά ότι «η ΝΑΣΑ προσπαθεί να μεταδώσει την τεχνολογία της στην εγχώρια βιομηχανία, και ότι δεν επιθυμεί στο μέλλον να τα κάνει όλα μόνη της». Εξήγησε ότι με αυτό τον τρόπο ενισχύει την ανάπτυξη της διαστημικής βιομηχανίας, ενώ πετυχαίνει να απελευθερώνει τεράστιους πόρους και σημαντικό ανθρώπινο δυναμικό, για άλλες πιο σύνθετες και περισσότερο πολύπλοκες έρευνες και αποστολές στο διάστημα.

Στις αποστολές του Διαστήματος, αν και εμπλέκονται εκατοντάδες ή χιλιάδες άνθρωποι από πολύ διαφορετικές επιστημονικές ειδικότητες, σε κάθε στάδιο της προετοιμασίας τους συνήθως δεν υπάρχει καμία παρέκκλιση από το αρχικό πλάνο έως την τελική ημερομηνία της εκτόξευσης. Κι αναφέρεται με πικρία στη δική μας πραγματικότητα και στα χρόνια που πέρασαν για την ίδρυση και λειτουργία του Αστρονομικού Πάρκου στον Όρλιακα Γρεβενών που ενώ όλες οι προβλεπόμενες ενέργειες ξεκίνησαν το 2007, σήμερα δέκα χρόνια μετά «έχουμε κάνει ελάχιστη πρόοδο». Είναι κοινός τόπος ότι αρχικά υπήρξαν προβλήματα σε ό,τι αφορά την παραχώρηση της δημοσίας έκτασης και το ρυμοτομικό σχέδιο που έπρεπε να γίνει και να εγκριθεί από τις αρμόδιες Αρχές, ενώ φαίνεται ότι ζητήματα που καθυστέρησαν σοβαρά την εξέλιξη του έργου ήταν και οι ενέργειες προηγούμενων αυτοδιοικητικών Αρχών που αντί να του δώσουν ώθηση, τελικά έθεσαν σε κίνδυνο την υλοποίηση του.

Όπως ανέφερε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο περιφερειάρχης Δυτικής Μακεδονίας Θόδωρος Καρυπίδης «εμείς τρέξαμε από την αρχή της θητείας μας όλες τις σοβαρές εκκρεμότητες του έργου, διευθετήσαμε το ρυμοτομικό του Αστρονομικού πάρκου σε άμεση συνεννόηση με το υπουργό Γ. Σταθάκη ως απαραίτητη προϋπόθεση και τις επόμενες ημέρες μέσω της διαχειριστικής Αρχής θα τρέξουμε την πρόσκληση ενδιαφέροντος για συμμετοχή φορέων στην υλοποίηση ταυ έργου, μέσω του προγράμματος ΕΣΠΑ». Ο Θόδωρος Καρυπίδης σημείωσε ότι επειδή θεωρεί «ότι η λειτουργία του πάρκου θα είναι πολύ σημαντική για τη δυτική Μακεδονία, η Περιφέρεια θα συνδράμει οικονομικά εάν χρειαστεί στη μελέτη βιωσιμότητας του έργου και σε όποιες εκκρεμότητες παρουσιαστούν στην πορεία υλοποίησής του».

Το αστρονομικό πάρκο θα περιλαμβάνει εκπαιδευτικά τηλεσκόπια και ραδιοτηλεσκόπια, ένα ερευνητικό τηλεσκόπιο που το μέγεθός του θα το κατατάσσει στη δεύτερη θέση, μετά από αυτό της Πελοποννήσου, και φυσικά ερασιτεχνικά τηλεσκόπια για σχολεία και ερασιτέχνες αστρονόμους στην παρατήρηση του ουρανού.

http://physicsgg.me/2017/10/13/%ce%bf-%ce%b1%cf%83%cf%84%cf%81%ce%bf%cf%86%cf%85%cf%83%ce%b9%ce%ba%cf%8c%cf%82-%ce%b1%ce%b8-%ce%bf%ce%b9%ce%ba%ce%bf%ce%bd%cf%8c%ce%bc%ce%bf%cf%85-%ce%b1%cf%80%ce%bf%ce%ba%ce%b1%ce%bb%cf%8d%cf%80/

Θανάσης Οικονόμου: Ο άνθρωπος που «βάφτισε» με ελληνικά ονόματα τον Αρη.

Είναι ο… νονός του πλανήτη Αρη και είναι Ελληνας. Είναι ο άνθρωπος χάρη στον οποίο η NASA «βάφτισε» περιοχές του Κόκκινου Πλανήτη με ελληνικά ονόματα, όπως Αγραφα, Καλαμπάκα, Ξάνθη και Τέμπη. Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου και συνεργάτης της NASA επί δεκαετίες, ο Θανάσης Οικονόμου έχει συμμετάσχει σε όλες τις αποστολές ρομποτικών ρόβερ στον Αρη από το 1997 ως το 2017, έχει κατασκευάσει όργανα που προσγειώθηκαν επιτυχώς στη Σελήνη τη δεκαετία του ’60, έχει μελετήσει τον Κρόνο και πλέον συνεργάζεται με την Αμερικανική Διαστημική Υπηρεσία για ένα νέο, φιλόδοξο, πλάνο: τις μελλοντικές αποστολές στον πλανήτη Αφροδίτη. Γεννημένος στην Ελλάδα και μεγαλωμένος στην Τσεχοσλοβακία ως παιδί του Εμφυλίου, κατάφερε να διαγράψει μια σπουδαία καριέρα στην Αμερική και να τιμηθεί με σημαντικές διακρίσεις. Σήμερα μιλάει στα «ΝΕΑ» με αφορμή την προσεδάφιση του «Preseverance» στον Αρη, ένα γεγονός που προκάλεσε παγκόσμιο ενθουσιασμό πριν από λίγες ημέρες.

Ο νυχτερινός ουρανός της δεκαετίας της ’40, όπως έλαμπε πάνω από το χωριό Ζιάκα στα Γρεβενά, ήταν η πρώτη εικόνα που τον έκανε να συλλογίζεται το Σύμπαν. Κι όμως, τα δύσκολα παιδικά χρόνια που έζησε, μια εποχή που σημαδεύθηκε από την Κατοχή και τον εμφύλιο πόλεμο, τον κράτησαν μακριά από τις σχολικές τάξεις. Ηταν ένας μικρός βοσκός που βοηθούσε την οικογένειά του, όταν βρέθηκε στην Τσεχοσλοβακία μαζί με άλλα παιδιά της Μακεδονίας κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου. Εκεί τελείωσε το σχολείο, σπούδασε Πυρηνική Φυσική αποφοιτώντας με άριστα από το Πανεπιστήμιο της Πράγας και εργάστηκε σε ερευνητικά κέντρα μέχρι που μερικά χρόνια αργότερα δέχθηκε μια δελεαστική πρόταση από την Αμερική: μια θέση εργασίας στο Διαστημικό Κέντρο του Πανεπιστημίου του Σικάγου, όπου λίγο καιρό νωρίτερα είχε ξεκινήσει ερευνητικά προγράμματα η NASA. Ηταν η αρχή μιας επιτυχημένης πορείας που συνεχίζεται για περισσότερο από μισόν αιώνα. Κατά τη διάρκειά της συμμετείχε σε δεκάδες αποστολές της NASA, της πρώην Σοβιετικής Ενωσης, της Ρωσίας, της Ιαπωνίας και της Ευρωπαϊκής Διαστημικής Υπηρεσίας. Ο ίδιος ανέπτυξε μια σχέση τόσο στενή με το Διάστημα που, όπως λέει, τον έκανε να χάσει τον «ρομαντισμό» του. «Οταν πλέον κοιτάζω το φεγγάρι, αυτό που βλέπω είναι απλώς τα τρία σημεία όπου βρίσκονται τα όργανα που έχω κατασκευάσει» εξηγεί.

Κι όμως, στην αρχή της σταδιοδρομίας του ο Θανάσης Οικονόμου δεν μπορούσε να φανταστεί πως μερικές δεκαετίες αργότερα θα έφτανε στο σημείο να γίνει ο έλληνας «νονός» του Αρη. «Είναι αλήθεια πως διάφορα μέρη του Αρη έχουν ονομασίες από ελληνικά νησιά ή από άλλα μέρη της Ελλάδας. Και αυτό έγινε μετά από δική μου πρόταση» εξηγεί στα «ΝΕΑ». Ηταν τον Οκτώβριο του 2005, λίγο πριν από τον εορτασμό της 28ης Οκτωβρίου και ενώ το ρομποτικό ρόβερ «Spirit» βρισκόταν ήδη στον πλανήτη Αρη, όταν ο Θανάσης Οικονόμου πρότεινε στη NASA να δώσουν σε κάποιους από τους τομείς του Κόκκινου Πλανήτη ονόματα εμπνευσμένα από την αντίσταση του ελληνικού λαού κατά της γερμανικής κατοχής.

Οι συνεργάτες του το δέχθηκαν, καθώς ο Θανάσης Οικονόμου ήταν ένα από τα πρόσωπα που είχαν συνεισφέρει επί δεκαετίες στην εξερεύνηση του Αρη. Και έτσι έγινε. Οι λέξεις «Αγραφα», «Καλάβρυτα», αλλά και το «ΟΧΙ» σημειώθηκαν στους χάρτες που μοιράστηκαν στην ομάδα της NASA με την υποσημείωση ότι… «28 October is Οchi day in Greece!», ενώ σε κάποια σημεία του μεγάλου κρατήρα «Ερεβος» δόθηκαν και άλλα ονόματα ελληνικών πόλεων ή οροσειρών. Ετσι ο Αρης απέκτησε τη δική του «Θεσσαλονίκη», τα «Τέμπη», την «Καλαμπάκα» και το «Λασίθι». «Η ονοματοδοσία περιοχών μάς βοήθησε να καταλαβαίνουμε μεταξύ μας για τι συζητάμε» λέει ο Θανάσης Οικονόμου. «Ενώ το «Spirit» κινούνταν στην επιφάνεια του Αρη, μπορούσαμε να συνεννοηθούμε για το προς τα πού θα θέλαμε να πάει στη συνέχεια» σημειώνει. Ετσι μπορούσαν να πουν για παράδειγμα ότι «το Spirit οδεύει για… Θεσσαλονίκη». «Αργότερα, δώσαμε κι άλλα ονόματα εμπνευσμένα από τη μυθολογία και τα ελληνικά νησιά. Και αυτά μένουν εκεί για πάντα» προσθέτει.

Το «Perseverance»

Εκεί όπου πριν από λίγες ημέρες προσαρειώθηκε το «Perseverance». «Το «Perseverance» συνεχίζει την εξερεύνηση του Αρη, η οποία ξεκίνησε τη δεκαετία του 1960 με τις πρώτες αποστολές που έγιναν τότε» εξηγεί ο Θανάσης Οικονόμου και συνεχίζει: «Σήμερα αυτή η εξερεύνηση έχεις τρεις βασικούς σκοπούς. Τη συλλογή δειγμάτων από περιοχές που εμφανίζουν τη μεγαλύτερη πιθανότητα να περιέχουν λιθώματα και την αποστολή αυτών των δειγμάτων πίσω στη Γη με κάποιο μελλοντικό διαστημόπλοιο. Τα δείγματα θα μελετηθούν λεπτομερώς στα καλύτερα εργαστήριά μας εδώ στη Γη ώστε να απαντήσουμε στο ερώτημα αν πραγματικά υπάρχει ζωή και αλλού ή αν είμαστε μόνοι μας στον κόσμο. Δεύτερος σκοπός του «Perseverance» είναι να προετοιμάσει το έδαφος για τις μελλοντικές αποστολές στον Αρη. Θα προσπαθήσει να παράξει οξυγόνο και υδρογόνο από τοπικές πηγές για τις ανάγκες των μελλοντικών αστροναυτών και επίσης για τα υγρά καύσιμα που χρειάζονται για την επιστροφή τους πίσω στη Γη. Τέλος, αυτό το ρομποτικό ρόβερ φέρει μαζί του και ένα ελικόπτερο για την ανάπτυξη τεχνολογίας για μελλοντικές χρήσεις στον Αρη».

Η στιγμή που το ρομποτικό ρόβερ προσεδαφιζόταν με ασφάλεια στον Κόκκινο Πλανήτη προκάλεσε κύματα ενθουσιασμού σε εκατομμύρια ανθρώπους που την παρακολουθούσαν από τους τηλεοπτικούς τους δέκτες. Για τον Θανάση Οικονόμου όμως ήταν μια γνώριμη εμπειρία. «Αυτή τη στιγμή την έχω ζήσει αρκετές φορές κατά τη διάρκεια της καριέρας μου. Είναι κάτι που δύσκολα περιγράφεται» σημειώνει. «Την πρώτη φορά, στην περίπτωση της Σελήνης στη δεκαετία του ’60, πήρε μόνο δευτερόλεπτα για να βεβαιωθούμε πως όλα πήγαν καλά. Στην περίπτωση του Αρη όμως αυτή η στιγμή διαρκεί έως και δέκα λεπτά και καταλαβαίνετε πόση ανακούφιση φέρνουν τα καλά μαντάτα. Υπάρχουν όμως και τα κακά μαντάτα, και αυτά είναι πολύ χειρότερα, διότι καταργούν ολόκληρη την προσπάθεια μιας δεκαετίας. Και εγώ έχω υποστεί και τις δύο αυτές τις περιπτώσεις» περιγράφει. «Πάντως βλέποντας εκείνη τη στιγμή στην τηλεόραση την προσεδάφιση του «Perseverance»rover, ήταν συγκινητικό, γιατί είδα όλους τους παλιούς γνωστούς μου στο πολύ γνωστό Control Room από τις προηγούμενες αποστολές» προσθέτει.

Στην Αφροδίτη

Ο Θανάσης Οικονόμου οδεύει αισίως για τα 84 του χρόνια, όμως ο ίδιος πιστεύει πως η ηλικία δεν παίζει ρόλο στην επιστήμη. Είναι ομότιμος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου από το 2018 και ασχολείται ακόμη ενεργά με το Διάστημα. Από το 2015 είναι ένα από τα πέντε μέλη της επιτροπής της NASA που διαπραγματεύεται με τη Διαστημική Υπηρεσία της Ρωσίας, την Roscosmos, για μια αποστολή στην Αφροδίτη. Παρ’ όλα αυτά δηλώνει κατηγορηματικά πως ο Αρης είναι ο αγαπημένος του πλανήτης. «Μετά τη Γη εννοείται» λέει και εξηγεί το γιατί: «Εχω αφιερώσει πολλά χρόνια για την εξερεύνησή του. Το πρώτο ρόβερ που εστάλη στον Αρη, το «Sojourner» της αποστολής Pathfinder το 1997, είχε πάνω του ένα μοναδικό επιστημονικό όργανο, το Alpha Proton X-ray Spectrometer, το οποίο είχε φτιάξει η ομάδα μου από το Πανεπιστήμιο του Σικάγου και μας έδωσε για πρώτη φορά πληροφορίες σχετικά με τα υλικά από τα οποία είναι φτιαγμένος ο Αρης. Συνεχίσαμε έπειτα με τη NASA τις αποστολές του «Spirit» και του «Opportunity», με τη δική μου συμμετοχή σε αυτά τα προγράμματα να διαρκεί από το 2004 μέχρι το τέλος της αποστολής το 2017. Κατά τη διάρκεια όλων αυτών των ετών έχω δημοσιεύσει πάρα πολλά άρθρα στα πιο σοβαρά διεθνή επιστημονικά περιοδικά σε σχέση με τη χημική σύσταση και τα ορυκτά που αποτελούν την επιφάνεια του Αρη, όπως και την ατμόσφαιρά του». Η αποστολή του 1997 θεωρήθηκε μια από τις μεγαλύτερες επιτυχίες της επιστήμης εκείνη την εποχή και ο ίδιος τιμήθηκε για το συγκεκριμένο επίτευγμα όχι μόνο από τη NASA αλλά και από άλλους φορείς στο εξωτερικό καθώς και στην πατρίδα του, την Ελλάδα.

Αποστολές

Υστερα από τόσα χρόνια ενασχόλησης με τον συγκεκριμένο πλανήτη είναι ένας από τους καταλληλότερους ανθρώπους για να απαντήσουν στο – σχεδόν πάνδημο – ερώτημα: Πόσο κοντά βρισκόμαστε στην πρώτη επίσκεψη του ανθρώπου στον Αρη; «Είναι μια δύσκολη ερώτηση» αποκρίνεται. «Μια επανδρωμένη αποστολή στον Αρη είναι πολύ πιο περίπλοκη από μια αποστολή στη Σελήνη». Χρειαζόμαστε έξι με οκτώ μήνες για να πάμε, άλλους τόσους για να γυρίσουμε και επίσης να παραμείνουμε στην επιφάνειά του για έναν χρόνο περιμένοντας να συγχρονιστεί η τροχιά του με την τροχιά της Γης ώστε να είναι μικρότερη η απόσταση. Ετσι χρειαζόμαστε περισσότερο οξυγόνο, νερό, τρόφιμα, καύσιμα, εξηγεί. «Αντιθέτως, το ταξίδι στη Σελήνη διαρκεί μόνο μερικές μέρες. Επίσης, μια επανδρωμένη αποστολή στον Αρη είναι πανάκριβη και θα απαιτήσει καινούργιες τεχνολογίες, τις οποίες ακόμη δεν τις κατέχουμε» συμπληρώνει, για να καταλήξει: «Είμαστε ακόμη δεκαετίες μακριά από μια τέτοια αποστολή. Εντούτοις έχουν ήδη αρχίσει οι προετοιμασίες για αυτόν τον στόχο, όπως προανέφερα, ενώ και οι νέες αποστολές για τη Σελήνη, που σύντομα θα έχουμε, σημαίνουν προετοιμασία και για αποστολές στον Αρη. Αξίζει να αναφέρουμε ότι γίνονται και προσπάθειες από πάμπλουτους για παρόμοιες αποστολές που ίσως τελικά φέρουν πιο κοντά την πρώτη επίσκεψη ανθρώπου στον Αρη».

Η συζήτηση με τον Θανάση Οικονόμου μοιάζει να έχει ανεξάντλητο ενδιαφέρον: δεν είναι απλώς ο Ελληνας που έχει ασχοληθεί περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον με τον Κόκκινο Πλανήτη, αλλά ένας άνθρωπος που έδωσε μάχη για να «αγγίξει τον ουρανό». Και τα κατάφερε: η μυθιστορηματική ζωή του ξεκίνησε από τη Ζιάκα Γρεβενών και έφτασε μέχρι το Διάστημα.

https://www.tanea.gr/2021/02/28/science-technology/thanasis-oikonomou-o-anthropos-pou-vaftise-me-ellinika-onomata-ton-ari/