Διονύσης Σιμόπουλος.

[Δροσος Γεωργιος]

Συνέντευξη του Διονύση Σιμόπουλου.

Ο επίτιμος διευθυντής του Ευγενιδείου Πλανηταρίου μιλά για τον Γαλαξία, τον Όρσον Γουέλς, τους εξωγήινους και το μέλλον των διαστημικών εξερευνήσεων.

Περισσότερα:

https://physicsgg.me/2016/12/10/%cf%83%cf%85%ce%bd%ce%ad%ce%bd%cf%84%ce%b5%cf%85%ce%be%ce%b7-%cf%84%ce%bf%cf%85-%ce%b4%ce%b9%ce%bf%ce%bd%cf%8d%cf%83%ce%b7-%cf%83%ce%b9%ce%bc%cf%8c%cf%80%ce%bf%cf%85%ce%bb%ce%bf%cf%85/

Το επεξεργάστηκε Οκτώβριος 25, 2023 ο Δροσος Γεωργιος

[Δροσος Γεωργιος]

Ιδρυση του Ευγενιδείου Πλανηταρίου

Λίγα μέτρα μακριά από την πολύβουη Λεωφόρο Συγγρού οι θεατές του Νέου Ψηφιακού Πλανηταρίου του Ιδρύματος Ευγενίδου παρακολουθούν ένα πραγματικά συναρπαστικό υπερθέαμα να εκτυλίσσεται μπροστά στα έκθαμβα μάτια τους. Ενα δράμα με σκηνικό το Σύμπαν, ηθοποιούς τα φαινόμενα του ουρανού και πλοκή την ιστορία της φύσης. Ενα δράμα, που καμιά περιγραφή, όσο γλαφυρή κι αν είναι, δεν μπορεί να αποδώσει πλήρως. Ενα ταξίδι στη γνώση, που δεν τελειώνει στις εντυπωσιακές προβολές του Πλανηταρίου, αλλά συνεχίζεται και στους άλλους χώρους του κτιριακού συγκροτήματος, όπως είναι η ξεχωριστή Διαδραστική Εκθεση Επιστήμης και Τεχνολογίας, που προσκαλεί τους μικρούς «εξερευνητές» σε έναν περίπατο-έκπληξη. Πρόκειται για ένα ευέλικτο διεπιστημονικό κέντρο με σημαντική αποστολή τη διάχυση των επιτευγμάτων της επιστήμης στο ευρύ κοινό με έναν απλό και κατανοητό τρόπο και να το διαφωτίσει σχετικά με τη φύση της επιστημονικής έρευνας.

Η δημιουργία του Ιδρύματος Ευγενίδου το 1956 ως ένα κοινωφελές μη κερδοσκοπικό ΝΠΙΔ οφείλεται στην υλοποίηση του οράματος που είχε ο Ευγένιος Ευγενίδης ώστε «να συμβάλει εις την εκπαίδευσιν νέων ελληνικής ιθαγενείας εν τω επιστημονικώ και τεχνικώ πεδίω». Ο Ευγενίδης δεν όριζε επακριβώς από τι επιθυμεί να απαρτίζεται το Ιδρυμα που δημιούργησε. Στη διάρκεια, όμως, της πενταετίας 1956-1961 η αείμνηστη αδελφή τού Ευγενίδη, η Μαριάνθη Σίμου, αποφάσισε τη δημιουργία μιας εστίας πολιτισμού, ενός κτιριακού συγκροτήματος ως πόλου έλξης για τους μαθητές και το ευρύ κοινό. Στις 15 Ιουνίου 1961 έγινε η θεμελίωση του συγκροτήματος που άρχισε να λειτουργεί στις 7 Ιουνίου του 1966. Μετά τον θάνατο της Σίμου, το 1981, την διαδέχθηκε ο στενός συνεργάτης και διάδοχος του Ευγένιου Ευγενίδη στον επιχειρηματικό χώρο, ο Νικόλαος Βερνίκος-Ευγενίδης, ενώ σήμερα την ευθύνη για την ανάπτυξη της νέας στρατηγικής του Ιδρύματος έχει ο κ. Λεωνίδας Δημητριάδης-Ευγενίδης, νέος πρόεδρος από το 2000 και συνεχιστής του έργου του ιδρυτή του τόσο στον επιχειρηματικό όσο και στον κοινωνικό στίβο.

Οι πρώτες δράσεις του Ιδρύματος

Από τις πρώτες δραστηριότητες του Ιδρύματος Ευγενίδου υπήρξε η συγγραφή και έκδοση μιας πλούσιας σειράς εξειδικευμένων τεχνικών βιβλίων, αφού από το 1956, και σε συνεχή συνεργασία με τα αρμόδια υπουργεία (Παιδείας, Εμπορικής Ναυτιλίας, Μεταφορών) το Ιδρυμα Ευγενίδου εκδίδει εκπαιδευτικά εγχειρίδια για τις διδακτικές ανάγκες Τεχνικών και Επαγγελματικών Λυκείων, Τεχνικών Σχολών και Σχολών του Εμπορικού Ναυτικού. Συνολικά μέχρι σήμερα το Ιδρυμα έχει επιμεληθεί τη συγγραφή και έκδοση 500 τίτλων βιβλίων σε περισσότερα από 50.000.000 αντίτυπα τα οποία διέθεσε στην πολιτεία σε τιμές πολύ χαμηλότερες του κόστους παραγωγής.

Εξίσου σημαντική προσφορά στη νεολαία είναι και η λειτουργία του θεσμού χορήγησης υποτροφιών για μεταπτυχιακές σπουδές αλλά και ένα συστηματικό πρόγραμμα δωρεών με στόχο να αυξηθούν οι ευκαιρίες για μόρφωση και επιτυχία στον επαγγελματικό στίβο, νέων από όλες τις κοινωνικές ομάδες. Επιπλέον, μια σύγχρονη και ενημερωμένη επιστημονική και τεχνική βιβλιοθήκη και μια μοναδική για τα ελληνικά δεδομένα της εποχής εκείνης συλλογή πειραμάτων Φυσικής, συμπλήρωνε την άμεση προσφορά του Ιδρύματος στους πολίτες της χώρας μας.

Το ευρύτερο κοινό, πάντως, γνώρισε το Ιδρυμα Ευγενίδου κυρίως μέσα από τη λειτουργία του Ευγενιδείου Πλανηταρίου, ενός χώρου μοναδικού στο είδος του στην Ελλάδα κι ένα από τα πλέον σύγχρονα Πλανητάρια της εποχής του. Ως πρώτος διευθυντής του Πλανηταρίου ανέλαβε το 1962 ο Δημήτριος Κωτσάκης, μετέπειτα καθηγητής στην έδρα της Αστρονομίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Η εγκατάσταση του Πλανηταρίου είχε ως βασική επιδίωξη την ποιοτική βελτίωση της επιστημονικής επιμόρφωσης του λαού μας, ενώ σε όλη αυτή την πρώτη περίοδο της λειτουργίας του, το Πλανητάριο έδωσε έμφαση στις παραστάσεις για τους τελειόφοιτους μαθητές της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Την ίδια περίοδο σημαντική ήταν επίσης και η προσφορά του αστρονόμου Κωνσταντίνου Χασάπη, ο οποίος, ως δεινός ομιλητής, συνέπαιρνε κυριολεκτικά το πολυπληθές ακροατήριό του. Το πρώτο Πλανητάριο του Ιδρύματος διέθετε μια αίθουσα με 240 θέσεις, κάτω από έναν ημισφαιρικό θόλο διαμέτρου 15 μέτρων. Το κύριο προβολικό του σύστημα ήταν ο «Παγκόσμιος Προβολέας» της εταιρείας Zeiss, ένα όργανο που αποτελείτο από 29.000 εξαρτήματα και έφερε πάνω του 150 μικρότερα προβολικά συστήματα. Ο Προβολέας, με ύψος 6 μέτρων και βάρος 2,5 τόνων, είχε τη δυνατότητα, μεταξύ άλλων, να προβάλλει όλα τα άστρα που μπορεί να δει το αβοήθητο μάτι και τις κινήσεις των πλανητών από οποιοδήποτε σημείο της Γης, καθώς και διάφορα άλλα ουράνια φαινόμενα. Μέσα από τις προβολές του Πλανηταρίου με θέματα για το Σύμπαν, εκατοντάδες χιλιάδες επισκέπτες όλων των ηλικιών ένιωσαν τη γοητεία ενός ταξιδιού στο Διάστημα.

Επιμορφωτικές εκπομπές με πολλά εκατομμύρια θεατές

Το καλοκαίρι του 1972 η Μαριάνθη Σίμου επέλεξε ως διάδοχο του Δημητρίου Κωτσάκη στη διεύθυνση του Πλανηταρίου τον Διονύση Σιμόπουλο, ο οποίος ήταν τότε διευθυντής του Πλανηταρίου Zeiss στο Κέντρο Τεχνών και Επιστημών της Λουιζιάνα, ενός από τα δέκα μεγαλύτερα πλανητάρια των ΗΠΑ. Ο Σιμόπουλος ανέλαβε τα καθήκοντά του τον Απρίλιο του 1973, και στα επόμενα χρόνια εισήγαγε διάφορες καινοτομίες στη μουσική, καλλιτεχνική και σκηνοθετική επένδυση των παραστάσεων του Πλανηταρίου. Συγχρόνως, χάρη στο προσωπικό ενδιαφέρον της Μαριάνθης Σίμου, η οποία διέθετε τα αναγκαία κεφάλαια, ανακαινίστηκε και ο οπτικοακουστικός εξοπλισμός με προβολείς ειδικών εφέ που αναπαριστούσαν δεκάδες διαφορετικά αστρονομικά φαινόμενα χάρη στα οποία οι παραστάσεις γίνονταν όλο και πιο θεαματικές με αποτέλεσμα την εντυπωσιακή αύξηση των θεατών του Πλανηταρίου.

Την ίδια περίοδο, το Ευγενίδειο Πλανητάριο συνέστησε το 1978 την European-Mediterranean Planetarium Association με σκοπό την ανάπτυξη των σχέσεων μεταξύ των μεγάλων Πλανηταρίων της Ευρώπης. Με τον ίδιο στόχο, 15 χρόνια αργότερα και σε συνεργασία με το Ευρωπαϊκό Νότιο Αστεροσκοπείο (ESO) δημιουργήθηκε μια ακόμη πανευρωπαϊκή επιστημονική οργάνωση με την επωνυμία «Ευρωπαϊκή Ενωση για την Αστρονομική Εκπαίδευση» (European Association for Astronomy Education).

Στα μέσα της δεκαετίας του 1980 οι παραστάσεις του Πλανηταρίου εμπλουτίστηκαν με τη χρήση ειδικών βιντεοπροβολέων πάνω σε μηχανικές βάσεις που παρουσίαζαν σε οποιαδήποτε τοποθεσία του θόλου εκατοντάδες αστρονομικά αντικείμενα και φαινόμενα αναλόγως με τη θεματολογία της παράστασης. Η πολυπλοκότητα των νέων παραστάσεων απαίτησε την εγκατάσταση ενός υψηλής τεχνολογίας ηχητικού συστήματος πολλαπλών διαύλων που οδηγούσε επίσης και τα υπολογιστικά συστήματα ελέγχου και αυτοματισμού των παραστάσεων.

Για να επιτευχθούν όλες αυτές οι καινοτομίες, απαιτήθηκαν μεγάλα ποσά που εγκρίθηκαν από τον πρόεδρο του Ιδρύματος Νικόλαο Βερνίκο-Ευγενίδη.

Παρ’ όλη, όμως, την αναβάθμισή του η σφαίρα επιρροής του Πλανηταρίου σταματούσε λίγα μόνο μέτρα από τις πόρτες του. Η διαπίστωση αυτή έστρεψε την προσοχή του Πλανηταρίου προς ένα ιδιαίτερα «μαζικό» μέσο επικοινωνίας και διάχυσης της επιστήμης, την τηλεόραση, με πρόσβαση σ’ ένα ευρύτερο κοινό απ’ αυτό που επισκέπτονταν τις παραστάσεις του. Κι έτσι σύντομα το Πλανητάριο μετατράπηκε σ’ ένα ενημερωτικό, εκλαϊκευτικό και εκπαιδευτικό κέντρο, αφού μόνο μέσω της πλατιάς συνεργασίας με την κοινωνία η λειτουργία του μπορούσε να πετύχει πραγματικά τον σκοπό της και να αναπτυχθεί. Στη διάρκεια της δεκαετίας του 1980 δημιουργήθηκαν πάνω από 500 επιμορφωτικές εκπομπές για την τηλεόραση σε πετυχημένες σειρές εκλαϊκευμένης επιστήμης, όπως «Κόκκινοι Γίγαντες και Ασπροι Νάνοι», «Στα Μονοπάτια των Αστρων», «Παράθυρο στο Σύμπαν» κ.λπ. που παρακολούθησαν συνολικά δεκάδες εκατομμύρια μικροί και μεγάλοι θεατές. Συγχρόνως η τελευταία δεκαετία του 20ού αιώνα βρήκε το Ευγενίδειο Πλανητάριο να διαμορφώνει νέους στόχους επικοινωνίας με το ευρύ κοινό με εκατοντάδες άρθρα σε εφημερίδες και περιοδικά που έγιναν τότε το κύριο μέσο εκλαϊκευμένης διάχυσης των νέων γνώσεων.

Στον 21ο αιώνα με διαδραστικές εκθέσεις

Με την έλευση του 21ου αιώνα, το Ιδρυμα Ευγενίδου ξεκίνησε να υλοποιεί μια φιλόδοξη προσπάθεια με τη δημιουργία ενός υπερσύγχρονου, δυναμικού εκπαιδευτικού πολυχώρου όπου το κοινό μπορεί να μαθαίνει, να εξερευνά και να ανακαλύπτει, μέσα από τη χρήση διαδραστικών μεθόδων, με τρόπο εποπτικό και ψυχαγωγικό. Το εμβαδόν του Νέου Ψηφιακού Πλανηταρίου είναι τριπλάσιο του παλαιού χώρου προβολών, ενώ ο νέος θόλος-οθόνη, διαμέτρου 25 μέτρων και επιφάνειας μεγαλύτερης των 950 τ.μ., είναι τριπλάσιος του αντίστοιχου θόλου στο παλαιό Πλανητάριο. Ενα ηχητικό σύστημα υψηλών προδιαγραφών (40.000 watt και 44 ηχεία) και μια πληθώρα νέων οπτικοπροβολικών συστημάτων δίνει στο Πλανητάριο τη δυνατότητα εκτός από τις διεθνείς υπερπαραγωγές, να παρουσιάζει και δικές του ψηφιακές παραγωγές υψηλών προδιαγραφών.

Τη θέση του ηλεκτρομηχανικού Αστρικού Προβολέα Zeiss του παλαιού Πλανηταρίου, που παραμένει ως μουσειακό έκθεμα, πήραν τα υπερσύγχρονα Ψηφιακά Συστήματα Αστρικών Προβολών «Εικονικής Πραγματικότητας» που καλύπτουν πλήρως τον θόλο. Τα χαρακτηριστικά αυτά αλλά και το γεγονός ότι το επίπεδο του χώρου είναι κεκλιμένο κατά 23,5 μοίρες, δημιουργούν στον θεατή μια μοναδική εμπειρία και την αίσθηση ότι «εμβαπτίζεται» στο προβαλλόμενο περιβάλλον. Τα συστήματα αυτά έχουν την ικανότητα να προσομοιώνουν τις κινήσεις των αντικειμένων αυτών δισεκατομμύρια χρόνια στο παρελθόν ή στο μέλλον, δίνοντας στους θεατές την ψευδαίσθηση μεταφοράς τους σε τρισδιάστατα ταξίδια στο εσωτερικό του γαλαξία μας, αλλά και πέρα απ’ αυτόν σε ολόκληρο το Σύμπαν των 100 δισεκατομμυρίων γαλαξιών.

Ο νέος και υπερσύγχρονος αυτός χώρος προβολών, που λειτουργεί από τον Νοέμβριο του 2003, είναι παράλληλα και ένα θολωτό κινηματοθέατρο μεγάλης επιφάνειας. Χάρη στην εγκατάσταση του συστήματος προβολής κινηματογραφικών ταινιών μεγάλης επιφάνειας, οι πολυδάπανες μεγάλες διεθνείς παραγωγές ταινιών τύπου Imax™ και Omnimax™ με ευρύτερο ψυχαγωγικό και εκπαιδευτικό ενδιαφέρον συνεχίζουν να ανανεώνονται τακτικά κάθε λίγους μήνες. Με το προβολικό αυτό σύστημα προβάλλονται ταινίες με δεκαπλάσια επιφάνεια εικόνας από τις ταινίες που προβάλλουν οι συμβατικοί κινηματογράφοι.

Το Ιδρυμα Ευγενίδου όμως δεν σταμάτησε στο Πλανητάριο, αλλά θέλησε να υποδεχθεί τον 21ο αιώνα δημιουργώντας και έναν πρότυπο εκθεσιακό χώρο με σκοπό να συμβάλλει στην εκπαίδευση των νέων Ελλήνων μέσα από μια σύγχρονη αντίληψη για τη διάδοση της γνώσης, διαδραματίζοντας ενεργό και ουσιαστικό ρόλο στη δημιουργία της επιστημονικής και τεχνολογικής συνείδησης των Ελλήνων στον 21ο αιώνα. Πατώντας κουμπιά, πληκτρολογώντας, γυρίζοντας διακόπτες, τραβώντας μοχλούς, αλλά και θαυμάζοντας, παρατηρώντας, συνδυάζοντας εικόνες και ήχους, οι επισκέπτες μπορούν να παρεμβαίνουν στο εκθεσιακό περιβάλλον. Βασική αρχή των νέων εκθεσιακών χώρων του Ιδρύματος είναι το τρίπτυχο «ακούω - ξεχνώ, βλέπω - θυμάμαι, ενεργώ - καταλαβαίνω».

Κι έτσι φαίνεται ότι είναι μάλλον αναμφισβήτητο πως το Ευγενίδειο Πλανητάριο, και γενικότερα το Ιδρυμα Ευγενίδου, θα συνεχίσει να ανανεώνεται συνεχώς και να λειτουργεί όπως πάντα ως πηγή πληροφοριών για την επιστημονική γνώση, ενώ οι τεχνολογίες του μέλλοντος θα συνεχίσουν να καθορίζουν τον τρόπο με τον οποίο θα παρουσιάζονται και θα ερμηνεύονται τα επιτεύγματα της επιστήμης στο ευρύ κοινό. Το κυριότερο όμως είναι ότι το Ιδρυμα Ευγενίδου, χωρίς καμία κρατική επιχορήγηση, θα συνεχίσει να εμπνέει, να συναρπάζει και να ερεθίζει τη φαντασία των επισκεπτών του σχετικά με τα μυστήρια του Σύμπαντος, αλλά και της θέσης του ανθρώπου μέσα σ’ αυτό

* Ο κ. Διονύσης Π. Σιμόπουλος είναι επίτιμος διευθυντής του Ευγενιδείου Πλανηταρίου.

http://www.kathimerini.gr/889268/article/epikairothta/ellada/idrysh-toy-eygenideioy-planhtarioy

Το επεξεργάστηκε Οκτώβριος 25, 2023 ο Δροσος Γεωργιος

[Δροσος Γεωργιος]

Θεωρία των Πάντων;

Στις αρχές του μήνα, με την ευκαιρία των γενεθλίων του Αϊζακ Ασίμοφ, ενός από τους μεγαλύτερους συγγραφείς εκλαϊκευμένης επιστήμης και επιστημονικής φαντασίας, ξαναδιάβασα μερικά από τα πιο ενδιαφέροντα διηγήματά του σχετικά με τον θάνατο αλλά και με τη γέννηση του Σύμπαντος. Φαίνεται, μάλιστα, ότι τέτοιου είδους διηγήματα δεν απέχουν πολύ από ορισμένες επιστημονικές θεωρίες που έχουμε διαμορφώσει τελευταία και οι οποίες μοιάζουν πράγματι με επιστημονική φαντασία. Πάρτε, για παράδειγμα, τις θεωρίες εκείνες που φαίνεται ότι μπορούν να μας αποκαλύψουν τις πρώτες απειροελάχιστες στιγμές της γένεσης με βάση τις παρατηρήσεις και τα πειράματα που έχουν γίνει μέχρι τώρα.

Σύμφωνα με τις θεωρίες αυτές το Σύμπαν την εποχή εκείνη είχε μία απροσδιόριστη χρονική διάρκεια ύπαρξης, αφού η διάσταση του χρόνου εξομοιώνονταν κατά κάποιον τρόπο με μία από τις διαστάσεις του χώρου. Αυτό που υπήρχε στον περιορισμένο εκείνο χώρο, που ήταν μικρότερος από το μέγεθος ενός πρωτονίου, δεν ήταν παρά ένας «κβαντικός αφρός», ενώ το Σύμπαν στο οποίο ζούμε τώρα αποτελούσε τότε ένα μικροσκοπικό μόνο κομμάτι του αφρού. Οπότε κάποια στιγμή, ωθούμενο από μία τυχαία κβαντική διακύμανση, το κοσμικό ρολόι άρχισε να χτυπάει ξεκινώντας έτσι τη διαστολή του Σύμπαντος.

Η Κβαντική Μηχανική επιτρέπει την παράξενη αυτή διαδικασία σύμφωνα με την οποία δύο εικονικά (virtual) σωματίδια μπορούν να δημιουργηθούν δανειζόμενα την ενέργεια που απαιτεί η δημιουργία τους από το κενό (από το «τίποτα» δηλαδή). Με την προϋπόθεση όμως ότι τα δύο αυτά σωματίδια θα εξαϋλωθούν σ’ ένα απειροελάχιστα μικρό χρονικό διάστημα μετά τη δημιουργία τους επιστρέφοντας έτσι στο «κενό» (στο «τίποτα») την ενέργεια που είχαν δανειστεί απ’ αυτό.

Μ’ αυτόν τον τρόπο δηλαδή έχουμε τη δημιουργία του Σύμπαντος από το «τίποτα» (ex nihilo).

Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή τη στιγμή της γέννησης του Σύμπαντος οι έξι από τις ελεύθερες διαστάσεις που υπήρχαν τότε «διπλώθηκαν» στο εσωτερικό τους «καταπίνοντας» κατά κάποιον τρόπο τον ίδιο τους τον εαυτό. Έκτοτε οι επιπλέον αυτές διαστάσεις βρίσκονται «φυλακισμένες» στο εσωτερικό απειροελάχιστα μικροσκοπικών «σφαιριδίων» και συνοδεύουν «αόρατα» κάθε σημείο των κατανοητών σε όλους μας σημερινών τεσσάρων διαστάσεων του Σύμπαντος. Κάθε γεωμετρικό σημείο του χώρου είναι στην πραγματικότητα και μια υπερσφαίρα έξι διαστάσεων τόσο μικρή, ώστε ακόμη και ένα πρωτόνιο να είναι συγκριτικά τεράστιο. Η διάσπαση, όμως, των έξι επί πλέον διαστάσεων θα απαιτούσε τόση ενέργεια όση και αυτή τούτη η γέννηση του Σύμπαντος!

Η χρήση περισσότερων διαστάσεων δεν είναι κάτι το καινούργιο στη φυσική, αφού έγινε για πρώτη φορά το 1919 από τον Πρώσο καθηγητή Θίοντορ Καλούζα (1885-1954) όταν αποφάσισε να επιλύσει τις εξισώσεις της Γενικής Σχετικότητας με την προσθήκη πέντε διαστάσεων αντί των τεσσάρων που γνωρίζουμε σήμερα. Η λύση αυτή είχε σαν αποτέλεσμα να βρεθούν οι ίδιες λύσεις που έβγαζε η επίλυση των εξισώσεων της τετραδιάστατης σχετικότητας με τη διαφορά ότι στα αποτελέσματα αυτών των λύσεων παρουσιάζονταν επιπροσθέτως και οι εξισώσεις της θεωρίας του ηλεκτρομαγνητισμού. Ο ηλεκτρομαγνητισμός δηλαδή έμοιαζε να είναι το αποτέλεσμα της «αόρατης» πέμπτης διάστασης του χωρόχρονου. Το 1926 μάλιστα ο Σουηδός μαθηματικός Οσκαρ Κλάιν (1894-1977) κατόρθωσε να αποδείξει τον τρόπο με τον οποίο η πέμπτη αυτή διάσταση θα μπορούσε να είναι υπαρκτή και συγχρόνως αόρατη.

Η σκέψη που κάνουν οι σύγχρονοι φυσικοί είναι ότι όπως και η βαρύτητα το ίδιο και οι άλλες τρεις δυνάμεις της φύσης ίσως να δημιουργούνται κι αυτές από χωροχρονο-παραμορφώσεις. Για να εξηγηθεί όμως η ύπαρξη των δυνάμεων αυτών χρειαζόμαστε την ύπαρξη έξι ή επτά πρόσθετων διαστάσεων.

Αν η θεωρία αυτή αληθεύει, ζούμε σε ένα Σύμπαν δέκα ή ακόμη και ένδεκα διαστάσεων!

Γιατί η μόνη θεώρηση του Σύμπαντος που φαίνεται σήμερα ότι ίσως μπορέσει σύντομα να συνδέσει την Κβαντομηχανική με τη Γενική Σχετικότητα είναι η Θεωρία-Μ των Υπερχορδών.

Σύμφωνα λοιπόν με τη Θεωρία των Υπερχορδών τα σωματίδια της ύλης (τα φερμιόνια) και των δυνάμεων (τα μποζόνια) δεν αντιμετωπίζονται απλώς ως απειροελάχιστα «σημεία» αλλά ως μονοδιάστατες «θηλιές» ή «χορδές» κάθε μία από τις οποίες έχει μήκος 10-33 εκατοστά (το μήκος του Πλανκ) αλλά μηδενικό πάχος και πάλλεται με διαφορετικό τρόπο. Σ’ αυτή τη θεώρηση η ύλη και οι δυνάμεις ενοποιούνται σε μία και μοναδική φυσική ύπαρξη, αυτή των χορδών, και διαφοροποιούνται μόνο όσον αφορά τις «νότες» που παίζει κάθε χορδή. Μ’ αυτόν τον τρόπο η Θεωρία των Υπερχορδών έχει τη δυνατότητα να ενώσει την Κβαντομηχανική με τη Γενική Σχετικότητα σε μία και μοναδική Ενοποιημένη Θεωρία Πεδίου που περιγράφει τη βαρύτητα ως μία κβαντισμένη δύναμη κάτω όμως από μία κατάσταση «υπερσυμμετρίας».

Ωστόσο, παρόλο που έως τώρα η θεώρηση αυτή παρουσιάζει μία από τις καλύτερες αντιλήψεις που έχουμε για τη φύση και την ενοποίηση των δυνάμεων και της ύλης, εντούτοις η σύγχρονη επιστήμη δεν διαθέτει ακόμη τα κατάλληλα εργαλεία μαθηματικής ανάλυσης που θα μπορούσαν να μας βοηθήσουν στην πλήρη ανάπτυξή της. Όπως χαρακτηριστικά λέγεται, πρόκειται για «μια θεωρία του 21ου αιώνα, η οποία ανακαλύφθηκε νωρίτερα από την εποχή της»! Μια θεωρία που πολλοί ονομάζουν «Θεωρία των Πάντων».

http://physicsgg.me/2017/01/16/%ce%b8%ce%b5%cf%89%cf%81%ce%af%ce%b1-%cf%84%cf%89%ce%bd-%cf%80%ce%ac%ce%bd%cf%84%cf%89%ce%bd/

Το επεξεργάστηκε Οκτώβριος 25, 2023 ο Δροσος Γεωργιος

[Δροσος Γεωργιος]

O Διονύσης Σιμόπουλος «κρυφακούει» τα βαρυτικά κύματα.

Ήταν η ανακάλυψη των Βαρυτικών Κυμάτων το «χρονικό ενός προαναγγελθέντος αστρικού θανάτου»; Ο ίδιος ο Άλμπερτ Αϊνστάιν είχε προβλέψει την ύπαρξή τους, στη Θεωρία της Γενικής Σχετικότητας, ήδη από το μακρινό 1915.

Πράγματι ο Einstein παρουσίασε για πρώτη φορά τη Γενική Θεωρία της Σχετικότητας στην Πρωσική Ακαδημία Επιστημών στις 25 Νοεμβρίου 1915 ενώ, τέσσερα χρόνια αργότερα, ο Άγγλος αστρονόμος Arthur Eddington, σε μια ομιλία που έκανε στη Βασιλική Εταιρεία της Αγγλίας στις 6 Νοεμβρίου 1919, επιβεβαίωσε την πρόβλεψη της Γενικής Σχετικότητας για την εκτροπή του αστρικού φωτός από τον Ήλιο, την οποία είχε παρατηρήσει ο ίδιος στη διάρκεια μιας ολικής έκλειψης του Ήλιου μερικούς μήνες νωρίτερα, στις 29 Μαΐου 1919. Κι έτσι, μ’ αυτό το έργο ο Einstein έδωσε μία διαφορετική τροπή στην εξέλιξη των ιδεών μας για τον χώρο, τον χρόνο και τη βαρύτητα. Άλλωστε, όλα αυτά τα χρόνια, η βαρυτική του θεωρία έχει γίνει αποδεκτή ως η πιο ικανοποιητική απ’ όλες τις άλλες.

Περισσότερα:

http://physicsgg.me/2017/01/29/o-%ce%b4%ce%b9%ce%bf%ce%bd%cf%8d%cf%83%ce%b7%cf%82-%cf%83%ce%b9%ce%bc%cf%8c%cf%80%ce%bf%cf%85%ce%bb%ce%bf%cf%82-%ce%ba%cf%81%cf%85%cf%86%ce%b1%ce%ba%ce%bf%cf%8d%ce%b5%ce%b9-%cf%84%ce%b1/

Το επεξεργάστηκε Οκτώβριος 25, 2023 ο Δροσος Γεωργιος

[Δροσος Γεωργιος]

«Μάννα εξ ουρανού…»

Μόλις πριν από μερικές ημέρες ανακοινώθηκε ότι τον ερχόμενο Ιούνιο θα γίνει η εκτόξευση και η τοποθέτηση του δορυφόρου Hellas Sat 3, που έχει το μέγεθος ενός λεωφορείου, στο «οικόπεδο» που διαθέτει η χώρα μας στο Διάστημα.

Μετά την εκτόξευσή του θα είναι ο μεγαλύτερος ευρωπαϊκός δορυφόρος σε τροχιά και θα ελέγχεται από Ελληνες μηχανικούς στο Κορωπί.

Κι όμως, απασχολημένοι από την καθημερινότητά μας, πολλές φορές δεν είμαστε σε θέση ν’ αναγνωρίσουμε τα όρια των σύγχρονων αυτών εξερευνήσεων του ανθρώπου και των δυνατοτήτων που μας έχουν δοθεί από την παρουσία των μηχανών μας στο Διάστημα. Δεν θα ’ταν υπερβολή, για παράδειγμα, αν λέγαμε ότι ο βασικότερος παράγοντας στη διαμόρφωση του σύγχρονου πολιτισμού μας είναι οι τηλεπικοινωνίες, με κύριο μοχλό της ανάπτυξης αυτής τους τηλεπικοινωνιακούς δορυφόρους που κυριολεκτικά έχουν επιφέρει μια πραγματική επανάσταση στον τρόπο της ζωής μας.

Ο πρώτος τηλεπικοινωνιακός δορυφόρος είχε την ονομασία «Ηχώ». Ηταν ένα τεράστιο διαστημικό μπαλόνι που απλώς αντανακλούσε τα σήματα που έπαιρνε από τη Γη. Αντίθετα ο επόμενος δορυφόρος, ο «Telestar», που τέθηκε σε τροχιά το 1962, ενίσχυε τα σήματα αυτά πριν τα αναμεταδώσει στη Γη. Το 1965 εκτοξεύτηκε ο πρώτος γεωστατικός τηλεπικοινωνιακός δορυφόρος, ο «Εarly Bird», που είχε την ίδια ταχύτητα με την οποία περιστρέφεται η Γη μας και γι’ αυτό παρέμενε διαρκώς πάνω από το ίδιο σημείο της γήινης επιφάνειας. Το ίδιο έτος άρχισε να λειτουργεί και ο πρώτος δορυφόρος του διεθνούς δορυφορικού συστήματος τηλεπικοινωνιών «Intelsat».

Σήμερα το διεθνές αυτό δίκτυο περιλαμβάνει εκατοντάδες επίγειους σταθμούς μετάδοσης και λήψης των δορυφορικών σημάτων σε όλες σχεδόν τις χώρες του κόσμου, με δυνατότητα χιλιάδων ταυτόχρονων τηλεφωνικών συνδέσεων και εκατοντάδων τηλεοπτικών προγραμμάτων. Από το 1976, μάλιστα, καθιερώθηκε κι ένα εκτεταμένο σύστημα παγκόσμιας τηλεναυτιλίας με τη βοήθεια των δορυφόρων GPS, που έχουν τη δυνατότητα με απλές συσκευές να εντοπίσουν και να καθοδηγήσουν αεροπλάνα, πλοία και αυτοκίνητα σε οποιοδήποτε σημείο της Γης.

Από πλευράς πληροφόρησης, δηλαδή, ζούμε πραγματικά σ’ ένα «Παγκόσμιο Χωριό».

Επιπλέον οι μετρήσεις των τεχνητών δορυφόρων και ο εντοπισμός πηγών ρύπανσης του περιβάλλοντος από βιομηχανίες και πλοία, είναι επίσης μια σπουδαία βοήθεια στην προσπάθειά μας να κρατήσουμε τον πλανήτη μας καθαρό.

Γιατί η αλόγιστη καταστροφή του γήινου φυσικού πλούτου μάς απειλεί με οικολογική καταστροφή, όχι μόνο τοπική, αλλά και σε πλανητική κλίμακα.

Εχουμε ήδη επισημάνει καταστροφές τεραστίων διαστάσεων στο στρώμα του όζοντος, ενώ άλλες μετρήσεις υπολογίζουν ότι το διοξείδιο του άνθρακα έχει αυξηθεί από τις διάφορες ανθρώπινες δραστηριότητες κατά 25% τα τελευταία 100 χρόνια. Δημιουργούνται έτσι συνθήκες «θερμοκηπίου» με αποτέλεσμα την αύξηση της μέσης θερμοκρασίας της Γης, με πολυποίκιλες επιπτώσεις στο οικοσύστημα του πλανήτη μας. Η εύθραυστη κατάσταση της ατμόσφαιρας έκανε ιδιαίτερη εντύπωση στους αστροναύτες που παρατήρησαν από πρώτο χέρι την τεράστια αυτή καταστροφή.

Γιατί από εκεί ψηλά βλέπει κανείς πόσο λεπτό είναι το στρώμα της γήινης ατμόσφαιρας αφού, σε συγκριτικό μέγεθος, δεν έχει καν το πάχος που έχει το κέλυφος ενός αυγού.

Από την άλλη πλευρά οι διάφοροι τεχνητοί δορυφόροι εκμετάλλευσης των γήινων πόρων μάς έχουν βοηθήσει στη διερεύνηση των γεωργικών καλλιεργειών, των θαλάσσιων και υπόγειων θησαυρών της φύσης και στην επιστημονική μελέτη του πλανήτη μας. Οι ειδικές συσκευές που μεταφέρουν οι δορυφόροι τηλεπισκόπησης της Γης μάς επιτρέπουν να κάνουμε συγκριτικές μελέτες για την κατάσταση των αγροτικών καλλιεργειών, την ποσότητα και την ποιότητα των αγροτικών προϊόντων, και την ποσότητα των χιονοπτώσεων και των υδάτινων αποθεμάτων. Η λειτουργία των δορυφόρων αυτών έχει βοηθήσει ιδιαίτερα στην καλύτερη χρήση των εδαφών και των φυσικών πόρων, όπως επίσης και στη βιομηχανική παραγωγή και σε εκατοντάδες άλλες ανθρώπινες δραστηριότητες. Οι διάφορες εφαρμογές υψηλής τεχνολογίας, όπως είναι η πληροφορική και οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές, αποτελούν σήμερα μία ακόμη ένδειξη της τεχνολογικής ανάπτυξης που οφείλεται κυρίως στις τεράστιες σμικρύνσεις που απαιτούσε η εξοικονόμηση χώρου στις διαστημοσυσκευές. Ακόμη και η ιατρική, η τέχνη και η αρχαιολογία είχαν άμεσα οφέλη από τη διαστημική τεχνολογία.

Εν κατακλείδι δεν θα ’ταν καθόλου υπερβολή να πούμε ότι καθένας από μας χρησιμοποιεί καθημερινά δεκάδες αντικείμενα τα οποία προέρχονται από τις διαστημικές μας δραστηριότητες.

Και ίσως να αποδειχθεί ότι ο μεγαλύτερος θησαυρός απ’ όλους, το πιο αμύθητο μαργαριτάρι από τις εξερευνήσεις μας στο Διάστημα είναι η συνειδητοποίηση ότι ζούμε σ’ ένα νησί απομονωμένο σε μια εβενόχρωμη θάλασσα.

http://physicsgg.me/2017/03/12/%ce%bc%ce%ac%ce%bd%ce%bd%ce%b1-%ce%b5%ce%be-%ce%bf%cf%85%cf%81%ce%b1%ce%bd%ce%bf%cf%8d/

Το επεξεργάστηκε Οκτώβριος 25, 2023 ο Δροσος Γεωργιος

[Δροσος Γεωργιος]

Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων.

Την ερχόμενη Τρίτη, 13 Ιουνίου, στο Ίδρυμα Ευγενίδου παρουσιάζεται ένα βιβλίο που περιέχει την λεπτομερή περιγραφή ενός περίφημου Μηχανισμού ο οποίος θεωρείται ευρέως ως ένα από τα σημαντικότερα αρχαία τεχνουργήματα που έχουν ανακαλυφθεί έως σήμερα. Πρόκειται για το βιβλίο με τίτλο «Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων». Συγγραφέας και επιμελητής του ο καλλιτεχνικός φωτογράφος Κωστής Στήκας, ενώ το βιβλίο αυτό αποτελεί μία πραγματικά αξιόλογη προσθήκη στην ελληνική αλλά και στην ξένη βιβλιογραφία πάνω στο θέμα. Μια απλή ματιά στον κατάλογο των περιεχομένων του αρκεί για να καταλάβει κάποιος τον πλούτο των γνώσεων που περιλαμβάνεται στις 200 σελίδες του. Όλη η ιστορική και επιστημονική γνώση για τον Μηχανισμό βρίσκεται συγκεντρωμένη στις 28 συνεντεύξεις του καλαίσθητου αυτού βιβλίου οργανωμένη σε πέντε ενότητες, ενώ η ιστορία που περιγράφεται στο βιβλίο αυτό ξεκίνησε γύρω στο έτος 70 π.Χ.

Περισσότερα:

http://www.kathimerini.gr/913479/gallery/epikairothta/ellada/o-mhxanismos-twn-antiky8hrwn

Το επεξεργάστηκε Οκτώβριος 25, 2023 ο Δροσος Γεωργιος

[Δροσος Γεωργιος]

Το καλοκαιρινό τρίγωνο.

Στη διάρκεια των καλοκαιρινών μας διακοπών το μεγάλο «Καλοκαιρινό Τρίγωνο» αποτελεί την απαραίτητη συντροφιά μας, αφού τα τρία λαμπερά άστρα που το σχηματίζουν είναι τόσο εύκολα αναγνωρίσιμα όσο και η Μεγάλη Άρκτος στον βόρειο ουρανό κι ο Ωρίωνας τον χειμώνα. Είναι άλλωστε πάρα πολύ δύσκολο για οποιονδήποτε που στρέφει το βλέμμα του στον καλοκαιρινό ουρανό να μην εντοπίσει αμέσως τα τρία λαμπερά άστρα που ανήκουν σε διαφορετικούς αστερισμούς και καλύπτουν την κεντρική περιοχή της έναστρης νύχτας.

Το πρώτο άστρο του τριγώνου στον αστερισμό του Κύκνου βρίσκουμε τον Ντένεμπ (άλφα Κύκνου) που σημαδεύει την ουρά του, ενώ τα πιο αμυδρά του άστρα σχηματίζουν τα απλωμένα του φτερά και τον μακρόστενο λαιμό του σε μία μορφή που μοιάζει με σταυρό και γι’ αυτό ονομάζεται σήμερα και Βόρειος Σταυρός. Πιο ‘κει ο μικρότερος αστερισμός της Λύρας χαρακτηρίζεται από το λαμπρό άστρο Βέγα (άλφα Λύρας), που αποτελεί το δεύτερο άστρο του τριγώνου και περιβάλλεται από έναν δίσκο υλικών που μάλλον πρόκειται για τα πρώτα στάδια της δημιουργίας ενός νέου πλανητικού συστήματος. Το τρίτο λαμπρό άστρο του τριγώνου βρίσκεται στον αστερισμό του Αετού και ονομάζεται Αλταΐρ (άλφα Αετού), η περιστροφή του οποίου είναι τόσο γρήγορη ώστε έχει σχήμα αυγού.

Ο αστερισμός του Αετού αποτελείται από 120 περίπου ορατά στο γυμνό μάτι άστρα ενώ με το τηλεσκόπιο μπορούμε επίσης να διακρίνουμε αρκετά πλανητικά νεφελώματα και αστρικά σμήνη. Γνωστός από την αρχαιότητα ως Αετός, Πτηνό ή Γύπας ο αστερισμός αυτός ονομάστηκε προς τιμή του βασιλιά των πουλιών και είναι περισσότερο συνδεδεμένος με τον Δία, γι’ αυτό και ονομάζονταν «Διός Όρνις». Οι Άραβες του έδωσαν το όνομα «Αλ Νασρ Αλ Ταΐρ» που σημαίνει «Ιπτάμενος Αετός» και απ’ αυτό το όνομα προέρχεται σήμερα το όνομα του «Αλταΐρ», του λαμπρότερου άστρου του που είναι επίσης και το 12ο λαμπρότερο άστρο στον ουρανό.

Ο αστερισμός του Αετού έχει αρκετά μεγάλη έκταση και χωρίζεται στα δύο από τον ουράνιο ισημερινό. Στις αρχικές αναπαραστάσεις περιλαμβάνονταν σ’ αυτόν και ο Γανυμήδης, ο όμορφος νεαρός έφηβος της Τροίας που ο Δίας ανέβασε στον Όλυμπο για να γεμίζει τα κύπελλα των αθανάτων. Αργότερα όμως με διάταγμα του αυτοκράτορα Αδριανού ο Γανυμήδης χάθηκε από τις φτερούγες του Αετού και στη θέση του μπήκε ο προστατευόμενος του αυτοκράτορα, ο Αντίνοος. Ακόμη και ο Κλαύδιος Πτολεμαίος περιγράφοντας τους «περί τον Αετόν αστέρας» προσθέτει «εφ ων ο Αντίνοος».

Ο «τανύπτερος» αετός πάντως ήταν ο πιο αγαπημένος οιωνός του Δία και σύμβολο δύναμης για όλους τους λαούς. Η λαϊκή δοξασία ζυμωμένη με την ανατολίτικη δεισιδαιμονία του έδωσε μυστηριακές δυνάμεις: «Όποιον ισκιώσει ο σταυραϊτός, αυτός θα βασιλέψει». Ο Κωστής Παλαμάς, μάλιστα, στην «Φλογέρα του Βασιλιά» ζωντανεύει το μεσαιωνικό παραμύθι για τον γενάρχη της Μακεδονικής δυναστείας:

 

« Νάτος! Αϊτός κυνηγητής, αϊτός καμαρομύτης,

Με τα τετράπλευρα φτερά, τα κλαδωμένα πόδια …

…. Κι εφτά φορές το κυνηγάν κι εφτά φορές γυρίζει

Πάνω από τον ύπνο του παιδιού ν’ απλώσει τα φτερούγια.»

 

Δίπλα ακριβώς βρίσκουμε τον αστερισμό της Λύρας, και το πέμπτο λαμπρότερο άστρο στον ουρανό, τον Βέγα (άλφα Λύρας) που λάμπει «σαν δάκρυ της αιωνιότητας» ανάμεσα στα «λιγόφεγγα άστρα» του οργάνου που κατόρθωσε να λυγίσει την σκληρή καρδιά του Πλούτωνα και να ξαναφέρει από τον Άδη την Ευρυδίκη. Μια άλλη όμως παράδοση μας λεει ότι η Λύρα δεν ανήκει στον Ορφέα αλλά στον κιθαρωδό Αρίωνα. Είτε έτσι όμως είτε αλλιώς ο Βέγας παραμένει ασύγκριτα λαμπερός καθ’ όλη τη διάρκεια του καλοκαιριού αφού λάμπει με θερμοκρασία 10.000 βαθμών Κελσίου σε απόσταση 26 ετών φωτός από τη Γη μας. Σε 12.800 χρόνια μάλιστα ο Βέγας θα γίνει ο Πολικός του ουρανού μας λόγω της μεταπτωτικής κίνησης του άξονα της Γης.

Δίπλα στον Βέγα, βρίσκεται το Μ-57, το γνωστό δακτυλιοειδές νεφέλωμα της Λύρας, ένα κέλυφος αερίων που εκτοξεύτηκε στις επιθανάτιες στιγμές ενός άστρου πριν από εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια. Εκατοντάδες παρόμοια πλανητικά νεφελώματα υπάρχουν διάσπαρτα σ’ ολόκληρο τον ουρανό εντοπίζοντας τις περιοχές όπου πρόσφατα έχουν πεθάνει άστρα με το μέγεθος περίπου του Ήλιου μας. Τέτοιου είδους άστρα αναγκάζονται να εκσφενδονίσουν τα εξωτερικά τους αέρια στρώματα σε μια απελπισμένη προσπάθεια να χάσουν αρκετή από τη μάζα τους και να σταματήσουν έτσι την καταστροφική μοίρα που τα περιμένει. Τρισεκατομμύρια τόνοι από τη μάζα ενός τέτοιου άστρου εκσφενδονίζονται ολόγυρα σχηματίζοντας ένα διαστελλόμενο κέλυφος αερίων και μετατρέποντάς το σε ένα πλανητικό νεφέλωμα.

Στον αστερισμό του Κύκνου βρίσκονται τα λείψανα μιας άλλης αρχέγονης έκρηξης, το νεφέλωμα του Κύκνου το οποίο δύσκολα διακρίνεται. Με τη βοήθεια όμως του Διαστημικού Τηλεσκοπίου φαίνεται ξεκάθαρα η διαστελλόμενη έκτασή του ανάμεσα στα άστρα του Κύκνου που ανάλαφρος και γαλήνιος έχει απλώσει τις φτερούγες του πάνω στη φωτεινή ζώνη του Γαλαξία μας. Στην αρχαιότητα ο αστερισμός αυτός ονομάζονταν «Όρνις», ενώ ο Ερατοσθένης τον αποκαλούσε «Κύκνο», ονομασία που χρησιμοποίησαν επίσης και οι Ρωμαίοι. Σε ορισμένες περιπτώσεις και λόγω της γειτνίασής του με την Λύρα ονομάζονταν και Ορφέας, αν και η καλύτερη σύνδεσή του με την Ελληνική μυθολογία είναι αυτή που συνδέει τον αστερισμό με τον μεταμορφωμένο Δία.

Σύμφωνα με τον μύθο ο Δίας μεταμορφώθηκε σε Κύκνο και με την εμφάνιση αυτή επισκέφτηκε την βασίλισσα της Σπάρτης Λήδα με την οποία γέννησε τους Διόσκουρους Δίδυμους Κάστορα και Πολυδεύκη καθώς και την ωραία Ελένη που αργότερα έγινε η αφορμή για τον Τρωικό πόλεμο. Άλλοι πάλι πιστεύουν ότι ο Κύκνος είναι ο γιος του Άρη ή ο γιος του Απόλλωνα που αυτοκτόνησε και τοποθετήθηκε στον ουρανό με την μορφή ενός Κύκνου δίπλα στην Λύρα του Απόλλωνα.

Το λαμπρότερο άστρο του, ο Ντένεμπ (άλφα Κύκνου) είναι το 18ο λαμπρότερο άστρο στον ουρανό και σημαδεύει την ουρά του. Ο Ντένεμπ βρίσκεται σε απόσταση 1.600 ετών φωτός από τη Γη, ενώ το κεφάλι του Κύκνου προσδιορίζεται από το άστρο «Αλμπιρέο» (βήτα Κύκνου) ένα διπλό αστρικό σύστημα σε απόσταση 400 ετών φωτός με κύριο συντελεστή έναν γαλάζιο γίγαντα ο οποίος έχει έναν μικρότερο συνοδό. Τα υπόλοιπα λαμπρότερα άστρα του Κύκνου (δ, γ, ε) σχηματίζουν τα απλωμένα του φτερά καθώς μοιάζει να πετάει πάνω στη γαλακτόχρωμη αψίδα που σχηματίζουν τα άστρα του γαλαξιακού επιπέδου. Με γυμνό μάτι μπορεί κανείς να παρατηρήσει 200 σχεδόν άστρα, αν και ο Πτολεμαίος αναφέρει μόνο τα 17 λαμπρότερα.

Το πιο θεαματικό όμως αντικείμενο που μπορεί κανείς να φωτογραφήσει με τηλεσκόπιο είναι η πανέμορφη «Λούπα του Κύκνου», το λείψανο μιας τρομαχτικής αστρικής έκρηξης σουπερνόβα που συνέβη πριν από 50.000 χρόνια σε απόστασή 1.400 ετών φωτός από τη Γη. Τα διάφορα τμήματά του έχουν καταλογραφηθεί με διαφορετικούς αριθμούς στον Νέο Γενικό Κατάλογο μεταξύ των οποίων περιλαμβάνεται στα δυτικά το νεφέλωμα NGC 6960 που μοιάζει με μια «Σκούπα Μάγισσας» (όπως ονομάζεται χαϊδευτικά), ενώ στα ανατολικά βρίσκουμε το νεφέλωμα Δαντέλα (NGC 6992) και τις παραφυάδες του.

Στον ίδιο αστερισμό βρίσκουμε επίσης και την πρώτη αστρική Μαύρη Τρύπα που αναγνωρίστηκε το 1972. Πρόκειται για ένα αντικείμενο που αν και είναι αόρατο υπολογίζεται ότι διαθέτει υλικά δέκα άστρων σαν τον Ήλιο μας. Το αντικείμενο αυτό περιφέρεται και απορροφά υλικά από έναν γειτονικό του γαλάζιο γίγαντα (HD 226868) που έχει υλικά 20 φορές περισσότερα απ’ όσα έχει ο Ήλιος. Τεράστιες ποσότητες ακτίνων Χ εκπέμπονται από την περιοχή του αόρατου συνοδού (Κύκνος Χ-1) που έχει διάμετρο μικρότερη από 300 χιλιόμετρα. Η μόνη εξήγηση που μπορεί να δοθεί στα δεδομένα αυτά είναι ότι πρόκειται για μια Μαύρη Τρύπα, τα λείψανα ενός γιγάντιου άστρου το οποίο στο τέλος της ζωής του κατέρρευσε βαρυτικά με τέτοιον τρόπο ώστε να καταπιεί κυριολεκτικά τον ίδιο του τον εαυτό.

Μια Μαύρη Τρύπα είναι πραγματικά ένα από τα πιο μυστηριώδη ουράνια αντικείμενα, στο εσωτερικό των οποίων οι νόμοι της φυσικής δεν έχουν καμιά υπόσταση. Και όμως η σύγχρονη επιστήμη και η γενική θεωρία της σχετικότητας του Άλμπερτ Αϊνστάιν έχουν αποδείξει ήδη την πραγματικότητα της ύπαρξής τους. Γιατί σήμερα γνωρίζουμε ότι το μέλλον κάθε άστρου αποφασίζεται βασικά την ώρα της δημιουργίας του, αφού αυτό που παίζει πρωτεύοντα ρόλο είναι η αρχική του μάζα, αφού από την στιγμή που θα γεννηθεί και μέχρι τον θάνατό του, ένα άστρο παλεύει συνεχώς ενάντια στη δύναμη της βαρύτητας. Πρόκειται όμως για μια πάλη που, αργά ή γρήγορα, είναι καταδικασμένο να χάσει. Έτσι, και ανάλογα με την ποσότητα των υλικών που περιλαμβάνει στο τέλος της ζωής του, ένα άστρο πεθαίνει μ’ έναν από τρεις διαφορετικούς τρόπους.

Άστρα των οποίων ο πυρήνας περιλαμβάνει υλικά μέχρι 1,4 ηλιακές μάζες τελειώνουν τη ζωή τους ως άσπροι νάνοι, ενώ άστρα που κατορθώνουν να συγκρατήσουν στον πυρήνα τους υλικά από 1,4 έως 2,5 ηλιακές μάζες καταρρέουν μετατρεπόμενα σε άστρα νετρονίων ή πάλσαρ. Στην περίπτωση όμως που η μάζα του πυρήνα ενός άστρου ξεπερνάει τις 2,5 ηλιακές μάζες, δεν υπάρχει καμιά δύναμη στη φύση που να μπορεί να αντισταθεί στην ένταση της βαρύτητάς του, με αποτέλεσμα την αστραπιαία κατάρρευση του αστρικού αυτού πυρήνα. Έτσι, και καθώς, η ακτίνα του άστρου «μηδενίζεται», η ύλη του «αφανίζεται» κάτω από το τεράστιο βαρυτικό πεδίο που σχηματίζεται, δημιουργώντας σε τελική ανάλυση μιά “Μαύρη Τρύπα“. Μια Μαύρη Τρύπα δηλαδή είναι το σημείο εκείνο του χωρόχρονου όπου κάποτε υπήρχε ο πυρήνας ενός γιγάντιου άστρου, το οποίο στην τελική φάση της εξέλιξής του έχασε την πάλη του ενάντια στη βαρύτητα, με αποτέλεσμα να καταρρεύσουν τα υλικά του και να συμπιεστούν περισσότερο ακόμη και από τα υλικά ενός άστρου νετρονίων με αποτέλεσμα τη δημιουργία μιας χωροχρονικής παραμόρφωσης τόσο τεράστιας ώστε η βαρυτική του δύναμη να εμποδίζει κι αυτό ακόμη το φως από του να δραπετεύσει.

Μ’ αυτή λοιπόν την έννοια χρησιμοποιείται και ο όρος «μαύρη τρύπα», «τρύπα» γιατί ένα τέτοιο αντικείμενο έλκει σαν «διαστημική ρουφήχτρα» οτιδήποτε συναντήσει στο διάβα του, και «μαύρη» γιατί ούτε και αυτό ακόμη το φως δεν έχει την δυνατότητα να δραπετεύσει από την «επιφάνειά» του για να καταγραφεί από τα μάτια μας ή τα διάφορα άλλα ευαίσθητα όργανα των αστεροσκοπείων μας. Δεν υπάρχει άλλωστε τρόπος ούτε να καταλάβουμε ούτε να εξηγήσουμε τη φυσική κατάσταση της ύλης κάτω απ’ αυτές τις συνθήκες, που χαρακτηρίζουν ένα σημείo «μοναδικότητας» για τη φυσική επιστήμη. Eνα σημείο δηλαδή όπου οι νόμοι της φυσικής παύουν να ισχύουν. Αν μπορούσαμε να συμπιέσουμε την Γη μας στο μέγεθος ενός κερασιού, θα την είχαμε μετατρέψει σε «μαύρη τρύπα». Φυσικά δεν υπάρχει καμιά γνωστή διαδικασία που θα μπορούσε να μετατρέψει τη Γη, ή και τον Ήλιο ακόμη, σε «μαύρη τρύπα». Ο καταρρέων πυρήνας μιας σουπερνόβα, με υλικά πάνω από 2,5 ηλιακές μάζες, είναι ένα από τα ελάχιστα αντικείμενα στο Σύμπαν που μπορούν να δημιουργήσουν κάτι τέτοιο.

Εάν θέλετε να δείτε ένα χάρτη του ουρανού ειδικά όπως φαίνεται από το μέρος από το οποίο κάνετε την παρατήρηση και για οποιαδήποτε ώρα της νύχτας μπορείτε να βρείτε τους σωστούς χάρτες δωρεάν (και για το κινητό σας) στο link:

http://www.skymaponline.net/skymap.aspx

Φυσικά μη ξεχάσετε να προσδιορίσετε το location (το μέρος απ’ όπου κάνετε την παρατήρηση).

http://physicsgg.me/2017/08/17/%cf%84%ce%bf-%ce%ba%ce%b1%ce%bb%ce%bf%ce%ba%ce%b1%ce%b9%cf%81%ce%b9%ce%bd%cf%8c-%cf%84%cf%81%ce%af%ce%b3%cf%89%ce%bd%ce%bf/

Το επεξεργάστηκε Οκτώβριος 25, 2023 ο Δροσος Γεωργιος

[Δροσος Γεωργιος]

«T’ αστέρι του βοριά …»

Εκείνο το ζεστό βραδινό στις αρχές του Αυγούστου πριν από αρκετά χρόνια, κάτω από την σκιά της Ακρόπολης, οι στίχοι του ποιητή Νίκου Γκάτσου πλαισιωμένοι με τη μουσική μελωδία που τους χάρισε ο αξέχαστος Μάνος Χατζηδάκις, ξεχύθηκαν από το Ηρώδειο και κατέκλυσαν τον αττικό ουρανό. Ψηλά στον ουρανό τα άστρα του καλοκαιριού είχαν στήσει τον προαιώνιο χορό τους καθώς περιτριγύριζαν «τ’ αστέρι του βοριά», έστω κι αν λόγω της περιφοράς της Γης γύρω από τον Ήλιο όλα τα άλλα άστρα τ’ ουρανού, σε διαφορετικές εποχές, είναι κι αυτά διαφορετικά. Όλοι άλλωστε γνωρίζουμε πολύ καλά ότι άλλα είναι τα άστρα του Καλοκαιριού κι άλλα του Χειμώνα. Έτσι αν κάναμε μια ολάκερη ετήσια περιπολία στον ουρανό θα μπορούσαμε άνετα να δούμε όλους τους αστερισμούς που φαίνονται στον ουρανό κατά την διάρκεια ενός ολόκληρου χρόνου.

Ιδιαίτερα έξω στην εξοχή μακριά από τα φώτα των πόλεων οι σύγχρονοι άνθρωποι έχουν τη δυνατότητα, κοιτάζοντας ψηλά στον ουρανό, να δουν τα ίδια σχέδια των αστερισμών και τις ίδιες εικόνες που αντίκριζαν και οι αρχαίοι μας πρόγονοι. Γιατί από την αρχαιότητα οι παρατηρητές του ουρανού προσπάθησαν με κάθε τρόπο να δώσουν μια πιο οργανωμένη μορφή στο χάος των άστρων με αποτέλεσμα τη γέννηση των αστερισμών. Οι αστερισμοί δηλαδή δεν είναι παρά ομάδες άστρων οι οποίες αποτελούνται κυρίως από τα πιο λαμπερά άστρα μιας περιοχής του ουρανού. Τα άστρα ενός αστερισμού δεν βρίσκονται φυσικά όλα στην ίδια απόσταση από εμάς, παρ’ όλο που από τη Γη φαίνονται να είναι το ένα κοντά στο άλλο. Τις καθάριες νύχτες, οι παλιές ιστορίες που συνδέουν τον άνθρωπο με τους αστερισμούς, ξαναγεννιούνται και πάλι γύρω από τις αναμμένες φωτιές μιας εκδρομής. Γιατί κάθε αστερισμός έχει τη δικιά του ιστορία, που κάθε αφηγητής θεωρούσε υποχρέωσή του να πλαισιώνει αναλόγως, με τα δικά του λεκτικά και περιγραφικά στολίδια.

Ας γυρίσουμε όμως και πάλι στο «αστέρι του βοριά», το λαμπρότερο άστρο ενός σημαντικού αστερισμού που βρίσκεται πάντα στον βορά και φαίνεται συνεχώς σε οποιαδήποτε εποχή κι αν κοιτάξουμε τον νυχτερινό ουρανό. Το άστρο αυτό είναι γνωστό με διάφορα ονόματα, αλλά η κύρια σημερινή του ονομασία βασίζεται στο γεγονός ότι σημαδεύει τον βόρειο ουράνιο πόλο γύρω από τον οποίο όλα τα άλλα άστρα περιφέρονται καθημερινά. Το Πολικό Άστρο, ή «Stella Polaris» για τους Ρωμαίους, είναι το λαμπρότερο άστρο στον αστερισμό της Μικρής Άρκτου (άλφα Μικρής Άρκτου), αν και ο Άρατος τον κατέγραψε με την ονομασία «Κυνόσουρα», ή ουρά του σκύλου.

Ο Σταύρος Πλακίδης θεωρεί ότι το όνομα αυτό το πήρε ίσως από την νύμφη Κυνόσουρις «η οποία χρημάτισε τροφός του Διός επί του όρους της Ίδης», ενώ αναφέρει και άλλους οι οποίοι θεωρούν ότι «η Μικρά Άρκτος ωνομάζετο Κυνοσούρα εκ του ονόματος του ανατολικώς του Μαραθώνος ακρωτηρίου της Αττικής επειδή οι ναυτικοί, πλησιάζοντας προς την ξηράν, έβλεπον τους αστέρας της Μικράς Άρκτου να λάμπουν άνωθεν του ακρωτηρίου αυτού.»

Στην αρχαιότητα η Μικρή Άρκτος ήταν μέρος του αστερισμού του Δράκου, όταν το τμήμα αυτό ήταν γνωστό με την ονομασία τα «Φτερά του Δράκου», ενώ λέγεται ότι ξεχωριστή υπόσταση ως αστερισμός απέκτησε για πρώτη φορά τον 6ο π. Χ. αιώνα από τον Θαλή τον Μιλήσιο, αν και πολύ παλαιότερα ακόμη οι ναυτικοί της ανατολικής Μεσογείου τον χρησιμοποιούσαν για τη νυχτερινή πλοήγηση των πλοίων τους.

Σύμφωνα με την Ελληνική μυθολογία ο αστερισμός αυτός αντιπροσώπευε τον Αρκάδα, τον γιό της Καλλιστούς, που ήταν κόρη του βασιλιά της Πελασγίας Λυκάονα, και του Δία. Από το όνομα του Αρκάδα, άλλωστε, η Πελασγία μετονομάστηκε σε Αρκαδία. Μαζί όμως με τον Αρκάδα ήλθε και η έχθρα της ζηλότυπης Ήρας που για εκδίκηση μετέτρεψε την Καλλιστώ σε αρκούδα. Όταν ο Αρκάς μεγάλωσε, σ’ ένα από τα κυνήγια του στα δάση της Αρκαδίας συνάντησε την μεταμορφωμένη του μητέρα και ήταν έτοιμος να την σκοτώσει, οπότε ο Δίας αναγκάστηκε να μεταμορφώσει και τον Αρκάδα σε αρκούδα και έτσι μαζί, μητέρα και γιο, τους έστειλε να διαφεντεύουν το βόρειο ουράνιο στερέωμα με την μορφή των αστερισμών της Μεγάλης και της Μικρής Άρκτου.

Η οργισμένη όμως Ήρα δεν το έβαλε κάτω και παράγγειλε στον Ωκεανό και τη Θέτιδα να μην επιτρέψουν στους δύο αστερισμούς να «χαίρονται το λούσιμό τους στον Ωκεανό». Κι έτσι από τότε οι δύο αυτοί αστερισμοί γυρνούν αδιάκοπα γύρω από τον Βόρειο Πόλο της ουράνιας σφαίρας χωρίς ποτέ «να χαλαρώσουν τα δεσμά τους και να πλαγιάσουν, κάτω από τον ορίζοντα, στις όχθες της Λήθης».

Σε ακόμη παλαιότερες εποχές πάντως τα επτά κύρια άστρα της Μικρής Άρκτου θεωρούνταν ότι αντιπροσώπευαν τις Εσπερίδες, τις επτά αδελφές και κόρες του Άτλαντα. Σ’ αυτή την εκδοχή ο αστερισμός αυτός, μαζί με άλλους γειτονικούς αστερισμούς (όπως τον Ζυγό, τον Βοώτη, την Μεγάλη Άρκτο και τον Δράκο), συνδέεται με τον μύθο για τα «Μήλα των Εσπερίδων», που ήταν ως γνωστόν ένας από τους δώδεκα άθλους του Ηρακλή.

Πολύ αργότερα, στον Μεσαίωνα, ο αστερισμός βαφτίστηκε «Tramontana», που σημαίνει πέρα και πάνω από το βουνό, ενώ αργότερα το όνομα αυτό προσδιόριζε μόνο τον Πολικό. Από την ονομασία αυτή πήρε και τ’ όνομά του ο παγωμένος άνεμος που έρχονταν από τον βορά και είναι, στη γλώσσα των ναυτικών, η Τραμουντάνα.

Ο γειτονικός του αστερισμός της Μεγάλης Άρκτου είναι επίσης πολύ γνωστός σε όλους ώστε δεν χρειάζονται ιδιαίτερες οδηγίες για να αναγνωριστεί εύκολα στο βόρειο νυχτερινό στερέωμα. Επειδή μάλιστα είναι ορατός σε οποιαδήποτε ώρα της νύχτας και σε οποιαδήποτε εποχή μπορεί άνετα να γίνει ο καλύτερος οδηγός μας στην προσπάθεια να μετακινηθούμε εύκολα στην βόρεια ουράνια περιοχή και να επισκεφτούμε έτσι και αρκετούς άλλους αστερισμούς. Πάρτε, για παράδειγμα, τα δύο άστρα (άλφα και βήτα Μεγάλης Άρκτου) της άκρης του τετραπλεύρου, του «πλινθίου» των αρχαίων, των οποίων η προέκταση μας οδηγεί προς τον Πολικό Αστέρα, που είναι το τελευταίο άστρο της ουράς της Μικρής Άρκτου. Η ευθεία τώρα που ενώνει τον Μιζάρ (ζήτα Μεγάλης Άρκτου) με τον Πολικό προεκτεινόμενη μας οδηγεί στον αστερισμό της Κασσιόπης που μοιάζει με αναποδογυρισμένο κεφαλαίο Μ.

Σ’ οποιαδήποτε ώρα της νύχτας, ή και της ημέρας ακόμη έστω κι αν δεν φαίνεται, και σ’ οποιαδήποτε εποχή, ο Πολικός λάμπει ακίνητος σχεδόν στην ίδια πάντα θέση σημαδεύοντας με την παρουσία του τον βορρά. Τα άστρα που βρίσκονται κοντά του σχηματίζουν κύκλους γύρω του χωρίς να ανατέλλουν ή να δύουν ποτέ, γι’ αυτό και ονομάζονται αειφανή. Πρόκειται για τα άστρα των αστερισμών της Μικρής και της Μεγάλης Άρκτου, του Δράκου, του Κηφέα και της Κασσιόπης. Φυσικά όλη αυτή η κίνηση δεν είναι παρά φαινομενική αφού οφείλεται στην περιστροφή της Γης γύρω από τον άξονά της. Όπως τόσο χαρακτηριστικά λέει κι ο ποιητής:

 

«Γύρω στο εφτάστερο τ’ Αμάξι ουρανοδρόμοι

Αμέτρητοι, γιγάντων κόσμοι και θηρίων,

. . . . . . . . . . . . . . . . . .

Μόνο η ψυχή μου σαν το Πολικό τ’ Αστέρι

Ασάλευτη, όμως λαχταρίζοντας προσμένει:

Δεν ξέρει από που έρχεται, που πάει δεν ξέρει.»

 

Ο Μασσαλιώτης αστρονόμος και θαλασσοπόρος Πυθέας, γύρω στο 320 π. Χ. παρατήρησε για πρώτη φορά ότι ο τότε Πολικός δεν συνέπιπτε ακριβώς με τον βόρειο ουράνιο πόλο, ενώ μέχρι τότε θεωρούσαν ότι παρέμενε ακίνητος στη θέση του. Και πράγματι, ο Πολικός δεν βρίσκεται ακριβώς πάνω στον Βόρειο Ουράνιο Πόλο, το σημείο δηλαδή του ουρανού στο οποίο ο άξονας περιστροφής της Γης προεκτεινόμενος χτυπάει τον ουράνιο θόλο, αλλά περιστρέφεται κι αυτός γύρω από τον Βόρειο Πόλο τ’ ουρανού σχηματίζοντας μάλιστα έναν κύκλο με διάμετρο 1,5 περίπου μοίρας, τρεις δηλαδή φορές μεγαλύτερη διάμετρο από το φαινόμενο μέγεθος της Πανσελήνου.

Κι όμως το άστρο αυτό δεν σημάδευε ανέκαθεν τον βορά. Την τιμητική αυτή διάκριση είχαν στο παρελθόν διάφορα άλλα άστρα και το ίδιο θα συμβεί και στο μέλλον. Λόγω της μετάπτωσης των ισημεριών, μιας κυκλικής κίνησης που κάνει τον άξονα της Γης να ταλαντεύεται σαν μια σβούρα που είναι έτοιμη να πέσει, η γωνία με την οποία βλέπουμε τα άστρα από τη Γη αλλάζει. Η κίνηση αυτή χρειάζεται 26.000 χρόνια (και για την ακρίβεια 25.796 χρόνια) για να συμπληρωθεί. Γι’ αυτό ο Βόρειος Ουράνιος Πόλος συνεχώς μετακινείται αργά αλλά σταθερά ανάμεσα στα άστρα του βορά.

Σήμερα, κι όσο περνάει ο καιρός, η μετάπτωση κάνει τον Βόρειο Ουράνιο Πόλο να πλησιάζει όλο και πιο πολύ τον Πολικό όποτε το έτος 2105 θα βρίσκεται στην πλησιέστερη απόστασή του απ’ αυτόν, ενώ αμέσως μετά θα αρχίσει να απομακρύνεται και πάλι όλο και πιο πολύ. Γι’ αυτό το λόγο, πριν από 14.000 χρόνια, το πολικό άστρο της εποχής ήταν ο Βέγας στον αστερισμό της Λύρας, ενώ πριν από 5.000 χρόνια, όταν χτίζονταν η Πυραμίδα του Χέοπα, Πολικός ήταν το άστρο «Θουμπάν», το άλφα στον αστερισμό του Δράκου. Σε 5.500 χρόνια από σήμερα Πολικός θα είναι το άστρα άλφα Κηφέα και σε 8.000 χρόνια το άστρο Ντένεμπ στον αστερισμό του Κύκνου κοκ.

Πολλοί θεωρούν, λανθασμένα φυσικά, ότι ο Πολικός είναι το λαμπρότερο άστρο στον ουρανό. Στην πραγματικότητα όμως «τ’ αστέρι του βοριά» είναι το 48ο λαμπρότερο άστρο, κι αυτό οφείλεται κυρίως στην μεγάλη του απόσταση από τη Γη που φτάνει τα 430 έτη φωτός, αν και η πραγματική του φωτεινότητα είναι 2.500 φορές μεγαλύτερη από του Ήλιου! Πρόκειται για έναν κίτρινο υπεργίγαντα με διάμετρο 45 φορές μεγαλύτερη από την διάμετρο του Ήλιου και μάζα 4,3 φορές την μάζα που έχει ο Ήλιος μας. Οι θερμοπυρηνικές αντιδράσεις του υδρογόνου στον πυρήνα του έχουν πάψει προ πολλού και βρίσκεται ήδη σε μεγάλη αστάθεια με αποτέλεσμα να πάλλεται μ’ έναν ρυθμό που επαναλαμβάνεται κάθε τέσσερες ημέρες. Πρόκειται για τον λαμπρότερο μεταβλητό «Κηφίδη» στον ουρανό. Τα άστρα αυτά (που ονομάστηκαν Κηφίδες γιατί το πρώτο άστρο του είδους που ανακαλύφθηκε ήταν το άστρο δέλτα στον αστερισμό του Κηφέα), διαθέτουν μια σημαντική σχέση μεταξύ της περιόδου μεταβολής του φωτός και της λαμπρότητας τους.

Τα μεγαλύτερα και λαμπρότερα από τα άστρα αυτά, πάλλονται αργά, ενώ τα μικρότερα και αμυδρότερα πάλλονται γρήγορα. Η παλμική αυτή κίνηση είναι μια ρυθμική διαστολή και συστολή των ασυνήθιστων αυτών άστρων κάτι σαν τον χτύπο μιας πελώριας καρδιάς. Κι έτσι τα άστρα αυτά είναι σαν να κρατάνε ταμπέλες διαφημίζοντας την λαμπρότητα τους. Όταν η φαινομενική λαμπρότητα ενός Κηφίδη συγκριθεί μ’ αυτήν που αναφέρει η ταμπέλα του, η απόσταση του μπορεί να υπολογιστεί εύκολα, όπως περίπου κάνουμε κι εμείς ασυναίσθητα όταν βλέπουμε τα φώτα των επερχόμενων αυτοκινήτων.

Μ’ αυτόν τον τρόπο βρέθηκε μια προφανής κλίμακα στην σχέση περιόδου-λαμπρότητας των μεταβλητών αυτών άστρων, μια μέθοδος που είχε ανακαλύψει το 1912 η αστρονόμος Χενριέτα Λήβιτ (1868-1921) στο αστεροσκοπείο του Χάρβαρντ. Έκτοτε ήταν δυνατόν να καθορίσουμε εύκολα την λαμπρότητα ενός Κηφίδη, κι ως εκ τούτου την απόστασή του μόνο με τη μέτρηση της περιόδου μεταβολής του φωτός του. Οι μεταβλητοί δηλαδή Κηφίδες είναι σαν φάροι μέσα στο χάος του διαστήματος.

Ο Πολικός, όμως, δεν είναι ένα μονό άστρο άλλα τρία άστρα στην ίδια γειτονιά. Τον περασμένο, μάλιστα, Ιανουάριο το Διαστημικό Τηλεσκόπιο «Χαμπλ» μας απεκάλυψε για πρώτη φορά τον πλησιέστερό του σύντροφο. Το άστρο αυτό έχει μια ιδιαίτερα εκκεντρική τροχιά με απόσταση από τον Πολικό που κυμαίνεται από 7 έως 27 Αστρονομικές Μονάδες (όπου μία Αστρονομική Μονάδα είναι ίση με την απόσταση Γης-Ήλιου, ή 150 εκατομμύρια χιλιόμετρα). Στην απόσταση αυτή ο σύντροφος του Πολικού, που έχει μάζα 25% μεγαλύτερη από την μάζα του Ήλιου, χρειάζεται 29,6 χρόνια για να συμπληρώσει μία πλήρη τροχιά. Πολύ πιο μακριά βρίσκεται το τρίτο άστρο της συντροφιάς, σε απόσταση 2.400 Αστρονομικών Μονάδων και χρειάζεται 42.000 χρόνια για να συμπληρώσει μία τροχιά.

Από τα υπόλοιπα έξη λαμπρότερα άστρα της Μικρής Άρκτου τα δύο έχουν ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Πρόκειται για το άστρο βήτα που έχει επίσης την ονομασία «Κοχάμπ» και ήταν το Πολικό Άστρο μεταξύ των ετών 1900 και 1100 π. Χ. Το άστρο αυτό βρίσκεται σε απόσταση 126 ετών φωτός, έχει παρόμοια μάζα με αυτήν του Πολικού, διάμετρο 50 φορές μεγαλύτερη του Ήλιου και φωτεινότητα 500 φορές μεγαλύτερη. Μαζί με το γάμμα ονομάζονται «Φύλακες του Πόλου» γιατί κάθε βράδυ σχηματίζουν δύο ομόκεντρους κύκλους γύρω από τον Πολικό. Οι Άραβες της Ερήμου τα ονόμαζαν «Φώτα των Δύο Μόσχων», ενώ οι ποιητές τα θεωρούσαν ως σύμβολα σταθερότητας. Στην περίπτωση όμως του άστρου γάμμα η απόστασή του είναι τετραπλάσια του βήτα και φτάνει τα 450-500 έτη φωτός. Το άστρο αυτό είναι ένας πραγματικός γίγαντας με διάμετρο 15 φορές την διάμετρο του Ήλιου και μάζα πέντε φορές μεγαλύτερη, ενώ η φωτεινότητά του είναι 1.100 φορές μεγαλύτερη του δικού μας άστρου. Η ταχύτητα περιστροφής του, τέλος, φτάνει τα 170 χιλιόμετρα το δευτερόλεπτο (στον ισημερινό του).

Οι στίχοι του Γκάτσου συνέχισαν να περιπλανώνται πάνω από την Αθήνα. Παρασυρμένοι από το καλοκαιρινό αεράκι και ανάμικτοι με τις μυρωδιές του γιασεμιού που είχε παραμείνει σε κάποιες ξεχασμένες γειτονιές του Θησείου, έμοιαζαν με απόκοσμη ωδή στη σημαδούρα του βορά: «Τ’ αστέρι του βοριά/θα φέρει ξαστεριά/μα σαν φανεί/μεσ’ απ’ το πέλαγο πανί/θα γίνω κύμα και φωτιά/να σ’ αγκαλιάσω ξενητιά…»

http://physicsgg.me/2017/08/27/t-%ce%b1%cf%83%cf%84%ce%ad%cf%81%ce%b9-%cf%84%ce%bf%cf%85-%ce%b2%ce%bf%cf%81%ce%b9%ce%ac/

Το επεξεργάστηκε Οκτώβριος 25, 2023 ο Δροσος Γεωργιος

[Δροσος Γεωργιος]

Σύμπαν, μια ιστορία χωρίς τέλος.

Ο διακεκριμένος αστροφυσικός Διονύσης Σιμόπουλος μας αφηγείται τη μαγική και συναρπαστική ιστορία από τη γέννηση των άστρων ως τις μαύρες τρύπες, από τα στοιχειώδη σωματίδια ως τα βαρυτικά κύματα, από τους πιο μακρινούς γαλαξίες ως το ανθρώπινο είδος, αυτό το βιβλίο περιγράφει το αέναο ταξίδι της υλοενέργειας που απαρτίζει το Σύμπαν.

«Είμαστε όλοι μας αστρόσκονη, και κάποια μέρα θα ξαναγυρίσουμε στα άστρα.

https://physicsgg.me/2015/01/12/%CE%B5%CE%AF%CE%BC%CE%B1%CF%83%CF%84%CE%B5-%CE%B1%CF%83%CF%84%CF%81%CF%8C%CF%83%CE%BA%CE%BF%CE%BD%CE%B7/

Κάποια μέρα θα υπάρξουν άλλοι κόσμοι, γεμάτοι με άλλα όντα, αστράνθρωποι σαν εμάς, που θα γεννηθούν από τις στάχτες ενός, κάποιου άλλου, πεθαμένου άστρου. Ενός άστρου που σήμερα το λέμε Ήλιο».

https://physicsgg.me/2017/11/23/%cf%83%cf%8d%ce%bc%cf%80%ce%b1%ce%bd-%ce%bc%ce%b9%ce%b1-%ce%b9%cf%83%cf%84%ce%bf%cf%81%ce%af%ce%b1-%cf%87%cf%89%cf%81%ce%af%cf%82-%cf%84%ce%ad%ce%bb%ce%bf%cf%82/

Το επεξεργάστηκε Οκτώβριος 25, 2023 ο Δροσος Γεωργιος

[Δροσος Γεωργιος]

Η μεγαλύτερη ανακάλυψη του 2017

Πέρυσι τέτοιον καιρό, η διεθνής επιστημονική κοινότητα μέσα από τις σελίδες του περιοδικού Science ανακήρυξε ως τη μεγαλύτερη ανακάλυψη του 2016 τον εντοπισμό των βαρυτικών κυμάτων, που οδήγησε στις 10 Δεκεμβρίου 2017 στην απονομή του βραβείου Νομπέλ Φυσικής στους καθηγητές Rainer Weiss, Barry Barish και Kip Thorne. Οι ερευνητές αυτοί είχαν πρωτοστατήσει στη δημιουργία και την ανάπτυξη των ειδικών παρατηρητηρίων LIGO (Laser Interferometer Gravitational-Wave Observatory), τα οποία ως γνωστόν εντόπισαν στις 14 Σεπτεμβρίου 2015 για πρώτη φορά την ύπαρξη των βαρυτικών κυμάτων που είχε προβλέψει από το 1916 η Γενική Θεωρία της Σχετικότητας του Albert Einstein. Τα βαρυτικά αυτά κύματα είχαν τη μορφή πτυχώσεων ή ταλαντώσεων στη δομή του χωροχρόνου, ενώ έκτοτε είχαμε τέσσερις ακόμη ανιχνεύσεις βαρυτικών κυμάτων από συγκρούσεις μαύρων τρυπών. Οπως φαίνεται, όμως, ακόμη πιο σημαντικά είναι τα βαρυτικά κύματα που προέρχονται από τη σύγκρουση δύο άστρων νετρονίων (πάλσαρ) γιατί σε αυτές τις περιπτώσεις μπορούμε να παρατηρήσουμε συγχρόνως βαρυτικά αλλά και ηλεκτρομαγνητικά κύματα που μεταφέρουν τις αντίστοιχες πληροφορίες τους.

Μια τέτοια σύγκρουση δύο πάλσαρ παρατηρήθηκε στις 17 του περασμένου Αυγούστου στον γαλαξία NGC 4993 και σε απόσταση 130 εκατομμυρίων ετών φωτός προς την κατεύθυνση του αστερισμού της Υδρας. Τη στιγμή εκείνη, δύο πάλσαρ με μάζα 1,1 και 1,6 ηλιακές μάζες συγκρούστηκαν και ενσωματώθηκαν μεταξύ τους. Στη διάρκεια του φαινομένου και επί περίπου 100 δευτερόλεπτα εκπέμπονταν βαρυτικά κύματα λόγω της γρήγορης περιφοράς των δύο πάλσαρ, ενώ τα βαρυτικά κύματα που είχαν παρατηρηθεί στις πέντε προηγούμενες περιπτώσεις (από τη σύγκρουση μαύρων τρυπών) είχαν διάρκεια μικρότερη του ενός δευτερολέπτου.

Η σπουδαιότητα της ανακάλυψης αυτής είναι εμφανής και από το γεγονός ότι στη σχετική ανακοίνωση που έκανε το Εθνικό Ιδρυμα Επιστημών των ΗΠΑ, στις 16 Οκτωβρίου 2017, συμμετείχαν και εκπρόσωποι των επιστημονικών εργαστηρίων του LIGO, του VIRGO, της NASA, της ESA και 70 μεγάλων αστεροσκοπείων απ’ όλο τον κόσμο. Συνολικά 3.674 επιστήμονες από 953 ερευνητικά κέντρα συνεργάσθηκαν στην επιστημονική δημοσίευση του συγκεκριμένου φαινομένου, το οποίο ανακηρύχτηκε στα τέλη του χρόνου ως η σπουδαιότερη επιστημονική ανακάλυψη του 2017 από το επιστημονικό περιοδικό Science.

Η σύγκρουση των δύο πάλσαρ είχε ως αποτέλεσμα μια αστρική έκρηξη «κιλονόβα», όπως ονομάζεται, γιατί είναι 1.000 φορές πιο ισχυρή από την έκρηξη μιας νόβα. Μια τέτοια έκρηξη είχε θεωρητικά προβλεφθεί πριν από πολλές δεκαετίες αλλά παρατηρήθηκε για πρώτη φορά τον περασμένο Αύγουστο. Συγχρόνως επεξηγήθηκε πλέον περίτρανα και η προέλευση των κατά καιρούς παρατηρούμενων έντονων εκλάμψεων ακτίνων γάμμα που έχουν καταγράψει τα σχετικά τροχιακά αστεροσκοπεία Fermi της ΝΑSΑ και INTEGRAL της ΕSΑ. Ακόμη πιο σημαντικό, όμως, ήταν το γεγονός ότι στην περίπτωση αυτή οι παρατηρήσεις και η μελέτη του όλου φαινομένου συνεχίστηκαν επί εβδομάδες με την εκπομπή ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας, που κατέγραψαν δεκάδες τηλεσκόπια στην επιφάνεια της Γης και στο Διάστημα. Κι έτσι οι συνδυασμένες αυτές παρατηρήσεις μάς έχουν προσφέρει εξαιρετικές νέες πληροφορίες για διάφορες ειδικότητες (την πυρηνική φυσική, την αστροφυσική, την κοσμολογία και τη βαρύτητα) καθώς και για την επίλυση διαφόρων αινιγμάτων του σύμπαντος όπως είναι ο ρυθμός διαστολής του σύμπαντος, οι ιδιότητες των πάλσαρ, τα χαρακτηριστικά των βαρυτικών κυμάτων καθώς και η δημιουργία βαρέων χημικών στοιχείων όπως είναι ο χρυσός και η πλατίνα.

Πλέον των πιο πάνω, η ανίχνευση των βαρυτικών κυμάτων μάς ανοίγει ένα καινούργιο παράθυρο ανακαλύψεων, αφού μπορούμε να «ακούσουμε» για πρώτη φορά τους ψιθύρους του σύμπαντος να μας «μιλάνε», αφού οι συχνότητες των βαρυτικών αυτών κυμάτων είναι συχνότητες που μπορεί να ακούσει το ανθρώπινο αυτί. Κι έτσι τα βαρυτικά κύματα μπορούν να περιγράψουν τη βίαιη προέλευσή τους, την ιστορία της πηγής που τα δημιούργησε, τη μάζα, την ταχύτητα περιστροφής, το σχήμα της τροχιάς, τη θέση της και την απόστασή της.

Και όχι μόνο, αφού μπορούν επίσης να μας αποκαλύψουν και το τι συνέβη στα πρώτα κλάσματα του δευτερολέπτου μετά τη γέννηση του σύμπαντος. Γιατί, όπως η μικροκυματική ακτινοβολία υποβάθρου είναι η ηλεκτρομαγνητική υπογραφή της Μεγάλης Εκρηξης, μπορεί να υπάρχει επίσης κι ένα υπόβαθρο βαρυτικών κυμάτων που πρέπει να δημιουργήθηκε με την απότομη διόγκωση του σύμπαντος στη φάση της πληθωριστικής διαστολής του στα πρώτα τρισεκατομμυριοστά του πρώτου δευτερολέπτου της ύπαρξής του. Μας ανοίγεται έτσι ένας νέος κόσμος ανακαλύψεων, που υπόσχεται να μας αποκαλύψει πολλά από τα άγνωστα μέχρι τώρα μυστικά του σύμπαντος.

http://www.kathimerini.gr/942805/article/epikairothta/episthmh/h-megalyterh-anakalyyh-toy-2017

Το επεξεργάστηκε Οκτώβριος 25, 2023 ο Δροσος Γεωργιος

[Δροσος Γεωργιος]

Ζωή σαν διαστημική Οδύσσεια.

Τα τελευταία 50 χρόνια το Διάστημα και η τεχνολογία του έχουν επηρεάσει εξαιρετικά την καθημερινότητά μας. Ολες ανεξαιρέτως οι ανθρώπινες δραστηριότητες πάνω στη Γη, από τις επικοινωνίες ώς την ιατρική και από την αρχαιολογία ώς τη μετεωρολογία έχουν ωφεληθεί τα μέγιστα από το Διάστημα. Καθένας και κάθε μία από εμάς χρησιμοποιούμε καθημερινά (τις περισσότερες φορές χωρίς καν να το ξέρουμε) 50 με 60 διαφορετικά αντικείμενα που προέρχονται από τη διαστημική έρευνα και τεχνολογία.

Κι όμως, η χώρα μας ήταν από τις ελάχιστες που δεν διέθετε έναν Οργανισμό για τη διαμόρφωση μιας εθνικής διαστημικής στρατηγικής και για την ανάπτυξη και τον συντονισμό των σχετικών δραστηριοτήτων. Με την ψήφιση, όμως, τον περασμένο Δεκέμβριο του νόμου για τη δημιουργία του Ελληνικού Διαστημικού Οργανισμού (ΕΛΔΟ) και την ανακοίνωση πριν από μερικές εβδομάδες από τον υπουργό Ψηφιακής Πολιτικής κ. Νίκο Παππά του πρώτου διοικητικού συμβουλίου, η παράλειψη αυτή έχει πλέον εκλείψει. Η δημιουργία του ΕΛΔΟ επιτρέπει πλέον στη χώρα μας να εισέλθει οργανωμένα στον στρατηγικό τομέα του Διαστήματος, κάτι που η επιστημονική κοινότητα και η διαστημική βιομηχανία της χώρας ανέμεναν επί χρόνια.

Ενα βασικό εχέγγυο για την επιτυχία του νέου Οργανισμού θεωρείται και η ανάθεση της πρώτης προεδρίας του ΕΛΔΟ στον πολυβραβευμένο διεθνώς διαστημικό επιστήμονα, ακαδημαϊκό και ομότιμο διευθυντή του Εργαστηρίου Εφαρμοσμένης Φυσικής στο Πανεπιστήμιο Johns Hopkins κ. Σταμάτη Κριμιζή. Κι ενώ παλαιότερα είχε αρνηθεί τη θέση του διοικητή της NASA, δέχθηκε να αναλάβει την προεδρία του ΕΛΔΟ για το καλό της χώρας. Δεν είναι η πρώτη φορά, άλλωστε, που ο κ. Κριμιζής αναλαμβάνει κάποιο δημόσιο αξίωμα. Από το 2006 μέχρι το 2010 ήταν ο εθνικός εκπρόσωπος της Ελλάδας στον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Διαστήματος και από το 2010 μέχρι το 2013 ήταν πρόεδρος του Εθνικού Συμβουλίου Ερευνας και Τεχνολογίας.

Πρόκειται για τον άνθρωπο που επισκέφθηκε όλους τους πλανήτες του ηλιακού μας συστήματος και όπως είχε δηλώσει παλαιότερα, «αυτού του είδους τα σενάρια μόνο σε όνειρα εμφανίζονται. Κατά κάποιο τρόπο, όλα αυτά τα χρόνια ζω το όνειρο της ζωής μου».

Με σύνθημα «καλύτερα, ταχύτερα, φθηνότερα», υπήρξε ένας από τους βασικούς διαμορφωτές της πολιτικής της NASA, ενώ ο σημερινός του στόχος για τον ΕΛΔΟ διατυπώνεται ξεκάθαρα στην πολυσέλιδη εισήγησή του για τη διαμόρφωση των δραστηριοτήτων και του οργανογράμματος ενός φορέα εντελώς διαφορετικού όσων γνωρίζουμε. Απόφασή του είναι να καταστήσει την υπηρεσία αυτή πρότυπο Οργανισμού, που θα βασίζεται στις αρχές της «αξιοκρατίας, της διαφάνειας, της αξιολόγησης, της αποτελεσματικότητας και του ήθους». Γιατί, όπως έχει δηλώσει επανειλημμένως, «η αναξιοκρατία είναι αυτή που έχει καταδικάσει τη χώρα στη σημερινή κατάσταση. Η Ελλάδα θα συνεχίσει να είναι αποτυχημένη αν δεν ξεπεράσει αυτό το πρόβλημα. Αφού επιστημονική έρευνα χωρίς ήθος και αξιοκρατία δεν νοείται. Αλλά για να φθάσουμε σε αυτά πρέπει να έχει παγιωθεί η αξιολόγηση. Δεν μπορείς να κάνεις έρευνα με ερευνητές που δεν γνωρίζεις τι αξίζουν!».

Ο Κριμιζής όλα αυτά τα χρόνια έχει αναπτύξει μια βασική αντίληψη για το ομαδικό πνεύμα. «Πρέπει να αντιληφθούμε», λέει, «ότι εάν δεν συνεργαστούμε, δεν θα πάμε μπροστά. Ιδιαίτερα με την παρούσα οικονομική κατάσταση είναι αναγκαίο. Οφείλουμε να αντιληφθούμε τη σημασία της ομαδικής προσπάθειας. Γιατί ποτέ κανείς δεν καταφέρνει τίποτα μόνος του. Πρόκειται για ένα σύστημα αξιών που μεταφέρεις στη δουλειά σου: σεβασμό για τους συναδέλφους σου, σκληρή δουλειά, ακεραιότητα, δικαιοσύνη, αφοσίωση, να είσαι παράδειγμα προς μίμηση και ευαίσθητος στις ανάγκες των άλλων. Αυτές οι αρετές είναι ουσιαστικές σε οποιοδήποτε περιβάλλον εργασίας».

Ο κ. Κριμιζής μιλάει μετά λόγου γνώσεως, αφού όλα αυτά τα χρόνια στο Εργαστήριο του Johns Hopkins διηύθυνε τις δραστηριότητες 600 επιστημόνων, μηχανικών και υποστηρικτικού προσωπικού για τον σχεδιασμό, την κατασκευή, τις δοκιμές, την εκτόξευση και την παρακολούθηση 63 διαστημικών αποστολών και 175 επιστημονικών οργάνων της NASA που έκαναν μετρήσεις διαπλανητικών αποστολών. Με βάση τα αποτελέσματά τους έχει δημοσιεύσει πάνω από 650 εργασίες σε περιοδικά και βιβλία σχετικά με τη φυσική του Ηλιου, τον μεσοαστρικό χώρο, τις πλανητικές μαγνητόσφαιρες και την ηλιόσφαιρα, με σχεδόν 20.000 ετεροαναφορές.

Ενας από τους επιφανείς Αμερικανούς δημοσιογράφους, ο Χάντερ Τόμπσον, έγραφε κάποτε τα εξής: «Οταν τελειώσεις μ’ αυτόν τον κόσμο δεν θα μετράει πόσα γκολ έφαγες και πόσα γκολ έβαλες, αλλά πώς έπαιξες το παιχνίδι». Ο Σταμάτης Κριμιζής έπαιξε και παίζει το παιχνίδι σαν ένας σύγχρονος Οδυσσέας, γιατί όπως έλεγε στην «Οδύσσεια» ο συμπατριώτης του ο Ομηρος: «Ολα όσα σκέφτηκε, μπόρεσε να τα κάνει».

http://www.kathimerini.gr/957669/article/epikairothta/episthmh/zwh-san-diasthmikh-odysseia

Το επεξεργάστηκε Οκτώβριος 25, 2023 ο Δροσος Γεωργιος

[Δροσος Γεωργιος]

Η επιστήμη του σήμερα είναι η λύση του αύριο.

Όσα σήµερα µελετώνται και παρουσιάζονται ως εξελίξεις, στο µέλλον θα αποτελούν κοινό τόπο και απαντήσεις σε µεγάλα ερωτήµατα.

Tο όνοµα του ακαδηµαϊκού Σταµάτη Κριµιζή είναι άρρηκτα συνδεδεµένο µε τα πιο σηµαντικά διαστηµικά προγράµµατα της NASA αφού επί πέντε σχεδόν δεκαετίες, ως διευθυντής του Εργαστηρίου Εφαρµοσµένης Φυσικής στο Πανεπιστήµιο Johns Hopkins, διηύθυνε τις δραστηριότητες 600 επιστηµόνων, µηχανικών και υποστηρικτικού προσωπικού για τον σχεδιασµό, την κατασκευή, τις δοκιµές, την εκτόξευση και την παρακολούθηση 63 διαστηµικών αποστολών και 175 επιστηµονικών οργάνων που έκαναν µετρήσεις διαπλανητικών αποστολών της NASA.

Πρόκειται για τον µοναδικό επιστήµονα στον κόσµο που επισκέφθηκε όλους τους πλανήτες του ηλιακού µας συστήµατος. Γι’ αυτό δεν είναι καθόλου παράξενο που επελέγη ως ο πρώτος πρόεδρος του νεοσύστατου Ελληνικού Διαστηµικού Οργανισµού (σ.σ. ωστόσο ο κ. Κριμιζής έχει υποβάλλει παραίτηση από τη θέση), µε απόφαση να καταστήσει την υπηρεσία αυτή πρότυπο οργανισµού, που θα βασίζεται στις αρχές της «αξιοκρατίας, της διαφάνειας, της αξιολόγησης, της αποτελεσµατικότητας και του ήθους».

Εκτός, όµως, των επιστηµονικών του δραστηριοτήτων, σηµαντική είναι επίσης και η προσπάθεια του κ. Κριµιζή να διαδώσει στο ευρύτερο κοινό της χώρας µας την ανάγκη κατανόησης των τρόπων µε τους οποίους η σύγχρονη επιστήµη εξερευνά τη φύση. Κι αυτό γιατί στην εποχή µας, που οι πολίτες αντιµετωπίζουν κρίσιµες επιλογές σε θέµατα που έχουν επιστηµονική και τεχνολογική βάση, είναι απαραίτητο η επιστηµονική µεθοδολογία να γίνει κατανοητή ευρύτερα. Η εξάρτηση, άλλωστε, της ανθρωπότητας από την υπεύθυνη χρήση της επιστήµης και της τεχνολογίας αυξάνεται καθηµερινά, ενώ η ανάγκη για µια πλατύτερη διάχυση της γνώσης θα αυξηθεί ακόµη περισσότερο στο άµεσο µέλλον. Ως άτοµα και ως συνειδητοποιηµένοι πολίτες είναι απαραίτητο να εξοικειωθούµε µε την επιστήµη και την τεχνολογία και τις συνέπειές τους στην καθηµερινή µας ζωή.

Άλλωστε, από την εποχή που ανακαλύφθηκε η φωτιά και η χρήση εργαλείων, ο άνθρωπος έγινε µάρτυρας µιας συνεχώς αυξανόµενης τεχνολογικής ανάπτυξης. Η µεταµόρφωση της επιστηµονικής γνώσης σε πρακτικά εργαλεία και µεθόδους υπολογίζεται ότι θα τριπλασιαστεί µέσα στα επόµενα δέκα χρόνια και µαζί µ’ αυτά θα επηρεαστεί αναµφίβολα και ο ίδιος ο άνθρωπος.

Πάρτε για παράδειγµα τους περίπου 3.000 δορυφόρους που βρίσκονται σήµερα σε τροχιά γύρω από τη Γη. Όλες ανεξαιρέτως οι ανθρώπινες δραστηριότητες στις τηλεπικοινωνίες, στη γεωργία, στην αρχαιολογία, στη µετεωρολογία, στην κλιµατολογία, ακόµα και στην αρχιτεκτονική και στην ιατρική, έχουν ωφεληθεί τα µέγιστα από τη διαστηµική έρευνα και την τεχνολογία, ενώ και όλα όσα δηµιουργήθηκαν για το διαστηµικό πρόγραµµα έχουν πρόσθετες εφαρµογές στην καθηµερινή µας ζωή. Ήδη καθένας από εµάς χρησιµοποιεί καθηµερινά 50-60 διαφορετικά αντικείµενα που δηµιουργήθηκαν χάρη στις διαστηµικές µας δραστηριότητες.

Κι όµως, οι περισσότεροι άνθρωποι γύρω µας δεν διαθέτουν την απαιτούµενη βάση για µια ευρύτερη κατανόηση των αλλαγών αυτών, αφού ο τρόπος της εκπαίδευσής τους είναι συνήθως πολύ αόριστος για να τους επιτρέψει να τις παρακολουθήσουν, µε αποτέλεσµα πολλοί απ’ αυτούς να παραιτούνται από οποιαδήποτε περαιτέρω προσπάθεια κατανόησης, αφού θεωρούν ότι πολλά πράγµατα στον κόσµο είναι πλέον πάνω και πέρα από τις ικανότητές τους.

Είναι φανερό ότι µια τέτοια κατάσταση δεν βοηθά στη δηµιουργία ενός πολίτη µε αυτοπεποίθηση και αυτοσεβασµό, ούτε και στη δηµιουργική και υπεύθυνη συµπεριφορά του στο πλαίσιο µιας δηµοκρατικής κοινωνίας. Και να σκεφτεί κανείς ότι στο άµεσο µέλλον θα αντιµετωπίσουµε εκρηκτική αύξηση του αριθµού των νέων γνώσεων, γεγονός που συνεπάγεται και ανάλογη αύξηση της επίδρασής τους στην καθηµερινή µας ζωή. Σ’ ένα τέτοιο πλαίσιο, λοιπόν, θεωρώ ότι κάθε επιστήµονας έχει την υποχρέωση να µεταδώσει αυτά που ξέρει στο ευρύ κοινό, µε απλό και κατανοητό τρόπο και σε καθηµερινή βάση, αφού, έτσι κι αλλιώς, τα περισσότερα άτοµα κάθε ηλικίας γοητεύονται από τη φύση και θα ήθελαν πράγµατι να την κατανοήσουν καλύτερα.

Είναι, άλλωστε, στη φύση του ανθρώπου να θέλει να µάθει ή, όπως έγραφε ο Αριστοτέλης, «Φύσει του ειδέναι ορέγεται ο άνθρωπος». Απ’ όλα τα όντα πάνω στη Γη, µόνο εµείς διερωτόµαστε τι κάνει τον Ήλιο να λάµπει, γιατί το ουράνιο τόξο ακολουθεί την καταιγίδα, µε ποιον τρόπο τα πουλιά πετάνε. Μόνο εµείς διερωτόµαστε τι κρύβεται πίσω από τον επόµενο λόφο ή πέρα από την απέραντη θάλασσα. Κι έχουµε πάντα αναρριχηθεί στον λόφο, κι έχουµε πάντα διασχίσει τον ωκεανό. Ίσως κάτι βαθιά χαραγµένο στη γενετική µας δοµή να είναι αυτό που µας ωθεί να µάθουµε τι είµαστε και από πού προήλθαµε. Που µας ωθεί στην περιπέτεια της εξερεύνησης.

Είναι αυτό που µας ωθεί να θέτουµε τις ερωτήσεις, που µας κάνει κυνηγούς της γνώσης, πειραµατιστές και εξερευνητές. Γιατί είµαστε προικισµένοι µε την ικανότητα να σκεφτόµαστε, να αισθανόµαστε και να διερωτόµαστε. Είναι η µοίρα µας, και ίσως ο σκοπός µας, να αναπτυσσόµαστε και να προοδεύουµε καθώς επιδιώκουµε να µάθουµε και να δώσουµε έννοια και σηµασία στο Σύµπαν στο οποίο ανήκουµε, σε µια ατέρµονη ίσως προσπάθεια ερευνών. Αυτό το συναίσθηµα της περιέργειας και της τάσης για εξερεύνηση είναι στην πραγµατικότητα και η βάση της επιστήµης.

Κι όµως, πολλοί από εµάς, απασχοληµένοι από τις δραστηριότητες της καθηµερινότητάς µας, δεν είµαστε σε θέση να προβλέψουµε το µέλλον των σύγχρονων ανακαλύψεων. Αυτό, άλλωστε, συνέβαινε ανέκαθεν.

Γι’ αυτό θεωρώ ότι σ’ ένα µεγάλο ποσοστό η δουλειά των επιστηµόνων θα ‘πρεπε να περιλαµβάνει και την εξοικείωση του κοινού µε την πραγµατική φύση της επιστήµης και τη συνειδητοποίηση ότι αυτά που κάνουν οι «επαγγελµατίες» επιστήµονες δεν είναι παρά µια πιο σύνθετη πλευρά αυτού που κάθε άνθρωπος έχει τη φυσική τάση να κάνει: να διερευνά το άγνωστο. Γι’ αυτό δεν πρέπει να ξεχνάµε ποτέ όσα µας δίδαξε η ιστορία της επιστήµης.

Γιατί δεν είµαστε σε θέση να προβλέψουµε τις συνέπειες µιας επιστηµονικής ανακάλυψης, αφού κάθε πρόσθετο κοµµάτι γνώσης, οσοδήποτε περίεργο, άσχετο ή αφηρηµένο κι αν φαίνεται στην αρχή, καταλήγει άµεσα ή έµµεσα, αργά ή γρήγορα, σε κάποια πρακτική εφαρµογή. Αν δεν συνεχίσουµε την ανάπτυξη της επιστήµης και τον εµπλουτισµό των γνώσεών µας, άσχετα µε την άµεση χρησιµότητά τους, γρήγορα θα ταφούµε κάτω από το βάρος των προβληµάτων µας, γιατί η επιστήµη του σήµερα είναι η λύση του αύριο.

Στην φωτογραφία η Γη περιβάλλεται από µια γιγαντιαία µαγνητική φούσκα, που ονοµάζεται µαγνητόσφαιρα. Πέντε διαστηµικά σκάφη από την αποστολή Themis χρειάστηκαν περισσότερα από έξι χρόνια για να χαρτογραφήσουν αυτήν την περιοχή και να βελτιωθεί η ικανότητά µας να προβλέπουµε δυναµικά διαστηµικά καιρικά φαινόµενα, τα οποία στη χειρότερη περίπτωση µπορούν να επηρεάσουν τους δορυφόρους στο διάστηµα. (NASA)

https://physicsgg.me/2018/05/06/%ce%b7-%ce%b5%cf%80%ce%b9%cf%83%cf%84%ce%ae%ce%bc%ce%b7-%cf%84%ce%bf%cf%85-%cf%83%ce%ae%ce%bc%ce%b5%cf%81%ce%b1-%ce%b5%ce%af%ce%bd%ce%b1%ce%b9-%ce%b7-%ce%bb%cf%8d%cf%83%ce%b7-%cf%84%ce%bf%cf%85-%ce%b1/

Το επεξεργάστηκε Οκτώβριος 25, 2023 ο Δροσος Γεωργιος

[Δροσος Γεωργιος]

Δεν είμαστε ούτε κόκκος άμμου μέσα στο Σύμπαν.

Επίτιμος διευθυντής Ευγενίδειου Πλανηταρίου. Αστροφυσικός με μεγάλο κύρος. Λαμπρός εκλαϊκευτής. Συγγραφέας. Ο Διονύσης Σιμόπουλος είναι ένας δάσκαλος με στόφα και ταλέντο να αφηγείται και να μετακενώνει τη γνώση του ενώ έχει γράψει χιλιόμετρα στην επιστήμη του και την έρευνα. «Είμαστε αστρόσκονη» λέγεται το καταπληκτικό του βιβλίο από τις εκδόσεις Μεταίχμιο. Και είναι μόνον αφορμή για να συζητήσουμε μαζί του για τα αστέρια, τη σκοτεινή ύλη, την εξωγήινη ζωή, αλλά και τις φυσικές καταστροφές, τον θάνατο και τη ζωή.

Οσα ορίζουμε ως αστρονομία και αστροφυσική τελικώς εκλαϊκεύονται ή μήπως με αυτή την προσπάθεια αφαιρούμε πυρήνες και δομικά περιεχόμενα των επιστημών;

Τα πάντα μπορούν να αποδοθούν με απλά και κατανοητά λόγια. Οπως έλεγε κι ο ίδιος ο Αϊνστάιν: «Αν δεν μπορείς να το εξηγήσεις με απλά λόγια, ούτε εσύ ο ίδιος το έχεις καταλάβει πολύ καλά».

Τι οδηγεί ένα νέο παιδί της δεκαετίας του "50 να ασχοληθεί με τη φυσική, την αστροφυσική; Φαντάζομαι, οι συνομήλικοί σας τότε έκαναν διαφορετικά όνειρα.

Οχι μόνο αυτοί, αλλά και όλοι μας. Γνωρίζαμε μεν τη φυσική, αλλά οι περισσότεροι από εμάς ήθελαν να γίνουν μηχανικοί για ευνόητους λόγους. Φυσικά κανείς μας δεν γνώριζε τότε τι σημαίνει αστροφυσική, αφού και διεθνώς ήταν μια επιστήμη στα σπάργανα. Προσωπικά η ενασχόλησή μου με την αστροφυσική οφείλεται στην τύχη αλλά και στον καθηγητή μου στο πανεπιστήμιο που μου άνοιξε την πόρτα μιας καριέρας η οποία διαρκεί εδώ και μισό αιώνα.

Πώς ήταν η Αμερική τότε και ποια πρώτη εικόνα της κρατάτε στη μνήμη σας;

Οι πρώτες εικόνες είναι όντως ζωντανές ακόμη και σήμερα, παρ" όλα τα χρόνια που έχουν περάσει. Το πρώτο ταξίδι από τη Νέα Υόρκη μέχρι το Πανεπιστήμιο στη Λουιζιάνα κόστισε 46 δολάρια και είχε διάρκεια 46 περίπου ωρών σε μια διαδρομή 2.200 χλμ. Κάθε μερικές ώρες σταματούσαμε σε ενδιάμεσους σταθμούς για ξεκούραση και κάτι να φάμε! Κάτι να φάμε, τρόπος του λέγειν, γιατί εγώ μέτραγα τα περιορισμένα χρήματα που είχα μαζί μου που όλο και λιγόστευαν, κι έτσι μου κοβόταν η όρεξη! Σε κάθε σταθμό το juke box έπαιζε επανειλημμένα το ίδιο τραγούδι: «I can"t stop loving you» με τον Ray Charles. Και κάτι ακόμη: στις νότιες πολιτείες υπήρχαν τότε, και μέχρι το 1964, ξεχωριστές αίθουσες αναμονής, εστιατόρια και τουαλέτες: ξεχωριστά για λευκούς κι άλλες για έγχρωμους. Κι εγώ που δεν είχα προσφέρει ποτέ οτιδήποτε στο κοινωνικό σύνολο των περιοχών αυτών είχα περισσότερα δικαιώματα ως λευκός απ" ό,τι οι έγχρωμοι αμερικανοί πολίτες.

Πότε αναλαμβάνετε πρώτη φορά το Ευγενίδειο Πλανητάριο και στα τόσα χρόνια πώς πιστεύετε πως συνετέλεσε στην αγωγή χιλιάδων νέων;

Από τις αρχές Απριλίου του 1973 και μέχρι σήμερα, μέσα από τις δραστηριότητες του Πλανηταρίου μού δόθηκε η ευκαιρία να συμμετάσχω κι εγώ, μαζί με δεκάδες ακόμη συνεργάτες μας, στη δημιουργία ενός κέντρου «ψυχαγωγικής επιμόρφωσης» που σύντομα έγινε ένα από τα πλέον δημοφιλή αξιοθέατα ολόκληρης της χώρας. Οι παραστάσεις του Πλανηταρίου, τα επιμορφωτικά άρθρα και οι συνεντεύξεις στον ημερήσιο και περιοδικό Τύπο, οι εκπομπές εκλαϊκευμένης επιστήμης στην τηλεόραση, αλλά και οι επιμορφωτικές διαλέξεις σε όλη τη χώρα επηρέασαν εκατομμύρια μαθητές, με τελικό αποτέλεσμα πολλοί από αυτούς σήμερα να διαπρέπουν σε διάφορα ακαδημαϊκά και ερευνητικά κέντρα της Ελλάδας και του εξωτερικού.

Υπάρχει κάτι τα τελευταία χρόνια που πραγματικά να ανέτρεψε τα δεδομένα της επιστήμης σας και να άνοιξε νέους δρόμους;

Πάρα πολλά. Αρκεί να σας πω ότι τα τελευταία 50 χρόνια οι γνώσεις μας για το Σύμπαν έχουν πολλαπλασιαστεί 1,2 δισεκατομμύρια φορές χάρη στο πάντρεμα της αστροφυσικής, που είναι η μελέτη του μεγάκοσμου, και της πυρηνικής φυσικής, που είναι η μελέτη του μικρόκοσμου. Και τι δεν μάθαμε: για τις μαύρες τρύπες, την εξελικτική πορεία των άστρων, την ακτινοβολία μικροκυμάτων υποβάθρου, τα συστατικά του Σύμπαντος και φυσικά, το πιο σημαντικό απ" όλα, κατά τη γνώμη μου, την επιταχυνόμενη διαστολή του Σύμπαντος με τη μορφή της σκοτεινής ενέργειας.

Τι είναι αλήθεια η σκοτεινή ενέργεια και τι η σκοτεινή ύλη;

Αν το γνώριζα, θα είχα πάρει το Βραβείο Νομπέλ, κι όχι μόνο ένα, αλλά τουλάχιστον δύο (γέλια)! Πράγματι πρόκειται για δύο σημαντικά θέματα της σύγχρονης κοσμολογίας. Γιατί παρόλο που δεν γνωρίζουμε από τι αποτελούνται, βλέπουμε την επίδραση που έχει η παρουσία τους στο Σύμπαν. Γιατί όλα αυτά που βλέπουμε, άστρα, πλανήτες, γαλαξίες κ.λπ., δεν αποτελούν παρά μόνο το 5% των συστατικών του Σύμπαντος. Ενώ το 27% είναι υλικά της σκοτεινής ύλης και το υπόλοιπο 68% είναι η σκοτεινή ενέργεια που κάνει το Σύμπαν να διαστέλλεται επιταχυνόμενο.

Για να καταλάβει και να γίνουν εύληπτα σε κάποιον αναγνώστη μας το μέγεθος και η σχέση μας μέσα στο Σύμπαν, τι είναι το ηλιακό σύστημα, τι είναι η Γη μέσα σε όλο αυτό;

Ούτε κόκκος άμμου! Πρόκειται για έναν μικροσκοπικό πλανήτη γύρω από ένα μικροσκοπικό άστρο σε μια αστρική πολιτεία 200 δισεκατομμυρίων άστρων ενός Σύμπαντος που αποτελείται από 100 δισεκατομμύρια γαλαξίες. Αν σμικρύναμε το ηλιακό μας σύστημα ένα τρισεκατομμύριο φορές, τότε θα είχε το μέγεθος ενός μεγάλου δωματίου και ο Ηλιος θα είχε το μέγεθος του κεφαλιού μιας καρφίτσας, ενώ το πλησιέστερο σ" εμάς άστρο θα βρισκόταν σε απόσταση 42 περίπου χιλιομέτρων. Στο Σύμπαν υπάρχουν περίπου ένα τρισεκατομμύριο τρισεκατομμύρια άστρα. Οσοι είναι και οι κόκκοι της άμμου όλων των ωκεανών της Γης.

Πιστεύετε στην ύπαρξη μιας ανώτερης δύναμης, είτε με τη μορφή του ντεϊσμού είτε με την πιο ταπεινή μεταφυσική λογική της όποιας θεολογίας;

Η έννοια ενός υπέρτατου Οντος είναι για τον καθένα μας μια εντελώς προσωπική υπόθεση, αφού όλοι έχουμε το δικαίωμα να πιστεύουμε αυτά που θέλουμε, χωρίς να μπορούμε, φυσικά, να αποδείξουμε του λόγου το αληθές. Κι ενώ οι θρησκευτικές πεποιθήσεις των ανθρώπων βασίζονται αποκλειστικά στην πίστη, οι επιστημονικές μας γνώσεις αντίθετα απαιτούν απόδειξη. Γι" αυτό, και για να μην παρεξηγηθούν οι θέσεις μου, στον δημόσιο λόγο μου περιορίζομαι να μιλάω μόνο για τα της επιστήμης που μπορώ να αποδείξω. Γιατί οι όποιες δοξασίες μου είναι μια απόλυτα προσωπική υπόθεση που δεν αφορά το ευρύ κοινό, αφού όποια απάντηση κι αν σας δώσω μπορεί να επηρεάσει ίσως κάποιους ανθρώπους.

Με το σωματίδιο Χιγκς αποκωδικοποιούμε πώς δίνεται μάζα στην ύλη και η μάζα αυτή δημιουργείται εκ του μηδενός;

Οχι βέβαια. Το σωματίδιο Χιγκς δημιουργεί ένα πεδίο, διάχυτο στο Σύμπαν, που μπορεί να παρομοιαστεί με μια παχύρρευστη θάλασσα, μέσα στην οποία κολυμπάνε όλα τα σωματίδια. Ανάλογα με τον τρόπο με τον οποίο κολυμπάνε μέσα στο πεδίο αυτό, παίρνουν και τη δεδομένη μάζα του είδους τους. Αλλά και το μποζόνιο Χιγκς παίρνει κι αυτό τη μάζα του από το πεδίο, του οποίου είναι και φορέας. Μπορεί δηλαδή να παρομοιαστεί με ένα πυκνότερο σημείο στο πεδίο Χιγκς. Υπάρχουν φυσικά και μερικά σωματίδια που δεν αντιδρούν καθόλου με το πεδίο, όπως είναι τα φωτόνια και τα γλοιόνια, γι" αυτό τα σωματίδια αυτά δεν έχουν μάζα.

Είμαστε αστρόσκονη, λέτε. Δηλαδή;

Οπως ξέρετε, το σώμα ενός μέσου ανθρώπου αποτελείται από 7.000 τρισεκατομμύρια τρισεκατομμυρίων άτομα. Το 99% των ατόμων αυτών αποτελείται από τέσσερα χημικά στοιχεία. Το 62% είναι υδρογόνο, ένα χημικό στοιχείο που γεννήθηκε τη στιγμή της γέννησης του Σύμπαντος πριν από 13,8 δισεκατομμύρια χρόνια. Το 24% είναι οξυγόνο, το 12% άνθρακας, το 1% άζωτο, ενώ το υπόλοιπο 1% από καμιά τριανταριά άλλα στοιχεία, έτσι για ποικιλία. Ολα αυτά τα χημικά στοιχεία γεννήθηκαν στο εσωτερικό των άστρων, στις θερμοπυρηνικές τους αντιδράσεις και στις επιθανάτιες αστρικές τους εκρήξεις. Εμείς και όλα όσα υπάρχουν γύρω μας είναι αστρόσκονη, χημικά στοιχεία φτιαγμένα στο εσωτερικό των άστρων.

Κι αν είμαστε, επιστρέφουμε υπό μία έννοια ξανά ως υπάρξεις ή αυτό που μένει είναι το άυλο κομμάτι της μνήμης, μεγάλης και μικρής (κατά Κούντερα, μεγάλης και μικρής αθανασίας);

Δυστυχώς ούτε το ένα ούτε το άλλο. Γιατί, όταν πεθάνουμε, τα χημικά στοιχεία από τα οποία αποτελούνται τα σώματά μας θα διασκορπιστούν παντού γύρω μας, ενώ ορισμένα απ" αυτά θα ενσωματωθούν σε άλλα είδη ζωής. Κι όταν η Γη και ο Ηλιος πεθάνουν, τα χημικά αυτά στοιχεία που ήταν μέρος του σώματός μας θα διασκορπιστούν κι αυτά στο Σύμπαν για να γεννηθούν άλλοι κόσμοι κι άλλα άστρα.

Θα μπορούσε να υπάρξει ζωή σε άλλο πλανήτη ή να το πω αλλιώς: ποιες οι ύλες, οι προϋποθέσεις, για να υπάρξει ζωή οπουδήποτε αλλού;

Η ζωή όπως την ξέρουμε, φαίνεται να εξελίσσεται πάνω σε πλανήτες που βρίσκονται σε σταθερή απόσταση από τον ήλιο τους, έτσι ώστε να διαθέτουν νερό σε υγρή κατάσταση. Γιατί το νερό φαίνεται ότι είναι απαραίτητο στη διαδικασία της ένωσης των χημικών στοιχείων που θα οδηγήσουν στη δημιουργία της ζωής. Ενας πλανήτης θα πρέπει να έχει και το κατάλληλο μέγεθος, έτσι ώστε η ατμόσφαιρα που θα συγκρατεί να μην είναι ούτε πολύ μεγάλη, όπως του Δία, ούτε πολύ μικρή, όπως του Αρη.

Βλέπετε πιθανή τη μετεγκατάσταση ανθρώπων στον Αρη ή αλλού τα επόμενα έτη;

Δυστυχώς όχι. Είμαστε καταδικασμένοι, φυσικά, να μετοικήσουμε κάποια στιγμή. Αλλά προς το παρόν δεν μπορώ να είμαι τόσο αισιόδοξος όσο μερικοί άλλοι, γιατί υπάρχουν πολλά ακόμη τεχνικά και άλλα προβλήματα που δεν έχουν επιλυθεί. Οσο κι αν θα το ήθελα προσωπικά, επανδρωμένα ταξίδια προς τον Αρη δεν βλέπω να υλοποιούνται πριν από το τέλος του αιώνα που διανύουμε, εκτός κι αν μιλάμε για «μια κι έξω αποστολή αυτοκτονίας». Οσον αφορά όμως τον μελλοντικό αποικισμό της Σελήνης ή του Αρη, αυτό μάλλον θα πρέπει να περιμένει 200 ή 300 ακόμη χρόνια. Αλλά κι αυτές ακόμη δεν θα είναι παρά αποικίες περιορισμένες.

«Ο κόσμος μας θα καταστραφεί, οτιδήποτε γεννιέται, πεθαίνει»

Κύριε Σιμόπουλε, θα καταστραφεί ο κόσμος μας κάποτε;

Είναι ένας απαράβατος κανόνας πως οτιδήποτε γεννιέται θα εξελιχτεί και κάποια στιγμή θα πεθάνει. Αυτό είναι σωστό και για τη Γη, και για τον Ηλιο, αλλά και για ολάκερο το Σύμπαν.

Δεν ανήκετε δηλαδή στους υποστηρικτές της θεωρίας του κυκλικού Σύμπαντος;

Μάλλον όχι! Παλαιότερα η θεωρία του παλλόμενου Σύμπαντος είχε μια κάποια πιθανότητα. Σήμερα όμως με την ανακάλυψη της σκοτεινής ενέργειας που έχουμε εντοπίσει τα τελευταία 20 χρόνια δεν θεωρώ ότι η διαστολή αυτή θα μπορέσει ποτέ να σταματήσει. Φαίνεται δηλαδή ότι η εκθετική διαστολή του χώρου θα συνεχιστεί απτόητη σε ένα Σύμπαν που θα είναι άδειο από οποιαδήποτε ενέργεια, όταν η θερμοκρασία του Σύμπαντος θα φτάσει σχεδόν στο απόλυτο μηδέν σ" έναν αριθμό ετών που ξεκινάει με τη μονάδα ακολουθούμενη από 1.000 μηδενικά!

Τι θεωρείτε ως το σημαντικότερο πράγμα κοιτώντας τα άστρα και γιατί να μη μας τρώνε τα καθημερινά μας ζητήματα;

Αυτό που έλεγε ο Αριστοτέλης, ότι είναι στη φύση του ανθρώπου να θέλει να μάθει τι κρύβεται εκεί έξω και να διαπιστώνει συγχρόνως πόσο μικροί είμαστε και πόσο ασήμαντα είναι τα καθημερινά μας προβλήματα!

Οι πρόσφατες πυρκαγιές, πέραν των προφανών τεράστιων πολιτικών και διαχειριστικών ευθυνών, μας προετοιμάζουν για μια κανονικοποίηση των φυσικών καταστροφών;

Αν και δεν είμαι αρμόδιος να απαντήσω, ως ενεργός όμως πολίτης θεωρώ ότι τέτοιου είδους φυσικές καταστροφές είναι αποτέλεσμα και της δικής μας συμπεριφοράς. Επιστήμονες όπως ο μακαρίτης Νίκος Μάργαρης που είχε επανειλημμένα προσπαθήσει και επί χρόνια να αναπτύξει μια οικολογική συνείδηση στους συμπατριώτες μας, ήταν απλώς μια «φωνή βοώντος εν τη ερήμω».

Βλέπετε εσείς η κλιματική αλλαγή συνολικά να μεταβάλλει τη ζωή μας το επόμενο διάστημα;

Κοιτάξτε, ο άνθρωπος μπορεί να προσαρμοστεί. Αλλά δεν είναι ανάγκη να είναι κανείς ειδικός για να κατανοήσει ότι μια αύξηση της μέσης θερμοκρασίας της Γης θα έχει πολυποίκιλες επιπτώσεις όχι μόνο στη ζωή μας, αλλά και στο οικοσύστημα του πλανήτη μας και στην άνοδο της στάθμης των θαλασσών. Ενα τέτοιο γεγονός θα έχει ως αποτέλεσμα να πλημμυρίσουν οι παραλίες της γήινης ξηράς όπου κατοικεί το ήμισυ του παγκόσμιου πληθυσμού και βρίσκεται το ένα τρίτο της καλλιεργήσιμης γης. Στη δική μας περίπτωση, από τα 16.000 χιλιόμετρα στα οποία εκτείνονται οι ελληνικές ακτές, περίπου τα 7.000 χιλιόμετρα είναι περιοχές ιδιαίτερα ευάλωτες στην άνοδο της στάθμης της θάλασσας που υπολογίζεται ότι θα φτάσει τα 70-100 εκατοστά με τις ανάλογες επιπτώσεις στις παραλίες και στα λιμάνια μας.

http://www.tanea.gr/print/2018/09/01/greece/den-eimaste-oute-kokkos-ammou-mesa-sto-sympan/

Το επεξεργάστηκε Οκτώβριος 25, 2023 ο Δροσος Γεωργιος

[Δροσος Γεωργιος]

«Το Σωματίδιο του Θεού»

Ο Λέον Λέντερμαν (1922-2018), ο περίφημος Αμερικανός καθηγητής και πειραματικός φυσικός, κάτοχος του βραβείου Νομπέλ Φυσικής του 1988, οραματιστής και για μια δεκαετία διευθυντής του αντίστοιχου με το ευρωπαϊκό CERN αμερικανικού εργαστηρίου Fermilab στο Ιλινόι, πέθανε την περασμένη εβδομάδα σε ηλικία 96 ετών. Η ειρωνεία της τύχης είναι ότι παρ’ όλη τη μεγάλη του προσφορά στη σωματιδιακή φυσική όλα αυτά τα χρόνια, για εκείνο που μάλλον θα τον θυμούνται στο μέλλον είναι ο τίτλος ενός εκλαϊκευμένου βιβλίου που έγραψε για την ιστορία της σωματιδιακής φυσικής, «The God Particle» (1993). Eνας τίτλος που «κόλλησε» και έκανε διεθνώς γνωστό το Μποζόνιο Higgs ως «το σωματίδιο του Θεού», αν και ο τίτλος που ήθελε να δώσει ο ίδιος ο Λέντερμαν στο βιβλίο του ήταν «The Goddamn Particle» [«το γκαντέμικο (διαβολεμένο-αναθεματισμένο) σωματίδιο»] επειδή επί μισόν αιώνα ήταν αδύνατον να εντοπιστεί. Ο εκδότης, όμως, του βιβλίου θεώρησε το επίθετο του τίτλου (Goddamn) προσβλητικό και έτσι έκοψε το δεύτερο συνθετικό της λέξης (το damn=αναθεματισμένος) αφήνοντας μόνο του το πρώτο συνθετικό (God=Θεός)!

Είτε έτσι, όμως, είτε αλλιώς 19 χρόνια μετά την έκδοση του βιβλίου του Λέντερμαν τα πειράματα που γίνονταν στο CERN όλα αυτά τα χρόνια εντόπισαν επί τέλους το περίφημο αυτό σωματίδιο, την ύπαρξη του οποίου είχε θεωρητικά προτείνει το 1964 ο Σκωτσέζος φυσικός Πίτερ Χιγκς (1929-). Την εποχή μάλιστα εκείνη ακόμη και ο Χιγκς δεν πίστευε ότι είχε ανακαλύψει κάτι σημαντικό. Σε μία επιστολή σε κάποιον συνάδελφό του έγραφε το εξής: «Το καλοκαίρι ανακάλυψα κάτι τελείως άχρηστο»!

Κι όμως σύμφωνα με το θεωρητικό μοντέλο της σύγχρονης φυσικής, που ονομάζεται «Καθιερωμένο Πρότυπο», μας έλειπε να ανακαλύψουμε το σημαντικό αυτό σωματίδιο που είναι φορέας ενός νέου είδους πεδίου που είναι διάχυτο στο Σύμπαν και ονομάζεται «πεδίο Χιγκς», και φυσικά και του μποζονίου Χιγκς που είναι ο φορέας του. Το σωματίδιο Χιγκς, όμως, αν και ιδιαίτερα σημαντικό, κρυβόταν πάρα πολύ καλά αφού εμφανίζεται μια φορά σε κάθε ένα τρισεκατομμύριο συγκρούσεις σωματιδίων. Παρ’ όλα αυτά στις 4 Ιουλίου 2012, ανακοινώθηκε τελικά στο CERN ο εντοπισμός του απαραίτητου αυτού σωματιδίου, ενώ η ανίχνευσή του επαληθεύτηκε για δεύτερη φορά μερικούς μήνες αργότερα συμπληρώνοντας έτσι το «Καθιερωμένο Πρότυπο» της σύγχρονης φυσικής.

Γιατί χωρίς το πεδίο Χιγκς τίποτα στο Σύμπαν δεν θα είχε μάζα, αφού η ύπαρξη του πεδίου αυτού δίνει σε όλα τα σωματίδια τη μάζα τους. Το πεδίο αυτό μπορεί να παρομοιαστεί με μια παχύρρευστη «θάλασσα» μέσα στην οποία «κολυμπάνε» όλα τα σωματίδια. Ανάλογα με τον τρόπο με τον οποίο τα διάφορα σωματίδια «κολυμπάνε» μέσα στο πεδίο αυτό παίρνουν και τη δεδομένη μάζα του είδους τους. Υπάρχουν φυσικά και μερικά σωματίδια που δεν αντιδρούν καθόλου με το πεδίο αυτό, όπως είναι τα φωτόνια και τα γλοιόνια, οπότε τα σωματίδια αυτά δεν έχουν μάζα. Παρ’ όλα αυτά το πεδίο Χιγκς δεν θεωρείται ότι είναι μια ακόμη δύναμη, αφού ούτε επιταχύνει τα σωματίδια ούτε μεταφέρει κάποιου είδους ενέργεια. Αλλά και το μποζόνιο Χιγκς παίρνει και αυτό τη μάζα του από το πεδίο του οποίου είναι και φορέας. Μπορεί δηλαδή να παρομοιαστεί με ένα πυκνότερο σημείο στο πεδίο Χιγκς, όπως όταν βρίσκουμε μια υγροποιημένη σταγόνα νερού σε ένα περιβάλλον ατμού από νερό. Ετσι, όπως και όλα τα άλλα σωματίδια, το μποζόνιο Χιγκς μπορεί να δημιουργηθεί στις συγκρούσεις που επιτυγχάνονται στη διάρκεια πειραμάτων που εκτελούνται στους επιταχυντές, αφού μπορεί και αντιδρά με όλα τα σωματίδια αν και προτιμάει τα «βαρύτερα» απ’ αυτά όπως είναι, για παράδειγμα, ο τελευταίος τύπος κουάρκ που ανακαλύφθηκε στο Fermilab των ΗΠΑ το 1995.

Υπάρχει όμως κάτι πολύ μυστήριο με το πεδίο Χιγκς που είναι 10.000 τρισεκατομμύρια φορές πιο αδύναμο από τη μέγιστη τιμή του. Αυτή η τιμή είναι κρίσιμη γιατί αν ήταν ελαφρώς διαφορετική, δεν θα υπήρχε καμία φυσική δομή στο Σύμπαν. Γι’ αυτό διάφοροι θεωρητικοί έχουν προσπαθήσει για δεκαετίες να κατανοήσουν για ποιο λόγο έχει αυτό το άριστα ρυθμισμένο μέγεθος και έχουν οδηγηθεί σε διάφορες πιθανές θεωρίες με χαριτωμένα ονόματα, όπως είναι για παράδειγμα η «υπερσυμμετρία». Αλλά παρ’ όλο που οι θεωρίες αυτές μπορούν να επεξηγήσουν την περίεργη αυτή επακριβή τιμή του πεδίου, δεν φαίνεται προς το παρόν τουλάχιστον να παράγονται στους επιταχυντές μαζί με το μποζόνιο Χιγκς και τα διάφορα νέα σωματίδια που προβλέπονται από τις θεωρίες αυτές.

http://www.kathimerini.gr/989570/article/politismos/vivlio/to-swmatidio-toy-8eoy

Το επεξεργάστηκε Οκτώβριος 25, 2023 ο Δροσος Γεωργιος

[Δροσος Γεωργιος]

Η Έσχατη Θούλη, η Ζώνη του Κάιπερ και ο Πλούτων.

Όπως αναμένονταν το διαστημόπλοιο “Νέοι Ορίζοντες” προσπέρασε το πρωί της Πρωτοχρονιάς την “Έσχατη Θούλη” με σχετική ταχύτητα που έφτανε τα 52.000 χλμ. την ώρα. Το αντικείμενο αυτό βρίσκεται στη Ζώνη του Κάιπερ και είναι το πιο απόμακρο αντικείμενο που μελέτησε από κοντά ο άνθρωπος. Η ανακάλυψή του έγινε το 2014 από το Διαστημικό Τηλεσκόπιο Χαμπλ και πήρε την επίσημη ονομασία του ως «2014 MU69» ενώ το “Έσχατη Θούλη” το έλαβε από την ονομασία μιας περιοχής στα βόρεια της Βρετανίας, την οποία αναφέρει ο αρχαίος Έλληνας εξερευνητής Πυθέας τον 4ο π.Χ. αιώνα. Λόγω της μεγάλης απόστασης που μας χωρίζει (6,6 δις. χλμ.) η αποστολή των πρώτων πληροφοριών που συγκέντρωσε το διαστημόπλοιο θα χρειαστεί αρκετές ώρες για να φτάσουν στη Γη, ενώ συνολικά θα χρειαστούν 20 περίπου μήνες για την αποστολή και λήψη όλων των πληροφοριών που συνέλεξε το διαστημόπλοιο στο προσπέρασμά του.

Η σύνθεση των τριών φωτογραφιών που λήφθηκαν στις 31 Δεκεμβρίου 2018 από την κάμερα του New Horizons μας δείχνει την περιστροφή της Έσχατης Θούλης.

Μερικές φωτογραφίες που έφτασαν ήδη στο Johns Hopkins Applied Physics Laboratory μας αποκάλυψε ένα παγωμένο αντικείμενο με σχήμα φιστικιού, μήκος 32 χλμ. και πλάτος 16 χλμ., ενώ η απόσταση μεταξύ των κέντρων των δύο λοβών είναι 16 χλμ. Ο απόμακρος αυτός παγωμένος κόσμος, ο οποίος βρίσκεται 44 φορές πιο μακριά από τον Ήλιο απ’ ότι η Γη, έχει έναν κοκκινωπό χρωματισμό και θερμοκρασία -230 βαθμούς Κελσίου. Η διάρκεια του έτους του (μια ολήρης περιφορά γύρω από τον Ήλιο) φτάνει τα 297 γήινα χρόνια. Οι πιο καθαρές φωτογραφίες και πληροφορίες θα χρειαστούν αρκετές εβδομάδες για να γίνει η επεξεργασία τους και να δοθούν στη δημοσιότητα.

Η ύπαρξη μεγάλων συγκεντρώσεων παγωμένων αντικειμένων στις εσχατιές του Ηλιακού μας Συστήματος τα οποία αποτελούν τα λείψανα από τη γέννησή του είχε προβλεφτεί το 1950 από τον Ολλανδό αστρονόμο Ίαν Οόρτ όταν πρότεινε ότι οι κομήτες προέρχονται από μία περιοχή που ονομάστηκε έκτοτε Σύννεφο του Οόρτ, σε απόσταση 50.000 φορές πιο μακριά από τον Ήλιο απ ό,τι η Γη μας. Ένα χρόνο αργότερα ο αστρονόμος Τζέραλντ Κάιπερ υποστήριξε ότι πρέπει να υπάρχει και μία άλλη ζώνη παρόμοιων παγωμένων αντικειμένων πλησιέστερα και λίγο πιο μακριά από την τροχιά του Ποσειδώνα, αν και ακόμη νωρίτερα, από το 1930, το 1943 και το 1949, κι άλλοι αστρονόμοι είχαν προβλέψει την ύπαρξη των υπέρ-Ποσειδωνίων αυτών αντικειμένων. Η ανακάλυψη όμως του πρώτου από τα νέα αυτά είδη αντικειμένων έγινε το 1977. Είχε διάμετρο 170 περίπου χιλιομέτρων, χαρακτηριστικά που έμοιαζαν και με κομήτη και με αστεροειδή, ένδειξη μάλλον της κοινής καταγωγής αστεροειδών και κομητών και ονομάστηκε 2060-Χείρων. Μέχρι σήμερα αρκετά παρόμοια αντικείμενα, που έχουν ονομαστεί συλλογικά «Κένταυροι», έχουν ανακαλυφτεί στην περιοχή ανάμεσα στις τροχιές του Δία και του Ποσειδώνα. Από τις τροχιές τους όμως αυτές είναι πλέον εμφανές ότι ο τόπος της προέλευσής τους είναι η Ζώνη του Κάιπερ.

Το 1996 στην ίδια αυτή περιοχή ανακαλύφτηκε κι ένα άλλο αρκετά μεγάλο αντικείμενο παρόμοιο με τον “Χείρωνα” που ονομάστηκε 1996-ΤL66. Έχει διάμετρο 487 χιλιομέτρων και η τροχιά του είναι ιδιαίτερα ελλειπτική αφού η πλησιέστερη απόσταση του στον Ήλιο φτάνει τα 5,25 δισεκατομμύρια χιλιόμετρα ενώ η πιο απόμακρη φτάνει τα 19,5 δισεκατομμύρια χιλιόμετρα. Σε σύγκριση η μέση απόσταση της τροχιάς του Πλούτωνα δεν ξεπερνάει τα 6 δισεκατομμύρια χιλιόμετρα. Τα πράγματα, όμως, άρχισαν να γίνονται ακόμη πιο ενδιαφέροντα το καλοκαίρι του 2001 όταν μια ομάδα αμερικανών αστρονόμων στο Ευρωπαϊκό Νότιο Αστεροσκοπείο ανακάλυψε στην Ζώνη του Κάιπερ έναν μεγάλο αστεροειδή (2001 ΚΧ76) με διάμετρο 1.200 χιλιομέτρων. Το φθινόπωρο του 2002 ανακαλύφτηκε ένα ακόμη μεγαλύτερο πλανητοειδές αντικείμενο που έχει διάμετρο 1.250 χιλιομέτρων και ονομάστηκε “Κουόαρ”, ενώ λίγο αργότερα ανακαλύφτηκε ένας ακόμη μεγαλύτερος αστεροειδής, ο “2004 DW”, που βρίσκεται σε απόσταση 2,4 δισεκατομμύρια χιλιόμετρα μακρύτερα από τον Πλούτωνα και έχει μέγεθος 1.600 χιλιομέτρων, μεγαλύτερος δηλαδή από τον Χάροντα, τον δορυφόρο του Πλούτωνα, που έχει διάμετρο 1.300 χιλιομέτρων.

Στα τέλη του 2003 στα ακραία αυτά όρια του Ηλιακού Συστήματος ανακαλύφτηκε ένα αρκετά μεγάλο πλανητοειδές αντικείμενο που πολλοί θέλησαν απερίσκεπτα να του δώσουν την ιδιότητα του πλανήτη. Τον βάφτισαν μάλιστα “Σέντνα”, από το όνομα μιας θηλυκής θεότητας της μυθολογίας των Εσκιμώων, και τον παρουσίαζαν ως τον δέκατο πλανήτη του Ηλιακού μας Συστήματος, πράγμα που είναι εκ των πραγμάτων λανθασμένο. Γιατί απλούστατα δεν υπάρχει δέκατος πλανήτης στο Ηλιακό μας Σύστημα. H ανακάλυψη πάντως του “Σέντνα” είναι πράγματι μία αξιόλογη ανακάλυψη αφού πρόκειται για ένα από τα μεγαλύτερα πλανητοειδή που έχουμε εντοπίσει μέχρι τώρα με διάμετρο 1.800 περίπου χιλιομέτρων σε απόσταση 3 φορές πιο μακριά απ’ ότι ο Πλούτωνας, ενώ η τροχιά του είναι τόσο ελλειπτική ώστε χρειάζεται 10.500 γήινα χρόνια για μια πλήρη περιφορά του γύρω από τον Ήλιο, όταν σε σύγκριση το έτος του Πλούτωνα διαρκεί 248 περίπου γήινα χρόνια. Η περιοχή στην οποία βρίσκεται ο Σέντνα μας έχει απασχολήσει αρκετά συχνά τα τελευταία χρόνια, γιατί στην περιοχή αυτή έχουν αρχίσει να εντοπίζονται όλο και πιο πολλοί και πιο μεγάλοι πλανητοειδείς.

Από το 1992 στην Ζώνη του Κάιπερ έχουμε ανακαλύψει πάνω από 2.500 παρόμοια αντικείμενα, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονται οι αστεροειδείς “Βαρούνα” και 2002 ΑW197 που έχουν διάμετρο 900 χιλιομέτρων. Όλα δείχνουν δηλαδή ότι η Ζώνη του Κάιπερ μοιάζει πολύ με την εσωτερική Ζώνη των Αστεροειδών (ανάμεσα στις τροχιές των πλανητών Άρη και Δία) με την διαφορά ότι εκεί έξω περιλαμβάνονται μερικές εκατοντάδες φορές περισσότερα υλικά. Μετά μάλιστα την ανακάλυψη του “Σέντνα” υπολογίζεται ότι στη Ζώνη του Κάϊπερ πρέπει να υπάρχουν συνολικά 70.000 παρόμοιοι πλανητοειδείς με διάμετρο πάνω από 100 χιλιόμετρα και μέχρι μεγέθους μερικών χιλιάδων χιλιομέτρων.

Το εκπληκτικό των τελευταίων αυτών παρατηρήσεών μας είναι ότι μερικοί από τους νεοανακαλυφθέντες αστεροειδείς, που ίσως να φτάνουν σε αριθμό τους 1.400, περιφέρονται γύρω από τον Ήλιο με ρυθμό 3 προς 2 σε σχέση με τον χρόνο περιφοράς του Ποσειδώνα, περιφέρονται δηλαδή δύο φορές σε κάθε τρεις περιφορές του Ποσειδώνα. Ο ρυθμός αυτός είναι ακριβώς ο ίδιος με τον ρυθμό περιφοράς του Πλούτωνα και γι’ αυτό τα αντικείμενα αυτά έχουν ονομαστεί συλλογικά “Πλουτίνοι”, δηλαδή μικροί Πλούτωνες. Τα αντικείμενα αυτά βρίσκονται πλησιέστερα στον Ήλιο απ’ ότι η μεγάλη πλειοψηφία των πλανητοειδών της Ζώνης του Κάιπερ με μέση απόσταση από τον Ήλιο 39 Αστρονομικών Μονάδων, 39 δηλαδή φορές μεγαλύτερη απόσταση από την απόσταση Γης-Ηλίου.

Όλα αυτά τα δεδομένα οδήγησαν μια μεγάλη μερίδα της επιστημονικής κοινότητας στην αντίληψη ότι ούτε και ο Πλούτων θα έπρεπε να θεωρείται πλανήτης με την ειδική σημασία του όρου αλλά ότι ίσως κι αυτός να είναι απλά ένα από τα μεγαλύτερα από τα εξωτερικά αυτά αντικείμενα της Ζώνης του Κάιπερ. Γιατί σήμερα θεωρούμε ένα αντικείμενο ως πλανήτη εφ’ όσον αυτό έχει μάζα μεγαλύτερη απ’ ότι όλα τα άλλα αντικείμενα με τα οποία έχει παρόμοια τροχιά. Μ’ αυτόν τον ορισμό ο Δίας είναι πράγματι πλανήτης γιατί η μάζα του είναι πολύ μεγαλύτερη από την μάζα όλων των 79 (μέχρι σήμερα) δορυφόρων του με τους οποίους μοιράζεται την ίδια περίπου τροχιά γύρω από τον Ήλιο. Το ίδιο συμβαίνει και με τους άλλους πλανήτες είτε πρόκειται για τον Κρόνο (σε σύγκριση με τους 62 μέχρι τώρα δορυφόρους του και τα εκατομμύρια αντικείμενα που αποτελούν τους δακτυλίους του), είτε για τον Ουρανό (σε σχέση με τους 27 δορυφόρους του), είτε ακόμη και για τη Γη σε σχέση με την τεράστια συγκριτικά Σελήνη της. Ακόμη και ο μικροσκοπικός Ερμής, με διάμετρο 4.878 χιλιομέτρων, είναι κι αυτός πλανήτης αφού δεν υπάρχει κανένα άλλο αντικείμενο με την ίδια τροχιά.

Ο Πλούτων όμως δεν πρέπει να είναι πλανήτης, γιατί βρίσκεται ακριβώς μέσα στη Ζώνη του Κάιπερ και η μάζα του εμφανώς δεν είναι μεγαλύτερη απ’ όλα τα 70.000 αντικείμενα που βρίσκονται στην ίδια περιοχή. Από την αρχή άλλωστε της ανακάλυψής του, στις 23 Ιανουαρίου 1930, η αντιμετώπιση του Πλούτωνα ήταν ιδιαίτερα προβληματική όχι μόνο επειδή βρίσκονταν τόσο πολύ μακριά αλλά και επειδή ο πλανήτης αυτός είχε πολύ μικρό μέγεθος, αφού είναι μικρότερος και από τη Σελήνη (3.476 χλμ.) και από τον Τρίτωνα (2.705 χλμ.), και από πέντε ακόμη δορυφόρους του Δία και του Κρόνου.

Μπορούμε να πούμε μάλιστα ότι ο Πλούτων μοιάζει πολύ περισσότερο με τον Τρίτωνα, που είναι ο μεγαλύτερος από τους 14 (μέχρι τώρα) δορυφόρους του Ποσειδώνα, παρά με τους τέσσερις αέριους γίγαντες πλανήτες που βρίσκονται πριν απ’ αυτόν. Δεδομένου μάλιστα ότι ο Τρίτωνας δεν σχηματίστηκε μαζί με τον πλανήτη του αλλά απλώς αιχμαλωτίστηκε από τον Ποσειδώνα καθώς περνούσε δίπλα του, πολλοί είναι αυτοί που ισχυρίζονται ότι το ίδιο θα μπορούσε να γίνει κάποια στιγμή και με τον Πλούτωνα. Έτσι δεν μπορούμε να αποκλείσουμε την περίπτωση κατά την οποία ο Ποσειδώνας θα μπορούσε κάποτε, στο απώτερο μέλλον και μετά την πάροδο εκατοντάδων ίσως εκατομμυρίων ετών, να συλλάβει με την βαρυτική του δύναμη τον Πλούτωνα και να τον μετατρέψει κι αυτόν σε δορυφόρο του. Σ’ αυτή την περίπτωση ο Πλούτωνας θα είναι ο πρώτος δορυφόρος ενός πλανήτη που θα διαθέτει και τους δικούς του δορυφόρους.

https://physicsgg.me/2019/01/02/%ce%b7-%ce%ad%cf%83%cf%87%ce%b1%cf%84%ce%b7-%ce%b8%ce%bf%cf%8d%ce%bb%ce%b7-%ce%b7-%ce%b6%cf%8e%ce%bd%ce%b7-%cf%84%ce%bf%cf%85-%ce%ba%ce%ac%ce%b9%cf%80%ce%b5%cf%81-%ce%ba%ce%b1%ce%b9-%ce%bf-%cf%80/

Το επεξεργάστηκε Οκτώβριος 25, 2023 ο Δροσος Γεωργιος

[Δροσος Γεωργιος]

Ούτε κόκκος σκόνης δεν είμαστε κι όμως κατανοήσαμε το Σύμπαν.

«Πολύ πριν από τους πρώτους χτύπους κάποιας ανθρώπινης καρδιάς, μια υπέρλαμπρη κοσμική σπίθα ξεκίνησε τους κτύπους του ρολογιού που καθοδηγεί την εξέλιξη του Σύμπαντος. Πολύ πριν από τη δημιουργία του πρώτου ανθρώπινου εγκεφάλου, ένας αμέτρητος αριθμός γαλαξιών έπλεαν σαν κοσμικά νησιά στον τεράστιο κοσμολογικό ωκεανό. Παρασυρμένο από τις δυνάμεις δισεκατομμυρίων άστρων, σ’ ένα τέτοιο κοσμικό νησί γεννήθηκε πριν από πέντε δισεκατομμύρια χρόνια το πλανητικό μας σύστημα: ο Ήλιος και οι πλανήτες του. Λουσμένος από το φως και τη θερμότητα του Ήλιου, ένας μικρός σχετικά πλανήτης του, η Γη μας, ξεκίνησε μαζί με το άστρο του τον δρόμο προς την εξέλιξή του. Έτσι, πολύ πριν δημιουργηθεί οποιοδήποτε ανθρώπινο μάτι για να βλέπει, χιλιάδες λαμπερά άστρα στόλιζαν με το φως τους το σκοτεινό πέπλο της νύχτας. Πολύ πριν το πρώτο ανθρώπινο αυτί μπορέσει ν’ ακούσει, οι ωκεανοί βούιζαν και οι αφροί των κυμάτων τους χόρευαν στις ακρογιαλιές των νησιών της Γης μας. Και μέσα σ’ αυτούς τους ωκεανούς γεννήθηκαν τα πρώτα μάτια, και τα πρώτα αυτιά, και οι πρώτοι εγκέφαλοι που άρχισαν σιγά σιγά να δημιουργούν πολιτισμό, να σκέφτονται και να διερωτώνται για τη δύναμη και την ομορφιά του Σύμπαντος που τους περιέβαλλε. Σήμερα, αυτή την ομορφιά εξετάζει και μελετάει η σύγχρονη επιστήμη, που διαπερνά με πολύμορφους τρόπους τα μυστικά μονοπάτια των άστρων (…)

(…) Γιατί σήμερα το Σύμπαν βρίσκεται όντως στις πρώτες ‘ώρες’ της ύπαρξης του: στην άνοιξη κυριολεκτικά της ζωής του. Πρόκειται για μία άνοιξη που πλαισιώνεται από το μεγαλείο των λαμπρών γαλαζόλευκων άστρων, αλλά και άστρων σαν τον Ήλιο μας, ενώ η ενήλικη ιστορία του θ′ αρχίσει πολύ αργότερα, σε δισεκατομμύρια δισεκατομμυρίων χρόνια από σήμερα. Ακόμα όμως και τότε, θα πρόκειται για ένα πανέμορφο Σύμπαν, για εκείνα τα «όντα» που θα το κατοικούν, αν και θα φωτίζεται αμυδρά μόνο από τα κοκκινωπά, υπέρυθρα άστρα που σήμερα είναι αόρατα στα μάτια μας. Θα πρόκειται, φυσικά, για όντα με υπερβολικές δυνάμεις στη διάθεση τους. Δυνάμεις που το μυαλό μας είναι αδύνατον ακόμα και να φανταστεί. Παρ′ όλα αυτά, κοιτάζοντας πίσω στη λαμπερή δική μας εποχή, θα μας ζηλεύουν, γιατί εμείς γνωρίσαμε το Σύμπαν όταν το Σύμπαν ήταν ακόμη μωρό. Θα μας ζηλεύουν γιατί εμείς σήμερα ζούμε όντως στην Άνοιξη του Σύμπαντος!…»

Αποσπάσματα από τον πρόλογο του βιβλίου του Διονύση Σιμόπουλου «Η άνοιξη του Σύμπαντος», εκδόσεις Μεταίχμιο.

Συνέντευξη του Διονύση Σιμόπουλου στην Ειρήνη Ορφανίδου

Αξιζει να διαβαστεί!!!

https://physicsgg.me/2019/01/15/%ce%bf%cf%8d%cf%84%ce%b5-%ce%ba%cf%8c%ce%ba%ce%ba%ce%bf%cf%82-%cf%83%ce%ba%cf%8c%ce%bd%ce%b7%cf%82-%ce%b4%ce%b5%ce%bd-%ce%b5%ce%af%ce%bc%ce%b1%cf%83%cf%84%ce%b5-%ce%ba%ce%b9-%cf%8c%ce%bc%cf%89%cf%82/

Το επεξεργάστηκε Οκτώβριος 25, 2023 ο Δροσος Γεωργιος

[Δροσος Γεωργιος]

Διαστημικές τραγωδίες

Κάθε φορά που φτάνει ο Φεβρουάριος έρχονται πάντα οι ίδιες εκείνες αναμνήσεις για να με στοιχειώσουν με τις θλιβερές επετείους της καταστροφής του «Απόλλων 1» στις 27 Ιανουαρίου 1967 και των διαστημικών λεωφορείων «Τσάλεντζερ» στις 28 Ιανουαρίου 1986 και «Κολούμπια» την 1η Φεβρουαρίου 2003. Κι αυτές, φυσικά, οι καταστροφές δεν είναι οι μοναδικές που οδήγησαν σε πρόωρο θάνατο τους νέους πρωτοπόρους του Διαστήματος των οποίων η μνήμη και η προσφορά, στην προσπάθεια του ανθρώπου να φτάσει στα άστρα, θα μείνουν ανεξίτηλα γραμμένες στην ιστορία των ανθρωπίνων εξερευνήσεων. Γιατί το Διάστημα και τα διαστημικά ταξίδια δεν έχουν γίνει ακόμη θέμα ρουτίνας όσο κι αν εμείς, οι απλοί πολίτες αυτού του πλανήτη, νομίζουμε ότι το Διάστημα κατακτήθηκε εδώ και δεκαετίες. Γιατί στην πραγματικότητα βρισκόμαστε ακόμη στην αρχή και έχουμε απλώς αρχίσει να κάνουμε τα πρώτα μας βήματα στον απέραντο ωκεανό του Διαστήματος. Σε έναν ωκεανό που είναι «απείρως» μεγαλύτερος από τους ωκεανούς που γνωρίζουμε μέχρι τώρα πάνω στη Γη. Γι’ αυτό, αυτού του είδους οι τραγωδίες θα συμβούν και στο μέλλον, όπως συνέβησαν και στο παρελθόν.

Πάρτε για παράδειγμα το πρώτο μεγάλο δυστύχημα στις αρχές του διαστημικού προγράμματος στα μέσα της δεκαετίας του 1960. Παρ’ όλες τις ελπίδες και τις προόδους που είχαν επιτευχθεί μέχρι τότε, το πρόγραμμα «Απόλλων» άρχισε κι αυτό με μια τραγωδία. Στις 27 Ιανουαρίου 1967, ένα μήνα πριν από την πρώτη πρoγραμματισμένη του πτήση και ενώ το διαστημόπλοιο βρισκόταν στην διαστημική εξέδρα για μία εικονική εκτόξευση, μια απρόσμενη πυρκαγιά στο εσωτερικό του στοίχισε τη ζωή των αστροναυτών Βέρτζιλ Γκρίσομ, Εντουαρντ Γουάιτ και Ρότζερ Τσάφι, που θα αποτελούσαν το πρώτο του πλήρωμα. Το γεγονός αυτό οδήγησε τη ΝΑSΑ σε αναδιοργάνωση, σε αυστηρότερες προδιαγραφές κατασκευών και καθυστέρηση του όλου χρονοδιαγράμματος πτήσεων για περίπου 20 μήνες μέχρι την 11η Οκτωβρίου του 1968. Μερικούς μήνες αργότερα έγινε και η πρώτη ανθρώπινη βόλτα στο φεγγάρι, στις 20 Ιουλίου 1969, με την επανδρωμένη αποστολή του «Απόλλων 11» πάνω σ’ έναν άλλο κόσμο.

Τρεις μήνες μετά την τραγωδία του «Απόλλων 1» μια άλλη τραγωδία είχε ως θύμα τον Σοβιετικό κοσμοναύτη Βλαντιμίρ Κομάροβ. Το δυστύχημα έγινε στο τέλος μιας επιτυχημένης γενικά δοκιμής του διαστημοπλοίου «Σογιούζ 1» όταν, έπειτα από πτήση περίπου 27 ωρών και 17 συνολικά τροχιές γύρω από τη Γη, το αλεξίπτωτο του διαστημοπλοίου μπερδεύτηκε σε ύψος 7.000 μέτρων, με αποτέλεσμα να χτυπήσει το έδαφος με ταχύτητα 320 χιλιομέτρων την ώρα και να πιάσει φωτιά στις 24 Απριλίου 1967. Τέσσερα χρόνια αργότερα τρεις ακόμη κοσμοναύτες βρήκαν τραγικό θάνατο στο τέλος της αποστολής του «Σογιούζ 11». Οι κοσμοναύτες Γκεόργκι Ντομπροβόλσκι, Βλαντισλάβ Βολκόφ και Βίκτορ Πατσάγιεφ επέστρεφαν στη Γη στις 30 Ιουνίου 1971 έπειτα από μια αποστολή 23 ημερών που ήταν τότε ρεκόρ παραμονής στο Διάστημα. Στην επιστροφή, όμως, κανένας τους δεν φορούσε τη διαστημική του στολή, οπότε μια απρόσμενη διαρροή αέρα από το διαστημόπλοιο είχε ως αποτέλεσμα τον τραγικό θάνατό τους, παρ’ όλο που το διαστημόπλοιο προσεδαφίστηκε ομαλά.

Το επόμενο διαστημικό δυστύχημα συνέβη 15 χρόνια αργότερα, όταν 73 δευτερόλεπτα μετά την εκτόξευση του διαστημικού λεωφορείου «Τσάλεντζερ», οι επτά επιβαίνοντες σ’ αυτό αστροναύτες βρήκαν τραγικό θάνατο στις 28 Ιανουαρίου 1986. Ενας απλός δακτύλιος, ευτελούς μάλιστα αξίας, ένα απλό εξάρτημα από τα 2,5 εκατομμύρια εξαρτήματα που αποτελούν το διαστημικό λεωφορείο, έγινε αιτία για τον θάνατο των αστροναυτών Φράνσις Σκόμπι, Μάικλ Σμιθ, Τζούντιθ Ρέσνικ, Ελισον Ονιζούκα, Ρόναλντ Μακνέαρ, Γκρέγκορι Τζάρβις, και της δασκάλας Κρίστα Μακόλιφ. Παρ’ όλη την ασφάλεια, αποδοτικότητα, και αποτελεσματικότητα, πράγμα που είχε επιτευχθεί σε μεγάλο βαθμό στη διάρκεια των 113 συνολικά πτήσεων των διαστημικών λεωφορείων, είχαμε κι άλλο ένα τραγικό δυστύχημα.

Στο τελευταίο του ταξίδι το «Κολούμπια» μπήκε στα ανώτερα στρώματα της ατμόσφαιρας με ταχύτητα 24 φορές την ταχύτητα του ήχου και ήταν σαν να χτύπησε έναν «αόρατο» τοίχο, και έτσι η ταχύτητα άρχισε βαθμιαία να μειώνεται. Στα ανώτερα στρώματα της ατμόσφαιρας, σε ύψος περίπου 63 χιλιομέτρων πάνω από την περιοχή του Ντάλας στο Τέξας έτρεχε με 20.000 χιλιόμετρα την ώρα. Σε αυτό το σημείο η θερμοκρασία στις άκρες της «κοιλιάς» και των πτερυγίων του διαστημικού λεωφορείου είχε φτάσει τους 1.650 βαθμούς Κελσίου. Απέμεναν 17 μόνο λεπτά για την προσγείωση του «Κολούμπια» όταν ακούστηκαν τα τελευταία ολοκληρωμένα λόγια του κυβερνήτη. Και μετά σιωπή. Την αποφράδα εκείνη ημέρα το «Κολούμπια» πήρε μαζί του στον θάνατο και το 7μελές του πλήρωμα: Ντέιβιντ Μπράουν, Λόρελ Κλαρκ, Μάικλ Αντερσον, Ιλάν Ραμόν, Ρικ Χάσμπαντ, Καλπάνα Τσάουλα και Ουίλιαμ Μακόλ, γιατί μερικά από τα πλακίδια που προστάτευαν το διαστημόπλοιο καταστράφηκαν στη διάρκεια της εκτόξευσής του στις 16 Ιανουαρίου.

https://physicsgg.me/2019/02/11/%ce%b4%ce%b9%ce%b1%cf%83%cf%84%ce%b7%ce%bc%ce%b9%ce%ba%ce%ad%cf%82-%cf%84%cf%81%ce%b1%ce%b3%cf%89%ce%b4%ce%af%ce%b5%cf%82/

Το επεξεργάστηκε Οκτώβριος 25, 2023 ο Δροσος Γεωργιος

[Δροσος Γεωργιος]

Διονύσης Σιμόπουλος: Από την Πάτρα στην Αμερική … με 250 δολάρια στην τσέπη.

Οι πιο συνηθισμένες ερωτήσεις που απευθύνουν στον Διονύση Π. Σιμόπουλο οι δημοσιογράφοι είναι, π.χ., πόσους επισκέπτες δέχεται μηνιαίως το Νέο Ψηφιακό Πλανητάριο του Ιδρύματος Ευγενίδου, ποιες τεχνολογικές καινοτομίες φέρνει και, βέβαια, τις τελευταίες εξελίξεις στην αστροφυσική και στην κοσμολογία.

Εμείς τον επισκεφθήκαμε, με τον φωτογράφο Νίκο Κοκκαλιά, στο σπίτι του στον Γέρακα και δεν τον ρωτήσαμε τίποτε απ’ όλα αυτά. Αντιθέτως, δοκιμάσαμε μια γενναία κατάδυση στο παρελθόν – στη ζωή του: ποιος ήταν ο Διονύσης Σιμόπουλος προτού γίνει ο πλέον αγαπητός, ο απόλυτος εκλαϊκευτής της επιστήμης στη χώρα μας; Πάνω απ’ όλα, πώς και από που ξεκίνησε για να κάνει επί σειρά ετών αυτή την απίστευτη προσφορά στην Ελλάδα, εμπνέοντας πολλές γενιές Ελληνόπουλων, είτε να ασχοληθούν με την αστρονομία και την επιστήμη γενικότερα είτε να εντρυφήσουν στις σπάνιες απολαύσεις της ζωντανής, γλαφυρής αφήγησης – του παραμυθιού αλλά όχι του παραμυθιάσματος;

Ο κ. Σιμόπουλος περνάει τον τελευταίο καιρό μια σοβαρή περιπέτεια με την υγεία του· όχι μόνον τη μοιράστηκε αλλά διατήρησε το ηθικό του ακμαιότατο δίχως τίποτα να κάμψει τον δημιουργικό του οίστρο.

Εκείνο το πρωινό της Παρασκευής, παραμονές μιας σοβαρής εγχείρισης, τον απολαύσαμε να ξετυλίγει το νήμα μιας ζωής που ξεκίνησε κάπου στην Πάτρα για να φθάσει στη Λουιζιάνα των ΗΠΑ και από εκεί να εκτοξευθεί στα άστρα.

Το νέο του βιβλίο

Περιμέναμε λίγο μέχρι να δημοσιεύσουμε αυτό τον «ποταμό», καθώς σε λίγες ημέρες κυκλοφορεί το νέο του βιβλίο «Από τα Ψηλαλώνια στο Φεγγάρι. Η περιπέτεια της κατάκτησης του Διαστήματος» από τις εκδόσεις Μεταίχμιο (στις 30 Μαΐου). Ουσιαστικά, η σημερινή συνέντευξη είναι μια πρόγευση της αυτοβιογραφικής εξιστόρησης στο βιβλίο. Ο λόγος, λοιπόν, ανήκει τώρα αποκλειστικά σε εκείνον:

Κατάγομαι από το χωριό Γρύλλος της Ηλείας, αλλά μεγάλωσα στην Πάτρα. Οπου και να πάω, φυτεύω ένα γιασεμί για να θυμάμαι το άρωμα του γιασεμιού της Πάτρας.

Μικρός διάβαζα πολύ. Μέχρι και Κερτ Βόνεγκατ είχα διαβάσει! Πήγαινα στη Δημοτική Βιβλιοθήκη της Πάτρας, αλλά δεν μας επιτρεπόταν να πηγαίνουμε εμείς στα βιβλία. Επρεπε να πούμε στον υπάλληλο ποιο βιβλίο θέλαμε. Δεν υπήρχαν βιβλία στα σπίτια τότε, και δεν ξέραμε τι να ζητήσουμε. Υπήρξε όμως ένα «αντίδοτο»: η Αμερικανική Βιβλιοθήκη της Αμερικανικής Υπηρεσίας Πληροφοριών (USIS) στην πλατεία Ολγας. Είχε ό,τι βιβλίο μπορεί να φανταστεί κανείς: από εκεί βρήκα το Barron’s με πληροφορίες για όλα τα αμερικανικά πανεπιστήμια και έκανα την αίτησή μου. Είχε και μια πολύ ωραία συλλογή περιοδικών. Στο Collier’s διάβασα για πρώτη φορά και για το Διάστημα. Ετσι ξεκίνησα να διαβάζω επιστημονική φαντασία.

Στους προσκόπους

Κατάλαβα ότι με μαγεύει ο νυχτερινός ουρανός όταν, με τους πρoσκόπους, πηγαίναμε εκδρομές. Μία από τις δραστηριότητές μας ήταν η αναγνώριση διαφόρων αστερισμών. Αυτή ήταν η πρώτη μου επαφή με τον ουρανό. Το 1960, γιορτάζονταν τα 50 χρόνια προσκοπισμού στην Ελλάδα με μια μεγάλη κατασκήνωση στην Αμφίκλεια. Είχαν στείλει αντιπροσωπείες αρκετές χώρες, μεταξύ των οποίων και οι ΗΠΑ.

Μπορείτε να φανταστείτε πώς ήταν οι δικές τους σκηνές και ο εξοπλισμός και πώς τα δικά μας… Μαζί με τις σκηνές τους είχαν στήσει και τρία τηλεσκόπια. Εμείς τηλεσκόπιο ούτε σε φωτογραφία δεν είχαμε δει. Θέλαμε να δούμε μέσα από αυτά αλλά ντρεπόμασταν. Τελικά σκέφτηκα:

«Η μισή ντροπή δική μας κι μισή ντροπή δική τους». Αυτή είναι μια φράση που με ακολουθεί εδώ και 76 χρόνια. Πήγα λοιπόν και τους ρώτησα, και το πρώτο πράγμα που είδα ήταν ο Γαλαξίας σε όλο του το μεγαλείο. Εκείνο όμως που με εντυπωσίασε πραγματικά ήταν το Φεγγάρι.

Ενα χρόνο προτού πετάξει ο Γκαγκάριν, εγώ είχα γίνει κυβερνήτης του Διαστήματος. Ωστόσο, οι περισσότεροι καθηγητές μου πίστευαν ότι θα ακολουθούσα κλασικές σπουδές. Οταν ήμουν μαθητής στο γυμνάσιο, ο πατέρας μου με είχε ρωτήσει τι «με τρώει», τι θέλω να κάνω στη ζωή μου. Ηθελα να γίνω μηχανολόγος. Τελικά πέτυχα στο Φυσικό· από τα 600 άτομα είχα το μοναδικό 10 στην Εκθεση. Ομως ένα σύγγραμμα Φυσικής κόστιζε όσο δύο μισθοί του πατέρα μου (δασονόμος ήταν).

Τότε άρχισα να σκέφτομαι το ενδεχόμενο να φύγω στην Αμερική. Μετέφρασα μόνος μου τα χαρτιά του απολυτηρίου μου και τους βαθμούς μου. Το φθηνότερο πανεπιστήμιο ήταν εκείνο της Λουιζιάνα. Επίσης, το είχα ταυτίσει με το «Οσα παίρνει ο άνεμος», το οποίο είχα διαβάσει τέσσερις φορές.

Η θυσία

Τελικά, έφυγα με 250 δολάρια στην τσέπη μου. Ο πατέρας μου μάζεψε ό,τι μπορούσε για το εισιτήριο του πλοίου, το οποίο έφευγε από την Πάτρα. Σχεδόν ένα ετήσιο εισόδημα της οικογένειάς μου πήγε στο ταξίδι μου. Τότε δεν είχα καταλάβει το μέγεθος της θυσίας εκείνης…

Αρχικά, πέρασα ένα εξάμηνο σε θείους της μητέρας μου στο Πίτσμπουργκ της Πενσιλβάνια. Ημουν άφραγκος. Ηταν μια πολύ δύσκολη περίοδος. Τελικά γράφτηκα στο πανεπιστήμιο καθυστερώντας την αποπληρωμή της εγγραφής. Κάποιος μακρινός συγγενής κατάφερε και συγκέντρωσε 250 δολάρια, τα οποία του επέστρεψα το 1968. Από την ανιψιά του, που ήταν μπροστά όταν άνοιγε τον φάκελο με το ευχαριστήριο γράμμα και τα χρήματα, έμαθα ότι συγκινήθηκε και δάκρυσε – ήμουν ο πρώτος που του επέστρεφε δανεικά χρήματα.

Ανταποκριτής της «Βραδυνής» για τις αποστολές της NASA στη Σελήνη

Τον πρώτο χρόνο στο πανεπιστήμιο μπλέχτηκα στις διάφορες επιτροπές κι άρχισα να γίνομαι γνωστός. Είχα πάρει ως μάθημα επιλογής την πολιτική θεωρία. Μπαίνοντας στην ομάδα debate του πανεπιστημίου, άρχισε να μου αρέσει το αντικείμενο και αποφάσισα να σπουδάσω Πολιτική Επικοινωνία. Ηθελα με τον τρόπο μου να γίνω κάτι για να προσφέρω κάποτε στην Ελλάδα.

Ολα όμως τα μαθήματα επιλογής που έπαιρνα ήταν Μαθηματικά, Φυσική, Χημεία (που όλοι απέφευγαν). Πήρα ένα μάθημα Αστροφυσικής με τον καθηγητή που ήταν υπεύθυνος για το μικρό πλανητάριο του πανεπιστημίου. Ετσι έκανα αίτηση για τη θέση του επιστάτη στο πλανητάριο. Αργότερα, ο καθηγητής μου έγινε σύμβουλος του νεόδμητου πλανηταρίου της Λουιζιάνας και με πρότεινε για βοηθό. Οι φίλοι μου τότε μου έλεγαν ότι η δουλειά αυτή θα με απομάκρυνε λόγω του καλού της μισθού από τα πράγματα με τα οποία έλεγα ότι ήθελα να ασχοληθώ. Ετσι έγινε, αλλά δεν το μετάνιωσα ποτέ.

Τότε γνώρισα και τη μετέπειτα σύζυγό μου, την Κάρεν. Εγώ άλλαζα συχνά κοπέλες τότε, και είχα μάλιστα μερικές ατάκες που επαναλάμβανα για να τις φλερτάρω. Οταν χωρίζαμε, εκείνες έκαναν τα παράπονά τους η μία στην άλλη και έτσι γνωστοποιήθηκαν τα μυστικά μου!

Οταν προσπάθησα να φλερτάρω την Κάρεν, εκείνη δεν εντυπωσιάστηκε. Οταν παντρευτήκαμε έναν χρόνο αργότερα, όλη η διοίκηση του πανεπιστημίου θεωρούσε ότι ο γάμος θα διαρκούσε έξι μήνες το πολύ. Τους διαψεύσαμε! Η Κάρεν άφησε πίσω της μια πολύ σημαντική καριέρα για να με ακολουθήσει.

Το φθινόπωρο του 1968 ξεκινά το διαστημικό πρόγραμμα «Απόλλων», και τότε μου ήρθε η ιδέα: Ημουν γραφιάς, κι έκανα παρουσιάσεις για το Διάστημα σε σχολεία (έλεγα μάλιστα στα πιτσιρίκια ότι είμαι από τον Αρη, για να δικαιολογήσω την ξενική προφορά μου). Πήρα δύο μαθήματα δημοσιογραφίας στο πανεπιστήμιο και σκέφθηκα να ξεκινήσω να στέλνω ανταποκρίσεις. Είχα ζητήσει αντί για χρήματα να μου στέλνουν την εφημερίδα αεροπορικώς. Η «Βραδυνή» ήταν η μόνη εφημερίδα που έκανε αντιπολίτευση τότε στη χούντα. Εκεί έγραφα, και κάλυψα όλες τις αποστολές της προσσελήνωσης. Στο «Apollo 11» ήμουν ο μοναδικός Ελληνας ανταποκριτής. Υπολόγισα ότι ο ήχος έφτασε σε εμάς 14 δευτερόλεπτα μετά την εκτόξευση, και τον νιώσαμε να μας χτυπά στο στήθος – δεν θα ξεχάσω ποτέ εκείνη την αίσθηση.

Το Ιδρυμα Ευγενίδου

Τα άρθρα μου στη «Βραδυνή» διάβασαν οι υπεύθυνοι του Ιδρύματος Ευγενίδου. Η πρώτη συνάντηση με την κ. Σίμου, την αδελφή του Ευγενίδη, δεν πήγε πολύ καλά. Τα έκανα όλα λάθος. Πρόσεξα, ωστόσο, ότι το πλανητάριο του Ιδρύματος ήταν σε νηπιακή κατάσταση.

Απογοητεύθηκα με την εικόνα που αντίκρισα. Είχα την εμπειρία που χρειαζόταν, αλλά δεν είχα πάρει ακόμα ούτε πτυχίο. Δεν μου πέρασε καν από το μυαλό ότι θα μπορούσα να αντικαταστήσω τον καθηγητή Κωτσάκη στα 29 μου.

Πριν φύγουμε, η Σίμου μου είπε ότι τελικά εμείς οι Ελληνες του εξωτερικού ρίχνουμε μαύρη πέτρα πίσω μας, και δεν ενδιαφερόμαστε πια για την πατρίδα. Της απάντησα ότι πάντα ενδιαφέρομαι για την Ελλάδα, και ότι θα βρίσκομαι ένα τηλεφώνημα μακριά της. Αυτή μου η κουβέντα πρέπει να ήταν που την κέρδισε. Στο μεταξύ, πήρα πτυχίο, έγινα και διευθυντής του πλανηταρίου της Λουιζιάνας, διότι ο τότε διευθυντής του αποφάσισε να γίνει… παιδί των λουλουδιών!

Αργότερα η Σίμου ζήτησε πάλι να με δει. Μέσα σε δέκα λεπτά είχαμε συμφωνήσει. Ετσι το Ευγενίδειο έγινε το σπίτι μου, εκεί κοιμόμουν. Θυμάμαι, με έναν από τους διευθυντές του Ιδρύματος συγκρουόμασταν σε καθημερινή βάση. Σε μια σύσκεψη είχαμε κυριολεκτικά σκοτωθεί μπροστά σε Ελληνες και Αμερικανούς. Και πάνω στην έξαψη της στιγμής είπα ότι παραιτούμαι. Κατευθείαν πήρε ένα μειλίχιο ύφος και μου είπε: «Ξέρεις, Διονύση, οι παραιτήσεις ενίοτε γίνονται δεκτές».

Με ρωτάτε αν έχω συναίσθηση της προσφοράς μου στη χώρα. Οχι, δεν έχω. Θα σας πω κάτι, και μην το πάρετε ως ένδειξη μετριοφροσύνης. Εγώ ήμουν ο πρώτος ανάμεσα σε εκατοντάδες εργαζομένους που πέρασαν από το Ιδρυμα, αλλά ήμουν πολυλογάς και στους δημοσιογράφους άρεσε η απλότητα με την οποία εξηγούσα δύσκολες έννοιες. Φαινόμουν χαρισματικός, αλλά εγώ θεωρώ τον εαυτό μου τη γλάστρα που ποτίζεται μαζί με τον βασιλικό. Πάντοτε άκουγα τους συνεργάτες μου, και πρέπει να τονίσω ότι είχαμε τους πόρους για να πραγματοποιήσουμε αυτά που θέλαμε.

https://physicsgg.me/2019/05/28/%ce%b4%ce%b9%ce%bf%ce%bd%cf%8d%cf%83%ce%b7%cf%82-%cf%83%ce%b9%ce%bc%cf%8c%cf%80%ce%bf%cf%85%ce%bb%ce%bf%cf%82-%ce%b1%cf%80%cf%8c-%cf%84%ce%b7%ce%bd-%cf%80%ce%ac%cf%84%cf%81%ce%b1-%cf%83%cf%84%ce%b7/

Το επεξεργάστηκε Οκτώβριος 25, 2023 ο Δροσος Γεωργιος

[Δροσος Γεωργιος]

Η προέλευση των χημικών στοιχείων.

Σε μια πρόσφατη ομιλία μου ανέφερα ότι στο σύμπαν βρίσκουμε ένα περίπου τρισεκατομμύριο γαλαξίες, καθένας από τους οποίους αποτελείται κατά μέσον όρο από περίπου 100 δισεκατομμύρια άστρα. Στο τέλος της ομιλίας, ένας από τους ακροατές με ρώτησε ποια είναι τα συστατικά από τα οποία αποτελούνται όλα αυτά τα τρισεκατομμύρια των τρισεκατομμυρίων άστρων και πλανητών που ανέφερα. Και η απάντηση είναι απλή, γιατί όλα αυτά τα άστρα αποτελούνται από τα άτομα των 92 χημικών στοιχείων που βρίσκουμε ελεύθερα στη φύση με κυριότερο συστατικό το υδρογόνο.

Όλο το υδρογόνο που υπάρχει στο σύμπαν και το μεγαλύτερο μέρος του ηλίου γεννήθηκαν στα πρώτα 10 λεπτά της ύπαρξης του σύμπαντος, πριν από 13,8 δισεκατομμύρια χρόνια. Η πυρηνοσύνθεση αυτή άρχισε τρία λεπτά και 46 δευτερόλεπτα μετά τη Μεγάλη Έκρηξη, όταν η θερμοκρασία του σύμπαντος είχε πέσει στο ένα δισεκατομμύριο βαθμούς. Έκτοτε δεν έχει δημιουργηθεί άλλο υδρογόνο και η αναλογία της πυρηνικής ύλης που υπήρχε τότε ήταν 25% ήλιο και το υπόλοιπο 75% υδρογόνο. Στο τέλος όμως των δέκα πρώτων λεπτών της δημιουργίας, η θερμοπυρηνική μηχανή του σύμπαντος σταμάτησε να λειτουργεί και μαζί της σταμάτησε και οποιαδήποτε συνέχεια της πυρηνοσύνθεσης.

Οποιαδήποτε περαιτέρω δημιουργία νέων πυρήνων των χημικών στοιχείων της φύσης έπρεπε να περιμένει τη δημιουργία των άστρων (εκατοντάδες εκατομμύρια χρόνια αργότερα και μέχρι σήμερα), στη θερμοπυρηνική καρδιά των οποίων το υδρογόνο μετατρέπεται σε βαρύτερα στοιχεία μέχρι τον σίδηρο, καθώς επίσης και στις εκρήξεις των σουπερνόβα για τη δημιουργία πολύ βαρέων στοιχείων πάνω από τον σίδηρο και μέχρι το ουράνιο.

Οι εκρήξεις σουπερνόβα είναι αναπόφευκτες σε άστρα που έχουν υλικά περισσότερα από οκτώ ηλιακές μάζες, ενώ λίγο πριν από την έκρηξη η περιεκτικότητα υλικών στα διάφορα στρώματα του άστρου εξαρτάται από τη συνολική μάζα του. Στην περίπτωση ενός άστρου με υλικά 25 φορές τα υλικά που έχει ο Ήλιος περιλαμβάνονται διάφορα στρώματα πυρηνικών αντιδράσεων: ένα εξωτερικό στρώμα υδρογόνου, ακολουθούμενο από ένα στρώμα ηλίου, ένα άνθρακα, οξυγόνου, πυριτίου, και στο κέντρο του άστρου η σιδερένια του καρδιά. Το πέρασμα, όμως, ενός κρουστικού κύματος υλικών που μετακινείται από το κέντρο προς την επιφάνειά του δημιουργεί διάφορες πυρηνικές αντιδράσεις, με αποτέλεσμα τη δημιουργία νέων χημικών στοιχείων ανώτερα του σιδήρου. Η έκρηξη σουπερνόβα που επακολουθεί είναι ταυτόχρονα ένα τέλος και μια αρχή, γιατί το εκρηκτικό τέλος της ζωής ενός άστρου απελευθερώνει όλα τα χημικά στοιχεία που είχαν δημιουργηθεί στη καρδιά του κατά τη διάρκεια της σύντομης σχετικά ζωής του, καθώς και πολλά άλλα που γεννήθηκαν τη στιγμή της έκρηξης.

Η «σούπα» αυτή των χημικών στοιχείων εμπλουτίζει τα διάσπαρτα νεφελώματα αερίων και διαστημικής σκόνης, από τα οποία θα γεννηθούν νέα άστρα και νέοι πλανήτες.

Ύστερα από κάθε έκρηξη σουπερνόβα τα αέρια που εκπέμπονται δημιουργούν παράξενους νεφελώδεις σχηματισμούς, που επί αιώνες διαστέλλονται στο Διάστημα με τεράστιες ταχύτητες. Τα νεφελώματα αυτά υπερθερμαίνονται από τις τεράστιες ακτινοβολίες υψηλής ενέργειας που εκπέμπουν οι αστρικοί πυρήνες που έχουν απομείνει στο κέντρο τους, φωτίζοντας έτσι τα αστρικά αυτά λείψανα με τις αραχνιασμένες μορφές. Ο αστρικός αυτός πυρήνας συμπιέζεται τόσο πολύ ώστε δημιουργείται μια σφαίρα μερικών χιλιομέτρων με την πιο λεία, στερεή επιφάνεια που έχει γνωρίσει ποτέ το σύμπαν. Βρισκόμαστε δηλαδή αντιμέτωποι μ’ ένα άστρο νετρονίων που περιστρέφεται σαν σβούρα δεκάδες ή και εκατοντάδες φορές κάθε δευτερόλεπτο. Υλικά από ένα τέτοιο άστρο με μέγεθος όσο ένα κουταλάκι του γλυκού, θα «ζύγιζαν» δέκα εκατομμύρια τόνους, όσο 10.000 σύγχρονα αεροπλανοφόρα, ενώ ένα μωρό 5 κιλών στην επιφάνειά του θα «ζύγιζε» 50 εκατομμύρια τόνους! Αν η Γη μας είχε συμπιεστεί σε μια σφαίρα με την πυκνότητα που έχει ένα τέτοιο άστρο θα χωρούσε άνετα στο εσωτερικό του κλειστού Σταδίου «Ειρήνης και Φιλίας».

Όταν δύο τέτοια άστρα νετρονίων βρεθούν το ένα δίπλα στο άλλο, αρχίζει ένας ναπολιτάνικος χορός που, αργά ή γρήγορα, θα καταλήξει στη σύγκρουσή τους και στη δημιουργία μιας Μαύρης Τρύπας με το 90% των υλικών τους. Κατά τη διάρκεια όμως της σύγκρουσης, μια ποσότητα υλικών ίση με 16.000 φορές τα υλικά της Γης μετατρέπεται σε βαρέα χημικά στοιχεία μεταξύ των οποίων και ο χρυσός, σε ποσότητα που υπολογίζεται ότι φτάνει τις 800 σεληνιακές μάζες. Κι έτσι μαζί με τη δημιουργία μιας Μαύρης Τρύπας, την εκπομπή τεραστίων ποσοτήτων βαρυτικών κυμάτων και εκλάμψεων ακτίνων γάμα, δημιουργούνται επίσης και τα υπόλοιπα βαρέα στοιχεία ανώτερα του σιδήρου, που αποτελούν τα συστατικά των άστρων που βλέπουμε κάθε βράδυ στον ουρανό.

* Ο κ. Διονύσης Π. Σιμόπουλος είναι επίτιμος διευθυντής του Ευγενιδείου Πλανηταρίου.

Στην φωτογραφία οι πυρηνικές αντιδράσεις κατά τη διάρκεια της αρχέγονης πυρηνοσύνθεσης λίγα λεπτά μετά την Μεγάλη Έκρηξη.

https://physicsgg.me/2019/12/09/%ce%b7-%cf%80%cf%81%ce%bf%ce%ad%ce%bb%ce%b5%cf%85%cf%83%ce%b7-%cf%84%cf%89%ce%bd-%cf%87%ce%b7%ce%bc%ce%b9%ce%ba%cf%8e%ce%bd-%cf%83%cf%84%ce%bf%ce%b9%cf%87%ce%b5%ce%af%cf%89%ce%bd/

Το επεξεργάστηκε Οκτώβριος 25, 2023 ο Δροσος Γεωργιος

[Δροσος Γεωργιος]

Οι πολλαπλοί κόσμοι του Επίκουρου.

Στο Πολιτιστικό Κέντρο του Γέρακα διοργανώνεται (χθες και σήμερα) το 10ο Πανελλήνιο Συμπόσιο Επικούρειας Φιλοσοφίας, και αυτό καθόλου τυχαία. Γιατί ο περίφημος αυτός πρόγονός μας καταγόταν όντως από τον αρχαίο Γαργηττό, τον σημερινό δηλαδή Γέρακα, ενώ σύμφωνα με τον Διογένη Λαέρτιο γεννήθηκε «μηνός Γαμηλιώνος εβδόμη», που ταυτίζεται με τον σημερινό μήνα Φεβρουάριο. Με την ευκαιρία αυτής της διοργάνωσης οι σκέψεις μου ταξίδεψαν 53 χρόνια πίσω, όταν στο μάθημα της Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας γνώρισα για πρώτη φορά τον Επίκουρο τον Γαργήττιο (341-270 π.Χ.), τη Φιλοσοφία του και τις αντιλήψεις του για τη ζωή και τη φύση, αν και το ενδιαφέρον μου επικεντρώθηκε σε δύο κυρίως θέσεις του σχετικές με τον θάνατο και την κοσμολογία και ιδιαίτερα τις ιδέες του για τους «πολλαπλούς κόσμους».

Οι απόψεις αυτές του Επίκουρου περιγράφονται σε τρεις επιστολές που αποτελούν το απαύγασμα της επικούρειας φιλοσοφίας και οι οποίες έχουν διασωθεί από τον Διογένη Λαέρτιο (3ος αιώνας μ.Χ.), ενώ ιδιαίτερα βοηθητικό για την κατανόηση της επικούρειας φιλοσοφίας είναι επίσης και το περίφημο ποίημα «De Rerum Natura» (Για τη Φύση των Πραγμάτων) του επικούρειου Ρωμαίου Λουκρήτιου (94-55 π.Χ.). Σύμφωνα με τις απόψεις τού Επίκουρου, Γη και ουρανός, Σελήνη κι όλα τ’ άλλα, δεν είναι μοναδικά. Υπάρχουν αμέτρητοι κόσμοι και διαφορετικές φυλές ανθρώπων και θηρίων και για τη ζωή τους, όπως και για καθετί άλλο, έχει οριστεί ένα τέρμα.

Το παράξενο είναι ότι τις σύγχρονες αυτές αντιλήψεις για την ύπαρξη «πολλών κόσμων» είχαν και άλλοι από τους αρχαίους μας προγόνους. Πρώτος απ’ όλους στη σειρά ο Αναξίμανδρος ο Μιλήσιος (611-547 π.Χ.), ο οποίος θεωρούσε ότι το σύμπαν ήταν άπειρο σε έκταση, ενώ δεν δεχόταν κάποια κεντρική θέση της Γης σ’ ένα σύμπαν όπου υπάρχει άπειρο πλήθος άλλων κόσμων! Παρόμοιες ιδέες για τους άπειρους κόσμους είχαν και οι ατομικοί φιλόσοφοι Λεύκιππος (5ος π.Χ. αιώνας) και Δημόκριτος (~460 - 370 π.Χ.), οι οποίοι υποστήριζαν την ύπαρξη ενός άπειρου σύμπαντος, οι αναρίθμητοι κόσμοι του οποίου ήσαν γεμάτοι ζωή και από τους οποίους κάποιοι μοιάζουν με τον δικό μας κόσμο, ενώ άλλοι είναι τελείως διαφορετικοί.

«Σε μερικούς από αυτούς δεν υπάρχει ούτε ήλιος ούτε σελήνη, σε άλλους υπάρχουν με μεγαλύτερο μέγεθος και σε άλλους υπάρχουν περισσότεροι ήλιοι και σελήνες. Και άλλοι μεν από τους κόσμους βρίσκονται στη φάση ανάπτυξής τους, άλλοι δε στην ακμή τους και άλλοι στην παρακμή τους, άλλοι γεννιούνται και άλλοι εξαφανίζονται. Υπάρχουν δε και μερικοί κόσμοι έρημοι από ζώα και φυτά και χωρίς ύδατα». Τα ίδια πίστευε και ο Μητρόδωρος ο Χίος (400-350 π.Χ.), που ήταν μαθητής του Δημόκριτου και δάσκαλος του Επίκουρου, ο οποίος υποστήριζε ότι «είναι παράλογο να βγει ένα μόνο στάχυ σε μια ολόκληρη έκταση κι ένας μόνο κόσμος μέσα στο άπειρο. Το ότι οι κόσμοι είναι άπειροι σε πλήθος είναι φανερό από το ότι τα αίτια είναι άπειρα. Διότι, όπου είναι άπειρα τα αίτια, είναι άπειρα και τα αποτελέσματα».

Πάνω από δύο χιλιετίες μετά τον Επίκουρο και τον Λουκρήτιο, κι όλους εκείνους τους αρχαίους προσωκρατικούς φυσικούς φιλοσόφους, βρίσκουν τη δικαίωσή τους στις σύγχρονες ανακαλύψεις της Αστροφυσικής. Γιατί σήμερα, η σύγχρονη επιστήμη επιβεβαιώνει με πολλαπλές παρατηρησιακές αποδείξεις την ορθότητα των αρχαίων εκτιμήσεων για τους «πολλούς κόσμους» του σύμπαντος.

Οι απόψεις αυτές, μάλιστα, κάνουν τον Επίκουρο ιδιαίτερα επίκαιρο, αφού τον περασμένο Δεκέμβριο το ήμισυ του βραβείου Νομπέλ Φυσικής του 2019 απονεμήθηκε στους ερευνητές Μισέλ Μαγιόρ και Ντιντιέ Κελό που ανακάλυψαν το 1995 τον πρώτο εξωηλιακό πλανήτη, ο οποίος περιφέρεται γύρω από ένα άστρο παρόμοιο με τον ήλιο μας.

Εκτοτε, κάθε μήνας που περνάει προσθέτει όλο και πιο πολλούς νέους εξωηλιακούς πλανήτες που σήμερα πλέον φτάνουν τις 4.172 γύρω από 3.095 άλλα άστρα του γαλαξία μας, ενώ σύντομα αναμένεται η ανακοίνωση και μερικών χιλιάδων ακόμη εξωπλανητών από τη λειτουργία των διαστημικών τηλεσκοπίων TESS της NASA και CHEOPS της ESA, καθώς και πολλών άλλων ερευνητικών προγραμμάτων για τη μελέτη εξωηλιακών πλανητών.

Πέρα, όμως, και από την ύπαρξη εξωηλιακών πλανητών, ορισμένες θεωρητικές εκτιμήσεις που έχουμε σήμερα για την ύπαρξη «παράλληλων συμπάντων» δικαιώνουν τις θέσεις που υποστήριζε ο Επίκουρος. Γιατί τα τελευταία χρόνια αρκετοί θεωρητικοί κοσμολόγοι έχουν προτείνει μία σειρά διαφόρων θεωρήσεων για την ύπαρξη ενός «άπειρου» αριθμού συμπαντικών μανάδων και μωρών, σε διάφορες εκφάνσεις αυτού που αποκαλείται σήμερα «Πολυσύμπαν». Παρ’ όλα αυτά, η υπόθεση αυτή είναι σήμερα πηγή διαφωνιών στην ευρύτερη επιστημονική κοινότητα τόσο για το αν υπάρχει όντως το «πολυσύμπαν» όσο και για το αν το «πολυσύμπαν» αποτελεί πραγματικό αντικείμενο επιστημονικής έρευνας.

Φωτογραφία:Τον περασμένο Δεκέμβριο το ήμισυ του βραβείου Νομπέλ Φυσικής του 2019 απονεμήθηκε στους ερευνητές Μισέλ Μαγιόρ (δεξιά) και Ντιντιέ Κελό (αριστερά), που ανακάλυψαν το 1995 τον πρώτο εξωηλιακό πλανήτη, ο οποίος περιφέρεται γύρω από ένα άστρο παρόμοιο με τον ήλιο μας.

https://www.kathimerini.gr/1063899/article/politismos/vivlio/oi-pollaploi-kosmoi-toy-epikoyroy

Το επεξεργάστηκε Οκτώβριος 25, 2023 ο Δροσος Γεωργιος

[Δροσος Γεωργιος]

Ο ουρανός της Άνοιξης.

Η αγάπη μου για τον ουρανό δεν είναι κάτι το πρόσφατο ούτε κάτι που προέρχεται από την επαγγελματική μου ενασχόληση με την αστροφυσική. Ισως να είναι κάτι που όλοι, λίγο πολύ, έχουμε χαραγμένο στη γενετική μας δομή από τότε που ο άνθρωπος στάθηκε όρθιος πάνω σ’ αυτόν τον πλανήτη. Και ίσως αυτό να είναι που ώθησε κι εμένα να κοιτάξω ψηλά τον νυχτερινό ουρανό όταν ως πρόσκοπος στις εξοχικές μας εξορμήσεις αναζητούσα να εντοπίσω τη Μικρή Αρκτο και τον Πολικό.

Και ίσως αυτή μου η αγάπη να είναι σε τελική ανάλυση απόρροια και αποτέλεσμα των εξορμήσεών μας στον Ομπλό, τον μικρό λοφίσκο έξω από την Πάτρα, όταν στην προσπάθειά μας να αποκτήσουμε το πτυχίο εξειδίκευσης στην Ουρανογραφία κάναμε τα πρώτα μας βήματα στην αναγνώριση των αστερισμών. Και ίσως αυτή να ήταν και η αιτία που εδώ και μισόν αιώνα διακονώ την υπέροχη αυτή επιστήμη.

Την εμπειρία, λοιπόν, αυτή που απέκτησα όλα αυτά τα χρόνια για τα μυστικά τ’ ουρανού περιέλαβα σε μία σειρά τεσσάρων βιβλίων (ένα για κάθε εποχή), στα οποία περιγράφω ορισμένα στοιχεία παρατηρησιακής αστρονομίας (με ή και χωρίς τηλεσκόπιο) και όσα περιλαμβάνουν οι αστερισμοί του ουρανού όπως φαίνονται από τη χώρα μας!

Το πρώτο αυτής της σειράς έχει τίτλο «Ο Ουρανός της Ελλάδος την Ανοιξη», ξεκινώντας έτσι τη νέα αυτή περιπέτεια ιδεών με την Ανοιξη, που καλωσορίζονταν από τους ανθρώπους με μεγάλη χαρά και αγαλλίαση, διότι στον ερχομό της Ανοιξης έβλεπαν το τέλος του Χειμώνα και των στερήσεών τους, του κρύου και του θανάτου.

Την Ανοιξη τα χιόνια έλιωναν και χάνονταν, τα χόρτα και τα αγριολούλουδα των λιβαδιών ξαναφούντωναν, ο καιρός ημέρευε και γινόταν θερμότερος και τα μπουμπούκια ξαναπαρουσιάζονταν στα δένδρα. Εβλεπαν τη ζωή να ξαναγυρίζει στη Γη. Με την άφιξη της Ανοιξης οι μέρες θα μεγάλωναν, ο καιρός θα γλύκαινε και καλύτερες μέρες θα έρχονταν και πάλι.

Πώς, λοιπόν, να παραξενευτεί κανείς που στα παλιά τα χρόνια γιόρταζαν την πρώτη ημέρα της Ανοιξης, την εαρινή ισημερία, σαν πρωτοχρονιά, σαν αρχή ενός καινούργιου χρόνου, σαν εποχή της αναγέννησης της φύσης; Ηταν πραγματικά ο θάνατος του σκότους και η γέννηση του φωτός.

Οι αλλαγές των εποχών, άλλωστε, είχαν για τους αρχαίους τεράστια σημασία, ιδιαίτερα μάλιστα μετά την εμφάνιση της γεωργίας πριν από περίπου 10.000 χρόνια. Γι’ αυτό, η διάρκεια ενός ηλιακού έτους έπρεπε να μετρηθεί επ’ ακριβώς, επειδή η σπορά, η συγκομιδή και οι άλλες γεωργικές ασχολίες εξαρτιόνταν από τις αλλαγές των εποχών. Δεν είναι, λοιπόν, καθόλου παράξενο που ο Ηλιος λατρεύτηκε από τους αρχαίους σαν θεός, αφού γι’ αυτούς ο Ηλιος ήταν ο δημιουργός των εποχών του έτους και του κύκλου των φαινομένων και των εναλλαγών που σχετίζονται με αυτές: από τη σπορά ώς τη βλάστηση και από την ανθοφορία ώς τη συγκομιδή.

Στον νυχτερινό ουρανό ο ερχομός της Ανοιξης έχει επικεφαλής τον Λέοντα με το λαμπρότερο άστρο του τον Βασιλίσκο, ενώ στον Βόρειο ουρανό βλέπουμε τις δύο αρκούδες, τη Μεγάλη και τη Μικρή Αρκτο. Η Μικρή Αρκτος μοιάζει με ένα μικρό παραλληλόγραμμο με τη μακριά του ουρά να καταλήγει στον Πολικό Αστέρα. Ολα τα άστρα στη διάρκεια του χρόνου φαίνονται να στριφογυρίζουν γύρω από τον Πολικό, γιατί εκεί κοντά βρίσκεται ο Βόρειος Ουράνιος Πόλος, το σημείο δηλαδή του ουρανού πάνω στο οποίο χτυπάει ο άξονας της Γης όταν προεκταθεί προς τα πάνω. Από την άλλη πλευρά βρίσκεται η Μεγάλη Αρκτος με την καμπύλη ουρά της που μας οδηγεί στον Αρκτούρο, το λαμπρότερο άστρο στον αστερισμό του Βοώτη, ενώ αν συνεχίσουμε την καμπύλη αυτή προέκταση θα φτάσουμε στον Στάχυ, το λαμπρότερο άστρο στον αστερισμό της Παρθένου.

Αν κοιτάξουμε τον ουρανό με κατεύθυνση τον νότο θα δούμε τους αστερισμούς του Βοώτη, του Βόρειου Στεφάνου και του Ζυγού. Στον Βοώτη το λαμπρό άστρο Αρκτούρος, είναι ένας γίγαντας με 25 φορές μεγαλύτερη διάμετρο από αυτήν που έχει ο Ηλιος. Είναι το τέταρτο λαμπρότερο άστρο στον ουρανό σε απόσταση 37 ετών φωτός από τη Γη.

Ολη αυτή η περιοχή του Λέοντα και της Παρθένου περιλαμβάνει επίσης χιλιάδες απόμακρους γαλαξίες, εκ των οποίων ο Μ87 είναι μια γιγάντια σφαίρα, ένας ελλειπτικός γαλαξίας σε απόσταση 55 εκατομμυρίων ετών φωτός του οποίου τη γιγάντια Μαύρη Τρύπα στο κέντρο του καταγράψαμε για πρώτη φορά στις αρχές του περυσινού Απριλίου. Πρόκειται για μια Μαύρη Τρύπα με μάζα 6,5 δισεκατομμύρια φορές τη μάζα του Ηλιου μας και διάμετρο που φτάνει τα 100 δισεκατομμύρια χιλιόμετρα.

https://physicsgg.me/2020/03/09/%ce%bf-%ce%bf%cf%85%cf%81%ce%b1%ce%bd%cf%8c%cf%82-%cf%84%ce%b7%cf%82-%ce%ac%ce%bd%ce%bf%ce%b9%ce%be%ce%b7%cf%82/

Το επεξεργάστηκε Οκτώβριος 25, 2023 ο Δροσος Γεωργιος

[Δροσος Γεωργιος]

Τι γνωρίζετε, άραγε για … τα Άστρα των Μεδίκων;

Τους πρώτους δορυφόρους του Δία ανακάλυψε για πρώτη φορά ο Γαλιλαίος τον Ιανουάριο του 1610, που κατάλαβε ότι επρόκειτο για δορυφόρους που περιφέρονταν γύρω από τον μεγάλο πλανήτη. Στο βιβλίο του «Αστρικός Αγγελιοφόρος», που εκδόθηκε τον Μάρτιο του 1610, ο Γαλιλαίος αναφέρονταν στους δορυφόρους αυτούς ως «Άστρα των Μεδίκων» προς τιμήν του Μεγάλου Δούκα των Μεδίκων που ήταν μαθητής του Γαλιλαίου και μετέπειτα εργοδότης του. Η ονομασία όμως αυτή δεν κράτησε πολύ αφού ο γερμανός αστρονόμος Σάιμον Μάριους (1573-1624) τους έδωσε τα ονόματα ατόμων που συνδέονται με τις μυθολογικές ιστορίες του Δία. Έτσι οι τέσσερις αυτοί μεγαλύτεροι δορυφόροι του Δία βαφτίστηκαν το 1614 με τα ονόματα που είναι γνωστοί ακόμη και σήμερα, (με την σειρά απόστασής τους από τον Δία) Ιώ, Ευρώπη, Γανυμήδης και Καλλιστώ, αν και πολλές φορές συλλογικά αναφέρονται ακόμη ως «πλανήτες του Γαλιλαίου».

Ο σύγχρονος «Γαλιλαίος»:

Οι πρώτες πραγματικές «προσωπογραφίες» των μεγάλων δορυφόρων του Δία καταγράφηκαν αιώνες μετά την ανακάλυψή τους χάρη στις φωτογραφικές μηχανές των διαστημοσυσκευών «Βόγιατζερ 1 και 2» οι οποίες προσπέρασαν το Δία τον Μάρτιο και τον Ιούλιο του 1979. Η πραγματική όμως μελέτη και διερεύνησή τους άρχισε μερικά χρόνια αργότερα από μία διαστημοσυσκευή που πήρε το όνομα του ανθρώπου που τους ανακάλυψε. Ο σύγχρονος «Γαλιλαίος» εκτοξεύτηκε από το Διαστημικό Λεωφορείο «Ατλαντίς» στις 18 Οκτωβρίου του 1989 με μια πολύπλοκη τροχιά που τον οδήγησε αρχικά προς τους εσωτερικούς πλανήτες του ηλιακού μας συστήματος αποκτώντας βαθμιαία όλο και πιο μεγάλη ταχύτητα από της βαρυτικές δυνάμεις της Αφροδίτης και της Γης και έφτασε στον Δία τον Δεκέμβριο του 1995.

Ο παγωμένος Γανυμήδης:

Τα τελευταία μερικά χρόνια ο Γαλιλαίος μας έστειλε μια πληθώρα νέων πληροφοριών για τον μεγαλύτερο δορυφόρο του Ηλιακού μας Συστήματος, τον Γανυμήδη. Ανάμεσα στα άλλα μας απεκάλυψε γύρω του την ύπαρξη ενός μαγνητικού πεδίου και μια επιφάνεια βομβαρδισμένη από κομήτες και αστεροειδείς. Η επιφάνεια του είναι επίσης ρυτιδιασμένη και σχισμένη από παρόμοιες δυνάμεις που μετακινούν τις ηπείρους και σχηματίζουν τα βουνά πάνω στην Γη. Κρουστικοί δακτύλιοι από παλαιότερες συγκρούσεις σημαδεύουν τον παγωμένο του φλοιό, ενώ φωτεινές δέσμες πάγου ξεχύνονται ακτινωτά από τις πιο πρόσφατες συγκρούσεις. Σε άλλα πάλι σημεία διάφοροι κύκλοι και κορυφές κυμάτων διασχίζουν το έδαφος εδώ κι εκεί. Πάνω σ’ αυτό τον κόσμο των πάγων και των σκοτεινών άχρωμων βράχων ολόκληρες οροσειρές, με ύψος 1.500 μέτρων και μήκος εκατοντάδων χιλιομέτρων, απλώνονται σαν γιγάντιες πτυχές του λεπτού φλοιού του.

Οι κρατήρες της Καλλιστούς:

Διάσπαρτος με κρατήρες είναι και ο επόμενος σε μέγεθος δορυφόρος του Δία, η Καλλιστώ. Ο Γαλιλαίος μας έδειξε ότι η επιφάνειά της Καλλιστούς έχει περισσότερους κρατήρες από τους υπόλοιπους δορυφόρους, έτσι συμπεραίνουμε ότι το έδαφός της πρέπει να είναι ένα από τα πιο αρχέγονα στο Ηλιακό Σύστημα. Η επιφάνειά της καλύπτεται από σκοτεινούς βράχους, αν και η Καλλιστώ είναι στην πραγματικότητα μισή βράχια και μισή πάγος. Όπου και αν χτυπήσει κάποιος μετεωρίτης ξεπετάγεται νερό, για να παγώσει αμέσως μετά πάνω στην επιφάνεια. Το πιο αξιοσημείωτο σημάδι πάνω της είναι ένας γιγάντιος κρατήρας που ονομάστηκε Βαλχάλα, μια ξέβαθη κοιλάδα μεγάλη όσο και η Αυστραλία. Η Καλλιστώ αποτελείται μάλλον από έναν βραχώδη πυρήνα, περιτριγυρισμένο από έναν παγωμένο μανδύα νερού. Η ύπαρξη και εδώ ενός μαγνητικού πεδίου πρέπει μάλλον να οφείλεται στην ροή ηλεκτρικών ρευμάτων μέσα από έναν υπόγειο υφάλμυρο ωκεανό.

Τα παγόβουνα της Ευρώπης:

Σε αντίθεση προς την ταραχώδη όψη του Δία, η Ευρώπη παρουσιάζει μια παγωμένη ηρεμία. Καλύπτεται από μία λεπτή ατμόσφαιρα οξυγόνου και μοιάζει με ραγισμένη μπάλα μπιλιάρδου με συγκεχυμένα χαρακτηριστικά. Η διάμετρος της φτάνει τα 3.136 χιλιόμετρα, είναι δηλαδή λίγο μικρότερη από την Σελήνη, ενώ η επιφάνειά της είναι ένας ωκεανός γεμάτος παγόβουνα. Πρόκειται για έναν καταπληκτικά επίπεδο κόσμο και οι σκοτεινές γραμμές που διακρίνονται δεν είναι ούτε βουνά ούτε προεξοχές αλλά ρωγμές στην παγωμένη της επιφάνεια, που οφείλονται σε παλιρροιακές δυνάμεις και πτώσεις μετεωριτών. Το νερό που κρύβει στο εσωτερικό της γεμίζει τις ρωγμές, και κατόπιν παγώνει σε όμορφους κρυσταλλικούς σχηματισμούς. Οι ενδείξεις που έχουμε μας πληροφορούν ότι κάτω από έναν λεπτό παγωμένο φλοιό πάχους 5 χιλιομέτρων υπάρχει ένας υφάλμυρος ωκεανός νερού σε υγρή μορφή με βάθος 50 χιλιομέτρων. Τα σημάδια που έχουν παρατηρηθεί στην επιφάνεια οφείλονται σε τοπικές ρωγμές από τις διαστολές του φλοιού που έχουν καλυφτεί από νερό. Οι ρωγμές αυτές σχηματίζουν ένα πολύπλοκο δίκτυο μεγάλης λαμπρότητας με πλάτος μέχρι 70 χιλιομέτρων.

Η κόλαση της Ιούς:

Η Ιώ έχει το μέγεθος σχεδόν της Σελήνης, με διάμετρο 3.630 χιλιομέτρων, αλλά καλύπτεται με τεράστια βίαια ηφαίστεια. Γεωλογικά η Ιώ είναι πιο δραστήρια και από τη Γη ακόμη, επειδή βρίσκεται αιχμαλωτισμένη σε μια βαρυτική παγίδα ανάμεσα στο Δία, που την τραβάει από τη μια μεριά, και τους γειτονικούς της δορυφόρους Ευρώπη και Γανυμήδη, που την τραβούν από την άλλη και από διαφορετικές συνεχώς γωνίες. Μέσα σ’ αυτές τις παλιρροιακές δυνάμεις η επιφάνεια του εδάφους της Ιούς ανεβοκατεβαίνει συνεχώς μέχρι ύψους 100 μέτρων. Οι τρομαχτικές αυτές παλίρροιες θερμαίνουν το εσωτερικό της λιώνοντας τους βράχους, που μαζί με θειούχα αέρια ξεπετάγονται στην επιφάνεια με βίαιες ηφαιστειακές εκρήξεις. Τα πυρακτωμένα υλικά από την έκρηξη των 100 περίπου ηφαιστείων που έχουν ανακαλυφτεί μέχρι τώρα πετάγονται σε ύψος 300 περίπου χιλιομέτρων, ενώ καπναγωγοί διοξειδίου του θείου απελευθερώνονται από το εσωτερικό και ανερχόμενοι παγώνουν και πέφτουν πάλι στο έδαφος σαν όμορφο χρωματιστό χιόνι, με μια απαίσια όμως μυρωδιά, που καλύπτει την Ιώ με ρυθμό 10 εκατοστών το χρόνο. Με αυτό το ρυθμό, η Ιώ θα μπορούσε να αναποδογυρίσει κυριολεκτικά τον εαυτό της μέσα σε μερικά μόνον εκατομμύρια χρόνια.

Οι μικροί δορυφόροι του Δία:

Εκτός όμως από τους τέσσερις μεγάλους δορυφόρους του Δία οι υπόλοιποι είναι σχετικά πάρα πολύ μικροί και αποτελούνται από παγωμένα υλικά. Ο μεγαλύτερος από αυτούς είναι η Αμάλθεια, η οποία έχει διάμετρο 200 περίπου χιλιομέτρων και είναι καλυμμένη με κόκκινο θείο που εκτοξεύεται από τα ηφαίστεια της Ιούς, ενώ η μέση διάμετρος των υπολοίπων είναι γύρω στα 50 χιλιόμετρα. Με τις μελέτες πάντως που έχουν αρχίσει τα τελευταία μερικά χρόνια στους πλανήτες και τους δορυφόρους τους κτίζουμε ένα πολύτιμο οικοδόμημα γνώσης. Η γνώση αυτή είναι χρήσιμη για το δικό μας πλανήτη, γιατί μπορεί να μας βοηθήσει να κατανοήσουμε ποιες από τις αλλαγές στη Γη μας είναι μέρος μιας φυσικής διαδικασίας, ποιες αλλαγές οφείλονται στη δική μας οικολογική παρέμβαση, καθώς επίσης και ποιες ακριβώς αλλαγές θα πρέπει να κάνουμε, είτε τώρα είτε στο μέλλον, για να εξασφαλίσουμε στον πλανήτη μας τις σωστές εκείνες συνθήκες που θα διασφαλίσουν την ανθρώπινη επιβίωση πάνω του για εκατομμύρια ακόμη χρόνια.

https://physicsgg.me/2020/04/28/%cf%84%ce%b9-%ce%b3%ce%bd%cf%89%cf%81%ce%af%ce%b6%ce%b5%cf%84%ce%b5-%ce%ac%cf%81%ce%b1%ce%b3%ce%b5-%ce%b3%ce%b9%ce%b1-%cf%84%ce%b1-%ce%ac%cf%83%cf%84%cf%81%ce%b1-%cf%84%cf%89%ce%bd-%ce%bc/

Το επεξεργάστηκε Οκτώβριος 25, 2023 ο Δροσος Γεωργιος

[Δροσος Γεωργιος]

Τι γνωρίζετε, άραγε για … τα Αστρικά Νησιά;

Στην απεραντοσύνη του Σύμπαντος τα άστρα δεν βρίσκονται διασκορπισμένα ομοιόμορφα. Αντίθετα συγκεντρώνονται σε τεράστιες αστρικές πολιτείες που ονομάζονται γαλαξίες. Στο Σύμπαν σήμερα πρέπει να υπάρχουν πάνω από 100 δισεκατομμύρια γαλαξίες και καθένας τους περιλαμβάνει πάνω από 100 δισεκατομμύρια άστρα. Η φύση όμως των αστρικών αυτών νησιών ανακαλύφτηκε σχετικά πρόσφατα, πριν από 75 περίπου χρόνια.

Λεβιάθαν και νεφελοειδείς;

Το 1850 ο Γουίλιαμ Πάρσονς (1800-1867) στην Ιρλανδία, κατασκεύασε το μεγαλύτερο μέχρι τότε τηλεσκόπιο στον κόσμο που ονομάστηκε «Λεβιάθαν του Πάρσονσταουν» (Λεβιάθαν είναι η ονομασία ενός τεράστιου θαλάσσιου τέρατος που περιγράφεται με λεπτομέρεια στο βιβλίο του Ιώβ στην Παλαιά Διαθήκη). Με το τηλεσκόπιο αυτό που είχε μήκος 16 μέτρων και διάμετρο κατόπτρου που έφτανε τα 183 εκατοστά, ο Πάρσονς επιδόθηκε στη μελέτη των νεφελοειδών, που ήσαν ορισμένα παράξενα αντικείμενα τα οποία δεν φαίνονταν να είναι ούτε αστρικά σμήνη (ανοιχτά ή σφαιρωτά) αλλά ούτε και νεφελώματα αερίων και σκόνης. Για πρώτη φορά το τεράστιο τηλεσκόπιο του Πάρσονς κατόρθωσε να αποκαλύψει μια ξεχωριστή σπειροειδή μορφή που είχαν ορισμένοι από τους νεφελοειδείς. Έτσι συμπέρανε ότι οι νεφελοειδείς ίσως να ήσαν στην πραγματικότητα μεμονωμένα και ξεχωριστά αστρικά νησιά παρόμοια με τον Γαλαξία μας, σε μεγάλες από τη Γη μας αποστάσεις. Άλλοι πάλι έλεγαν «Αδύνατον, το Σύμπαν δεν μπορεί να είναι τόσο τεράστιο».

Ο γαλαξίας της Ανδρομέδας:

Στις 6 Οκτωβρίου 1923, με την ραγδαία εξέλιξη της φωτογραφικής τέχνης και με την βοήθεια του τεράστιου για την εποχή εκείνη τηλεσκοπίου με κάτοπτρο διαμέτρου 2,5 μέτρων στο Όρος Ουίλσον στην Καλιφόρνια, ο αστρονόμος Έντουιν Χάμπλ (1889-1953) απέδειξε ότι ο νεφελοειδής της Ανδρομέδας ήταν ένας απόμακρος αστρικός κόσμος, μία τεράστια πολιτεία δισεκατομμυρίων άστρων έξω και πέρα από τον δικό μας Γαλαξία, σε απόσταση πάνω από δύο εκατομμύρια έτη φωτός μακριά μας, αν και οι αρχικοί υπολογισμοί ήσαν πολύ μικρότεροι. Έτσι οι νεφελοειδείς αποδείχτηκαν ότι είναι απόμακροι γαλαξίες σαν τον δικό μας. Σκεφτείτε ότι το φως από τον γαλαξία της Ανδρομέδας που φτάνει τώρα στη Γη μας ξεκίνησε το ταξίδι του προς τα εδώ πριν από 2,5 περίπου εκατομμύρια χρόνια, πριν δηλαδή ο άνθρωπος περπατήσει πάνω σ’ αυτόν τον πλανήτη. Κι αυτός είναι ένας από τους πλησιέστερους σε ‘μας γαλαξίες.

Η ταξινόμηση των γαλαξιών:

Φυσικά ο Έντουιν Χαμπλ έκανε τις ανακαλύψεις του χρησιμοποιώντας επίγεια τηλεσκόπια, και δεν μπορούσε τότε να φανταστεί την ύπαρξη τηλεσκοπίων στο διάστημα. Σήμερα ένα τεράστιο διαστημικό αστεροσκοπείο έχει πάρει το όνομα του ανθρώπου που απέδειξε τις τεράστιες αποστάσεις που μας χωρίζουν από τους γαλαξίες και που πρώτος μας έδωσε έναν τρόπο ταξινόμησής τους. Γιατί πράγματι η πρώτη προσπάθεια ταξινόμησης των γαλαξιών έγινε την δεκαετία του 1920 από τον Έντουιν Χαμπλ. Σύμφωνα με την ταξινόμηση του Χαμπλ οι γαλαξίες μπορούν να διαχωριστούν, ανάλογα με την εμφάνιση που έχουν, σε τέσσερις γενικές κατηγορίες: τους ελλειπτικούς, τους σπειροειδείς, τους ραβδωτούς και τους ακανόνιστους γαλαξίες. Παρ’ όλα αυτά μόλις πρόσφατα οι αστρονόμοι κατανόησαν ότι όλες αυτές οι διαφορετικές μορφές γαλαξιών δεν είναι τίποτα άλλο παρά διαφορετικές φάσεις της εξέλιξής τους.

Η μορφή ενός γαλαξία :

Σε γενικές πάντως γραμμές κάθε γαλαξίας αποτελείται από τρία κύρια τμήματα: ένα λεπτό δίσκο αποτελούμενο από άστρα, αέρια και διαστημική σκόνη, έναν κεντρικό σφαιροειδή πυρήνα που αποτελείται μόνο από άστρα και τέλος ένα διάχυτο σφαιρικό φωτοστέφανο αποτελούμενο από αρχέγονα άστρα που περιβάλλει τα ακραία όρια του γαλαξία. Διάσπαρτα γύρω από τον κεντρικό πυρήνα βρίσκονται τα σφαιρωτά σμήνη γέρικων άστρων που αντιπροσωπεύουν κατά κάποιο τρόπο τον σκελετό του σώματος του γαλαξιακού συστήματος. Στον δικό μας Γαλαξία, για παράδειγμα, η χωροταξική διάταξή τους δείχνει ότι το κέντρο του Γαλαξία μας, όπως φαίνεται από τη Γη, βρίσκεται προς την κατεύθυνση του αστερισμού του Τοξότη, διότι προς τα εκεί βρίσκεται και το κέντρο του συστήματος των σφαιρωτών σμηνών.

Σπειροειδείς γαλαξίες:

Οι Κανονικοί Σπειροειδείς έχουν βραχίονες οι οποίοι πηγάζουν απ’ ευθείας από τον κεντρικό πυρήνα του γαλαξία και μ’ αυτόν τον τρόπο τον αγκαλιάζουν. Αντίθετα οι Ραβδωτοί Σπειροειδείς διαθέτουν μία αστρική σύνθεση που μοιάζει με «ράβδο» και η οποία διαπερνάει τον γαλαξιακό πυρήνα προεξέχοντας απ’ αυτόν. Οι σπείρες στους γαλαξίες αυτούς ξεκινάνε από τα άκρα της «ράβδου» αγκαλιάζοντας πιο ανοιχτά τον πυρήνα. Κάθε μία από τις κατηγορίες αυτές διαχωρίζεται σε τέσσερις υποκατηγορίες ή τύπους ανάλογα με το μέγεθος του πυρήνα και το άνοιγμα των σπειρών τους.

Ελλειπτικοί γαλαξίες:

Οι ελλειπτικοί γαλαξίες αντίθετα φαίνονται σαν τεράστιες αστρικές μπάλες με διαφοροποιημένη φωτεινότητα καθώς προχωράμε προς τα άκρα. Έχουν μία σφαιρική-ελλειπτική μορφή και χρωματισμούς λίγο πιο κοκκινωπούς απ’ ότι είναι ο Ήλιος. Τα άστρα που τους αποτελούν έχουν διαφοροποιημένες και μεγαλύτερες ταχύτητες από την ταχύτητα περιστροφής του όλου γαλαξιακού συστήματος και γι’ αυτό τον λόγο οι ελλειπτικοί γαλαξίες δεν έχουν ούτε λεπτούς δίσκους αλλά ούτε και σπειροειδείς βραχίονες. Τα περισσότερα μάλιστα άστρα τους είναι πολύ μεγάλης ηλικίας γιατί η ποσότητα των αερίων και της σκόνης που διαθέτουν είναι ελάχιστη και δεν έχουν την δυνατότητα να υποστηρίξουν τις διαδικασίες που απαιτούνται στην αστρογένεση.

Ακανόνιστοι γαλαξίες:

Όσοι γαλαξίες δεν μπορούν να ταξινομηθούν στις προηγούμενες κατηγορίες αποτελούν τους ακανόνιστους ή ανώμαλους γαλαξίες. Μερικοί από τους γαλαξίες αυτούς περιλαμβάνουν και ορισμένες αστρικές «ράβδους» σαν τους Σπειροειδείς Ραβδωτούς γαλαξίες, ενώ ένα χαρακτηριστικό δείγμα τέτοιου γαλαξία είναι και το Μεγάλο Νέφος του Μαγγελάνου στο νότιο ουράνιο ημισφαίριο. Ο πιο συνηθισμένος τύπος όμως μοιάζει να είναι μία συγγενική προέκταση των σπειροειδών γαλαξιών χωρίς να μπορούμε διακρίνουμε κάποιο είδος σπειροειδούς δομής. Έχουν ένα γαλαζωπό χρωματισμό με δίχως κάποιον αξιόλογου μεγέθους πυρήνα. Αντίθετα οι ακανόνιστοι ενός δεύτερου τύπου είναι αρκετά σπάνιοι με χαοτική δομή.

Παράξενοι γαλαξίες:

Υπάρχουν φυσικά και άλλων ειδών ταξινομήσεις των γαλαξιών ανάλογα με την συμπεριφορά τους: παράξενοι γαλαξίες, εκρηγνυόμενοι γαλαξίες, γαλαξίες «Σέυφερ», αντικείμενα «BL Σαύρας», και Κβάζαρ, είναι μερικές μόνο από τις ονομασίες που έχουν δοθεί κατά καιρούς στα παράξενα αυτά αστρικά νησιά. Η αποκρυπτογράφηση των μυστικών τους από τους αστρονόμους είναι μία συνεχής διαδικασία έρευνας και μελέτης του υπέροχου Σύμπαντος στο οποίο ζούμε. Είναι μια προσπάθεια να δώσουμε απάντηση στα ερωτηματικά που περιβάλουν την προέλευσή μας, θεατές κι εμείς του εξελισσόμενου θεατρικού έργου των ουρανών που ξετυλίγεται μπροστά μας. Ενός έργου που έχει σκηνικό το Σύμπαν, ηθοποιούς τα φαινόμενα του ουρανού και πλοκή την ιστορία της φύσης.

https://physicsgg.me/2020/04/28/%cf%84%ce%b9-%ce%b3%ce%bd%cf%89%cf%81%ce%af%ce%b6%ce%b5%cf%84%ce%b5-%ce%ac%cf%81%ce%b1%ce%b3%ce%b5-%ce%b3%ce%b9%ce%b1-%cf%84%ce%b1-%ce%b1%cf%83%cf%84%cf%81%ce%b9%ce%ba%ce%ac-%ce%bd%ce%b7/

Το επεξεργάστηκε Οκτώβριος 25, 2023 ο Δροσος Γεωργιος

[Δροσος Γεωργιος]

Ο πρώτος φιλόσοφος.

Σε μία ακριβώς εβδομάδα, την Κυριακή 21 Ιουνίου, ο Ηλιος θα φτάσει στο θερινό ηλιοστάσιο, το βορειότερο σημείο της εκλειπτικής, σηματοδοτώντας έτσι την αρχή της εποχής του καλοκαιριού!

Την ίδια εκείνη ημέρα θα έχουμε επίσης και μια δακτυλιοειδή έκλειψη του Ηλίου, ένα φαινόμενο που από τη χώρα μας θα το δούμε ως μερική έκλειψη η οποία θα καλύψει περίπου το 20% του ηλιακού δίσκου και, ως εκ τούτου, δεν θα είναι τόσο θεαματικό όσο μια ολική ηλιακή έκλειψη που είναι όντως και ασυνήθιστη και θεαματική, ενώ η πρόβλεψή της δεν ήταν καθόλου εύκολη.

Και όμως, αυτή η σχεδόν αδύνατη πρόβλεψη έγινε πραγματικότητα από τον μεγαλύτερο αρχαίο Ελληνα φιλόσοφο, τον Θαλή τον Μιλήσιο. Σύμφωνα με την αναφορά που καταχώρισε ο Ηρόδοτος (485-420 π.Χ.) στην «Ιστορία» του, και την οποία επανέλαβε αργότερα ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος (23-79 μ.Χ.) στο έργο του «Naturalis Historia», ο Θαλής προέβλεψε δημόσια και με μεγάλη ακρίβεια την ολική ηλιακή έκλειψη της 28ης Μαΐου του 585 π.Χ., γεγονός που είχε ως αποτέλεσμα το τέλος του εξαετούς πολέμου μεταξύ των Μήδων και των Λυδών.

Οι προεπιστημονικοί πολιτισμοί θεωρούσαν ότι οι ηλιακές εκλείψεις προκαλούνται από τη θέληση κάποιας ισχυρής θεότητας. Ο Θαλής, όμως, δεν αναφέρεται σε θεότητες, αλλά αναρωτιέται για το τι είναι αυτό που προκαλεί το φαινόμενο.

Με αυτή την έννοια, η θεωρία του Θαλή για τις ηλιακές εκλείψεις είναι η πρώτη επιστημονική θεωρία που γνώρισε η Ιστορία. Σύμφωνα με τον Θαλή, η έκλειψη του Ηλίου οφείλεται στη σκιά της Σελήνης που πέφτει πάνω στη Γη. Αρα και η Σελήνη είναι ένα γεώδες σώμα, που φωτίζεται από τον Ηλιο, είναι δηλαδή ένα σώμα ετερόφωτο.

Η διαρκής μάλιστα ενασχόληση του Θαλή με τις εκλείψεις έπαιξε ουσιαστικό ρόλο στην πνευματική παράδοση που άφησε πίσω του, ενώ μπορούμε με αρκετή σιγουριά να θεωρήσουμε τη δεκαετία του 580 π.Χ. ως τη χρονολογία γέννησης της ελληνικής, αλλά και της παγκόσμιας θεωρητικής επιστήμης. Ο Αριστοτέλης και ο Πλάτωνας θεωρούσαν τον Θαλή τον πρώτο φιλόσοφο της Ιστορίας και τον πρώτο από τους επτά σοφούς της αρχαιότητας, ενώ ο Μπέρτραντ Ράσελ έλεγε ότι «η δυτική φιλοσοφία αρχίζει με τον Θαλή». Διότι ήταν ο πρώτος που προσπάθησε να εξηγήσει τα φυσικά φαινόμενα με βάση τις διάφορες φυσικές διαδικασίες.

Ο Θαλής προσπάθησε να κατανοήσει τον κόσμο μέσα από τα μάτια της επιστήμης και να εξηγήσει φυσικά φαινόμενα χωρίς να χρησιμοποιεί αναφορές στη μυθολογία, όπως γινόταν μέχρι την εποχή του.

Μεταξύ πολλών άλλων μέτρησε τη διάρκεια του έτους και περιέγραψε τις τροπές και τις ισημερίες στο ομώνυμο βιβλίο του, ενώ από τις ελκτικές ιδιότητες που έχει το ήλεκτρο, το κεχριμπάρι δηλαδή, ανακάλυψε τον ηλεκτρισμό, αλλά και τον μαγνητισμό από τις ελκτικές ιδιότητες του ορυκτού μαγνητίτη.

Και όλα αυτά δεν ήταν παρά μερικά μόνον από τα δεκάδες παρόμοια επιτεύγματα που δίκαια έδωσαν στον Θαλή τον τίτλο του «πατέρα της φιλοσοφίας». Γιατί ο Θαλής υπήρξε όντως μια αληθινά πολυεπίπεδη προσωπικότητα, αλλά πάνω απ’ όλα ήταν ένας βαθύς μελετητής και μεγάλος δάσκαλος με παρά πολύ μεγάλη επιρροή σε όλους σχεδόν τους μεταγενέστερους προσωκρατικούς φιλοσόφους, που ακολούθησαν τα χνάρια του στην προσπάθειά τους να δημιουργήσουν τεκμηριωμένες, αδιαμφισβήτητες και αληθείς πεποιθήσεις για τα φυσικά φαινόμενα και τα ουράνια σώματα χρησιμοποιώντας ως εργαλεία τους τη λογική και την επιστήμη και όχι τους μύθους και τους θρύλους.

Τα ταξίδια του στην Αίγυπτο και στη Μεσοποταμία τού έδωσαν την ευκαιρία να διαμορφώσει νέες και ριζοσπαστικές ιδέες για τη φύση και τον κόσμο· έναν κόσμο που ήταν αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης διαφόρων φυσικών δυνάμεων και όχι θεϊκών παρεμβάσεων, που διαφεντεύεται από νόμους και κανόνες και γι’ αυτό κατανοήσιμος.

Με άλλα λόγια, οι ιδέες του Θαλή και των άλλων Μιλησίων δημιούργησαν μια γέφυρα μεταξύ δύο κόσμων, τον κόσμο του μύθου και τον κόσμο του νου. Με τη δημιουργία της Ιωνικής Σχολής για τη φυσική φιλοσοφία θεμελίωσε την κριτική παράδοση, ενώ η παρουσία του σημάδεψε τη μετάβαση από τη διατύπωση ανεύθυνων ισχυρισμών στη διατύπωση υπεύθυνων διατυπώσεων οι οποίες βασίζονται σε λογικά επιχειρήματα για όσα δεν είναι δυνατόν να παρατηρηθούν.

Οι μοναδικές γνώσεις του κατάφεραν μέσω αυτής της Σχολής να μεταδοθούν στις επόμενες γενιές επιστημόνων, όπως ο Αναξίμανδρος, ο Αναξιμένης και ο Πυθαγόρας. Ο περίφημος αυτός Μιλήσιος πέθανε τελικά από ηλίαση παρακολουθώντας την 58η Ολυμπιάδα (548-545 π.Χ.).

https://www.kathimerini.gr/1082465/article/epikairothta/episthmh/o-prwtos-filosofos

Το επεξεργάστηκε Οκτώβριος 25, 2023 ο Δροσος Γεωργιος

[Δροσος Γεωργιος]

Το πλησιέστερο άστρο.

Σε μια φιλική συζήτηση που είχα στα τέλη του περασμένου μήνα ρωτήθηκα, μεταξύ άλλων, και για το πλησιέστερο άστρο στο ηλιακό μας σύστημα, που είναι φυσικά ο Εγγύτατος του Κενταύρου ο οποίος βρίσκεται σε απόσταση 4,24 ετών φωτός. Πρόκειται, δηλαδή, για το μικρότερο (με μάζα 12,5% τη μάζα του Ήλιου) και το πιο αμυδρό από τα τρία άστρα που αποτελούν το τριπλό αστρικό σύστημα του Άλφα Κενταύρου.

Το άστρο αυτό, λόγω της μικρής του μάζας, θα ζήσει 1.000 φορές περισσότερο απ’ ό,τι ο Ήλιος μας, αλλά δεν θα είναι πάντα, ούτε ήταν στο παρελθόν, το πλησιέστερο σ’ εμάς άστρο. Γιατί όλα τα άστρα, περιλαμβανομένου και του Ήλιου μας, είναι «σαν καράβια που προσπερνούν τη νύχτα».

Μια σχετική μάλιστα μελέτη αναφέρει ότι πρέπει να υπάρχουν 170 περίπου αστρικά συστήματα που μας έχουν πλησιάσει στο παρελθόν σε ακόμη πιο κοντινή απόσταση απ’ ό,τι είναι σήμερα ο Εγγύτατος του Κενταύρου. Ένα απ’ αυτά τα συστήματα είναι ένα μικροσκοπικό κόκκινο διπλό αστρικό σύστημα, που μας προσπέρασε μόλις πριν από 70.000 χρόνια, την εποχή δηλαδή κατά την οποία ο τότε ανθρώπινος πληθυσμός άρχισε να μεταναστεύει από την Αφρική προς την Ευρασία όπου συναντήθηκε με τους Νεάντερταλ. Για το άστρο αυτό, παρ’ όλο που σήμερα βρίσκεται σε απόσταση 19,6 ετών φωτός από τη Γη (προς την κατεύθυνση του αστερισμού του Μονόκερου), δεν είχε ενδιαφερθεί κανείς μέχρι πρόσφατα λόγω του μικρού του μεγέθους.

Τον Νοέμβριο όμως του 2013 μελετήθηκε επισταμένα από τον αστρονόμο του Ινστιτούτου Αστροφυσικής του Πότσδαμ Ralf-Dieter Scholz, εξ ου και το χαϊδευτικό του όνομα «Αστρο του Scholz» (αν και το επίσημο όνομά του είναι WISE J072003.20-084651.2). Το διπλό αυτό αστρικό σύστημα, με μάζα 0,082 και 0,062 φορές τη μάζα του Ήλιου, προσπέρασε το ηλιακό μας σύστημα, σε απόσταση 0,6 έως 1,2 ετών φωτός από τη Γη και με ταχύτητα 83 χιλιομέτρων το δευτερόλεπτο, με αποτέλεσμα την αναστάτωση των αντικειμένων που αποτελούν το Νέφος του Οόρτ για μια περίοδο 30.000 περίπου ετών (πριν από 56.000 έως 86.000 χρόνια).

Ως γνωστόν το Νέφος του Οόρτ είναι μια σφαιρική περιοχή με τρισεκατομμύρια κομήτες και άλλα παγωμένα υλικά που είναι τα απομεινάρια της δημιουργίας του ηλιακού μας συστήματος. Το Νέφος αυτό των υλικών εκτείνεται σε απόσταση από 0,03 έως 1,6 έτη φωτός από τον Ήλιο, ή από 2.000 έως 100.000 Αστρονομικές Μονάδες (Α.Μ.), όπου μια Αστρονομική Μονάδα είναι ίση με την απόσταση Γης-Ηλίου, δηλαδή 150.000.000 χιλιόμετρα. Υπολογίζεται ότι 10 περίπου άστρα διαπερνάνε το Νέφος του Οόρτ κάθε ένα εκατομμύριο χρόνια, τα περισσότερα όμως είναι πάρα πολύ μικρά και δεν επηρεάζουν σχεδόν καθόλου τα αντικείμενα του Νέφους. Αντίθετα, κάθε 100 εκατομμύρια έως ένα δισεκατομμύριο χρόνια έχουμε την επίσκεψη ενός μεγαλύτερου άστρου που διαπερνά το Νέφος με μεγάλη ταχύτητα αναστατώνοντας έντονα τα παγωμένα αντικείμενα της περιοχής, με αποτέλεσμα την περιοδική επιδρομή μικρών και μεγάλων κομητών προς το εσωτερικό του ηλιακού συστήματος με αντίστοιχες συγκρούσεις των αντικειμένων αυτών με τους πλανήτες και τους δορυφόρους τους.

Όπως είπαμε, όμως, το άστρο του Scholz δεν είναι το μοναδικό άστρο που μας πλησίασε στο παρελθόν ή θα μας πλησιάσει στο μέλλον σε απόσταση μικρότερη από τον Εγγύτατο του Κενταύρου.

Πάρτε για παράδειγμα το άστρο HIP 85605, το οποίο ορισμένοι είχαν αποκαλέσει και «Άστρο του Θανάτου», και το οποίο υπολογίζονταν ότι βρίσκεται σε απόσταση 22 ετών φωτός με κατεύθυνση προς την περιοχή μας. Οι πρώτες εκτιμήσεις δηλαδή υπολόγιζαν ότι σε 300.000 περίπου χρόνια το άστρο αυτό θα μας πλησίαζε σε απόσταση 0,33 ετών φωτός, σε απόσταση δηλαδή 21.000 Αστρονομικών Μονάδων. Πιο ακριβείς υπολογισμοί όμως εκτιμούν την απόσταση του άστρου αυτού στα 200 έτη φωτός, ενώ η πλησιέστερη απόσταση από τον Ήλιο θα φτάσει το πολύ τα 10 έτη φωτός.

Υπάρχει όμως κι ένα ακόμη άστρο, το Gliese 710, σε απόσταση σήμερα 63 ετών φωτός προς την κατεύθυνση του αστερισμού του Οφη το οποίο φαίνεται πως θα βρεθεί πάρα πολύ κοντά στη Γη μας σε 1,4 εκατ. χρόνια από σήμερα. Το άστρο αυτό έχει μάζα 60% της μάζας του Ηλιου και θα μας πλησιάσει σε απόσταση 20.000 Αστρονομικών Μονάδων, αν και ορισμένες εκτιμήσεις υπολογίζουν ότι θα μας πλησιάσει ακόμη περισσότερο σε απόσταση γύρω στις 10.000 Αστρονομικές Μονάδες. Η προσέγγιση αυτή θα αναστατώσει έντονα το Νέφος του Οόρτ και θα εκσφενδονίσει έναν τεράστιο αριθμό κομητών προς τη Γη και τους άλλους πλανήτες και δορυφόρους του ηλιακού μας συστήματος με απρόβλεπτες προς το παρόν επιπτώσεις για το μέλλον της Γης και των τότε κατοίκων της. Μέχρι τότε, όμως, έχουμε καιρό!

Στην φωτογραφία Ένα μικροσκοπικό κόκκινο διπλό αστρικό σύστημα μας προσπέρασε μόλις πριν από 70.000 χρόνια, την εποχή δηλαδή κατά την οποία ο τότε ανθρώπινος πληθυσμός άρχισε να μεταναστεύει από την Αφρική προς την Ευρασία, όπου συναντήθηκε με τους Νεάντερταλ. Το χαϊδευτικό του όνομα είναι «Άστρο του Scholz».

https://physicsgg.me/2020/07/14/%cf%84%ce%bf-%cf%80%ce%bb%ce%b7%cf%83%ce%b9%ce%ad%cf%83%cf%84%ce%b5%cf%81%ce%bf-%ce%ac%cf%83%cf%84%cf%81%ce%bf/

Το επεξεργάστηκε Οκτώβριος 25, 2023 ο Δροσος Γεωργιος