Μηχανισμός των Αντικυθήρων.

[Δροσος Γεωργιος]

 

Ενα εκπληκτικό βιβλίο για τον Μηχανισμό των Αντικυθήρων, στα ελληνικά.

Τα διάσημα θραύσματα με τα γρανάζια του Μηχανισμού.

Η συγκυρία δεν θα μπορούσε να είναι καλύτερη: στον δροσερό κήπο του Εθνικού Αστεροσκοπείου, στο Θησείο, την ώρα του σούρουπου της πιο μεγάλης ημέρας του χρόνου, μια εκλεκτή επιστημονική συντροφιά με προεξάρχοντα τον Αλεξάντερ Τζόουνς, ιστορικό των επιστημών, ειδικευμένο στην αρχαία ελληνική αστρονομία, μίλησαν για τον γοητευτικό –αλλά όχι πια μυστηριώδη– Μηχανισμό των Αντικυθήρων. Ο λόγος που το εκπληκτικό αυτό αντικείμενο δεν αντιμετωπίζεται πλέον ως «εξωγήινης ευφυΐας τεχνούργημα», όπως διατυμπάνιζαν συνωμοσιολόγοι, είναι ότι μια ολόκληρη ομάδα Ελλήνων και ξένων επιστημόνων από διάφορες ειδικότητες το μελετούν συστηματικά από το 2005. Μέσα σε αυτά τα 17 χρόνια έχουμε μάθει τόσο πολλά για το λεγόμενο «τάμπλετ» της αρχαιότητας, που σταμάτησε πια να θεωρείται κάτι ασύνδετο ως προς τις μέχρι τότε επιστημονικές κατακτήσεις των αρχαίων Ελλήνων.Ολες αυτές οι γνώσεις έχουν ενσωματωθεί εύληπτα στο βιβλίο του Τζόουνς «Ενας φορητός κόσμος», που μόλις κυκλοφόρησε και στα ελληνικά από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης. Γραμμένο σαν μυθιστόρημα, ξεκινώντας από τους Συμιακούς σφουγγαράδες που εντόπισαν το ναυάγιο το 1900 και φθάνοντας στη σύγχρονη μελέτη του παράξενου σπαράγματος με γρανάζια που ανασύρθηκαν από τον βυθό, ο συγγραφέας μάς πλοηγεί με μαεστρία σε ένα πέλαγος πληροφοριών. Με βάση τις μαρτυρίες από τις αρχαίες πηγές αλλά και τις πρόσφατες ανακαλύψεις μετά την τομογραφία του εσωτερικού του μηχανισμού από την ομάδα, αντιλαμβανόμαστε ότι ο μηχανισμός αποτελεί την εξέλιξη απλούστερων μεθόδων, που ήταν γνωστές στους Ελληνες, είτε γιατί τις κληρονόμησαν είτε γιατί τις επινόησαν και τις εξέλιξαν.

Ο Αλεξάντερ Τζόουνς ποζάρει με το βιβλίο του για την «Κ».

Με τη συστηματική αυτή απάντηση πολλών ερωτημάτων, ο Τζόουνς καταφέρνει να βάλει στην άκρη αρκετές λανθασμένες θεωρίες και να δώσει τεκμηριωμένες απαντήσεις για την ελληνιστική οικουμένη στην οποία γεννήθηκε ο μηχανισμός, να μας δώσει να καταλάβουμε ποιος και γιατί μπορεί να τον κατασκεύασε και κυρίως, σε ποιον χρήστη μπορούσε να χρησιμεύσει. Μέχρι σήμερα είναι το καλύτερο βιβλίο που έχει γραφτεί διεθνώς για το θέμα και χάρη στην προσπάθεια όλης της ομάδας –η βραδιά ήταν αφιερωμένη στη μνήμη του αείμνηστου αστροφυσικού Γιάννη Σειραδάκη, που «έφυγε» πριν από δύο χρόνια– ξαναγράφτηκε και η ιστορία της επιστήμης, ώστε να συμπεριλαμβάνει πια αυτό το μικρό θαύμα που διασώθηκε από τη λήθη. Σήμερα πια, ξέρουμε ότι ο μηχανισμός είναι ένας υπολογιστής με πολύπλοκο σύστημα γραναζιών και ταυτόχρονα ένα γεωκεντρικό πλανητάριο, αναπαριστώντας τις μη ομαλές κινήσεις που κάνουν στον ζωδιακό κύκλο ο ήλιος, η σελήνη και οι πέντε γνωστοί κατά την αρχαιότητα πλανήτες.

Μια ανακατασκευή του γοητευτικού αρχαίου αντικειμένου.

Για την έκδοση και τη σημασία της μίλησαν, εκτός από τον ίδιο τον συγγραφέα, ο –εκπληκτικός, όπως πάντα, ρήτορας– Θεοδόσης Τάσιος, ο Θύμιος Νικολαΐδης, ομότιμος διευθυντής Ερευνών στο Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών και στο Εθνικό Ιδρυμα Ερευνών, η Αναστασία Γκαδόλου, προϊσταμένη Διεύθυνσης Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων στο ΥΠΠΟ, και ο ιστορικός των επιστημών Γιάννης Μπιτσάκης, επιστημονικός υπεύθυνος της έκδοσης και μέλος της ομάδας έρευνας του Μηχανισμού. Η βραδιά έκλεισε με το «Σονέτο των Αντικυθήρων», σε απαγγελία της Εύης Παπαδοπούλου, με τον Νίκο Ξανθούλη να συνοδεύει με ανακατασκευασμένη αρχαία λύρα.

https://www.kathimerini.gr/culture/athinaika-plus/561922459/ena-ekpliktiko-vivlio-gia-ton-michanismo-ton-antikythiron-sta-ellinika/

Το επεξεργάστηκε Ιανουάριος 31, 2024 ο Δροσος Γεωργιος

[Δροσος Γεωργιος]

Μελετώντας ένα… τάμπλετ 2.000 ετών

Ενα βιβλίο «αποκρυπτογραφεί» τον Μηχανισμό των Αντικυθήρων

 

Εντυπωσιακή λήψη με την ανέλκυση της κεφαλής που εντοπίστηκε στον πυθμένα των Αντικυθήρων κάτω από βράχους που σηκώθηκαν με μπαλόνια. Φωτ. ΥΠΠΟΑ / Ελβετική Αρχαιολογική Σχολή

Στις 18 Μαΐου του 1902, ώρες πρωινές, ο Σπυρίδων Στάης, βουλευτής Κυθήρων, πέρασε το κατώφλι του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου στην Αθήνα με τη σύζυγό του και την κουνιάδα του. Πήγε στην αίθουσα όπου φυλάσσονταν τα ευρήματα από το ναυάγιο των Αντικυθήρων. Οταν εντοπίστηκε το σκαρί το 1900 ήταν υπουργός επί των Εκκλησιαστικών και Δημόσιας Εκπαιδεύσεως της κυβέρνησης Θεοτόκη. Kοντολογίς χρηματοδοτισε γενναιόδωρα μάλιστα από ένα κράτος κατατσακισμένο ηθικά και οικονομικά μετά τον αποτυχημένο πόλεμο του 1897 ήταν εκείνος που έδωσε το πράσινο φως για την πρώτη ενάλια αρχαιολογική έρευνα σε παγκόσμιο επίπεδο .Ανθρωπος με ευρύτατη μόρφωση, είχε διαισθανθεί τη σημασία της υπόθεσης, αλλά υπήρχε και ένας ακόμα λόγος ενδιαφέροντος: ήταν Κυθήριος και το πλοίο βρέθηκε στα μέρη του. Οπως παρατηρούσε τα χάλκινα αντικείμενα που είχαν βρεθεί στον βυθό, κυρίως κομμάτια από αγάλματα όπως ο Εφηβος, το βλέμμα του έπεσε πάνω σε τρία θραύσματα. Με αφάνταστη έκπληξη διέκρινε πως στην επιφάνεια ενός εξ αυτών υπήρχε ένα σύστημα με οδοντωτούς τροχούς και τμήματα επιγραφών. Ηταν μια απίστευτη ανακάλυψη! .Αδιανόητο πώς η παρατηρητικότητα ενός και μόνον ανθρώπου ήταν καθοριστική.Ο Στάης άθελά του μας βοήθησε να ξαναγράψουμε τα πρώτα κεφάλαια της ιστορίας των επιστημών και της τεχνολογίας. Η πορεία προς τον τεκμηριωμένο ορθολογισμό για το τι ήταν αυτό το αντικείμενο δεν ήταν ούτε γραμμική ούτε ομαλή. Ολες αυτές τις δεκαετίες αναπτύχθηκαν απίστευτες θεωρίες συνωμοσίας, με πιο ακραία εκείνη του Φον Ντένικεν. Είχε υποστηρίξει πως πρόκειται για ένα τόσο εξελιγμένο τεχνούργημα ώστε ανήκει σε εξωγήινο πολιτισμό. H αλήθεια είναι ότι μέχρι και το 2005, δηλαδή έναν αιώνα από τον εντοπισμό του στο Μουσείο από τον Στάη, με τον μηχανισμό είχαν ασχοληθεί κυρίως ερευνητές εξαιρετικά αφοσιωμένοι, αλλά «μοναχικοί λύκοι». Δεν αντήλλασσαν απόψεις, ο καθένας υποστήριζε σχεδόν με φανατισμό τη δική του σκοπιά. Υπήρχε μια συγκεχυμένη εικόνα. Ηταν αστρονομικό ή ναυτικό όργανο; Τι μπορούσε να υπολογίσει; Με ποιον τρόπο δούλευε; Ποιος, πού και πότε το έφτιαξε; Ποιος ήταν ο ιδιοκτήτης του; Τι έγραφε η επιφάνειά τουΑυτό ώθησε μια ομάδα Ελλήνων και ξένων ειδικών από πολλά επιστημονικά πεδία να ξεκινήσουν τότε μια μοναδική μελέτη με τη βοήθεια της τεχνολογίας, που τους επέτρεψε να δουν διά μέσου και εντός των θραυσμάτων. Μια και ο μηχανισμός αποκλείεται να βγει από το Μουσείο ως εθνικός θησαυρός, το φθινόπωρο του 2005 ένας αξονικός τομογράφος της βρετανικής εταιρείας Χ-ΤΕΚ Systems και ο αμερικανικός μηχανισμός ψηφιακής απεικόνισης ΡΤΜ Dome της Hewlett-Packard ταξίδεψαν στην Αθήνα. Αυτό έφερε μια μικρή επανάσταση.Ελληνες και ξένοι επιστήμονες κατάφεραν να διακρίνουν τα μικροσκοπικά γράμματα και τα στοιχεία στο εσωτερικό που βρίσκονταν σχεδόν σβησμένα και κρυμμένα στη σκουριά εδώ και 2.000 χρόνια. Μελέτησαν τις επιγραφές που αποτελούσαν ένα συνοδευτικό εγχειρίδιο του μηχανισμού. Ετσι κατάφεραν να αποκρυπτογραφήσουν αυτό το περίεργο αντικείμενο, που πρέπει να είχε μέγεθος κουτιού παπουτσιών και κατέληξε στον πυθμένα με τους επιβάτες του πλοίου του 1ου αιώνα π.Χ. και έργα τέχνης που χρονολογούνταν και σε προηγούμενους αιώνες.

Η αποτύπωση των γνώσεων

Ο μηχανισμός είναι αντικείμενο ελληνοκεντρικό, φτιάχτηκε κάπου στο Αιγαίο και απευθυνόταν σε Ελληνες ή χρήστες της ελληνικής γλώσσας.

Το έργο των επιστημόνων συνεχίστηκε για πολλά χρόνια και το 2017 ο Αλεξάντερ Τζόουνς, μέλος της ερευνητικής ομάδας, ιστορικός των επιστημών ειδικευμένος στην αρχαία ελληνική αστρονομία, διευθυντής του Ινστιτούτου Μελέτης του Αρχαίου Κόσμου στο ΝΥU, κατάφερε να αποτυπώσει όλες αυτές τις νέες γνώσεις σε ένα βιβλίο. Πριν από λίγες ημέρες κυκλοφόρησε και στα ελληνικά από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης με τίτλο «Ενας φορητός κόσμος» (σε μετάφραση Νικηφόρου Σταματάκη, επιστημονική επιμέλεια Γιάννη Μπιτσάκη και φιλολογική επιμέλεια κειμένου Κατερίνας Γιανναδάκη).Με ροδαλά μάγουλα και πουκάμισο όλο λαχούρια, ο Τζόουνς καθόταν απέναντί μου την περασμένη εβδομάδα στο βιβλιοπωλείο των ΠΕΚ στην Πλάκα. Σπούδασε πρώτα Μαθηματικά, μετά Αρχαία Ελληνικά, Λατινικά και Ιστορία και τέλος Ιστορία της Επιστήμης. Ηταν ο κατάλληλος άνθρωπος να μετατρέψει τα νέα δεδομένα σε μια γοητευτική και αρκετά εύληπτη αφήγηση. Θεωρεί ότι ο μηχανισμός ήταν τόσο πολύπλοκος που μόνο μια ομάδα θα μπορούσε να βγάλει κάποια συμπεράσματα.

Η ομάδα των δυτών, που έκανε εξαιρετική δουλειά φέτος, ποζάρει με το εύρημα. Στην κάτω σειρά δεύτερος από δεξιά, ο Αλέξανδρος Σωτηρίου. Φωτ. ΘΥΜΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΪΔΗΣ – ΥΠΠΟΑ / Ελβετική Αρχαιολογική Σχολή 

«Είναι λογικό διότι αποτελούσε και αυτός μια σύνθεση από κατακτήσεις που είχαν κάνει διαφορετικές ομάδες ανθρώπων στην αρχαιότητα, από τους αστρονόμους και τους μαθηματικούς μέχρι τους τεχνίτες που μπορούσαν να κάνουν λεπτοδουλειές. Αν όλοι τους δεν είχαν μοιραστεί τις γνώσεις μεταξύ τους, δεν θα φτιαχνόταν ένα τέτοιο αντικείμενο», επιμένει.Ο Τζόουνς παρέχει τεκμηρίωση πως ο μηχανισμός αποτελεί την εξέλιξη τεχνικών και ανακαλύψεων που ξέραμε ότι είχαν οι αρχαίοι Ελληνες είτε επειδή τις επινόησαν είτε επειδή τις κληρονόμησαν από άλλους λαούς. Ετσι δεν είναι πια μυστηριώδης (αν και κρατάει ακόμα μυστικά), αλλά παραμένει ένα θαύμα. Είναι ένα αντικείμενο ελληνοκεντρικό, που φτιάχτηκε κάπου στο Αιγαίο και απευθυνόταν σε Ελληνες ή χρήστες της ελληνικής γλώσσας.

Η κεφαλή από τη μια μεριά έμοιαζε με κοινή πέτρα, όταν όμως τη γύρισε ο δύτης αποκαλύφθηκε το γλυπτό. Φωτ. ΝΙΚΟΣ ΓΙΑΝΝΟΥΛΑΚΗΣ – ΥΠΠΟΑ/Ελβετική Αρχαιολογική Σχολή

Τελικά τι ήταν ο μηχανισμός; Ηταν ένας υπολογιστής και ταυτόχρονα ένα γεωκεντρικό πλανητάριο που μπορούσε να υπολογίσει και να αναπαραστήσει τις φαινομενικά μη ομαλές κινήσεις που κάνουν στον ζωδιακό κύκλο ο Ηλιος, η Σελήνη και οι πέντε τότε γνωστοί πλανήτες (ο Ερμής, η Αφροδίτη, ο Αρης, ο Δίας και ο Κρόνος). Μπορούσε επίσης να δείξει τις φάσεις της Σελήνης. Ολα αυτά σε σχέση με ένα ηλιακό και ένα σεληνοηλιακό ημερολόγιο, καθώς και με το Παράπηγμα (πίνακας ανατολών και δύσεων γνωστών αστέρων και αστερισμών). Υπολόγιζε τις εκλείψεις Ηλίου και Σελήνης με βάση τους κύκλους επανάληψης οι οποίοι είναι γνωστοί ως κύκλος του Σάρου και Εξελιγμός. Επίσης έδειχνε τη διαδοχή γνωστών και λιγότερο γνωστών αγώνων της αρχαιότητας που διεξάγονταν μέσα στην τετραετή περίοδο μιας Ολυμπιάδας.Ο συγγραφέας αναπτύσσει τη θεωρία στο βιβλίο, πως το πιθανότερο είναι ο μηχανισμός να κατασκευάστηκε στη Ρόδο, που ήταν αποδεδειγμένα κέντρο αστρονομικής γνώσης, αλλά ο αγοραστής του να ήταν κάπου στη Δυτική Ελλάδα ή την Αδριατική. Αυτό το στηρίζει στο γεγονός ότι εκτός από τους τέσσερις πανελλαδικούς αγώνες της αρχαιότητας, ο κατασκευαστής έβαλε και δυο λιγότερο διάσημους, εκείνους της Ρόδου και της Δωδώνης.Τελευταίο και πιο γοητευτικό συμπέρασμα του Τζόουνς; Ο άνθρωπος που τον κατασκεύασε ή που μπορούσε να δείξει πώς δουλεύει, μάλλον συνόδευε το πολύτιμο αντικείμενο στο μοιραίο παρθενικό και τελευταίο του ταξίδι. Ο ιδιοκτήτης δεν πρόλαβε ποτέ να χαρεί το καινούργιο του γκάτζετ, ένα «τάμπλετ» που περίμενε να του έρθει από μακριά…

Τα νέα ευρήματα στα Αντικύθηρα και το εργαστήριο μικροαρχαιολογίας

Οσο οι επιστήμονες μελετούν τον μηχανισμό και αναζητούν απαντήσεις στις επιγραφές του και τους αριθμούς των οδόντων των γραναζιών του, μια άλλη ομάδα τις ψάχνει στον βυθό. Υπάρχει ποτέ περίπτωση να βρεθούν και άλλα θραύσματα του μηχανισμού; Ή αναζητούμε κάτι αδύνατο στον αχανή πυθμένα, 2.000 χρόνια μετά; Κανείς δεν μπορεί να ξέρει, όμως το ζήτημα είναι ότι την τελευταία δεκαετία έχει γίνει εξαιρετική δουλειά στον βυθό των Αντικυθήρων. Πριν από μερικές ημέρες ολοκληρώθηκε η φετινή έρευνα που τελεί υπό την αιγίδα της Προέδρου της Δημοκρατίας, εποπτεύεται από την Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων, διεξάγεται από την ελβετική Αρχαιολογική Σχολή στην Ελλάδα, υπό τη διεύθυνση της δρος Αγγελικής Γ. Σίμωσι, προϊσταμένης της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ευβοίας και του καθηγητή Κλασικής Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου της Γενεύης Λόρεντζ Μπέμερ. Η έλευση των Ελβετών έχει φέρει πολλές αλλαγές, όχι μόνον στις τεχνικές αλλά και τη στόχευση. Ας μην ξεχνάμε ότι έχει επίσης τη γενναιόδωρη οικονομική υποστήριξη της ωρολογοποιίας Hublot, με τον επικεφαλής του ερευνητικού τμήματος της εταιρείας, Ματιάς Μπιτέ, να ασχολείται προσωπικά και παθιασμένα με τα Αντικύθηρα.Οπως έλεγε στην «Κ» ένας εκ των παλαιότερων μελών της ερευνητικής ομάδας, το ζητούμενο είναι να γίνει μια σύνθεση από τα νέα στοιχεία που συλλέχθηκαν εδώ και δέκα χρόνια σε ό,τι αφορά τη χαρτογράφηση του ναυαγίου, το μέρος όπου εντοπίστηκαν ευρήματα, τις καινούργιες μεθόδους έρευνας, ώστε να ξεκινήσει η παραγωγή επιστημονικών δημοσιεύσεων. 
Πλούσια «σοδειά»

Το 2022 η σοδειά ήταν πλούσια, με πιο εντυπωσιακό στοιχείο ένα μαρμάρινο κεφάλι που πιθανότατα ανήκει στο άγαλμα του Ηρακλή, το οποίο είχε ανελκυστεί από τους Συμιακούς σφουγγαράδες. Βρέθηκαν επίσης δύο ανθρώπινα δόντια. «Μεγαλύτερο κατόρθωμα», λέει ο έμπειρος δύτης Αλέξανδρος Σωτηρίου, που συμμετέχει από το 2012 (φέτος ήταν επικεφαλής της έρευνας πεδίου) «είναι ότι καταφέραμε να σηκώσουμε τρεις τεράστιους βράχους με μπαλόνια, 8,5 τόνους, 6,5 και 2,5 τόνους. Αυτό επέτρεψε στους αρχαιολόγους να ερευνήσουν στην περιοχή κάτω από αυτούς, κάτι που πριν ήταν αδύνατον». Αλλη μια σπουδαία φετινή προσθήκη είναι ότι τις τρεις εβδομάδες της έρευνας φτιάχτηκε στα Αντικύθηρα ένα εργαστήριο μικροαρχαιολογίας. Οι δύτες μαζεύουν άμμο από τον πυθμένα που αναλύεται επί τόπου για να δουν αν εκεί που τώρα δεν υπάρχει τίποτε, κάποτε ήταν ένα αντικείμενο από ξύλο, μάρμαρο ή μέταλλο, που έχει αφήσει τα απομεινάρια του, ορατά μόνο με μικροσκόπιο.

https://www.kathimerini.gr/life/science/561938380/meletontas-ena-tamplet-2-000-eton/

 

Το επεξεργάστηκε Ιανουάριος 31, 2024 ο Δροσος Γεωργιος

[Δροσος Γεωργιος]

Ο μηχανισμός των Αντικυθήρων ακολουθούσε το ελληνικό σεληνιακό ημερολόγιο και όχι το ηλιακό των Αιγυπτίων.

Ανατροπή στις θεωρίες για τον τρόπο λειτουργίας του θαυμαστού οργάνου.

Ο μηχανισμός των Αντικυθήρων, η αρχαία συσκευή μεγέθους κουτιού παπουτσιών που χρησιμοποιήθηκε για την παρακολούθηση των κινήσεων του Ήλιου, της Σελήνης και των πλανητών – ακολουθούσε το ελληνικό σεληνιακό ημερολόγιο, όχι το ηλιακό που χρησιμοποιούσαν οι Αιγύπτιοι, όπως πιστευόταν παλαιότερα, αποκαλύπτει νέα έρευνα.Ο μηχανισμός των Αντικυθήρων, που βρέθηκε από σφουγγαράδες στα ανοιχτά του ελληνικού νησιού των Αντικυθήρων το 1901, δημιουργήθηκε πριν από περίπου 2.200 χρόνια. Η συσκευή, η οποία περιέχει χάλκινα γρανάζια, μερικές φορές καταγράφεται ο παλαιότερος υπολογιστής στον κόσμο.Ένα κομμάτι του μηχανισμού, γνωστό ως «ημερολογιακός δακτύλιος», χρησιμοποιήθηκε για την παρακολούθηση των ημερών του έτους, με μία τρύπα την ημέρα. Ενώ το δαχτυλίδι είναι γνωστό εδώ και αρκετό καιρό, διατηρείται μόνο εν μέρει, επομένως δεν είναι σαφές πόσες ημέρες προοριζόταν να παρακολουθηθεί.Το 2020, μια ομάδα με επικεφαλής τον ανεξάρτητο ερευνητή Κρις Μπουντίσελιτς χρησιμοποίησε νέες εικόνες ακτίνων Χ της συσκευής, σε συνδυασμό με μετρήσεις και μαθηματική ανάλυση, για να καθορίσει ότι ο μηχανισμός πιθανότατα δεν κάλυπτε ένα πλήρες ηλιακό ημερολογιακό έτος αλλά μάλλον 354 ημέρες γεγονός που παραπέμπει σε σεληνιακό ημερολόγιο.Μια ομάδα από το Πανεπιστήμιο της Γλασκώβης χρησιμοποίησε στατιστικές τεχνικές που αναπτύχθηκαν για το Παρατηρητήριο Gravitational Wave Interferometer Laser για να ανιχνεύσει βαρυτικά κύματα – κυματισμούς στο χωροχρόνο που παράγονται από τις συγκρούσεις τεράστιων ουράνιων αντικειμένων όπως οι μαύρες τρύπες. Αυτές οι στατιστικές μέθοδοι είναι αρκετά ευαίσθητες ώστε να ανιχνεύουν τα αμυδρά σήματα από ένα δυνητικά πολύ θορυβώδες φόντο.

Η ανακάλυψη

Όταν οι ερευνητές εκπαίδευσαν την ισχυρή στατιστική τεχνική στον μηχανισμό των Αντικυθήρων, μπόρεσαν να χρησιμοποιήσουν την τοποθέτηση των γνωστών οπών, καθώς και τον πιθανό τρόπο με τον οποίο τα θραύσματα του μηχανισμού ταιριάζουν μεταξύ τους, για να συμπεράνουν τον αριθμό και την τοποθέτηση των χαμένων οπών. Τελικά προσδιόρισαν ότι ο μηχανισμός είχε πιθανώς 354 ή 355 τρύπες. Αυτό σήμαινε ότι πιθανότατα ακολουθούσε το σεληνιακό ημερολόγιο των 354 ημερών που χρησιμοποιήθηκε στην Ελλάδα εκείνη την εποχή, αντί του ημερολογίου των 365 ημερών που χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι Αιγύπτιοι.«Τα αποτελέσματα της ομάδας της Γλασκώβης παρέχουν νέες ενδείξεις ότι ένα από τα στοιχεία του μηχανισμού των Αντικυθήρων πιθανότατα χρησιμοποιήθηκε για την παρακολούθηση του ελληνικού σεληνιακού έτους», ανέφεραν οι ερευνητές σε δήλωση του πανεπιστημίου.Η ομάδα εντυπωσιάστηκε με την προσοχή των δημιουργών της συσκευής στη λεπτομέρεια. «Η ακρίβεια της τοποθέτησης των οπών θα απαιτούσε πολύ ακριβείς τεχνικές μέτρησης και ένα απίστευτα σταθερό χέρι για να τις τρυπήσει. Είναι μια καθαρή συμμετρία ότι έχουμε προσαρμόσει τις τεχνικές που χρησιμοποιούμε για να μελετήσουμε το σύμπαν σήμερα για να καταλάβουμε περισσότερα για έναν μηχανισμό που βοήθησε τους ανθρώπους να παρακολουθούν τους ουρανούς σχεδόν πριν από δύο χιλιετίες» λέει ο Γκράχαμ Γόαν καθηγητής αστροφυσικής στο Πανεπιστήμιο της Γλασκόβης, εκ των επικεφαλής της ερευνητικής ομάδας.

https://www.naftemporiki.gr/techscience/1700928/o-michanismos-ton-antikythiron-akoloythoyse-to-elliniko-seliniako-imerologio-kai-ochi-to-iliako-ton-aigyption/

[Δροσος Γεωργιος]

Η γέννηση της αιτιοκρατίας με τη φιλοσοφία στην Ελλάδα.

… κορυφαίας σημασίας για την εξέλιξη της ανθρωπότητας

«Το Ελληνικό Θαύμα, δηλαδή η γέννηση της φιλοσοφίας και των επιστημών, βασίστηκε στη θεωρητική επιστημονική σκέψη και ιδίως στα θεωρητικά μαθηματικά», δήλωσε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Ξενοφών Μουσάς, αστρονόμος, καθηγητής Φυσικής του Διαστήματος στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και ένας από τους πρωταγωνιστές της μελέτης του Μηχανισμού των Αντικυθήρων. Με αφορμή την ομιλία του στο 3ο Διεθνές Συνέδριο Αρχαίας Ελληνικής και Βυζαντινής Τεχνολογίας, που διοργανώθηκε από την Εταιρεία Διερεύνησης της Αρχαιοελληνικής και Βυζαντινής Τεχνολογίας (ΕΔΑΒυΤ) και το Κέντρο Διάδοσης Επιστημών και Μουσείο Τεχνολογίας – ΝΟΗΣΙΣ, ο κ. Μουσάς παρουσίασε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ μερικά σημεία από την εξαιρετικά ενδιαφέρουσα παρουσίασή του. Τίτλος της «Ελληνιστική Επιστήμη: Από τις παρατηρήσεις στην καθαρή επιστήμη και τεχνολογία βασισμένη στους νόμους της Φυσικής. Το παράδειγμα του Μηχανισμού των Αντικυθήρων».

   Με την ευκαιρία αυτή, του απευθύναμε κάποιες ερωτήσεις:

   Ερ. Με ποιο τρόπο οδηγήθηκε ο άνθρωπος στη σημερινή τεχνολογία;

   Απ. Η γέννηση της αιτιοκρατίας με τη φιλοσοφία στην Ελλάδα είναι κορυφαίας σημασίας για τη γέννηση του πολιτισμού και την εξέλιξη της ανθρωπότητας. Η αιτιοκρατία δημιούργησε τη φιλοσοφία με τους Προ-Σωκρατικούς φιλοσόφους, ενώ επέτρεψε και οδήγησε να δημιουργηθούν οι επιστήμες και ο σημερινός τεχνικός πολιτισμός.

   Ερ. Γιατί λέτε ότι ο σημερινός πολιτισμός βασίζεται στις επιστημονικές αρχές και μεθόδους (με τους νόμους της φυσικής) που εδραιώθηκαν κατά την εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου και την Ελληνιστική εποχή;

   Απ. Η σημερινή επιστημονική και τεχνολογική πρόοδος βασίζεται στις αρχές και τις επιστημονικές μεθόδους που έβαλε η Πυθαγόρεια φιλοσοφία, οι οποίες αποθεώθηκαν κατά την Ελληνιστική περίοδο. Οι Πυθαγόρειες αρχές με τα μαθηματικά, τους νόμους της φυσικής, την απλότητα, την αρμονία, τη συμμετρία, χρησιμοποιούνται σήμερα για τη σύλληψη, σχεδίαση και κατασκευή υψηλής τεχνολογίας, των τηλεφώνων μας, των εμβολίων, φαρμάκων ρομποτικής χειρουργικής, των διαστημοπλοίων κ.λπ. Οι ίδιες αρχές χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή του Μηχανισμού των Αντικυθήρων.

    Ερ. Πώς σχετίζονται αυτές οι αρχές και οι πρακτικές με τον πολιτισμό;

   Απ. Ο Πλάτων λέει (δική μου ερμηνεία): Γινόμαστε άνθρωποι καθώς κοιτάζουμε τον κόσμο και προσπαθούμε να τον κατανοήσουμε, φυσικά χρησιμοποιώντας τις ίδιες αρχές.

   Ακολουθούν σημεία της ομιλίας του συνομιλητή του ΑΠΕ-ΜΠΕ:

   «Η ανθρωπότητα από τις παρατηρήσεις των φαινομένων οδηγήθηκε βαθμιαία στην όλο και με καλύτερη διατύπωση των νόμων της φυσικής και τη γέννηση της καθαρής επιστήμης και, παράλληλα, της τεχνολογίας βασισμένης στους νόμους της φύσης. Ειδικότερα η αστρονομία από την προϊστορική εποχή απαίτησε και δημιούργησε ακριβέστερα μαθηματικά, γεωμετρία, αριθμητική και στη συνέχεια τριγωνομετρία και άλγεβρα. Η αστρονομία με τους πολύπλοκους υπολογισμούς της απαίτησε και τη δημιουργία υπολογιστών, όπως ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων», σημείωσε στην ομιλία του ο καθηγητής, που επικεντρώθηκε στην ελληνιστική εποχή όχι τυχαία. «Είναι εντυπωσιακό το έργο των πολυπληθών επιστημόνων κατά την Ελληνιστική περίοδο. Η αντίληψη του Μεγαλέξανδρου για τη χρησιμότητα των επιστημόνων πέρασε στους στρατηγούς του και διαδόχους του μετά τον πρόωρο θάνατό του. Οι στρατηγοί επειδή είχαν δει την εφαρμογή της επιστήμης στον πόλεμο με όπλα και πολιορκητικές μηχανές ενστερνίσθηκαν εύκολα αυτές τις πρακτικές. Ο πλούτος και η πληθώρα των δεδομένων από όλο τον κόσμο επέτρεψε την πρόοδο. Σημαντικότατη ήταν η πλουσιοπάροχη χορηγία εμπνευσμένων ηγετών, όπως οι Πτολεμαίοι στην Αλεξάνδρεια, αλλά και άλλες σημαντικές πόλεις της Ελληνιστικής εποχής, από τις Συρακούσες στη Ρόδο, την Αθήνα, τη Σμύρνη, την Αντιόχεια και τις Τράλλεις με την εξαιρετική παράδοση στα αυτόματα. Για να αναφέρουμε μερικές μόνον», πρόσθεσε ο κ. Μουσάς ο οποίος αναφέρθηκε και στους περίφημους «θαυματοποιούς», τους μηχανικούς της αρχαιότητας που έφτιαχναν αυτόματα, τις κατασκευές δηλαδή που μιμούνταν κινήσεις έμβιων όντων.

   Αυτοματισμοί αρχαίων Ελλήνων

   «Έλληνες μηχανικοί και ειδικότερα οι θαυματοποιοί (κατασκευαστές αυτομάτων) χρησιμοποίησαν διάφορες τεχνικές για τη δημιουργία των μηχανημάτων τους -όπως για παράδειγμα υδραυλικά συστήματα μέσω των οποίων η κίνηση του νερού έθετε σε λειτουργία τους αυτόματους μηχανισμούς. Τα υδραυλικά ρολόγια και οι αυτόματες πόρτες είναι χαρακτηριστικά παραδείγματα. Χρησιμοποίησαν, επίσης, Πνευματικά Συστήματα τα οποία, με πεπιεσμένο αέρα, νερό, βάρη και αντίβαρα, μπαίνουν σε λειτουργία. Ο Ήρων αναπτύσσει πολλά συστήματα που βασίζονται στον αέρα για την κίνηση των αυτομάτων και συστήματα με βάρη, αντίβαρα και τροχαλίες: Αυτά τα συστήματα χρησιμοποιήθηκαν για να θέτουν σε λειτουργία περίπλοκα αυτόματα, όπως τα αυτόματα θέατρα και οι κινούμενες μορφές. Οι αυτοματισμοί των αρχαίων Ελλήνων αποτέλεσαν την πρώτη μορφή ρομποτικής και ενέπνευσαν την ανάπτυξη της τεχνολογίας στους επόμενους αιώνες, ειδικά στην Αναγέννηση, και τη σύγχρονη μηχανική», εξήγησε ο κ. Μουσάς που έχει ως αντικείμενο μελέτης την πιο γνωστή κατασκευή της περιόδου, τον Μηχανισμό των Αντικυθήρων.«Ο Μηχανισμός είναι ένας εξειδικευμένος αστρονομικός υπολογιστής. Υπολογίζει τις θέσεις του Ήλιου και της Σελήνης της οποίας δίνει και τη φάση, το περίγειο και το απόγειό της, όπως περιγράφει και ο Πρόκλος. Προβλέπει τις εκλείψεις Ήλιου και Σελήνης. Πιθανώς είχε και τις θέσεις των πλανητών, όπως υποδεικνύεται στο εγχειρίδιο χρήσης του και όπως περιγράφεται από πολλούς συγγραφείς. Ο Κικέρων και άλλοι περιγράφουν τις ουράνιες σφαίρες του Αρχιμήδη και τον μηχανικό μηχανισμό του Ποσειδωνίου και είναι σαφές ότι ήταν πλανητάρια, όπως ο Μηχανισμός», υπογράμμισε ο ίδιος για τον αρχαιότερο υπολογιστή του κόσμου, που άλλαξε την ιστορία της τεχνολογίας και έφτιαξε, όπως τονίζει, τον σημερινό πολιτισμό. «Ο Μηχανισμός είναι ημερολογιακός υπολογιστής ο οποίος συγχρονίζει τα διάφορα σεληνοηλιακά παραδοσιακά ημερολόγια μεταξύ τους, αλλά και με το ηλιακό ημερολόγιο. Έχει κλίμακες του 19 ετών Κύκλου του Μέτωνος, του 76 ετών κύκλου του Καλλίππου, της Οκταετηρίδας με τους Ολυμπιακούς αγώνες. Επίσης, έχει την πρόβλεψη ηλιακών και σεληνιακών εκλείψεων με την ελικοειδή κλίμακα του Σάρου (διάρκειας 223 συνοδικών σεληνιακών μηνών) και του Εξελιγμού (669 μηνών). Ο Μηχανισμός, που έχει τις ρίζες του στον προσανατολισμό των αρχαίων κτιρίων και οδών της Ελλάδας και αλλού, οι οποίες πηγαίνουν τουλάχιστον πίσω στο Σέσλκο, όταν ο άνθρωπος προσπαθούσε να προβλέψει τον χρόνο της σποράς (δηλαδή να προβλέψει τον καιρό με κλιματικά δεδομένα), κάνει βασικά αυτό που περιγράφει ο Πλάτων: ‘χρειαζόμαστε την αστρονομία για τη γεωργία και τα ταξίδια’. Αυτές άλλωστε ήταν οι κύριες χρήσεις του», πρόσθεσε ο κ. Μουσάς. Όμως, μια τέτοια κατασκευή μπορούσε να χρησιμεύει και αλλού. «Ως εκπαιδευτικό εργαλείο σε μια φιλοσοφική σχολή, ως αντικείμενο εντυπωσιασμού των επισκεπτών ενός βασιλιά που δεχόταν τους πρέσβεις των εχθρών του. Ήταν εξαιρετικά χρήσιμος για έναν εξερευνητή, καπετάνιο, για κάθε ταξιδιώτη και, ιδιαιτέρως, για έναν χαρτογράφο. Οι Έλληνες χαρτογράφοι από την εποχή του Μεγαλέξανδρου είχαν φτιάξει τους καλύτερους χάρτες μέχρι την άκρη της Ασίας. Οι ελληνικές γεωγραφίες περιέχουν 50 πόλεις στην ανατολική πλευρά της Ινδίας και μέχρι την Κίνα. Μέσα σε αυτές περιλαμβάνονται δύο πόλεις που ονομάζονται Εμπορεία, ελληνικοί ναυτικοί σταθμοί με καλά λιμάνια και μια πόλη που ονομάζεται Βυζάντιον -και όντως μοιάζει με την Πόλη, με ένα στενό ανάμεσα την Ασία και ένα νησί και ένα κόλπο σαν τον Κεράτιο. Οι λεπτομερείς περιγραφές αποστάσεων, συνθηκών, κατοίκων με τις συνήθειές τους περιλαμβάνουν πολλά νησιά της νοτιοανατολικής Ασίας -Ινδονησία, Σουμάτρα, Μαλαισία, Βόρνεο, Ιάβα, Παπούα κ.α. Ασφαλώς οι χαρτογράφοι χρησιμοποίησαν μηχανήματα παρόμοια με τον Πινακίδιο, τον Μηχανισμό των Αντικυθήρων. Η κλασική μέθοδος που θεωρείται ότι βασίζεται σε μετρήσεις των γεωγραφικών συντεταγμένων στη διάρκεια εκλείψεων θα απαιτούσε χιλιάδες εκστρατείες ειδικευμένων αστρονόμων και θα χρειαζόταν χιλιάδες χρόνια», τόνισε ο κ. Μουσάς στην ομιλία του όπου, μεταξύ πολλών άλλων επιστημόνων της αρχαιότητας, δεν παρέλειψε να μιλήσει για τον Αρχιμήδη και τον Ίππαρχο τον Ρόδιο.

   Αρχιμήδης και Ίππαρχος

 «Θρυλικές είναι οι ουράνιες σφαίρες του Αρχιμήδη, όπως και το ρολόι του», επεσήμανε ο καθηγητής για τον μαθηματικό από τις Συρακούσες, «που ήταν και σημαντικότατος αστρονόμος. Είχε κατασκευάσει πολλά αστρονομικά όργανα και ρολόγια. Πολλά αραβικά χειρόγραφα του Μεσαίωνα, Άραβες λόγιοι, όπως οι Banu Musa, Al-Jazari, και άλλοι μηχανικοί, μαθηματικοί και αστρονόμοι είχαν μελετήσει τα έργα του Αρχιμήδη και άλλων αρχαίων Ελλήνων επιστημόνων, αναπτύσσοντας περαιτέρω αυτές τις τεχνολογίες. Αυτά τα χειρόγραφα περιγράφουν με λεπτομέρεια τις τεχνικές που χρησιμοποιήθηκαν για τη δημιουργία αυτοματισμών, κάτι που δείχνει ότι ο Αρχιμήδης είχε φτάσει σε υψηλό επίπεδο κατανόησης των υδραυλικών και μηχανικών συστημάτων. Το ρολόι με αυτοματισμούς που αποδίδεται σε εκείνον φαίνεται να είχε στόχο όχι μόνο τη μέτρηση του χρόνου, αλλά και την προσφορά εντυπωσιακών θεαμάτων μέσω κινούμενων μορφών και πολύπλοκων μηχανισμών. Αυτό συνάδει με τη γενικότερη χρήση των αυτομάτων εκείνης της περιόδου, τόσο για διακοσμητικούς όσο και για πρακτικούς σκοπούς. Είχε μετρήσει και τη γωνιακή διάμετρο του Ηλίου», επεσήμανε. Ο Ίππαρχος ο Νικαεύς ή Ρόδιος (190-120 π.Χ.) θεωρείται από πολλούς ως ο «πατέρας» της αστρονομίας. «Ο Πτολεμαίος τον αναφέρει ως τον ‘μεγαλύτερο εραστή της αλήθειας’ και θαυμάζει την ακρίβεια των μετρήσεών του. Κάποιοι τον ονομάζουν Αϊνστάιν της αρχαιότητας. Ο Ίππαρχος ανακάλυψε τη μετάπτωση των ισημεριών και την 26.000 ετών περιοδικότητα του άξονα της Γης που εισάγει την τριγωνομετρία, μετράει με το μάτι την ισχύ των άστρων σε λογαριθμική κλίμακα διαιρώντας τα άστρα σε 1ου, 2ου, 3ου κλπ. μεγέθους. … Ο Ίππαρχος είναι ο εφευρέτης του επίπεδου αστρολάβου, προβάλλοντας σωστά την ουράνια σφαίρα στο επίπεδο, βελτιώνει την Διόπτρα και άλλα όργανα», σημείωσε ο καθηγητής για τον Έλληνα αστρονόμο, γεωγράφο και μαθηματικό ο οποίος «ίσως είναι ο πρώτος που προβάλλει με βολικό τρόπο τις τρεις διαστάσεις στο επίπεδο με μια σύμμορφη απεικόνιση».«Με τη μέθοδο προβολής του Ιππάρχου κατασκευάζονται έκτοτε οι ακριβείς εύχρηστοι επίπεδοι αστρολάβοι, οι οποίοι επέτρεψαν ασφαλέστερη ναυσιπλοΐα, ακριβή χαρτογράφηση και όλα τα μακρινά ταξίδια… Θεωρείται επίσης ο πρώτος που διαίρεσε τους κύκλους των παραπάνω αστρονομικών οργάνων σε 360 μοίρες, είναι ο πρώτος που κατασκεύασε ακριβή ουράνια σφαίρα με αστρικές συντεταγμένες (εκλειπτικές συντεταγμένες), με παραλλήλους και μεσημβρινούς του ουρανού, πιθανώς βελτιώνοντας προγενέστερη ουράνια σφαίρα τού επίσης σημαντικότατου μαθηματικού και αστρονόμου Ευδόξου», πρόσθεσε ο κ. Μουσάς για τον Ίππαρχο, ο οποίος έγραψε πολλά βιβλία που χάθηκαν όλα πλην ενός -το βιβλίο «Των Αράτου και Ευδόξου φαινομένων εξηγήσεως βιβλία τρία». Ο Ίππαρχος έγραψε επίσης για τα ημερολόγια και τη διάρκεια του έτους «την οποία ο ίδιος μέτρησε με απόκλιση 7 λεπτά!», καθώς και πολλά συγγράμματα «σχετικά με τον τρόπο τήρησης των ακριβών σεληνοηλιακών ημερολογίων των Ελλήνων (κύκλο του Μέτωνος και Οκταετηρίδα – Ολυμπιάδα η οποία βασίζεται στην οκταετηρίδα) στα βιβλία του ‘Περί του ενιαυσίου μεγέθους’, ‘Περί μηνιαίου χρόνου’, ‘Περί εμβολίμων μηνών τε και ημερών’. Ειδικότερα στο βιβλίο του ‘Περί της των συνανατολών πραγματείας’, θα αναφερόταν στην τήρηση ενός ακριβούς ημερολογίου και στην κατασκευή ενός Παραπήγματος, δηλαδή ενός πίνακα σαν και αυτόν που έχει ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων», κατέληξε ο καθηγητής.

– https://www.amna.gr/home/article/865224/X-Mousas-sto-APE-MPE-I-gennisi-tis-aitiokratias-me-ti-filosofia-stin-Ellada–korufaias-simasias-gia-tin-exelixi-tis-anthropotitas

[Δροσος Γεωργιος]

Η στιγμή μηδέν του Μηχανισμού των Αντικυθήρων 

Μία έκλειψη, ένας πάπυρος και 223 δόντια μπρούντζου αποκαλύπτουν πότε –και γιατί– ξεκίνησε ο πρώτος αναλογικός υπολογιστής της Ιστορίας. Ο ερευνητής Αριστείδης Βούλγαρης μιλάει στην «Κ» για την πιο ακριβή ημερομηνία της αρχαιότητας που μόλις εντόπισε η ομάδα του.

Το 1901, ανάμεσα σε αγάλματα και αμφορείς ενός βυθισμένου φορτίου, οι δύτες των Αντικυθήρων ανέσυραν κάτι που δεν έμοιαζε με οτιδήποτε γνώριμο. Εναν συμπαγή όγκο πρασινωπού μετάλλου με δόντια, γράμματα και κάτι που θύμιζε ρολόι. Περισσότερο από έναν αιώνα αργότερα, ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων παραμένει το πιο πολύπλοκο τεχνολογικό αντικείμενο της αρχαιότητας. Και ίσως το πιο παρεξηγημένο.Το πρόσφατο άρθρο της ομάδας The Functional Reconstruction of Antikythera Mechanism – The FRAMe Project, που δημοσιεύτηκε στο Journal of Astronomical History and Heritage, επιχειρεί κάτι που μέχρι σήμερα καμία άλλη μελέτη δεν έχει παρουσιάσει με ακρίβεια, όπως υποστηρίζουν οι συντάκτες: να προσδιορίσει πότε ξεκίνησε να λειτουργεί ο Μηχανισμός και πώς βαθμονομήθηκαν οι δείκτες του. Η ημερομηνία που προτείνουν –22 ή 23 Δεκεμβρίου 178 π.Χ.– προκύπτει από την ίδια τη «βιβλιογραφία» του αντικειμένου, όπως λέγεται, και όχι από εικασίες.Η «Κ» συνομίλησε με τον ερευνητή Αριστείδη Βούλγαρη, έναν από τους τρεις συγγραφείς της δημοσίευσης, ο οποίος αναλύει όχι μόνο τα ευρήματα, αλλά και τα λάθη, που, όπως λέει, έχουν διαχυθεί ανεξέλεγκτα στη διεθνή συζήτηση για τον Μηχανισμό. Με αυστηρή τεχνική ματιά και εργαλεία χειρός, ο Βούλγαρης και η ομάδα του διατυπώνουν ένα διαφορετικό παράδειγμα: όχι του αρχαίου θαύματος, αλλά του αρχαίου πρωτοκόλλου· όχι της έμπνευσης, αλλά της μηχανικής συνέπειας.

Η ημερομηνία μηδέν: 22 – 23 Δεκεμβρίου 178 π.Χ.

Ενας μηχανισμός που διατηρεί αστρονομική μνήμη δεν ξεκινά τυχαία. Πίσω από τη ρύθμιση των δεικτών του Μηχανισμού των Αντικυθήρων κρύβεται μια χρονική αφετηρία που δεν επιλέχθηκε αυθαίρετα. Σύμφωνα με την ομάδα FRAMe, πρόκειται για τις 22 – 23 Δεκεμβρίου 178 π.Χ., ημερομηνία που προκύπτει από την ταύτιση φυσικών και πολιτισμικών συμβάντων – και αποτυπώνεται με ασυνήθιστη ακρίβεια στο ίδιο το όργανο.«Ο αρχαίος Ελληνας αστρονόμος Γέμινος έχει γράψει το έργο “Εισαγωγή εις τα Φαινόμενα”, το οποίο διασώζεται σήμερα. Στο κεφάλαιο “Περί Εξελιγμού” (ο οποίος είναι ο χρονικός κύκλος, σύμφωνα με τον οποίο επαναλαμβάνεται ακριβώς την ίδια ώρα η ακολουθία των εκλείψεων ηλίου και σελήνης), αναφέρει πως αυτός ο κύκλος ξεκινάει όταν όλοι οι κύκλοι της Σελήνης βρίσκονται στις αρχές τους», λέει στην «Κ» ο Αριστείδης Βούλγαρης.Εντοπίσαμε έναν αριθμό υποψήφιων ημερομηνιών όπου οι κύκλοι της Σελήνης κλειδώνουν στις αρχές τους. Η κατάλληλη ημερομηνία θα έπρεπε σίγουρα να ταιριάζει με τη «βιβλιογραφία» που έχει ο ίδιος ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων.Η ομάδα εφάρμοσε αυτή την αρχή του εξελιγμού (Saros – Exeligmos) ερευνώντας τις δακτυλιοειδείς εκλείψεις της περιόδου από το 250 π.Χ. ώς το 200 μ.Χ. στο αρχείο της NASA.«Εντοπίσαμε έναν αριθμό υποψήφιων ημερομηνιών όπου οι κύκλοι της Σελήνης κλειδώνουν στις αρχές τους. Η κατάλληλη ημερομηνία θα έπρεπε σίγουρα να ταιριάζει με τη “βιβλιογραφία” που έχει ο ίδιος ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων».Η έννοια της «βιβλιογραφίας» εδώ δεν είναι μεταφορά. Ο ίδιος ο Βούλγαρης δηλώνει: «Η ομάδα μου κι εγώ αντιμετωπίζουμε τον Μηχανισμό των Αντικυθήρων ως ένα “μπρούντζινο βιβλίο του αρχαίου Κόσμου”».Η ημερομηνία των 22 – 23 Δεκεμβρίου 178 π.Χ. εμφανίζεται ως η μόνη που πληροί σωρευτικά τις μηχανικές και επιγραφικές ενδείξεις της πρόσθιας όψης του Μηχανισμού. «Σε καθεμία από τις τέσσερις γωνίες της πρόσθιας όψης του Μηχανισμού, ο αρχαίος κατασκευαστής έχει αναγράψει τέσσερις παραγράφους με πληροφορίες για κάθε εποχή. Στην επάνω αριστερή γωνία είναι ανεγραμμένο ΑΙΓΟΚΕΡΩΣ ΑΡΧΕΤΑΙ ΑΝΑΤΕΛΛΕΙΝ ΤΡΟΠΑΙ ΧΕΙΜΕΡΙΝΑΙ. Επειδή η ελληνική (και η λατινική) γλώσσα διαβάζεται από αριστερά προς τα δεξιά και από επάνω προς τα κάτω, η επάνω αριστερή θέση διαθέτει μιαν ιδιαιτέρως εξέχουσα θέση».

H ημερομηνία που εντοπίσαμε συνδέεται άμεσα με τη σωζόμενη «βιβλιογραφία» που μας παρέχει ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων.Αυτή η σύμπτωση δεν είναι η μοναδική· η ημερομηνία ταυτίζεται με το ηλιοστάσιο, την είσοδο του Ηλιου στον Αιγόκερω, τη σύμπτωση των σεληνιακών κύκλων, την έναρξη του μετωνικού και του καλλιππικού κύκλου, αλλά και τις εορτές της Ισιδας.«Η 22 – 23 Δεκεμβρίου 178 π.Χ. αντιστοιχεί στη 17η ημέρα του μηνός Αθύρ του αιγυπτιακού ημερολογίου. Τότε ξεκινούσαν οι εορτές των Ισίων. Αυτή η εορτή εισήχθη στην Ελλάδα από τον Πτολεμαίο Α΄. Η Ισις στην Ελλάδα συνοδευόταν και από το ελληνικό της προσωνύμιο όπως Ισις – Τύχη, Ισις – Πελαγία, Ισις – Νέμεσις», μας λέει ο ίδιος. «Επομένως, η ημερομηνία που εντοπίσαμε συνδέεται άμεσα με τη σωζόμενη “βιβλιογραφία” που μας παρέχει ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων».

Ο πάπυρος του 165 π.Χ. και η γραμματειακή μνήμη

Για πρώτη φορά, η ανασύνθεση της έναρξης λειτουργίας του Μηχανισμού των Αντικυθήρων δεν βασίζεται αποκλειστικά σε αστρονομικά μοντέλα και γεωμετρική ανάλυση, αλλά συνδέεται ρητά με ένα γραπτό τεκμήριο της εποχής: έναν πάπυρο που γράφτηκε μόλις 13 χρόνια μετά την ημερομηνία μηδέν.«Ο πάπυρος που συσχετίζουμε με τον Μηχανισμό γράφτηκε το 165 – 164 π.Χ., δηλαδή 13 χρόνια μετά την ημερομηνία βαθμονόμησης του Μηχανισμού, και περιείχε σημειώσεις αστρονομίας εκείνης της εποχής, γραμμένες στα αρχαία ελληνικά από κάποιον “λίγο απρόσεχτο” μαθητή, που έχει γράψει ανάποδα τις διάρκειες των ημερών για το θερινό και το χειμερινό ηλιοστάσιο».Ο πάπυρος που συσχετίζουμε με τον Μηχανισμό γράφτηκε το 165 – 164 π.Χ., δηλαδή 13 χρόνια μετά την ημερομηνία βαθμονόμησης του Μηχανισμού, και περιείχε σημειώσεις αστρονομίας εκείνης της εποχής.Η χρονική εγγύτητα μεταξύ της γραφής του παπύρου και της ημερομηνίας εκκίνησης ενισχύει την υπόθεση λειτουργικής συνέχειας. Ο ίδιος ο Βούλγαρης το εκτιμά ως τεκμήριο ορίζοντα: «Η Αστρονομία που ήταν γνωστή το 165 π.Χ. δύσκολα θα διέφερε από την Αστρονομία που υπάρχει στομ Μηχανισμό των Αντικυθήρων. Ηδη, πληροφορίες Αστρονομίας που περιγράφει ο Γέμινος (περίπου το 80 π.Χ.) είναι εντοπισμένες και στον Μηχανισμό των Αντικυθήρων».Ωστόσο, ο πάπυρος δεν εξαντλείται εδώ. Ο ερευνητής αφήνει να εννοηθεί ότι έχει αναγνωριστεί και πρόσθετη πληροφορία στις σελίδες του, με πιθανές προεκτάσεις για τα ελλείποντα μέρη του Μηχανισμού.«Το τι άλλο θα προκύψει από τα μυστικά που κρύβει αυτός ο πάπυρος θα τα μάθουμε στο εγγύς μέλλον. Υπονοώ, όπως αντιλαμβάνεστε, ότι έχουμε εντοπίσει και άλλα σημαντικά νέα που αφορούν την ανακατασκευή χαμένων μερών και επιγραφών του Μηχανισμού», μας αποκαλύπτει.

Ο Μηχανισμός δεν είναι πια μπρούντζινος

Οι περισσότερες εικόνες του Μηχανισμού που κυκλοφορούν σήμερα τον απεικονίζουν ως μηχάνημα από μπρούντζο. Παρά ταύτα, η πραγματικότητα είναι δραματικά διαφορετική. Σύμφωνα με τη χημική του ιστορία, τίποτα πλέον στον Μηχανισμό δεν είναι μπρούντζινο, όπως μας πληροφορεί ο συνομιλητής μας.«Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων κατασκευάστηκε από μπρούντζο (κράμα περίπου 94% χαλκού και 6% κασσίτερου) περίπου το 180 π.Χ. Με την επαφή του μπρούντζου με το θαλασσινό νερό, ξεκίνησαν άμεσα χημικές αντιδράσεις μεταξύ του χαλκού και του χλωρίου της θάλασσας. Κατά την παραμονή του στον πυθμένα για περίπου 2.000 χρόνια, όλα ανεξαιρέτως τα μπρούντζινα εξαρτήματα του Μηχανισμού μετατράπηκαν σταδιακά σε ένα νέο υλικό: τον ατακαμίτη (τριοξυχλωρίδιο του χαλκού)».Η αλλαγή του υλικού δεν είναι απλώς επιφανειακή. Ο Βούλγαρης εξηγεί ότι η νέα του σύσταση είναι πυκνότερη, εύθραυστη και ριζικά διαφορετική ως προς τη συμπεριφορά.Κατά την παραμονή του Μηχανισμού στον πυθμένα για περίπου 2.000 χρόνια, όλα ανεξαιρέτως τα μπρούντζινα εξαρτήματα του Μηχανισμού μετατράπηκαν σταδιακά σε ένα νέο υλικό: τον ατακαμίτη.«Ο ατακαμίτης είναι ένα πετρώδες – ορυκτό υλικό με πυκνότητα 3.8 gr/cm³, σε αντίθεση με την αρχική πυκνότητα του μπρούντζου που ήταν 8.8 gr/cm³. Η αλλαγή πυκνότητας, η πίεση, η βαρύτητα, και η ολική διάβρωση, παραμόρφωσαν τη γεωμετρία του Μηχανισμού. Καμία σωζόμενη πλάκα και γρανάζι του Μηχανισμού δεν είναι επίπεδα. Το 1901, ο Μηχανισμός ανελκύστηκε από τον βυθό, αλλά η απότομη αφυδάτωσή του προκάλεσε σημαντική συρρίκνωση, επιπλέον παραμόρφωση και ρηγμάτωση των μερών του».Ο ερευνητής θέτει το κρίσιμο ερώτημα: μπορεί κάποιος να μετρήσει αξιόπιστα πάνω σε αυτό το υλικό; Η απάντησή του είναι κάθετη. «Οποιαδήποτε διαστασιολογική μέτρηση πραγματοποιηθεί στα θραύσματα εμπεριέχει την επίδραση της συρρίκνωσης και της παραμόρφωσης και οποιοδήποτε συμπέρασμα προκύψει με βάση αυτές τις μετρήσεις είναι εντελώς λανθασμένο. Ορισμένοι ερευνητές συμπέραναν πως το γρανάζι αυτό είχε πρόβλημα στη μετάδοση της κίνησης και επομένως ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων ήταν ένα μη λειτουργικό “διακοσμητικό παιχνίδι” εκείνης της εποχής».Ποιος ο λόγος να κατασκευαστεί ένα μηχάνημα τόσο ακριβό, τόσο πολύπλοκο, τόσο χρονοβόρο και επίπονο, με εξαιρετικά μεγάλο αριθμό εξαρτημάτων και οπών και με το εγχειρίδιο χρήσης του, αν ήταν απλώς ένα μη λειτουργικό «παιχνίδι»;Ο Βούλγαρης αντιστρέφει το σκεπτικό και υποστηρίζει ότι ο ίδιος ο Μηχανισμός είναι η απόδειξη λειτουργικότητας, όχι το αντίθετο. «O αρχαίος κατασκευαστής δημιούργησε τα γρανάζια, τους άξονες, τις ατράκτους, τις μετρητικές κλίμακες με τους δείκτες τους και κατόπιν έγραψε και το εγχειρίδιο χρήσης του δημιουργήματός του, το οποίο διασώζεται τμηματικά, σε αποσπασματικές προτάσεις, λέξεις και γράμματα. Αν κάποιο γρανάζι παρουσίαζε μηχανολογικό πρόβλημα, απλώς θα το αντικαθιστούσε με νέο».Και καταλήγει με ερωτήματα που είναι ταυτόχρονα επιστημονικά, φιλοσοφικά και αισθητικά: «Υπέστη τόση ταλαιπωρία για να φτιάξει ένα μη λειτουργικό μηχάνημα; Ποιος ο λόγος να κατασκευαστεί ένα μηχάνημα τόσο ακριβό, τόσο πολύπλοκο, τόσο χρονοβόρο και επίπονο, με εξαιρετικά μεγάλο αριθμό εξαρτημάτων και οπών και με το εγχειρίδιο χρήσης του, αν ήταν απλώς ένα μη λειτουργικό “παιχνίδι”;»

Οι βίδες και οι πλανήτες: Πώς παραμορφώνεται η αλήθεια

Ο Αριστείδης Βούλγαρης δεν κρύβει την αντίθεσή του με τη στάση μεγάλης μερίδας της επιστημονικής κοινότητας. Για εκείνον, πολλές ανακατασκευές του Μηχανισμού δεν είναι απλώς προβληματικές· είναι επικίνδυνες, καθώς αλλοιώνουν την τεκμηριωμένη μηχανολογική πραγματικότητα, όπως προκύπτει από την κουβέντα μας.

«Οφείλω να σας ομολογήσω πως έχουμε σοβαρότατες ενστάσεις και αντιρρήσεις για τις ανακατασκευές του Μηχανισμού των Αντικυθήρων και αυτά που παρουσιάζονται με πολλή μεγάλη δημοσιότητα, τα οποία είναι υποθετικά και υψηλής αμφιβολίας. Αρκετά μοντέλα που έχουν κατασκευαστεί, ακόμα και από σημαντικούς ερευνητές, παρουσιάζουν σοβαρότατες αποκλίσεις από το αρχαίο πρωτότυπο, έχουν αυθαίρετες τοποθετήσεις υποθετικών/μη υπαρκτών εξαρτημάτων ακόμα και σε σημεία που δεν υπάρχει ένδειξη/υποψία ότι υπήρχε κάποιο εξάρτημα», υπογραμμίζει.Εχουμε σοβαρότατες ενστάσεις και αντιρρήσεις για τις ανακατασκευές του Μηχανισμού των Αντικυθήρων και αυτά που παρουσιάζονται με πολλή μεγάλη δημοσιότητα, τα οποία είναι υποθετικά και υψηλής αμφιβολίας. Το ζήτημα για τον Βούλγαρη δεν είναι προσωπικό. Είναι μηχανολογικό. Κι αυτό είναι που κάνει τις διαφωνίες του να μοιάζουν αδιαπραγμάτευτες.«Οι διαφωνίες μου δεν είναι προϊόν της φαντασίας ή της άποψής μου, αλλά βασίζονται στην εμπειρία που έχω αποκομίσει από τη μελέτη των θραυσμάτων, των τομογραφιών, της ανακατασκευής των μπρούντζινων εξαρτημάτων με συμβατικές μεθόδους (όχι με χρήση υπολογιστή), της συναρμολόγησης, καθώς και των δεκάδων εκατοντάδων “ωρών πτήσης” αλληλεπιδρώντας με αυτό το μοναδικό μηχάνημα. Για οποιαδήποτε ανακατασκευή πρέπει να βασιστούμε και να σεβαστούμε το αρχαίο πρωτότυπο».Ενα από τα σημεία έντονης αντιπαράθεσης, μάλιστα, είναι η προσθήκη πλανητικών ενδείξεων στα μοντέλα. «Εχω στοιχεία να υποστηρίξω τις διαφωνίες μου, τα οποία βασίζονται σε μηχανολογικά και υπαρκτά δεδομένα και όχι απλές απόψεις. Σας παραθέτω ένα παράδειγμα: διαφωνώ κάθετα με την ύπαρξη πλανητών στον Μηχανισμό (στα μοντέλα που έχουμε κατασκευάσει υπάρχει μόνον –και το τονίζω αυτό– ο Ηλιος-Χρυσούν Σφαιρίον και η Σελήνη-Μέλαν/Λευκόχρουν Σφαιρίον)».Η αλλαγή εξαρτήματος, θέσης του εξαρτήματος, υλικού του εξαρτήματος, αλλάζει το μηχανολογικό status του συστήματος και οδηγεί σε διαφορετική μηχανική συμπεριφορά, με διαφορετικά αποτελέσματα και, τελικά, σε εσφαλμένες θεωρήσεις.Το πρόβλημα κορυφώνεται όταν η ελευθερία των υποθέσεων φτάνει να αγγίζει κρίσιμα υλικά και διαστάσεις, αλλοιώνοντας τον μηχανικό χαρακτήρα του Μηχανισμού, όπως φαίνεται να υποστηρίζει ο συνομιλητής μας. «Επομένως, η αλλαγή εξαρτήματος, θέσης του εξαρτήματος, υλικού του εξαρτήματος, αλλάζει το μηχανολογικό status του συστήματος και οδηγεί σε διαφορετική μηχανική συμπεριφορά, με διαφορετικά αποτελέσματα και, τελικά, σε εσφαλμένες θεωρήσεις».Γι’ αυτό, η ομάδα FRAMe εφαρμόζει αυστηρό πρωτόκολλο κατασκευής. Ο Βούλγαρης είναι απόλυτος. «Αυτό το πρωτόκολλο απαγορεύει να τοποθετήσουμε ατσάλινους άξονες, απαγορεύει την προσθήκη σύγχρονων εξαρτημάτων σταθεροποίησης όπως βίδες, περικόχλια και σφηνότοπους, απαγορεύει να αλλάξουμε το πάχος των γραναζιών, να τοποθετήσουμε σιδερένια γρανάζια κ.τ.λ. Προφανώς, οι παραπάνω βελτιώσεις κάνουν ένα μοντέλο να λειτουργήσει καλύτερα και να μπορεί να κάνει και άλλες υποθετικές διεργασίες… αλλά –και είμαι κάθετος– δεν συμφωνούν με το αρχαίο πρωτότυπο».

Το «Χρόνου Αυτόματον»: Ενα ρομπότ της αρχαιότητας

Στη σύγχρονη τεχνολογική φαντασία, ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων συχνά παρουσιάζεται ως προπομπός του υπολογιστή. Παρ’ όλα αυτά, ο Αριστείδης Βούλγαρης πηγαίνει τη συζήτηση πιο μακριά: το χαρακτηρίζει ένα Χρόνου Αυτόματον. Μια συσκευή που περιλαμβάνει, οργανώνει και ενεργοποιεί τον χρόνο με τρόπο άμεσο και πλήρως επεξεργασμένο.«Ο χρόνος τότε μπορούσε να χαθεί ανά πάσα στιγμή: έπειτα από μία επιδρομή βαρβάρων που έχουν κάψει τα πάντα ή λόγω μιας επιδημίας σε μία πόλη-κράτος, ποιος θα ήταν σε θέση να μετρήσει και να κρατήσει τον χρόνο;» αναρωτιέται. «Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων είχε συγκεντρωμένη όλη την πληροφορία που αφορούσε τον χρόνο. Είχε υψηλή επαναληπτικότητα στα αποτελέσματα που υπολόγιζε μέσω των γραναζιών του παρουσιάζοντάς τα μέσω των δεικτών και των μετρητικών του κλιμάκων».Το παράδειγμα που δίνει δεν είναι θεωρητικό: είναι πλήρως λειτουργικό. Το Αυτόματον γνώριζε πότε ξεκινούν οι Ολυμπιακοί Αγώνες και το μετέδιδε με ακρίβεια.Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων είχε συγκεντρωμένη όλη την πληροφορία που αφορούσε τον χρόνο. Είχε υψηλή επαναληπτικότητα στα αποτελέσματα που υπολόγιζε μέσω των γραναζιών του παρουσιάζοντάς τα μέσω των δεικτών και των μετρητικών του κλιμάκων.«Με λίγες στροφές του input, ο χρήστης ήξερε, επί παραδείγματι, ότι σε οκτώ πανσελήνους από σήμερα θα ξεκινήσουν οι Ολυμπιακοί Αγώνες. Επρεπε, λοιπόν, κάποιος να ενημερώσει τους αθλητές σε κάθε πόλη-κράτος για την επικείμενη διοργάνωση, να ξεκινήσει προετοιμασίες για τη διαμονή, τη σίτιση, την ασφάλεια, τη μετακίνηση κ.τ.λ.»Οπως φαίνεται, πρόκειται για μία μηχανή διοίκησης χρόνου. Οχι ένα «θαύμα» αποκομμένο από το κοινωνικό του περιβάλλον, αλλά ένα εργαλείο προγραμματισμού για πολιτισμούς που έπρεπε να υπολογίζουν, να οργανώνουν και να επιβιώνουν.

Η κοινωνία που τον γέννησε

Η ύπαρξη του Μηχανισμού υπονοεί όχι απλώς έναν δημιουργό, αλλά και ένα περιβάλλον που μπορούσε να κατανοήσει, να χρησιμοποιήσει και να υποστηρίξει ένα τόσο πολύπλοκο εργαλείο. Ο Αριστείδης Βούλγαρης το θέτει με σύγχρονους όρους: «Σήμερα κρατάτε το κινητό στο χέρι σας και σε 10 δευτερόλεπτα γνωρίζετε ποια ημερομηνία θα είναι το Πάσχα του 2026 για να κλείσετε, για παράδειγμα, αεροπορικά εισιτήρια. Αυτή η ευκολία δεν υπήρχε τότε». Κατά τον ίδιο, το πλήθος των λειτουργιών του Μηχανισμού υποδεικνύει τη χρήση του από διοικητική αρχή διαχείρισης χρόνου, όχι από ιδιώτη ή… φιλότεχνο. «Αυτό το πανάκριβο μηχάνημα, το δύσκολο στην κατασκευή και με τόση υπερβολικά μεγάλη συγκέντρωση πληροφορίας χρόνου, θα πρέπει να είχε κατασκευαστεί για χρήση από κάποια Διοικούσα Αρχή Διαχείρισης Χρόνου εκείνης της εποχής, που θα μπορούσε να ήταν ακόμα και κάποιο μαντείο».Για να υπάρξει ένα τέτοιο εργαλείο, απαιτείτο πολυεπιστημονική υποδομή. Ο κατασκευαστής δεν ήταν ένας «παραμυθένιος τεχνίτης». Ηταν φορέας γνώσης και τεχνικής εξειδίκευσης.Σίγουρα ο αρχαίος κατασκευαστής είχε πρόσβαση και σε αστρονομικά στοιχεία, μαθηματικές εξισώσεις για τους κύκλους της Σελήνης για την κατασκευή των οδόντων των γραναζιών κ.λπ.«Για να φτιάξεις ένα τέτοιο μηχάνημα χρειάζεται να γνωρίζεις μεταλλειολογία και χύτευση, μηχανολογία, αστρονομία, μαθηματικά, παπύρους με συγκεντρωμένα δεδομένα, μηχανήματα κατεργασίας μετάλλων, ιδιαίτερες τεχνικές δεξιότητες στις κατασκευές. Σίγουρα, λοιπόν, ο αρχαίος κατασκευαστής είχε πρόσβαση και σε αστρονομικά στοιχεία, μαθηματικές εξισώσεις για τους κύκλους της Σελήνης για την κατασκευή των οδόντων των γραναζιών κ.λπ. Αναμφίβολα, θα πρέπει να υπήρχαν και άλλα, απλούστερα μηχανήματα, τα οποία δεν διασώζονται μέχρι στιγμής. Ο μπρούντζος, ως πανάκριβο υλικό ανακυκλωνόταν και τότε. Ακόμα κι εγώ κάνω ανακύκλωση μπρούντζου στο μηχανουργείο μου».Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων δεν διασώθηκε επειδή τον φύλαξαν. Διασώθηκε επειδή ναυάγησε. Και αυτό, κατά τον Βούλγαρη, συνιστά τραγική ειρωνεία: «Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων γλίτωσε από την καταστροφή του σε κάποιο χυτήριο της εποχής εκείνης, επειδή βούλιαξε στη θάλασσα το πλοίο που τον μετέφερε. Δυστυχώς, όμως, πλήρωσε και το τίμημα της διάβρωσης από μέρος που τον προστάτεψε».

Η ύλη δεν έχει undo

Από την επεξεργασία τομογραφιών έως τη χειρωνακτική ανακατασκευή, η εργασία της ομάδας FRAMe δεν ήταν αποκλειστικά θεωρητική· ήταν και σωματική: απαιτούσε κόπο, επανάληψη, ακρίβεια, και αποδοχή της αστοχίας.«Να τονίσω πως για την κατασκευή των εξαρτημάτων χρησιμοποίησα αποκλειστικά συμβατικές μεθόδους: λίμες, πριόνια, απλά μηχανικά συστήματα διαίρεσης για τη διαμόρφωση των οδόντων των γραναζιών και κάποια ηλεκτροκίνητα επαναληπτικά εργαλεία. Φαίνεται πως αυτό το μηχάνημα θα πρέπει να το κατασκεύασε και να το συναρμολόγησε ένας άνθρωπος. Εχει πολλά κρίσιμα σημεία και λεπτομέρειες που δύσκολα μπορείς να τα μεταφέρεις σε συνεργάτη σου για να συνεχίσει την κατασκευή».Φαίνεται πως αυτό το μηχάνημα θα πρέπει να το κατασκεύασε και να το συναρμολόγησε ένας άνθρωπος. Εχει πολλά κρίσιμα σημεία και λεπτομέρειες που δύσκολα μπορείς να τα μεταφέρεις σε συνεργάτη σου για να συνεχίσει την κατασκευή.Η συγκίνηση του δημιουργού δεν εκφράζεται μόνο με επιτυχία, αλλά και με απώλεια. Το παράδειγμα είναι χαρακτηριστικό: «Θυμάμαι, όταν επιτέλους κατάφερα να φτιάξω σωστά το γρανάζι με τους 223 οδόντες, ολοκληρώνοντας το τελευταίο δόντι, από τη χαρά μου ξέχασα να αποσύρω την κοπτική λίμα και αυτή ξύρισε εντελώς το τελευταίο δόντι. Η ύλη είναι στυγνή· δεν συγχωρεί. Στην ύλη δεν υπάρχει το ψηφιακό βελάκι UNDO, να το πατήσω και να ξανακάνει το δόντι πριν το ξυρίσω. Πολύ απλά ξαναέκανα το γρανάζι από την αρχή: 1, 2, 3, 4, 5 … 221, 222, 223…»Παρά ταύτα, η πιο απτή στιγμή δεν είναι οπτική. Είναι ακουστική: ο ήχος του χρόνου που ανακτά την κίνησή του. «Οταν φτιάξαμε το πρώτο λειτουργικό μοντέλο του Μηχανισμού και είδαμε να κινούνται τα γρανάζια, κατά την περιστροφή των γραναζιών ακουγόταν ένας ήχος “κρρρ, κρρρ”, που θύμιζε ήχο επαναληπτικού πολυβόλου», θυμάται ο συνομιλητής μας.

Ο Μηχανισμός ως μηχανική μνήμη

Το FRAMe Project ξεκίνησε την έρευνά του το 2017 με πρόσβαση στα αυθεντικά αρχεία τομογραφίας του 2004. Από τότε, το έργο τους διαμόρφωσε ένα διαφορετικό πλαίσιο ανάγνωσης: μηχανολογικό, πειραματικό, με πλήρη πιστότητα στο πρωτότυπο.Αυτή η οπτική έφερε στο φως νέες προτάσεις, αλλά και έντονη αντιπαράθεση. Ο Βούλγαρης δεν αποφεύγει να τοποθετηθεί με σαφήνεια: «Δεν γίνεται να προσκυνούμε ως ιερό τοτέμ υποθέσεις για τον Μηχανισμό των Αντικυθήρων, οι οποίες, μολονότι έχουν μεγάλη δημοσιότητα, δεν έχουν επιβεβαιωθεί πειραματικά και πραγματιστικά, και πολλές από αυτές είναι μη ρεαλιστικές και δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα. Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων πρέπει να διερευνηθεί και από τη μηχανολογική του πλευρά. Αυτή θα πρέπει να είναι το σημείο αναφοράς και η βάση των υποθέσεων γι’ αυτό το μοναδικό μηχάνημα του αρχαίου κόσμου. Η έρευνα δεν είναι κάτι το στατικό· εξελίσσεται, αναμορφώνεται συγκεντρώνεται, και νέα στοιχεία έχουν προκύψει, τα οποία ήταν άγνωστα την περίοδο της διερεύνησης του Μηχανισμού το 2004».Η έρευνα δεν είναι κάτι το στατικό· εξελίσσεται, αναμορφώνεται συγκεντρώνεται, και νέα στοιχεία έχουν προκύψει, τα οποία ήταν άγνωστα την περίοδο της διερεύνησης του Μηχανισμού το 2004.Ο ίδιος, πάντως, καλεί την επιστημονική κοινότητα να λάβει μέτρα και πρωτοβουλίες. Οσο καθυστερεί η κοινότητα να ξεκαθαρίσει τα ανοιχτά θέματα και τις εσφαλμένες υποθέσεις τόσο οι αστήριχτες απόψεις, η αναρχία και τα αμφιλεγόμενα αποτελέσματα θα αυξάνουν, και αυτό τελικά θα αποβεί εις βάρος του Μηχανισμού των Αντικυθήρων και όλου του κόπου που έκαναν οι ερευνητές εδώ και τουλάχιστον 50 χρόνια».

Πειθαρχία και μη ανοχή στο αυθαίρετο.Η πιο μεγάλη παρανόηση για τον Μηχανισμό των Αντικυθήρων είναι πως υπήρξε ένα μεμονωμένο θαύμα· ένα τεχνούργημα που προηγήθηκε της εποχής του· ένας μηχανικός αναχρονισμός, κρυμμένος στα βάθη μιας τεχνολογικά αφελούς κοινωνίας. Ωστόσο, όπως αποδεικνύει η ομάδα FRAMe, αυτό το αφήγημα είναι εσφαλμένο – στα όρια του προσβλητικού, αν λάβουμε υπ’ όψιν όσα μας είπε ο Αριστείδης Βούλγαρης.

Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων υπήρξε η επιφάνεια ενός μη ορατού θεσμού: ενός κόσμου όπου ο χρόνος ήταν εργαλείο εξουσίας, ελέγχου και τελετουργίας.

Ο Μηχανισμός δεν υπήρξε παράδοξο. Υπήρξε σύστημα. Υπήρξε η επιφάνεια ενός μη ορατού θεσμού: ενός κόσμου όπου ο χρόνος ήταν εργαλείο εξουσίας, ελέγχου και τελετουργίας. Και για να υπάρξει κάτι τέτοιο, χρειάστηκε παρατήρηση, αποθήκευση, πρόβλεψη, τεχνική, κατανομή ρόλων, γραφειοκρατία. Και τότε γίνεται καθαρό: η ακρίβεια δεν ήταν έμπνευση. Ηταν πολιτισμός. Δεν ήταν στιγμιαία διάνοια. Ηταν παραγωγική δυνατότητα. Η ύλη υπάκουε επειδή την υπάκουαν.Οσο για μας σήμερα; Μας μένει κάτι πιο δύσκολο από την αποκατάσταση του γραναζιού. Η αποκατάσταση της θεσμικής ακρίβειας. Οχι να ξαναφτιάξουμε τον Μηχανισμό, αλλά να ξαναμάθουμε να μετράμε σωστά. Ο Μηχανισμός, εξάλλου, δεν ζητεί να τον εξηγήσεις. Ζητεί να σταθείς ακίνητος μπροστά του και να μην υποθέτεις· να αποδεικνύεις.

Στιγμιότυπο από την κεντρική πρόσθια πλευρά του Μηχανισμού των Αντικυθήρων. Εικονίζονται το Σφαιρίον της Σελήνης (ότε Μέλαν, ότε Λευκόχρουν), το Χρυσούν Σφαιρίον-Ηλιος, με τον δείκτη Ηλίου Ακτίν, οι χαραγμένοι κύκλοι-τροχιές (και όχι σφαιρία) των πλανητών, όπως αυτά αναφέρονται στο Εγχειρίδιο Χρήσης του Μηχανισμού των Αντικυθήρων (διασώζεται η φράση ΚΡΟΝΟΥ ΦΑΙΝΟΝΤΟΣ ΚΥΚΛΟΣ). Αμέσως μετά, διασώζονται ο δακτύλιος των εκλειπτικών αστερισμών και ο δακτύλιος του αιγυπτιακού ημερολογίου. (©The FRAMe Project)

Ανακατασκευή λειτουργικού μοντέλου του Μηχανισμού των Αντικυθήρων από την ομάδα The FRAMe Project. Πρόσθια πλευρά.

Λειτουργική ανακατασκευή του κατακόρυφου πτολεμαϊκού τόρνου (περ. 300 π.Χ.), όπως αυτός αναπαριστάται σε εγχάρακτη τοιχογραφία στον Τάφο του Πετοσίρις. (©The FRAMe Project)

Λήψη υπό γωνία του Θραύσματος Α, το οποίο είναι το μεγαλύτερο διασωζόμενο τμήμα του Μηχανισμού των Αντικυθήρων. Το κεντρικό γρανάζι b1 είναι κατασκευασμένο από ξεχωριστά τμήματα και αποτελείται από τέσσερις βραχίονες και έναν δακτύλιο. Σε ένα τυχαίο σπάσιμο ενός από τους βραχίονες, είναι εμφανής η παντελής απουσία μπρούντζου και η ύπαρξη ενός πετρώδους υλικού τιρκουάζ χρώματος (ατακαμίτης). Με βάση τον βαθμό απορρόφησης στις ακτίνες Χ αυτής της περιοχής, εντοπίστηκε η πλήρης απουσία μπρούντζου και στις υπόλοιπες περιοχές του θραύσματος. (©The FRAMe Project)

https://www.kathimerini.gr/opinion/interviews/563632627/i-stigmi-miden-toy-michanismoy-ton-antikythiron/