Δροσος Γεωργιος Δημοσιεύτηκε Μάιος 9, 2023 Δημοσιεύτηκε Μάιος 9, 2023 (επεξεργάστηκε) Ο θρίαμβος και η τραγωδία του Ρόμπερτ Οπενχάιμερ. …. στην μεγάλη οθόνη O Ρόμπερτ Οπενχάιμερ ήταν ένα αίνιγμα· ένας θεωρητικός φυσικός με τις ιδιότητες ενός χαρισματικού ηγέτη, ένας εστέτ που χαρακτηριζόταν από την έντονη αμφισημία. Ήταν ο Προμηθέας της Αμερικής, ο «πατέρας της ατομικής βόμβας», που σε καιρό πολέμου βρήκε το μυστικό της αστείρευτης ενέργειας του Ήλιου, για χάρη της χώρας του. Όμως, όταν πάλεψε να μας κάνει να συνειδητοποιήσουμε τους τρομερούς κινδύνους της βόμβας, το κατεστημένο στράφηκε αμέσως εναντίον του. Η οδύνη και ο εξευτελισμός που υπέστη ο Οπενχάιμερ το 1954 -κατηγορούμενος ως επικίνδυνος για την εθνική ασφάλεια των Η.Π.Α.- δεν ήταν μια μεμονωμένη περίπτωση την εποχή του μακαρθισμού. Όμως ο «Όπι» ως κατηγορούμενος ήταν ασύγκριτος. Γοητευτικός, μανιώδης καπνιστής, ψηλός και αδύνατος, γνώστης των αρχαίων ελληνικών, φίλος της γαλλικής και ρωσικής λογοτεχνίας, λάτρης της ποίησης και του γυναικείου φύλου: ένας εθνικός ήρωας, υπόδειγμα επιστήμονα-δημόσιου λειτουργού.Για τους φιλελεύθερους συμβόλιζε τον άνθρωπο που αποκάλυπτε το ανήθικο πρόσωπο της Δεξιάς. Για τους πολιτικούς του εχθρούς ήταν ένας κομμουνιστής, ένας αποδεδειγμένος ψεύτης. Στην πραγματικότητα, ήταν ένας υπέροχος άνθρωπος, προσιτός αλλά και απόμακρος, ευφυής αλλά και αφελής, παθιασμένος υποστηρικτής της κοινωνικής δικαιοσύνης αλλά και ακούραστος κυβερνητικός σύμβουλος. Ήταν ένας λαμπρός άνδρας που βίωσε τόσο τον θρίαμβο όσο και την τραγωδία. Η ιστορία του Οπενχάιμερ υπενθυμίζει ότι η εθνική ταυτότητα των ΗΠΑ παραμένει στενά συνδεδεμένη με τον πολιτισμό της πυρηνικής εποχής. Στην μετά την 11η Σεπτεμβρίου εποχή, αξίζει να θυμόμαστε ότι ο «πατέρας της ατομικής βομβας» είχε προειδοποιήσει ότι επρόκειτο για ένα όπλο τρόμου δίχως διακρίσεις, που στα επόμενα χρόνια κατέστησε την Αμερική στόχο των πλέον ετερόκλητων επιθέσεων. Το 2005 κυκλοφόρησε στις ΗΠΑ το βιβλίο των Κάι Μπερντ και Μάρτιν Τζ. Σέργουιν, «American Prometheus: The Triumph and Tragedy of J. Robert Oppenheimer», και το 2008 μεταφράστηκε στα ελληνικά ως: «Ο θρίαμβος και η τραγωδία του Ρόμπερτ Οπενχάιμερ» , εκδόσεις Τραυλός, Μετάφραση Μαριλένα Κορωναίου. Στο βιβλίο αυτό, που βραβεύθηκε με Πούλιτζερ, βασίστηκε το σενάριο της νέας ταινίας «Oppenheimer» του Κρίστοφερ Νόλαν, η οποία θα κυκλοφορήσει στις αίθουσες στις 21 Ιουλίου του 2023. Το βιογραφικό φιλμ για τον φυσικό Ρόμπερτ Οπενχάιμερ ή αλλιώς τον «πατέρα της ατομικής βόμβας», διαδραματίζεται στην περίοδο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ο Οπενχάιμερ ήταν ένα από τα βασικά πρόσωπα του Σχεδίου Μανχάταν, της προσπάθειας κατασκευής του πρώτου πυρηνικού όπλου στο εργαστήριο Λος Αλαμος στο Νέο Μεξικό. Στον ρόλο του Οπενχάιμερ ο Κίλιαν Μέρφι. Η ταινία είναι γυρισμένη σε IMAX φιλμ 65mm, με την ιστορία να ακολουθεί τον αινιγματικό άνδρα «ο οποίος πρέπει να ρισκάρει να καταστρέψει τον κόσμο προκειμένου να τον σώσει», σύμφωνα με την επίσημη περιγραφή.Πριν από λίγες ώρες κυκλοφόρησε το νέο τρέιλερ της ταινίας: Εκτός από τον Μέρφι, στο «Oppenheimer» συμμετέχουν και οι: Εμιλι Μπλαντ (Κίτι Οπενχάιμερ), Μάτ Ντέιμον (υποστράτηγος Λέσλι Ρίτσαρντ Γκρόουβς Τζ.), Ρόμπερτ Ντάουνι Τζούνιορ ως Λιούις Στράους, Τζακ Κουέιντ ως Ρίτσαρντ Φέινμαν, Γκάρι Ολντμαν ως Πρόεδρος Χάρι Σ. Τρούμαν κ.α.Στη συνέχεια παρατίθεται ένα απόσπασμα από το βιβλίο των Bird Kai κ’ Sherwin J. Martin, «Ο θρίαμβος και η τραγωδία του Ρόμπερτ Οπενχάιμερ». Προίμιο Η ζωή του Ρόμπερτ Οπενχάϊμερ – η σταδιοδρομία του, η φήμη του, ακόμη και η αίσθηση της προσωπικής του αξίας – βγήκε ξαφνικά εκτός ελέγχου τέσσερις ημέρες πριν τα Χριστούγεννα του 1953. «Δεν μπορώ να πιστέψω αυτό που μου συμβαίνει», αναφώνησε, κοιτάζοντας έξω από το παράθυρο του αυτοκινήτου που τον οδηγούσε με ταχύτητα στο σπίτι του δικηγόρου του, στη Τζορτζτάουν της Ουάσινγκτον. Εκεί, σε λίγες ώρες, θα αναγκαζόταν να έρθει αντιμέτωπος με ένα μοιραίο δίλημμα: Έπρεπε να παραιτηθεί από τις θέσεις του ως κυβερνητικός σύμβουλος, ή έπρεπε να πολεμήσει τις κατηγορίες της επιστολής που του είχε δώσει αιφνιδιαστικά, νωρίτερα εκείνο το πρωί, ο πρόεδρος της Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας (AEC) Λιούις Στράους; Η επιστολή τον ενημέρωνε ότι μία επανεξέταση του παρελθόντος του και των πολιτικών πεποιθήσεών του είχε ως αποτέλεσμα να ανακηρυχθεί επικίνδυνος για την εθνική ασφάλεια… και συνέχιζε με την απαρίθμηση τριαντατεσσάρων κατηγοριών, που κυμαίνονταν από τη γελοία «αναφέρθηκε ότι το 1940 είχατε καταχωριστεί ως χορηγός των Φίλων του Κινεζικού Λαού» έως την πολιτική «το φθινόπωρο του 1949, και εφεξής, αντιταχθήκατε σθεναρά στην ανάπτυξη της βόμβας υδρογόνου».Περιέργως, από τον ατομικό βομβαρδισμό της Χιροσίμα και του Ναγκασάκι, ο Οπενχάιμερ έτρεφε ένα ακαθόριστο προαίσθημα ότι το μέλλον τού επεφύλασσε κάτι «σκοτεινό και απειλητικό». Λίγα χρόνια νωρίτερα, στα τέλη της δεκαετίας του 1940, σε μία εποχή όπου είχε πραγματικά κατακτήσει θέση λατρευτικού συμβόλου στην αμερικανική κοινωνία ως ο πλέον σεβαστός και θαυμαστός επιστήμονας και σύμβουλος δημόσιας πολιτικής της γενιάς του – εμφανιζόμενος ακόμη και στα εξώφυλλα των περιοδικών Time και Life – είχε διαβάσει τη νουβέλα του Χένρι Τζέιμς «Το Θηρίο στη Ζούγκλα». Ο Οπενχάιμερ συγκλονίστηκε από αυτή την ιστορία εμμονής και βασανιστικού εγωκεντρισμού, στην οποία ο πρωταγωνιστής στοιχειώνεται από το προαίσθημα ότι τον «προόριζαν για κάτι σπάνιο και παράξενο, πιθανώς κολοσσιαίο και τρομερό, που έμελλε, αργά ή γρήγορα, να γίνει». Ό,τι κι αν ήταν αυτό, ήξερε πως θα τον «κατακυρίευε».Καθώς το κύμα του αντικομμουνισμού εξαπλωνόταν στη μεταπολεμική Αμερική, ο Οπενχάιμερ βεβαιωνόταν όλο και πιο πολύ ότι τον παραμόνευε ένα τέτοιο «θηρίο στη ζούγκλα». Οι εμφανίσεις του ενώπιον εξεταστικών επιτροπών του Κογκρέσου που κυνηγούσαν Κόκκινους, οι κοριοί του FBI στα τηλέφωνα του σπιτιού και του γραφείου του, οι λασπολογίες σχετικά με το πολιτικό παρελθόν του και τις πολιτικές πεποιθήσεις του που είχαν διοχετευθεί στον Τύπο, τον έκαναν να αισθάνεται κυνηγημένος. Οι αριστερές του δραστηριότητες στη διάρκεια της δεκαετίας του 1930 στο Πανεπιστήμιο του Μπέρκλεϊ, σε συνδυασμό με τη μεταπολεμική αντίθεσή του στα σχέδια της Πολεμικής Αεροπορίας για μαζικούς στρατηγικούς βομβαρδισμούς με πυρηνικά όπλα – σχέδια που αποκαλούσε γενοκτονικά – είχαν εξοργίσει πολλούς ισχυρούς της Ουάσινγκτον, ανάμεσα στους οποίους και τον διευθυντή του FBI, Τζ. Έντγκαρ Χούβερ καθώς και τον Λιούις Στράους.Εκείνο το απόγευμα, στο σπίτι του Χέρμπερτ και της Άννι Μαρκς, αναλογιζόταν τις επιλογές του. Ο Χέρμπερτ δεν ήταν μόνο δικηγόρος του αλλά και ένας από τους καλύτερούς του φίλους. Και η σύζυγος του Χέρμπερτ, η Άννι Ουίλσον Μαρκς, ήταν κάποτε γραμματέας του στα Εργαστήρια του Λος Άλαμος. Εκείνο το βράδυ η Άννι παρατήρησε πως ο Ρόμπερτ φαινόταν να βρίσκεται σε «σχεδόν απελπιστική διανοητική κατάσταση». Παρόλα αυτά, έπειτα από μεγάλη συζήτηση, ο Οπενχάιμερ αποφάσισε πως δεν μπορούσε να αφήσει τις κατηγορίες αναπάντητες, όσο στημένο και αν ήταν το παιχνίδι. Έτσι, με την καθοδήγηση του Χέρμπερτ, έγραψε μια επιστολή που άρχιζε με το «Αγαπητέ Λιούις». Σ’ αυτήν ο Οπενχάιμερ επεσήμανε ότι ο Στράους τον είχε προτρέψει να παραιτηθεί. «Μου θέσατε ως μία πιθανόν επιθυμητή εναλλακτική λύση να ζητήσω τη λήξη της σύμβασής μου ως συμβούλου της Επιτροπής [Ατομικής Ενέργειας], αποφεύγοντας έτσι τη διεξοδική εξέταση των κατηγοριών….» Ο Οπενχάιμερ είπε πως είχε ειλικρινά σκεφτεί αυτή την επιλογή. Όμως, «υπό τις συγκεκριμένες συνθήκες» συνέχισε, «μια τέτοια ενέργεια θα σήμαινε πως αποδέχομαι και επικροτώ την άποψη ότι δεν είμαι κατάλληλος να υπηρετήσω αυτήν την κυβέρνηση, την οποία επί δώδεκα περίπου χρόνια υπηρετώ. Αυτό δεν μπορώ να το κάνω. Εάν ήμουν τόσο ανάξιος δεν θα είχα μπορέσει να υπηρετήσω τη χώρα μας όπως πάσχισα να κάνω, ούτε να διατελέσω Διευθυντής του Ινστιτούτου [Προηγμένων Σπουδών] στο Πρίνστον, ούτε και να μιλήσω, όπως έγινε σε πολλές περιστάσεις, εκπροσωπώντας την επιστήμη μας και τη χώρα μας».Στο τέλος της ημέρας, ο Ρόμπερτ ήταν εξουθενωμένος και αποκαρδιωμένος. Μετά από αρκετά ποτά, αποσύρθηκε στον ξενώνα του επάνω ορόφου. Λίγα λεπτά αργότερα, η Άννι, ο Χέρμπερτ και η σύζυγος του Ρόμπερτ, Κίττυ – που τον είχε συνοδέψει στην Ουάσινγκτον – άκουσαν έναν «φοβερό γδούπο». Ανέβηκαν τρέχοντας τη σκάλα και βρήκαν το υπνοδωμάτιο άδειο και την πόρτα του μπάνιου κλειστή. «Δεν μπορούσα να την κάνω ν’ ανοίξει», είπε η Άννι, «και δεν μπορούσα να πάρω καμία απάντηση από τον Ρόμπερτ.» Είχε καταρρεύσει στο πάτωμα του μπάνιου και το αναίσθητο κορμί του έφραζε την πόρτα. Την έκαναν σιγά-σιγά ν’ ανοίξει, σπρώχνοντας το άτονο σώμα του Ρόμπερτ στο ένα πλευρό. Όταν συνήλθε, «σίγουρα τα είχε χαμένα», θυμόταν η Άννι. Τους είπε ότι είχε πάρει ένα από τα υπνωτικά χάπια που είχε η Κίττυ. «Μην τον αφήσετε να κοιμηθεί», τους προειδοποίησε ο γιατρός από το τηλέφωνο. Έτσι, για μία ώρα σχεδόν, μέχρι να φθάσει ο γιατρός, τον βοηθούσαν να περπατάει μπρός-πίσω, δίνοντάς του με το ζόρι μικρές γουλιές καφέ. Το «θηρίο» του Ρόμπερτ είχε χιμήξει· η δοκιμασία, που θα τερμάτιζε τη σταδιοδρομία του ως δημόσιου λειτουργού αλλά, κατά ειρωνεία της τύχης, θα βελτίωνε την υπόληψή του και θα εξασφάλιζε την υστεροφημία του, είχε ξεκινήσει. Ο δρόμος που πήρε ο Ρόμπερτ από τη Νέα Υόρκη στο Λος Άλαμος του Νέου Μεξικού – από την αφάνεια στη δόξα – τον οδήγησε σε σπουδαίες μάχες και θριάμβους του 20ού αιώνα, στην επιστήμη, την κοινωνική δικαιοσύνη, τον πόλεμο και τον Ψυχρό Πόλεμο. Στο ταξίδι του τον καθοδήγησαν η σπάνια ευφυΐα του, οι γονείς του, οι δάσκαλοι που είχε στη Σχολή Ηθικής Παιδείας και οι εμπειρίες της νιότης του. Επαγγελματικά, η εξέλιξή του ξεκίνησε την δεκαετία του 1920 στη Γερμανία, όπου σπούδασε κβαντική φυσική, μια νέα επιστήμη την οποία αγάπησε και διέδωσε. Στη δεκαετία του 1930, καθώς οικοδομούσε το πιο διάσημο κέντρο για τη μελέτη της στις Ηνωμένες Πολιτείες, στο Πανεπιστήμιο Μπέρκλεϊ της Καλιφόρνιας, ευαισθητοποιήθηκε από τις συνέπειες της Μεγάλης Οικονομικής Ύφεσης στις ΗΠΑ και της εξάπλωσης του φασισμού στο εξωτερικό και δραστηριοποιήθηκε μαζί με φίλους του – πολλοί από τους οποίους ήταν κομμουνιστές και συνοδοιπόροι – στον αγώνα για οικονομική και φυλετική δικαιοσύνη. Εκείνα τα χρόνια ήταν από τα ομορφότερα της ζωής του. Το ότι αξιοποιήθηκαν τόσο ανενδοίαστα, μια δεκαετία αργότερα, για να τον κάνουν να σιωπήσει, μας υπενθυμίζει πόσο λεπτή είναι η ισορροπία των δημοκρατικών αρχών που πρεσβεύουμε και πόσο προσεκτικά οφείλουμε να τις διαφυλάσσουμε. Η οδύνη και ο εξευτελισμός που υπέστη ο Οπενχάιμερ το 1954 δεν ήταν μια μεμονωμένη περίπτωση την εποχή του μακαρθισμού. Όμως, ως κατηγορούμενος, ήταν ασύγκριτος. Ήταν ο Προμηθέας της Αμερικής, «ο πατέρας της ατομικής βόμβας», που σε καιρό πολέμου είχε ηγηθεί της προσπάθειας να βρεθεί το μυστικό της τρομερής ενέργειας του Ήλιου, για χάρη της χώρας του. Έπειτα, μίλησε συνετά για τους κινδύνους και ελπιδοφόρα για τα δυνητικά οφέλη της, αλλά αργότερα, σχεδόν απελπισμένος, μίλησε επικριτικά για τις προτάσεις πυρηνικού πολέμου που είχε υιοθετήσει ο στρατός και προωθούσαν θεωρητικοί της στρατηγικής: «Τι αξία θα έχει ένας πολιτισμός, ο οποίος ενώ ανέκαθεν θεωρούσε την ηθική αναπόσπαστο τμήμα της ανθρώπινης ζωής, ουδέποτε αντιτάχθηκε στην προοπτική του ολοκαυτώματος παρά μόνο με όρους πρόνοιας και θεωρίας παιγνίων;»Στα τέλη της δεκαετίας του 1940, καθώς οι σχέσεις των Ηνωμένων Πολιτειών με τη Σοβιετική Ένωση επιδεινώνονταν, η επιμονή του Οπενχάιμερ να εγείρει τέτοιου είδους σκληρά ερωτήματα για τα πυρηνικά όπλα ενόχλησε σοβαρά το κατεστημένο Εθνικής Ασφαλείας της Ουάσινγκτον. Η επιστροφή των Ρεπουμπλικάνων στον Λευκό Οίκο, το 1952, προώθησε σε θέσεις ισχύος θιασώτες των μαζικών πυρηνικών αντιποίνων, όπως ο Λιούις Στράους. Ο Στράους και οι σύμμαχοί του ήταν αποφασισμένοι να κάνουν τον μόνο άντρα που φοβούνταν ότι μπορούσε αξιόπιστα να αμφισβητήσει την πολιτική τους, να σωπάσει.Το 1954, οι επικριτές του Οπενχάιμερ επιτέθηκαν στις πολιτικές του επιλογές και τις επαγγελματικές του κρίσεις – τη ζωή και τις αξίες του, στην πράξη – εκθέτοντας πολλές πτυχές του χαρακτήρα του: τις φιλοδοξίες και τις ανασφάλειές του, την ιδιοφυΐα και την αφέλειά του, την αποφασιστικότητα και τη φοβία του, τη στωικότητα και το σάστισμά του. Πολλά αποκαλύφθηκαν στις περισσότερες από χίλιες πυκνογραμμένες σελίδες των πρακτικών της Εξεταστικής Επιτροπής Ασφαλείας του Προσωπικού της AEC, με τίτλο «Υπόθεση Τζ. Ρόμπερτ Οπενχάιμερ». Κι όμως, τα πρακτικά της ακρόασης φανερώνουν πόσο λίγο είχαν καταφέρει οι ανταγωνιστές του να διαπεράσουν τη συναισθηματική πανοπλία που είχε δημιουργήσει γύρω του αυτός ο περίπλοκος άνθρωπος, από τα πρώτα του κιόλας χρόνια. Το βιβλίο Ο θρίαμβος και η τραγωδία του Ρόμπερτ Οπενχάιμερ (ο Προμηθέας της Αμερικής) διερευνά την αινιγματική προσωπικότητα πίσω από αυτή την πανοπλία, καθώς ακολουθεί τον Ρόμπερτ από τα παιδικά του χρόνια στην Άνω Δυτική Πλευρά της Νέας Υόρκης, στις αρχές του 20ού αιώνα, μέχρι το θάνατό του το 1967. Πρόκειται για μια βαθιά προσωπική βιογραφία, που ερευνήθηκε και γράφτηκε με την πεποίθηση πως η δημόσια συμπεριφορά και οι επιλογές τακτικής ενός ατόμου (και, στην περίπτωση του Οπενχάιμερ, ίσως ακόμη και η επιστήμη του) καθοδηγούνται από τις ατομικές εμπειρίες μιας ολόκληρης ζωής.Γραφόμενο επί ένα τέταρτο του αιώνα, το βιβλίο Ο θρίαμβος και η τραγωδία του Ρόμπερτ Οπενχάιμερ (ο Προμηθέας της Αμερικής) είναι βασισμένο σε χιλιάδες εγγράφων, που συγκεντρώθηκαν από αρχεία και προσωπικές συλλογές στις ΗΠΑ και στο εξωτερικό. Το βιβλίο αντλεί πληροφορίες από την τεράστια προσωπική συλλογή εγγράφων του Οπενχάιμερ, η οποία φυλάσσεται στη Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου, και από χιλιάδες σελίδες αρχείων που συγκέντρωσε το FBI κατά τη διάρκεια παρακολουθήσεων που κράτησαν πάνω από ένα τέταρτο του αιώνα. Λίγα δημόσια πρόσωπα έχουν υποβληθεί σε τόσο εξονυχιστική έρευνα. Οι αναγνώστες θα «ακούσουν» τα λόγια του που καταγράφηκαν από τα μηχανήματα παρακολούθησης του FBI και απομαγνητοφωνήθηκαν. «Ωστόσο, επειδή ακόμη και τα γραπτά αρχεία φανερώνουν τμήμα μόνο της αλήθειας για τη ζωή ενός ανθρώπου, πήραμε επίσης συνεντεύξεις από περίπου εκατό από τους πιο στενούς φίλους, συγγενείς και συνεργάτες του Οπενχάιμερ. Πολλά από τα άτομα από τα οποία πήραμε συνεντεύξεις στις δεκαετίες του 1970 και του 1980 δεν βρίσκονται πλέον στη ζωή. Με τις ιστορίες που αφηγήθηκαν, όμως, άφησαν πίσω τους το λεπτομερές πορτρέτο ενός αξιοθαύμαστου ανθρώπου, ο οποίος μας οδήγησε στην πυρηνική εποχή και πάλεψε – ανεπιτυχώς, εφ’ όσον συνεχίζουμε να παλεύουμε – για να εξαλειφθεί η απειλή πυρηνικού πολέμου.»Η ιστορία του Οπενχάιμερ υπενθυμίζει επίσης ότι η εθνική ταυτότητα των ΗΠΑ παραμένει στενά συνδεδεμένη με τον πολιτισμό της πυρηνικής εποχής. «Έχουμε τη βόμβα στο μυαλό μας από το 1945», παρατήρησε ο Ε.Λ. Ντόκτοροου. «Ήταν αρχικά το οπλοστάσιό μας, έπειτα η διπλωματία μας και τώρα είναι η οικονομία μας. Πώς είναι δυνατόν να φανταζόμαστε ότι, μετά από σαράντα χρόνια, κάτι τόσο τερατωδώς ισχυρό δεν θα συνέθετε την ταυτότητά μας; Το περίφημο φόβητρο που κατασκευάσαμε ενάντια στους εχθρούς μας είναι ο πολιτισμός μας, ο πολιτισμός της βόμβας – η λογική του, η πίστη του, το όραμά του». Ο Οπενχάιμερ προσπάθησε γενναία να μας αποτρέψει από αυτόν τον πολιτισμό της βόμβας δαμάζοντας την πυρηνική απειλή, στην απελευθέρωση της οποίας είχε συμβάλει. Η πιο εντυπωσιακή του προσπάθεια ήταν ένα σχέδιο για τον διεθνή έλεγχο της ατομικής ενέργειας, το οποίο έγινε γνωστό ως η Έκθεση Άτσεσον-Λίλιενθαλ (στην πραγματικότητα την είχε συλλάβει και, κατά το μεγαλύτερο μέρος της, συγγράψει ο Οπενχάιμερ). Η έκθεση αυτή παραμένει ένα μοναδικό πρότυπο ορθολογικής σκέψης στην πυρηνική εποχή.Η επιβολή του Ψυχρού Πολέμου στις ΗΠΑ και στο εξωτερικό παραμέρισαν το σχέδιο ελέγχου και η Αμερική, μαζί με ένα συνεχώς διευρυνόμενο κατάλογο άλλων εθνών, αγκάλιασε τη βόμβα για τον επόμενο μισό αιώνα. Με το τέλος του Ψυχρού Πολέμου ο κίνδυνος πυρηνικού αφανισμού έμοιαζε να έχει απομακρυνθεί, όμως – με μια νέα ειρωνική ανατροπή της ιστορίας – η απειλή πυρηνικού πολέμου και πυρηνικής τρομοκρατίας επανήλθε στον 21ο αιώνα, πιθανότατα πιο έντονη από ποτέ άλλοτε.Στην μετά την 11η Σεπτεμβρίου εποχή, αξίζει να θυμόμαστε ότι στην αυγή της πυρηνικής εποχής, ο πατέρας της ατομικής βόμβας είχε προειδοποιήσει ότι επρόκειτο για ένα όπλο τρόμου χωρίς διακρίσεις, που αυτομάτως κατέστησε την Αμερική στόχο κακόβουλων επιθέσεων. Όταν, σε μία κεκλεισμένων των θυρών ακρόαση της Γερουσίας, το 1946, ο Οπενχάιμερ ρωτήθηκε «κατά πόσον θα ήταν δυνατόν τρεις – τέσσερις άντρες να φέρουν λαθραία μονάδες [ατομικής] βόμβας στη Νέα Υόρκη και να ανατινάξουν όλη την πόλη» απάντησε με νόημα: «Βεβαίως είναι εφικτό και, όντως, θα μπορούσαν να καταστρέψουν τη Νέα Υόρκη». Αμέσως μετά, ένας γερουσιαστής ρώτησε ταραγμένος: «Τι όργανο θα χρησιμοποιούσατε προκειμένου να εντοπίσετε μια ατομική βόμβα κρυμμένη κάπου στην πόλη;» Ο Οπενχάιμερ ευφυολογώντας είπε: «Ένα κατσαβίδι [για ν’ ανοίξω κάθε κασόνι ή βαλίτσα]». Η μόνη πραγματική άμυνα απέναντι στην πυρηνική τρομοκρατία ήταν η εξάλειψη των πυρηνικών όπλων.Οι προειδοποιήσεις του Οπενχάιμερ αγνοήθηκαν και, τελικά, εξαναγκάστηκε σε σιωπή. Όπως εκείνος ο επαναστάτης Έλληνας ημίθεος, ο Προμηθέας – που έκλεψε τη φωτιά από το Δία και την παρέδωσε στους ανθρώπους – ο Οπενχάιμερ μας έδωσε την ατομική φωτιά. Όμως στη συνέχεια, όταν προσπάθησε να την ελέγξει, όταν πάλεψε να μας κάνει να συνειδητοποιήσουμε τους τρομερούς κινδύνους της, οι κρατούντες – όπως ο Δίας – ορθώθηκαν εξοργισμένοι να τον τιμωρήσουν. Όπως έγραψε αργότερα το διαφωνόν μέλος της Εξεταστικής Επιτροπής της Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας, Γουόρντ Έβανς, η άρση του πιστοποιητικού ασφάλειας του Οπενχάιμερ ήταν «ένα μελανό στίγμα στο θυρεό της χώρας μας». https://physicsgg.me/2023/05/08/ο-θρίαμβος-και-η-τραγωδία-του-ρόμπερτ-ο/ Το επεξεργάστηκε Μάιος 10, 2023 ο Δροσος Γεωργιος Ο πλανήτης μας ειναι το λίκνο της ανθρωπότητας.Αλλα κανείς δεν περνάει ολη του τη ζωή στο λίκνο. Κονσταντίν Εντουάρντοβιτς Τσιολκόφσκι.
Δροσος Γεωργιος Δημοσιεύτηκε Μάιος 9, 2023 Συγγραφέας Δημοσιεύτηκε Μάιος 9, 2023 Νικηφόρου Βρεττάκου, «Στον Ρoμπέρτ Οπενχάιμερ» Φίλε Οπενχάιμερ, λάβαμε τις τελευταίες ειδήσεις σας. Φορτωμένα τις μέρες αυτές, τα ερτζιανά και οι ασύρματοι πάνε και φέρνουν, σ' όλο τον κόσμο, τη σιωπή και τη θλίψη σας. Και μεις, άνθρωποι απλοί, όπως κάνουμε πάντοτε, γνωρίζοντας πως ο πόνος κατοικείται από το Θεό σηκωθήκαμε ορθοί και κρατήσαμε σιγή πέντε λεπτών μπρος τη θλίψη σας, με σκυμμένα τα πρόσωπα και σταυρωμένα τα χέρια μας. Αλλά, φίλε Οπενχάιμερ, όχι· δεν προσθέσατε τίποτα στην καρδιά μας. Η πράξη σας έμεινε πράξη. Η σελίδα σας έκλεισε. Τ' ανάλαφρο σαν αστέρι όνομά σας έγινε στάχτη στη Χιροσίμα. Σε τί θα ωφελούσε ν' αφήσουμε τώρα την καρδιά μας αδέσποτη κάτω απ' τα δάκρυά μας; Σε τί θα ωφελούσε να κάτσουμε δίπλα σας αντίκρυ στο σύμπαν; Σας παραδίνουμε στη μακροθυμία των αιώνων κι ευχόμαστε ν' αξιωθείτε τη χάρη της. Τί να σας κάνουμε; Πού να σας κρύψουμε; Όπου κι αν σας βάλει κανείς σαν πύργος πανύψηλος θα κρύβετε πάντοτε ένα μέρος του ήλιου. Δεν είναι στο χέρι μας. Δεν υπάρχει πια δέντρο να καθίστε στη ρίζα του. Η στέγη του σύμπαντος δεν θα σας ήθελε. Εμείς, άνθρωποι απλοί, που ο Θεός μάς γυρίζει τα φύλλα των ημερών, που λογαριάζουμε τη ζωή μας με την ανατολή του ηλίου που υπογράφουμε στην καθαρή μας καρδιά τα πεπραγμένα μας με τη δύση του, που αγαπάμε το χώμα και το σύννεφο του ουρανού, γιατί μαζί με τον άνεμο και την παρεμβολή του φωτός, μεγαλώνουν τα στάχυα στο μικρό μας ορίζοντα, σας εγκαλούμε: Ακούστε μας! Δεν έτυχε, φίλε Οπενχάιμερ, ποτέ, να σκεφθείτε με πόσα δάκρυα φτιαχτήκαν οι κήποι του κόσμου; Δεν είχατε δάκρυα να μετρήσετε; Δεν σας φτάναν οι αριθμοί για την εξίσωση της αλήθειας; Ποτέ δεν σταθήκατε, μόνος προς μόνον, αντίκρυ στα μάτια μας κι αντίκρυ στο θαύμα του χεριού τ' αδερφού σας; Πώς σας διέφυγε, φίλε Οπενχάιμερ, —ένα σύνολο από μικρά και μεγάλα θαύματα— ο άνθρωπος; Από μας και για μας ξεκινούν οι οδοί και τα έργα του σύμπαντος. Χωρίς εντολή πώς τολμήσατε, φίλε Οπενχάιμερ; Χωρίς συγκατάθεση είσαστε όλοι παράνομοι κάτω απ' τον ήλιο... [...] Φίλε Οπενχάιμερ, βάζοντας τ' αυτί σας στο χώμα, στο βάρος, στο βάρος, στο βάρος που υπάρχει σ' ένα ψίχουλο άμμου, θ' ακούσατε τη διπλή του βοή. Μοιρασμένο το φως και το σκότος στα βάθη του, το καθένα τους χωριστά, περιμένουν. Το φως περιμένει το χέρι μας. Το σκότος το λάθος μας. «Προσέξετε! Φίλοι προσέξετε!» Δεν ακούσατε, φίλε Οπενχάιμερ, που σας φώναζε κάποιος; Δεν τον είχατε ακούσει ποτέ; Δεν γνωρίσατε τη φωνή της αγάπης; Κ' έτσι γίνατε θάνατος! Κ' έτσι γίνατε τρόμος! Μάνα μας! Μάνα μας! Θεέ μου, τι την ήθελες πλάι στην καρδιά την προδοσία του Πνεύματος; * «Ρόμπερτ Οπενχάιμερ!» Δεν έχετε ούτε τη δύναμη να φωνάξτε, παρών; Σήκω απάνω κατηγορούμενε! Ρόμπερτ Οπενχάιμερ! Δεν κρίνεσαι. Κρίθηκες. Καταδικάστηκες τελεσίδικα: να κρίνεσαι πάντοτε, υπόδικος ως το τελευταίο λυκόφως. [...] Προσέξτε με, όχι, είμαι αυτός που επέζησε, φίλε Οπενχάιμερ! Τα χέρια μου και τα πόδια μου τα 'χω ξεθάψει απ' τη Χιροσίμα. Τα χείλη μου γίνηκαν σκόνη και πέσανε. Μόνο το στόμα μου έμεινε ν' ανοιγοκλείνει. Τ' άσπρο μου σαν ασβεστωμένο πρόσωπο, δε μπορεί πια να κλάψει, να γελάσει, να 'χει ένα όνομα. Δε μπορεί πια Ρομπέρτ! Κοίταξέ με καλύτερα. Δυσκολεύεσαι ακόμη; Ρομπέρτ, δε με γνώρισες; Ο αδελφός σας Ρομπέρτ! Είμαι εγώ, ο αδελφός σας, που σας ζύμωσα το ψωμί και το ξέρατε. Που σας ύφανα και το ξέρατε, που σας τα 'δωσα όλα, που σας έχτισα τ' αργαστήρι σας με παράθυρα στον ουρανό, να μελετάτε τον ήλιο, να ψάχνετε το βάθος του κόσμου, να στοχάζεστε άνετα. Κ' εσείς, αντί να παρακάμψετε τη νύχτα, να φυλαχτείτε από τη Σκύλλα κι απ' τη Χάρυβδη, που καιροφυλαχτούν ανάμεσα στις μεταμφιεσμένες συμπληγάδες, αφήσατε ανοιχτές τις πόρτες του εργαστηρίου σας και μπήκε μέσα αυτό το μαύρο σκυλί ο Μεφιστοφελής κ' έκατσε δίπλα σας κι αφήσατε τα χέρια σας μες τα δικά του και ψαλιδίζατε το φως και μαστορεύατε στο σκοτάδι. Τί θέλετε, φίλε Οπενχάιμερ. Τί γυρεύετε τώρα; Δεν έχει, δεν έχει! Τα μάθαμε όλα: πως φτιάξατε ένα κελί από τύψεις και κλειστήκατε μέσα, πως περνάτε τις μέρες σας κλαίγοντας. Πως το κορμί σας ταράζεται τώρα, σαν ένας μικρός χωματόλοφος σε ώρα σεισμού. Τα μάθαμε όλα. Αδιάφορο. Εμείς ήρθαμε να χορέψουμε. Σαν από χρέος θεϊκό ήρθαμε να σας βασανίσουμε, γιατί ο κόσμος είναι όμορφος, ο ουρανός στάζει φως, και σεις, σημαδέψατε στην καρδιά την ημέρα του κόσμου. Δε σας μιλώ από ένα άλλο αστέρι, σας φωνάζω απ' το παράθυρο του αδελφού σας, έχω μπει στην ψυχή σας και περπατώ πέρα - δώθε... Τα σιδερένια παπούτσια μου βουλιάζουνε, τρίζουν τα καρφιά τους στα νεύρα σας, ματώνουν, ενώ ένα κοπάδι καρκίνοι με μαύρες δαγκάνες, βόσκουν αμέριμνοι στο λιβάδι της. [...] Τόσο ψηλά που ανεβήκατε, φίλε Οπενχάιμερ, και ποτέ σας δε στρέψατε πίσω; Δεν είδατε το μακρύ δρόμο κάτω από το χρόνο που ο πρόγονός σας διάσχισε παλεύοντας; Δεν είδατε τους λύκους πλάι του; Πάνω του τις καταιγίδες; Σε παραγκάκια, σε καλύβια, σε σπηλιές, απ' τον καιρό της φωτιάς, σ' εκατομμύρια εργαστήρια τα χέρια του ξεκοκκίζοντας το σκοτάδι, περάσανε τη ρόδα του κόσμου από χίλιους σταθμούς, την ξεκινήσανε απ' τον πηλό, την ανεβάσανε στα ηλεκτρόνια, τη φέραν στα χέρια σας για την άλλη συνέχεια και σεις, σα να μην είμαστε, φίλε Οπενχάιμερ, παρά λίγη άμμος στη φούχτα σας, μας τα φέρατε ανάποδα όλα, τους πάγκους, τα λουριά μας, τις χύτρες μας, τον ιδρώτα μας, το αίμα μας, όλα. Δεν είδατε, φίλε Οπενχάιμερ, το γέρο τεχνίτη των αιώνων που καθόταν εκεί σε μια γωνιά λυπημένος; Δεν είδατε τα σεβάσμιά του γένια που πήγαιναν κ' έρχονταν τρέμοντας όπως σήκωνε την ποδιά να σκουπίσει τα μάτια του; Δεν είδατε το Δημόκριτο που κούνησε το κεφάλι του σα να σάλεψε ένα αστέρι; Τους παραγιούς της σοφίας που είχαν όλοι τους σκύψει περίλυποι γύρω απ' την πρώτη σας έκρηξη; Καταλαβαίνετε, φίλε Οπενχάιμερ. Το νερό που διψάτε δεν υπάρχει πια εδώ. [...] Τι μας χρειάζονται οι μαρτυρίες; Την έχουμε την απολογία σας. Μας την είπατε την αλήθεια σας. Μας τη δείξατε την αλήθεια σας. Συννεφιές αναμμένες γυρίζουν από έρημο σε έρημο, αναζητώντας ανθισμένες κερασιές, πόλεις αμέριμνες, παιδιά που παίζουν στις αυλές, στα πάρκα και στα λιβάδια, μητέρες που στολίζουνε το δέντρο των Χριστουγέννων. Μάρτυρας το άγριο τούτο πένθος, που επικάθεται τις ώρες αυτές στον πλανήτη μας που περνά μέσα στις αχτίνες του ήλιου και τις συννεφιάζει, που το σηκώνουμε και μας γονατίζει, που αν δοκιμάσεις να το ειπείς σου σκίζει τη φωνή, που αν δοκιμάσεις να το γράψεις σου σκορπίζει τα δάχτυλα, που πέφτει σαν μια τσεκουριά στους αιώνες: Σκεπασμένη μ' ένα τραπεζομάντηλο μαύρο της επιστήμης η Άγια Τράπεζα πενθεί· κ' εσείς σκυμμένος με σωριασμένο πάνω της το πρόσωπό σας, κλαίτε κι ονειρευόσαστε να μην είχατε γεννηθεί, ενώ το στήθος σας φέγγει (μυριάδες κεριά, του κάκου στο βάθος σας προσπαθούν να φωτίσουν τις γωνιές της ψυχής σας, αναμμένα απ' τη θλίψη σας). Κλαίτε, φίλε Οπενχάιμερ; Περιμένετε τίποτα; Όχι. Όχι, φίλε Οπενχάιμερ, δε θα σας αφήσουμε να ξαναβγείτε πια ποτέ μες απ' αυτόν το νεκροθάλαμο. [...] Ελπίζω ακόμη ωστόσο σ' αυτό που μου μένει. Να πάρω ανάμεσα στα χέρια μου το κεφάλι του συνανθρώπου μας να βρέξουνε τα μάτια μου, όλη τους τη βροχή, στο πρόσωπό του, να βγάλω αυτή τη βιολετιά μαντίλα της ψυχής μου, να διπλώσω τ' άγιο σώμα του πάνω στα γόνατά μου — (ω, δε θα σας κατηγορήσω άλλο πια!) Φίλε Οπενχάιμερ, όλοι έχουμε ανάγκη από τη συγγνώμη του. Ο πλανήτης μας ειναι το λίκνο της ανθρωπότητας.Αλλα κανείς δεν περνάει ολη του τη ζωή στο λίκνο. Κονσταντίν Εντουάρντοβιτς Τσιολκόφσκι.
Δροσος Γεωργιος Δημοσιεύτηκε Αύγουστος 21, 2023 Συγγραφέας Δημοσιεύτηκε Αύγουστος 21, 2023 Η σπουδαιότερη εργασία του Οπενχάιμερ. Πώς οι σταλινικές εκκαθαρίσεις του 1936-38 έγιναν αφορμή για την σπουδαιότερη δημοσίευση του Οπενχάιμερ Σκίτσο του Gabriel Alcala Πολύ πριν αρχίσει να εργάζεται στο Manhattan Project και την ανάπτυξη της ατομικής βόμβας, ο J. Robert Oppenheimer ήταν ένας πρωτοπόρος φυσικός με σημαντικές επιστημονικές δημοσιεύσεις στην κβαντική θεωρία, την ατομική και πυρηνική φυσική, τα στοιχειώδη σωματίδια και τις κοσμικές ακτίνες. Στο σύνολο των εργασιών του Oppenheimer εύκολα εντοπίζει κανείς τρεις δημοσιεύσεις, που ξεφεύγουν από τα συνηθισμένα ερευνητικά ενδιαφέροντά του. Στην ταινία «Oppenheimer», του Christopher Nolan, μάλλον δεν θα βρούμε καμία αναφορά γι’ αυτές. Πρόκειται για τις τρεις μοναδικές δημοσιεύσεις του στον τομέα της αστροφυσικής οι οποίες έγιναν την διετία 1938-39: Αν πάρουμε τα πράγματα από την αρχή θα δούμε ότι η αφορμή για αυτές τις τρεις αστροφυσικές εργασίες του Oppenheimer ήταν … η Μεγάλη Εκκαθάριση του Στάλιν.Στις 19 Φεβρουαρίου του 1938, ενώ ο λαός της σοβιετικής ένωσης βίωνε τον Μεγάλο Τρόμο, δημοσιεύθηκε στο δυτικό επιστημονικό περιοδικό Nature (με την βοήθεια του Niels Bohr) μια εργασία ενός από τους σημαντικότερους φυσικούς της ΕΣΣΔ, του Lev Davidovich Landau, με τίτλο ‘Origin of Stellar Energy‘, στην οποία υποστήριζε ότι στην καρδιά του Ήλιου υπάρχει ένα μικρό άστρο νετρονίων. Όμως, η φυσική που χρησιμοποιούσε στην συγκεκριμένη εργασία είχε σοβαρά σφάλματα. Στη συνέχεια ο Landau συνελήφθη και φυλακίστηκε από το σοβιετικό κράτος, όχι για τη λάθος φυσική που χρησιμοποίησε στην εν λόγω δημοσίευση, αλλά για τις αντισταλινικές του απόψεις. O Landau ως «κατάσκοπος» των Ναζί Στα τέλη του 1937 ο Landau, που τότε ήταν ήδη επικεφαλής της έρευνας στη θεωρητική φυσική στη Μόσχα, αισθάνθηκε την θύελλα των εκκαθαρίσεων να τον πλησιάζει. Πανικόβλητος αναζήτησε προστασία. Θα μπορούσε πιθανόν να αποφύγει τον κίνδυνο αν συγκέντρωνε τη δημόσια προσοχή ως διαπρεπής επιστήμονας. Αναζήτησε λοιπόν ανάμεσα στις επιστημονικές ιδέες του κάποια που θα μπορούσε ενδεχομένως να προκαλέσει μεγάλη εντύπωση, τόσο στον δυτικό όσο και τον ανατολικό κόσμο. Τελκά, επέλεξε μια ιδέα που τριβέλιζε στο νου του από τις αρχές της δεκαετίας του 1930, την ιδέα ότι τα «κανονικά» άστρα όπως ο Ήλιος ίσως διέθεταν στο κέντρο τους αστρικούς πυρήνες νετρονίων, όπως τους αποκαλούσε ο ίδιος. Για να εξασφαλίσει ότι το άρθρο θα τραβούσε όσο το δυνατόν την προσοχή του κοινού, προέβη σε μια σειρά ασυνήθιστων ενεργειών.Το υπέβαλε στα ρωσικά για δημοσίευση στο περιοδικό «Εκθέσεις της Ακαδημίας Επιστημών της ΕΣΣΔ», που εκδίδονταν στη Μόσχα, και παράλληλα το έστειλε μεταφρασμένο στα αγγλικά στον διάσημο φυσικό Niels Bohr στην Κοπεγχάγη. Ο Bohr ως επίτιμο μέλος της Ακαδημίας Επιστημών της ΕΣΣΔ, ήταν λίγο πολύ αποδεκτός από τις σοβιετικές αρχές, ακόμη και κατά την περίοδο των Μεγάλων Εκκαθαρίσεων. O Landau παρακαλούσε τον Bohr να υποβάλλει το άρθρο του για δημοσίευση στο βρετανικό περιοδικό Nature, ένα από τα μεγαλύτερης κυκλοφορίας και πιο σοβαρά επιστημονικά περιοδικά στον κόσμο. O Landau είχε φίλους που κατείχαν υψηλές θέσεις – αρκετά υψηλές θέσεις ώστε να φροντίσουν αμέσως μόλις ο Bohr ενέκρινε το άρθρο και το υπέβαλε στο Nature, να σταλεί ένα τηλεγράφημα από τη συντακτική ομάδα της κυβερνητικής εφημερίδας μεγάλης κυκλοφορίας Izvestia στον Bohr, ζητώντας την γνώμη του σχετικά με το άρθρο.H δημοσίευση στο Nature και η θεαματική του προβολή με τα εγκωμιαστικά σχόλια του Βοhr στις σοβιετικές εφημερίδες έγιναν με μοναδικό σκοπό να γλιτώσει την σύλληψη ο Landau. Κι όμως, η εκστρατεία αυτή δεν ήταν αρκετή για να τoν σώσει. Νωρίς το πρωί της 28ης Απριλίου του 1938, o Landau, ένας εβραίος και φλογερός μαρξιστής, συνελήφθη στο σπίτι του και φυλακίστηκε με την γελοία κατηγορία της κατασκοπίας υπέρ των Γερμανών. Για την ιστορία, αποφυλακίστηκε τον Απρίλιο του 1939, ύστερα από έκκληση για την απελευθέρωσή του που έκανε ο πιο φημισμένος τότε σοβιετικός πειραματικός φυσικός Pyotr Kapitsa, υποστηρίζοντας ότι ο Landau ήταν ο μόνος από τους σοβιετικούς θεωρητικούς φυσικούς που θα μπορούσε να λύσει το μυστήριο της υπερρευστότητας (Κι έτσι έγινε! Ο Landau εξήγησε το φαινόμενο της υπερρευστότητας χρησιμοποιώντας τους νόμους της κβαντομηχανικής και βραβεύθηκε με το Νόμπελ Φυσικής).Δεν θα ήταν υπερβολή αν κάποιος ισχυριζόταν ότι η ενασχόληση του Oppenheimer με την φυσική των άστρων οφείλεται στη δίωξη του Landau από το σταλινικό καθεστώς. Και τούτο, γιατί ήταν από τις λίγες φορές που ένα άρθρο σοβιετικού φυσικού γινόταν άμεσα γνωστό στους φυσικούς των ΗΠΑ, αφού δημοσιευόταν απευθείας σε επιστημονικό περιοδικό της Δύσης. Αστρικοί πυρήνες νετρονίων Το άρθρο του Landau στο Nature, παρά τα σφάλματά του, τράβηξε την προσοχή του Richard Tolman, ενός σπουδαίου θεωρητικού φυσικού στο Catlech, με παγκόσμια αναγνώριση ως αυθεντία στη γενκή σχετικότητα. O Tolman ενθουσιάστηκε με την ιδέα ενός άστρου από νετρόνια. Θεωρώντας ότι η έννοια του αστέρα νετρονίων παραμένει ένα πρόβλημα προς επίλυση, παρακίνησε τον Robert Oppenheimer να εφαρμόσει τις χωροχρονικές εξισώσεις του Αϊνστάιν στα άστρα που κατέρρεαν.Το καλοκαίρι του 1938 ο Oppenheimer συνεργάστηκε με τον Robert Serber για να ελέγξουν τα δεδομένα της εργασίας του Landau. Έτσι, στην εργασία τους με τίτλο ‘On the Stability of Stellar Neutron Cores‘, που δημοσιεύθηκε την 1η Οκτωβρίου του 1938, απέδειξαν ότι τα συνηθισμένα άστρα όπως ο Ήλιος, ήταν αδύνατον να έχουν πυρήνα νετρονίων. Διαφορετικά, ο Ήλιος μας θα ήταν πολύ πιο μικρός, λόγω της τεράστιας βαρυτικής έλξης του υπέρπυκνου πυρήνα του. Ο Oppenheimer άρχισε να αναρωτιέται μήπως οι πυρήνες του Landau έπαιζαν κάποιο ρόλο στο τέλος της ζωής των άστρων.Πριν από αρκετά χρόνια ένας άλλος φυσικός, ο Subrahmanyan Chandrasekhar, είχε ανακαλύψει ότι ένα άστρο που θα γινόταν λευκός νάνος δεν έπρεπε να υπερβαίνει μια συγκεκριμένη μάζα για να μην μεταμορφωθεί σε κάτι άλλο: υπήρχε, άραγε, παρόμοιο όριο και για τον αστέρα νετρονίων; Έτσι, λίγους μήνες αργότερα, με τον φοιτητή George Michael Volkoff, και τον Tolman να τους συμβούλευε ανεπισήμως, χρησιμοποιώντας την θεωρία της γενικής σχετικότητητας, κάνοντας επίπονους υπολογισμούς κατέληξαν σε μια συνολική εικόνα για το πως σχηματίζεται ένας πυρήνας νετρονίων. Δημοσίευσαν τα αποτελέσματά τους στην εργασία τους με τίτλο «On massive neutron cores«, όπου παρουσιάζουν ένα άνω όριο – σήμερα γνωστό ως «όριο Tolman–Oppenheimer–Volkoff» – στη μάζα των αστέρων νετρονίων. Αν ξεπερνούσαν το όριο οι αστέρες γίνονταν ασταθείς.Ο Volkoff και ο Oppenheimer ανακάλυψαν ότι υπήρχε ένα τελικό όριο για τον αστέρα νετρονίων. Πέρα από μια συγκεκριμένη μάζα, ο πυρήνας του άστρου θα εξακολουθούσε να συστέλλεται – και μάλιστα αατέρμονα. Όπως o Chandrasekhar βρήκε ένα άνω όριο για τις μάζες των λευκών νάνων, έτσι και οι Volkoff και Oppenheimer αποκάλυψαν ένα παρόμοιο περιορισμό για τους αστέρες νετρονίων. Τι συμβαίνει στο άρχικό άστρο αν η μάζα του υπεβαίνει το όριο; «Το ερώτημα του τι συμβαίνει παραμένει αναπάντητο», αποκρίθηκαν. Όμως κανένας δεν είχε ακόμα πανικοβληθεί. Ήξεραν ότι είχαν μόλις αρχίσει να ασχολούνται με το πρόβλημα. Ενδεχομένως, οι φυσικές ιδιότητες της τόσο συμπιεσμένης ύλης δεν ήταν ακόμα πλήρως κατανοητές. Ίσως στο προσκήνιο να εμφανίζονται άγνωστες έως τώρα απωστικές δυνάμεις που να αποτρέπουν την οριστική κατάρρευση.Εννέα μήνες αργότερα, την 1η Σεπτεμβρίου του 1939, ο Oppenheimer και ένας ακόμα φοιτητής του, ο Hartland Snyder- δημοσίευσαν μια εργασία με τίτλο «Περί της Συνεχούς Βαρυτικής Συστολής». Η ιστορία έχει καταχωρίσει στην ημερομηνία αυτή την εισβολή των ναζί στην Πολωνία και την έναρξη του Δευτέρου Παγκοσμόυ Πολέμου. Ο φυσικός και ιστορικός της επιστήμης Jeremy Bernstein την αποκαλεί «μια από τις πιο σπουδαίες δημοσιεύσεις στη φυσική του εικοστού αιώνα», αν και τότε η εργασία τους πέρασε σχεδόν απαρατήρητη. Η πρώτη περιγραφή μιας μαύρης τρύπας Οι Oppenheimer και Snyder ξεκίνησαν με αφετηρία ένα άστρο που έχει καταναλώσει τα καύσιμά του. Για να απλουστεύσουν, μάλιστα, τους υπολογισμούς εκείνη την εποχή χωρίς τους σημερινούς υπολογιστές, αγνόησαν κάποιες πιέσεις και την περιστροφή του άστρου. Διαφορετικά θα ήταν αδύνατον να λύσουν το πρόβλημα. Όταν πάψουν οι πυρηνικές καύσεις ο πυρήνας του αστέρα δεν μπορεί να στηρίξει τον εαυτό του κόντρα στην έλξη της ίδιας της βαρύτητά του προς το κέντρο, και το αστρικό κουφάρι αρχίζει να συρρικνώνεται. Ο Oppenheimer και ο Snyder διαπίστωσαν ότι αν αυτός ο πυρήνας έχει μάζα πάνω από κάποιο όριο, το απομεινάρι του άστρου δεν θα μετατραπεί σε λευκό νάνο (όπως θα συμβεί με τον δικό μας Ήλιο) ούτε θα συμβιβαστεί με το να μείνει μια σφαίρα νετρονίων. Κι αυτό γιατί από τη στιγμή που η ύλη συμπιέζεται σε πυκνότητες πάνω συγκεκριμένο όριο, τα νετρόνια δεν μπορούν να φρενάρουν επαρκώς την κατάρρευση. Οι πιέσεις εκφυλισμού, που αναπτύσσονται από τα νετρόνια, δεν αρκούν.Ο Oppenheimer και ο Snyder υπολόγισαν ότι το άστρο θα συνεχίσει την ατέρμονη συρρίκνωσή του. Όταν πάρει η βαρύτητα το πάνω χέρι, δεν προβλέπεται διάλειμμα για να πάρουν ανάσα οι κουρασμένοι. Η ύλη μέσα σ’ ένα τέτοιο άστρο που καταρρέει βρίσκεται σε κατάσταση μόνιμης ελεύθερης πτώσης. Οι τελευταίες ακτίνες φωτός που διαφεύγουν προτού η «πόρτα» κλείσει οριστικά επιμηκύνονται σε τέτοιον βαθμό από την έλξη της βαρύτητας (από το ορατό περνούν στο υπέρυθρο, μετά στα ραδιοκύματα κι ακόμα παραπέρα) ώστε οι ακτίνες γίνονται αόρατες και το άστρο εξαφανίζεται από το οπτικό πεδίο. Ο χωροχρόνος υφίσταται τέτοια στρέβλωση γύρω από το άστρο που καταρρέει ώστε το άστρο κυριολεκτικά αυτο-αποκλείεται από το υπόλοιπο σύμπαν. «Παραμένει μόνο το βαρυτικό πεδίο του», ανέφεραν οι Oppenheimer και ο Snyder.Βρήκαν, επιπλέον, ότι το άστρο καταρρέει σε ένα σημείο, συμπιεσμένο σε μια ιδιομορφία άπειρης πυκνότητας και μηδενικού όγκου (κάτι που μοιάζει αδύνατον). Αυτό έλεγαν οι εξισώσεις τους, αλλά δίσταζαν να το πουν ευθέως. Ο λόγος ήταν ότι οι ιδιομορφίες προκαλούν τρόμο στους φυσικούς. Είναι ένα σήμα ότι υπ’ αυτές τις ακραίες συνθήκες κάτι δεν πάει καλά με τη θεωρία, ότι βρίσκονται σε μια επικράτεια όπου τα μαθηματικά που χρησιμοποιούν δεν περιγράφουν έγκυρα τα φυσικά δεδομένα. Είναι εξίσου άσχημο με το να προσπαθείς να διαιρέσεις έναν αριθμό με το μηδέν. Η απάντηση ότι η διαίρεση ενός αριθμύ με το μηδέν ισούται με άπειρο δεν είναι καθόλου ικανοποιητική. Μια ιδιομορφία σε μια εξίσωση της φυσικής, όπου μια παράμετρος δραπετεύει στο άπειρο, υποδηλώνει ένα παρόμοιο αδιέξοδο. Με δεδομένη αυτή την άβολη κατάσταση, ο Oppenheimer και ο Snyder δεν είχαν διάθεση να ψάξουν περισσότερο. Αυτό που ανέφεραν ήταν ήδη αρκετά αλλόκοτο. Σύμφωνα με τον Werner Israel, ήταν «η πιο τολμηρή και παράδοξα προφητική εργασία που δημοσιεύθηκε ποτέ σ’ αυτό το πεδίο. Στην εργασία αυτή δεν υπάρχει τίποτα που να χρειάζεται σήμερα αναθεώρηση».Στον τίτλο της εργασίας τους, ο Oppenheimer και ο Snyder αποκάλεσαν το συγκεκριμένο φαινόμενο «συνεχιζόμενη βαρυτική συστολή», που καθιερώθηκε ως η πρώτη σύγχρονη περιγραφή μιας μαύρης τρύπας.Ωστόσο, η εργασία αυτή, πέρασε σχεδόν απαρατήρητη για δυο λόγους. Πρώτον, δημοσιεύθηκε την ίδια ημέρα που ο Χίτλερ κήρυξε τον πόλεμο στην Πολωνία, πυροδοτώντας την έναρξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου καιδεύτερον στο ίδιο τεύχος του περιοδικού δημοσιεύθηκε μια πρωτοποριακή εργασία των Νiels Bohr και John Archibald Wheeler για τον μηχανισμό της πυρηνικής σχάσης, θέμα πολύ πιο σημαντικό και επείγον για τους φυσικούς της εποχής.Σύμφωνα με τον Kip Thorne, μόνο στις αρχές της δεκαετίας του 1970 και μετά, όταν ανιχνεύθηκαν μαύρες τρύπες από τους αστρονόμους, η εργασία των Oppenheimer-Snyder αποδεικνύεται εκ των υστέρων, μια αξιόλογα πλήρης – και μαθηματικά ακριβής – περιγραφή της βαρυτικής κατάρρευσης και του σχηματισμού μιας μαύρης τρύπας. Ήταν δύσκολο για τους ανθρώπους της εποχής εκείνης να κατανοήσουν την συγκεκριμένη εργασία διότι αυτά που προέκυπταν από τα μαθηματικά της διέφεραν από την κρατούσα αντίληψη για το πως έπρεπε να συμπεριφέρονται τα ουράνια σώματα.Έχοντας κάνει λοιπόν το αρχικό δημουργικό άλμα για τη θεωρία των μαύρων τρυπών, ο Oppenheimer έπαψε να ασχολείται με την αστροφυσική!Δυο δεκαετίες αργότερα, ένας άλλος μεγάλος φυσικός, ο John Wheeler, προσπάθησε να μιλήσει στον Oppenheimer για την παλιά του εργασία σχετικά με τους εξαντλημενους αστέρες νετρονίων. Όμως ο Oppenheimer δεν έδειχνε πλέον κανένα ενδιαφέρον γι’ αυτό που εξελισσόταν ραγδαία στο πιο καυτό αντικείμενο της φυσικής. Από επαγγελματική πλευρά, ήταν μια πρόσκαιρη παράκαμψη στην επιστημονική σταδιοδρομία του Oppenheimer, που περιλάμβανε τρεις και μόνο εργασίες. Αμέσως μετά επέστρεψε στη δουλειά του για τα πυρηνικά σωματίδια και τη φυσική των κοσμικών ακτίνων, απ’ όπου το 1942 πέρασε στο Σχέδιο Μανχάταν των ΗΠΑ, που είχε στόχο την κατασκευή της πρώτης ατομικής βόμβας στον κόσμο.Μολονότι, κανένας δυτικός φυσικός δεν ασχολήθηκε περαιτέρω με τη βαρυτική κατάρρευση, ο Lev Landau στη Σοβιετική Ένωση – ο φυσικός που άναψε την αστροφυσική σπίθα του Oppenheimer – εντυπωσιάστηκε βαθύτατα. Πρόσθεσε την εργασία των Oppenheimer-Snyder στη «χρυσή λίστα» του, έναν κατάλογο με τις κλασικές εργασίες που θεωρούσε ότι πρέπει κανείς να έχει διαβάσει.Πολλά χρόνια αργότερα, ο φυσικός Freeman Dyson ανέφερε στον Oppenheimer την ξεχασμένη εργασία του πάνω στις μαύρες τρύπες, αλλά ο πατέρας της ατομικής βόμβας δεν δέχθηκε να ακούσε λέξη. Επειδή ο Oppenheimer πίστευε ότι απλώς εφάρμοσε τους νόμους του Αϊνστάιν στα άστρα που καταρρέουν κι ότι δεν είχε ανακαλύψει κάποιον καινούργιο νόμο της φυσικής, ο Dyson υποψιάζεται ότι ο Oppenheimer θεωρούσε το επίτευγμά του άξιο μόνο για «μεταπτυχιακούς φοιτητές ή, έστω, φυσικούς τρίτης διαλογής». Δεν έβλεπε τον άθλο του ως θρίαμβο της θεωρίας. Ωστόσο ο Dyson είχε αντίθετη άποψη. Περιέγραψε την εργασία του Oppenheimer για τη συνεχιζόμενη βαρυτική συστολή ως την «πιο σημαντική συνεισφορά του στην επιστήμη, ένα αριστούργημα παράγωγης επιστήμης, που παίρνοντας μερικές από τις βασικές εξισώσεις του Αϊνστάιν μας έδειξε πως αυτές πυροδοτούν εκπληκτικά και απρόσμενα φαινόμενα στον πραγματικό κόσμο της αστροφυσικής«. https://physicsgg.files.wordpress.com/2023/08/on-continued-gravitational-contraction.pdf Ο J. Robert Oppenheimer (δεξιά) εφάρμοσε τις αρχές της γενικής σχετικότητας που διατύπωσε ο Albert Einstein (αριστερά), για να ανακαλύψει πώς μπορεί να σχηματιστεί υπό ορισμένες συνθήκες,αυτό που σήμερα γνωρίζουμε ως μαύρη τρύπα πηγές: 1. Μαύρες τρύπες και στρεβλώσεις του χρόνου, Kip S. Thorne, εκδόσεις κάτοπτρο 2. O ΘΡΙΑΜΒΟΣ ΚΑΙ Η ΤΡΑΓΩΔΙΑ ΤΟΥ ΡΟΜΠΕΡΤ ΟΠΕΝΧΑΪΜΕΡ, Kai Bird & Martin Sherwin, εκδόσεις Τραυλός 3. ΜΑΥΡΕΣ ΤΡΥΠΕΣ, Μάρσα Μπαρτούσακ, ΠΕΚ 4. Oppenheimer Almost Discovered Black Holes Before He Became ‘Destroyer of Worlds’ – https://www.scientificamerican.com/article/oppenheimer-almost-discovered-black-holes-before-he-became-destroyer-of-worlds/ https://physicsgg.me/2023/08/21/η-σπουδαιότερη-εργασία-του-οπενχάιμε/ Ο πλανήτης μας ειναι το λίκνο της ανθρωπότητας.Αλλα κανείς δεν περνάει ολη του τη ζωή στο λίκνο. Κονσταντίν Εντουάρντοβιτς Τσιολκόφσκι.
Δροσος Γεωργιος Δημοσιεύτηκε Αύγουστος 26, 2023 Συγγραφέας Δημοσιεύτηκε Αύγουστος 26, 2023 Ο Κρίστοφερ Νόλαν μιλάει για τον δικό του Οπενχάιμερ. Ο σκηνοθέτης της ταινίας υποστηρίζει ότι ο φυσικός που ανέλαβε τη δημιουργία της ατομικής βόμβας ήταν το πιο σημαντικό πρόσωπο που έζησε ποτέ και ταυτόχρονα απελπιστικά αφελής. Ο Κρίστοφερ Νόλαν καθοδηγεί τον πρωταγωνιστή του. © Universal Pictures. All Rights Reserved. Πίνοντας τσάι με τον Κρίστοφερ Νόλαν στο γραφείο του, που βρίσκεται σε μια ήσυχη οικιστική ζώνη του Λος Άντζελες, συζητήσαμε γιατί πίστεψε πως ο Οπενχάιμερ υπήρξε ο πιο σημαντικός άνθρωπος που έζησε ποτέ, πώς διάλεξε ανάμεσα στους μύθους και στα καταγεγραμμένα γεγονότα γύρω από την ιστορία του Οπενχάιμερ τι θα κρατήσει στο σενάριο που έγραψε, για το κούρεμα του Κίλιαν Μέρφι, αλλά και πώς έφτασε να γυρίσει αυτή την ταινία. Στις σημειώσεις της παραγωγής αναφέρετε: «Είτε σας αρέσει είτε όχι, ο Ρόμπερτ Οπενχάιμερ είναι ο πιο σημαντικός άνθρωπος που έζησε ποτέ». Γιατί, όμως; Στο Χόλιγουντ δεν μας τρομάζει η υπερβολή. Αν το πιστεύω ειλικρινά; Απολύτως. Και αυτό γιατί, αν ο χειρότερος φόβος μου έβγαινε αληθινός, τότε ο Οπενχάιμερ θα μπορούσε να είναι ο άνθρωπος που θα είχε καταστρέψει τον κόσμο. Ποιος είναι πιο σημαντικός από αυτόν; Ίσως ο άνθρωπος που θα πατούσε το κουμπί και όντως θα κατέστρεφε τον κόσμο. Θα πρέπει να υπάρχει το κουμπί για να το πατήσεις. Νομίζω πως είναι εξαιρετικά εύκολο να υποστηρίξει κάποιος ότι ο Οπενχάιμερ είναι ο πιο σημαντικός άνθρωπος που έζησε ποτέ. Εκείνος διευκόλυνε και πέτυχε τη δημιουργία ατομικών όπλων και μάλιστα της βόμβας υδρογόνου, επειδή άφησε τον Τέλερ να δουλέψει πάνω σε αυτό το πρότζεκτ. Συνεπώς, είναι αυτός που μπόρεσε να καθοδηγήσει με έναν τρόπο αποτελεσματικό τις δυνάμεις που είχε στη διάθεσή του. Αν σε κάποιο παράλληλο σύμπαν δεν υπήρχε ο Οπενχάιμερ, αλλά κάποιος άλλος στη θέση του, θα μπορούσαμε να έχουμε την ίδια εξέλιξη; Πολύ πιθανό. Αυτό το επιχείρημα, άλλωστε, χρησιμοποιείται για να μειωθεί η σημασία που είχε ο Οπενχάιμερ, ως άνθρωπος, στην Ιστορία. Η συγκεκριμένη απάντηση, επίσης, είναι σύμφωνη με το κόνσεπτ που θέλει την Ιστορία να δημιουργείται απλώς και μόνον από τις αλλαγές που συμβαίνουν σε μια κοινωνία και όχι από τα ξεχωριστά άτομα που την αποτελούν, κάτι που συνιστά ένα πολύ φιλοσοφικό ντιμπέιτ. Από ό,τι φαίνεται, μέσα σε περίπου δεκαπέντε λεπτά από όταν πληροφορήθηκε τη διάσπαση του ατόμου, υπέδειξε ότι θα μπορούσε να φτιαχτεί μια βόμβα με αλυσιδωτή αντίδραση. Νομίζω, βέβαια, ότι το ίδιο σκέφτηκαν πολλοί άλλοι επιστήμονες, κάτι σαν «ω, αυτό θα μπορούσε να γίνει βόμβα». Η ιστορία του επηρέασε κομβικά το πώς ζούμε τώρα και το πώς θα ζούμε για πάντα. Άλλαξε τελείως τον κόσμο, με έναν τρόπο που κανείς άλλος δεν τον έχει αλλάξει. Γίνεται λόγος για την εφεύρεση της τυπογραφίας και διάφορα άλλα, ενώ ο Οπενχάιμερ πρόσφερε στον κόσμο τη δυνατότητα να αυτοκαταστραφεί. Κανείς δεν το είχε κάνει αυτό ποτέ στο παρελθόν. Το απαισιόδοξο σενάριο θα ήταν αυτή η εφεύρεσή του να έφερνε το τέλος του κόσμου. Αλλά και αυτό να μη συνέβαινε, η πυρηνική βόμβα θα μπορούσε να σταματήσει για πάντα τους πολέμους, οπότε και πάλι αποτελεί τον πιο σημαντικό άνθρωπο στην Ιστορία. Από το 1945 και μετά, δεν είχαμε κανέναν παγκόσμιο πόλεμο, ως αποτέλεσμα της απειλής μιας αμοιβαία εξασφαλισμένης καταστροφής. Υπάρχουν λοιπόν δύο τρόποι για να δούμε τη συνεισφορά του, χωρίς να ξέρουμε ποιος από τους δύο είναι ο σωστός. Πολλά από όσα είπε για τη ρύθμιση των εξοπλισμών και τον τρόπο με τον οποίο θα εξελισσόταν το μέλλον αποδείχθηκαν απολύτως αληθινά. Πολλά από αυτά φαίνονταν, επίσης, απελπιστικά αφελή. Δεν έχει γραφτεί, όμως, ακόμη το τέλος αυτής της ιστορίας. Σε κάθε περίπτωση, πιστεύω πραγματικά ότι διέθετε μία από τις πιο ξεκάθαρα αμφίσημες προσωπικότητες στην Ιστορία. Ένα καίριο ερώτημα που με βασανίζει έχει να κάνει με το γιατί. Γιατί να γίνει ο Οπενχάιμερ τώρα; Θέλω να πω, η ιστορία του ήταν συνεχώς παρούσα όσο μεγάλωνα, όντας παιδί της πυρηνικής εποχής. Υπάρχουν ορισμένες ιστορίες που θέλεις να περιμένεις μέχρι να νιώσεις έτοιμος για να τις αφηγηθείς. Την ιστορία του Οπενχάιμερ την ήξερα κι εγώ από τότε που ήμουν παιδί, απ’ όταν μεγάλωνα στη σκιά που έριχναν τα πυρηνικά όπλα στο Ηνωμένο Βασίλειο των αρχών της δεκαετίας του ’80. Αποτελούσε ένα μεγάλο κομμάτι της ποπ κουλτούρας. Ήταν οι μέρες της εκστρατείας για τον πυρηνικό αφοπλισμό και των διαμαρτυριών στην αμερικανική βάση του Γκρίνχαμ Κόμον για τους πυρηνικούς πυραύλους Κρουζ. (Σ.τ.Μ.: Το 1983, η αμερικανική βάση του Γκρίνχαμ Κόμον, στην οποία είχαν εγκατασταθεί πύραυλοι Κρουζ, περικυκλώθηκε από περισσότερες από 50.000 Βρετανίδες, σε μία από τις μεγαλύτερες φιλειρηνικές κινητοποιήσεις στην Ιστορία του Η.Β.) Για μένα, αυτή η ιστορία αποτελούσε πάντα μία από εκείνες που δεν νομίζω ότι έχουν καταγραφεί στον κινηματογράφο με κάποιον ξεκάθαρο τρόπο. Και αυτό παρότι είναι μία από τις πιο σημαντικές και δραματικές ιστορίες που υπάρχουν. Αφού διάβασα, λοιπόν, το American Prometheus (το βραβευμένο με Πούλιτζερ βιβλίο των Κάι Μπερντ και Μάρτιν Σέργουιν, στο οποίο βασίζεται η ταινία και κυκλοφόρησε στα ελληνικά το 2008 ως Ο θρίαμβος και η τραγωδία του Ρόμπερτ Οπενχάιμερ, από τις εκδ. Τραυλός), ένα τόσο καλά τεκμηριωμένο και καλογραμμένο βιβλίο, απέκτησα την αυτοπεποίθηση που μου χρειαζόταν. Αυτό μπορεί να αποτελέσει τη βάση για μια ταινία ή ένα σενάριο. Επέστρεψα στο βιβλίο για να τσεκάρω τα γεγονότα της ταινίας και, προς έκπληξή μου, διάβασα ότι ο Τρούμαν είχε όντως αποκαλέσει τον Οπενχάιμερ «κλαψιάρη». Δεν φαίνεται πολύ «προεδρική» ως συμπεριφορά, σωστά; Λαμβάνοντας υπόψη την πρόσφατη Ιστορία, μου ακούγεται πολύ «προεδρική». Για μένα, αυτό είναι ένα κορυφαίο δραματικό σημείο καμπής στην ταινία, επειδή πολύ απλά καθιστά ξεκάθαρο το πόσο άσχημα είχε παραπλανηθεί ο Οπενχάιμερ. Ωραία το θέτετε. Υπάρχουν διαφορετικές μαρτυρίες για εκείνη τη συνάντηση, ενώ το συγκεκριμένο περιστατικό το θυμήθηκε ο Τρούμαν. Θεωρώ ότι είναι δίκαιο να παρουσιαστούν τα πράγματα μέσα από τη δική του ματιά, γιατί εκείνη τη στιγμή αναζητάμε μια τεράστια αλλαγή στην αντίληψη για την πραγματική κατάσταση του Οπενχάιμερ. Αυτοί οι δύο άντρες μπαίνουν στον ίδιο χώρο έχοντας εντελώς διαφορετικές προσδοκίες ως προς το τι είναι αυτή η συνάντηση. Και νομίζω ότι αυτή είναι μια στιγμή τεράστιας απογοήτευσης, ένα μεγάλο σημείο καμπής για τον Οπενχάιμερ, σε ό,τι αφορά τον τρόπο που προσέγγιζε την προσπάθειά του να αντιμετωπίσει τις συνέπειες αυτού στο οποίο είχε εμπλακεί. Μου είναι δύσκολο να μη σκεφτώ πως ο Οπενχάιμερ θα μπορούσε να κατηγορηθεί για το ότι παίρνει τον εαυτό του πολύ στα σοβαρά. Όλα αυτά τα σχόλια, όπως «οι φυσικοί γνώρισαν την αμαρτία» και «έγινα ο θάνατος»… Πιστεύετε ότι προσπαθούσε να έχει και την πίτα ολόκληρη και τον σκύλο χορτάτο, κάπως σαν «θέλουμε να κατασκευάσουμε αυτό το φανταστικό εργαλείο, αλλά μετά θέλουμε να μας εμποδίσουν από το να το χρησιμοποιήσουμε»; Είναι κάπως σαν έναν κατά συρροή δολοφόνο που λέει «πιάστε με πριν σκοτώσω ξανά». Ή σαν έναν επιστήμονα μιας τεχνολογικής εταιρείας που λέει «επιβάλλετέ μου ρυθμίσεις, παρακαλώ». Νομίζω ότι υπάρχει ένας πολύ υψηλός βαθμός αυτοσυνειδησίας, αυτογνωσίας, ιδιαίτερα ως προς τον τρόπο με τον οποίο παρουσιάζει τον εαυτό του στον κόσμο. Και νομίζω ότι είχε απίστευτα στρατηγικό μυαλό. Θα μπορούσε να κατηγορηθεί για αφέλεια, όμως τα λάθη που έκανε ήταν το είδος των λαθών που μόνον οι άνθρωποι με την πιο λαμπρή στρατηγική σκέψη θα μπορούσαν να διαπράξουν. Και αυτό επειδή νομίζουν ότι είναι εξυπνότεροι από όλους τους άλλους. Δεν αντιλαμβάνονται τι συμβαίνει γύρω τους στην αληθινή του διάσταση. Η ταινία προσπαθεί να αγκαλιάσει την εμβληματική φύση τού ποιος ήταν στην πραγματικότητα ο Οπενχάιμερ, αλλά και να κατανοήσει ότι αυτή η φύση ήταν δημιούργημα του ίδιου και της συνείδησής του. Ο κόσμος τώρα είναι γεμάτος με βόμβες υδρογόνου σε υποβρύχια, πυραύλους και βομβαρδιστικά, απέχουμε μόλις 45 λεπτά από την έλευση του Αρμαγεδδώνα. Εδώ είναι που έχεις διαφορετικές σφαίρες επιρροής και διαφορετικούς επιστήμονες, οι οποίοι ασχολούνται με διαφορετικές πτυχές της ατομικής ενέργειας. Αυτό που βλέπει κάποιος στις αρχές της δεκαετίας του 1950 είναι τον Οπενχάιμερ να προσπαθεί να ευθυγραμμιστεί με τον στρατό, τον οποίο θεωρούσε κάτι σαν αντίπαλο δέος της αεροπορίας. Το πρόγραμμα της πολεμικής αεροπορίας αφορούσε βόμβες υδρογόνου ικανές να προκαλέσουν γενοκτονίες, ενώ ο Οπενχάιμερ σκέφτηκε μια νέα στρατηγική προσέγγιση, να φέρει τη σύγκρουση πίσω στο πεδίο της μάχης. Ελίχθηκε και έβαλε τον στρατό απέναντι στην αεροπορία. Το μάθημα που παίρνουμε, και νομίζω ότι έχει πολύ ενδιαφέρον, είναι πως ο Οπενχάιμερ είχε εξαιρετικά στρατηγική σκέψη, αλλά παρ’ όλα αυτά κατατροπώθηκε και φάνηκε αφελής. Νομίζω ότι η φιλοδοξία του Οπενχάιμερ υπερέβαινε τη νοημοσύνη του, παρόλο που διέθετε ένα από τα πιο λαμπερά μυαλά. Δεν ήταν ο καλύτερος μαθηματικός. Δεν ήταν ο κορυφαίος κβαντικός φυσικός. Ήταν ανάμεσα στους κορυφαίους, αλλά δεν ήταν, πραγματικά, ο κορυφαίος. Δεν είχε κερδίσει βραβείο Νομπέλ, όπως πολλοί σύγχρονοί του. Φιλοδοξούσε, όμως, να είναι ο καλύτερος, ο πιο διάσημος. Νομίζω ότι αυτή η φιλοδοξία του συνδυαζόταν με τη γνώση του για τους επιστήμονες, τους ήξερε όλους. Ως άνθρωπος, ήταν πολύ γοητευτικός. Ταίριαξε με τον υποστράτηγο Λέσλι Γκρόουβς, τον επικεφαλής μηχανικό του Προγράμματος Μανχάταν, ο οποίος δεν φαινόταν να συμπαθεί καν τους επιστήμονες. Κανείς δεν πίστευε πως ο Οπενχάιμερ ήταν ο κατάλληλος άνθρωπος για να διευθύνει το Λος Άλαμος, εκτός από τον Γκρόουβς, κάτι που είναι καταπληκτικό. Πώς τα κατάφερε; Είχα την ευκαιρία να βάλω τον Κιπ Θορν (τον φυσικό του Τεχνολογικού Ινστιτούτου της Καλιφόρνιας και νομπελίστα, που ήταν εκτελεστικός παραγωγός στην ταινία του Νόλαν Interstellar) να μιλήσει στο τηλέφωνο με τον Κίλιαν. Όταν ο Κιπ ήταν στο Πανεπιστήμιο Πρίνστον, μπορούσε να παρακολουθεί σεμινάρια στο Ινστιτούτο Προηγμένων Μελετών, το οποίο διηύθυνε ο Οπενχάιμερ. Όπως μας μετέφερε ο Κιπ, ο Οπενχάιμερ επέτρεπε να γίνει ένα είδος ομαδικής συζήτησης και στη συνέχεια παρενέβαινε την κατάλληλη στιγμή, για να συνοψίσει όσα είχαν λεχθεί. Όπως φαίνεται, ήταν πολύ γρήγορος σε αυτό. Μπορούσε να συνοψίσει κάτι πολύ εκτενές και πολύπλοκο το οποίο είχε πει ένας συνάδελφός του και στη συνέχεια να στρέψει τη συζήτηση στο επόμενο στάδιο. Αυτό το χαρακτηριστικό του, ως «ενορχηστρωτή», ήταν απαραίτητο για την επιτυχία ενός τόσο μεγάλου πρότζεκτ. Είναι κάπως σαν αυτό που κάνει ένας σκηνοθέτης του κινηματογράφου; Συγκεντρώσατε έναν τεράστιο αριθμό κορυφαίων ηθοποιών σε αυτή την ταινία. Οι ηθοποιοί έρχονταν και συζητούσαμε έχοντας κάνει την έρευνά τους για το πώς ήταν στην πραγματική ζωή ο χαρακτήρας που ερμήνευαν. Είχαν τόνους δουλειάς να κάνουν. (Γέλια) Λόγω της ύπαρξης του American Prometheus, είχαν μια μεγάλη πηγή για να αντλήσουν υλικό. Στη συνέχεια, έκαναν τη δική τους έρευνα και έψαχναν να βρουν τι σημαίνει ο κάθε χαρακτήρας γι’ αυτούς, κάτι που δεν είχα την ευκαιρία να κάνω ποτέ πριν. Έτσι, για παράδειγμα, στη σκηνή που λαμβάνει χώρα σε μια αίθουσα με όλους τους επιστήμονες, μπορούσαμε να αυτοσχεδιάσουμε στη συζήτηση. Το σενάριο υπήρχε, αλλά οι ηθοποιοί μπορούσαν να μπουν σε αυτό με όχημα το πάθος και τις γνώσεις που απέκτησαν μέσα από την προσωπική τους μελέτη. Σας εξέπληξαν καθόλου πράγματα στον τρόπο με τον οποίο οι ηθοποιοί ερμήνευσαν τους ρόλους τους; Ήταν μια συνεχής διαδικασία εκπλήξεων. Μερικές φορές λάμβαναν χώρα πραγματικά αναζωογονητικές συζητήσεις ως προς το τι πραγματικά συμβαίνει, επειδή η ταινία αφηγείται μια ιστορία όπου η συμπεριφορά των ανθρώπων, πολιτική ή προσωπική, είναι γεμάτη με γρίφους και ασάφειες. Για παράδειγμα, υπάρχει μια σκηνή που προέκυψε επειδή ο Τζέιμς Ρεμάρ, ο οποίος υποδύεται τον Χένρι Λ. Στίμσον, τον υπουργό Πολέμου του Τρούμαν, μου μιλούσε συνέχεια για το ότι είχε μάθει πως ο Στίμσον και η σύζυγός του είχαν περάσει τον μήνα του μέλιτός τους στο Κιότο. Αυτό το γεγονός αποτέλεσε έναν από τους λόγους που ο Στίμσον αφαίρεσε το Κιότο από τη λίστα των προς βομβαρδισμό πόλεων. Αρχικά τον είχα βάλει να διαγράφει την πόλη από τη λίστα λόγω της πολιτιστικής της σημασίας. Στη συνέχεια, όμως, του είπα «πρόσθεσέ την αυτή την πληροφορία». Είναι μια φανταστικά συναρπαστική στιγμή, όπου κανείς δεν ξέρει πώς να αντιδράσει. Πώς τα καταφέρατε στα γυρίσματα με ένα τόσο μεγάλο καστ και με τόσο πολλές τοποθεσίες γυρισμάτων; Κάθε φορά που μπλέκεις με μυριάδες τοποθεσίες, με πολλούς διαφορετικούς ηθοποιούς, πάντα η φάση μοιάζει με παζλ. Προσωπικά, επέμεινα να προγραμματίσω τα πάντα με άξονα το κούρεμα του Κίλιαν. (Γέλια) Και αυτό διότι έχω αλλεργία στις περούκες που βλέπουμε στις ταινίες. Πραγματικά, δεν ήθελα να έχει η ταινία τίποτα το τεχνητό όσον αφορά τον τρόπο με τον οποίο οι χαρακτήρες της παρουσιάζουν τον εαυτό τους. Μία από τις στιγμές-κλειδιά που πραγματικά με έκαναν και κόλλησα στην ιστορία, στην οποία αναφέρθηκα στην ταινία μου Tenet, ήταν ότι οι επιστήμονες, όταν έκαναν τους υπολογισμούς τους, δεν μπορούσαν να αποκλείσουν εντελώς την πιθανότητα να προκληθεί φωτιά και να καταστρέψουν τον κόσμο. Προχώρησαν ωστόσο και πάτησαν το κουμπί. Αυτό που ήθελα να αποτυπώσω ήταν το πώς θα αισθανόταν κάποιος αν μπορούσε να είναι σε εκείνο το δωμάτιο, μαζί τους. Πώς θα το βίωνε; Τι θα ένιωθε γι’ αυτό; Μπορεί κανείς να του δώσει μικρότερη σημασία και να πει ότι θεωρούσαν μικρή την πιθανότητα. Έχοντας, όμως, πραγματοποιήσει κι εγώ πολλές γιγαντιαίες εκρήξεις σε κινηματογραφικά πλατό, όπου η ασφάλεια είναι το απολύτως πιο σημαντικό πράγμα, γνωρίζω από πρώτο χέρι ότι η ένταση γύρω από αυτές τις αναφλέξεις είναι απίστευτη. Είναι πολύ δύσκολο ακόμη και για τους τύπους που κάνουν τα ειδικά εφέ να μας πουν με ακρίβεια πώς ακριβώς θα ακούγεται, πώς ακριβώς θα δείχνει κάθε έκρηξη. Καθώς πλησιάζει η αντίστροφη μέτρηση, η ατμόσφαιρα γίνεται απίστευτα τεταμένη. Ανάγοντας, λοιπόν, αυτή την ένταση στο επίπεδο του Προγράμματος Μανχάταν, της δοκιμής Τρίνιτι, δεν μπορώ καν να φανταστώ τι επικρατούσε. Με ενθουσίασε, όμως, το να προσπαθήσω να δώσω στους θεατές μια αίσθηση αυτής της στιγμής, να νιώσουν σαν να βρίσκονται σε αυτόν τον χώρο. Στην περίπτωση της ιστορίας που αφηγείται η ταινία, λειτούργησαν τα πράγματα και ο κόσμος επέζησε. Ποιος έκανε τον υπολογισμό; Ο Τέλερ. Ένα από τα λίγα πράγματα που έχω αλλάξει στην ταινία, σε σχέση με την πραγματική ιστορία, είναι ότι έβαλα τον Οπενχάιμερ να πηγαίνει να συμβουλευτεί για τον υπολογισμό τον Αϊνστάιν αντί για τον Άρθουρ Κόμπτον, ο οποίος διηύθυνε ένα παράρτημα του Προγράμματος Μανχάταν στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου. Τον Αϊνστάιν τον γνωρίζει το κοινό. Αλλά τον υπολογισμό τον έκανε ο Τέλερ. Και, ξέρετε, νομίζω ότι ήταν σχεδόν με έναν διαστροφικό τρόπο υπερήφανος. Έτσι φαίνεται μέσα από το ύφος των συζητήσεων που έχουμε στη διάθεσή μας. Είναι κάτι το τρομακτικό. Ο Οπενχάιμερ παρουσιάζεται στην ταινία σαν ένα τρομερά βασανισμένο άτομο, σαν σπίθες να ανάβουν συνεχώς μέσα στο κεφάλι του. Η ταινία αποτελεί τη δική μου ερμηνεία πάνω στη ζωή του. Ήθελα αυτή η ερμηνεία να είναι δυνατή, να είναι πολύ προσωπική. Δεν ήθελα να κάνω ένα ντοκιμαντέρ. Όσον αφορά τη συμμόρφωση με τα ιστορικά δεδομένα, νομίζω ότι είναι πολύ πιο ακριβής από ό,τι φαντάζεται ο κόσμος. Πολλά από τα πράγματα που ενδεχομένως φαντάζουν ως προϊόντα επινόησης έχουν όντως συμβεί. Μια σύντομη ερώτηση σχετικά με το πλάνο που δείχνει τη δοκιμή Τρίνιτι, όταν ο Οπενχάιμερ και ο Γκρόουβς, μαζί με τους φυσικούς και τους μηχανικούς, πυροδοτούν την πρώτη πυρηνική βόμβα. Πώς το γυρίσατε; Χρησιμοποιήσατε καθόλου πλάνα από την πραγματική δοκιμή; Ο τρόπος με τον οποίο προσεγγίσαμε τη δοκιμή Τρίνιτι βασίστηκε στην αποφυγή της αισθητικής των γραφικών που παράγονται μέσω υπολογιστή, επειδή νομίζω ότι αυτά τα γραφικά είναι εγγενώς λίγο ασφαλή, λίγο αδιάφορα. Οπότε προκάλεσα το συνεργείο που ασχολείται με τα εφέ να βρει αναλογικές εικόνες από τον πραγματικό κόσμο που θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε για να πετύχουμε το αποτέλεσμα που θέλαμε, γνωρίζοντας ότι η δοκιμή Τρίνιτι έπρεπε να αποτελέσει την πιο εντυπωσιακή σκηνή της ταινίας. Μερικά από τα πράγματα που σκέφτηκαν ήταν εξαιρετικά μικρά και μικροσκοπικά, που εμφανίζονται ως μεγαλύτερα. Κάποια άλλα ήταν απολύτως τεράστια και απαιτούσαν όλων των ειδών τα περίπλοκα πρωτόκολλα ασφαλείας, καθώς οι ηθοποιοί συμμετείχαν σε μια «μικρογραφία» του περιβάλλοντος που επικρατούσε εκεί έξω, στην έρημο, τη νύχτα, όσο όλοι αυτοί οι άνθρωποι περίμεναν την πυροδότηση αυτής της συσκευής. Μου είναι δύσκολο να πιστέψω ότι σκαρφιστήκατε την ταινία στο τόσο σύντομο χρονικό διάστημα που μεσολάβησε από το Tenet. Ολοκλήρωσα τη συγγραφή του σεναρίου μέσα σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα απ’ όταν την ξεκίνησα, αλλά είχα ήδη δουλεμένα πολλά πράγματα. Πριν από πολλά χρόνια, είχα γράψει ένα σενάριο για τη ζωή του Χάουαρντ Χιουζ, το οποίο δεν γυρίστηκε ποτέ σε ταινία, επειδή το έγραψα την ίδια περίοδο που ο Σκορσέζε γύριζε τη δική του ταινία γι’ αυτόν. (Γέλια) Αλλά δούλεψα μέχρι τέλους το σενάριο για τη δική μου ικανοποίηση, κάτι που μου έμαθε πολλά πράγματα για το πώς να συγκεντρώνω την ουσία από την ιστορία της ζωής ενός ανθρώπου και πώς να τη βλέπω υπό ένα θεματικό πρίσμα, έτσι ώστε η ταινία να είναι κάτι περισσότερο από το άθροισμα των μερών της. Οπότε, κατά κάποιον τρόπο, ναι, το σενάριο μου πήρε μερικούς μήνες μόνο να το γράψω, αλλά στην πραγματικότητα είναι το αποτέλεσμα είκοσι χρόνων σκέψης. Πάντα με ρωτάνε: Ξέρεις τι θα κάνεις μετά; Και η απάντηση είναι πάντα η ίδια. Κάνω ένα πράγμα τη φορά, στο οποίο αφοσιώνομαι με όλο μου το είναι. Παρ’ όλα αυτά, για μένα, η ταινία δεν τελειώνει εκεί. Η ταινία ολοκληρώνεται αφού τη δει το κοινό, όπως μου αρέσει να λέω. Όταν, λοιπόν, η ταινία βγαίνει στις κινηματογραφικές αίθουσες, τότε είναι που ολοκληρώνεται και γίνεται ό,τι είναι να γίνει στον χώρο της κουλτούρας. Και αυτό που γίνεται έχει συνήθως βαθύ αντίκτυπο στο πού θα πάω στη συνέχεια. Θα ήταν πολύ πιο λογικό να δουλεύω τρία πράγματα ταυτόχρονα και να έχω το επόμενο πλάνο μου προγραμματισμένο. Πολλοί κινηματογραφιστές το κάνουν αυτό. Απλώς εγώ δεν ήμουν ποτέ καλός σε κάτι τέτοιο. ■ ΙΝFO → Η ταινία Οπενχάιμερ, σε σκηνοθεσία Κρίστοφερ Νόλαν, με τους Κίλιαν Μέρφι, Έμιλι Μπλαντ, Ματ Ντέιμον, Ρόμπερτ Ντάουνι Τζούνιορ, Φλόρενς Πιου, Τζος Χάρτνετ, Κέισι Άφλεκ, Ράμι Μάλεκ, Μπένι Σαφντί, Μάικλ Αγκαράνο και Κένεθ Μπράνα, βγαίνει στις αίθουσες στις 24 Αυγούστου, σε διανομή της Tanweer. ☛ 7 trivia του Οπενχάιμερ που μας γοήτευσαν Tα γυρίσματά του, τα παραλειπόμενα και ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες που παίζουν ρόλο στην αφήγηση, αλλά δεν γίνονται άμεσα αντιληπτές. → Η ταινία είναι η μεγαλύτερη σε διάρκεια που έχει γυρίσει ο Κρίστοφερ Νόλαν (180 λεπτά). Το μήκος της μπομπίνας 70 χιλιοστών της ταινίας είναι σχεδόν 18 χιλιόμετρα και το βάρος της φτάνει τα 272 κιλά. → Σε μια σκηνή ο Οπενχάιμερ λέει πως θα γνωρίζουν εάν η βόμβα θα έχει επιτυχία σε 1 ώρα και 58 λεπτά. Η σκηνή της έκρηξης γίνεται 1 ώρα και 58 λεπτά μετά την έναρξη του φιλμ. → Γυρίσματα έγιναν στην καμπίνα που χρησιμοποιούσε ο πραγματικός Οπενχάιμερ στο Νέο Μεξικό. Η όψη της αποκαταστάθηκε ειδικά για την ταινία. → Ο Νόλαν άκουσε για πρώτη φορά το όνομα του Οπενχάιμερ στους στίχους του τραγουδιού Russians του Στινγκ. → Στις κουρτίνες της κουζίνας του Οπενχάιμερ που φαίνονται στην ταινία μπορεί να διακρίνει κανείς φύλλα γκίνγκο μπιλόμπα, ως συμβολική αναφορά στα δέντρα γκίνγκο μπιλόμπα που επιβίωσαν από τους βομβαρδισμούς της Χιροσίμα. → Στην πρώτη σκηνή που βλέπουμε τον Αϊνστάιν στο φιλμ, πετάει μια πέτρα. Το επώνυμό του στα γερμανικά σημαίνει, κυριολεκτικά, «μία πέτρα» (ein stein). → Στη μουσική επένδυση της ταινίας δεν ακούγονται καθόλου ντραμς. Τόσο ο Νόλαν όσο και ο συνθέτης Λούντβιχ Γκόρανσον δεν ήθελαν να ακούγεται στο φιλμ ένα μουσικό όργανο τόσο πολύ συνδεδεμένο με τον στρατό, που δεν θα ταίριαζε στον χαρακτήρα του Οπενχάιμερ. Dennis Overbye / © 2023 The New York Times Company. Απόδοση: Παναγιώτης Κούστας – https://www.kathimerini.gr/k/k-magazine/562576834/o-kristofer-nolan-milaei-gia-ton-diko-toy-openchaimer/ Ο πλανήτης μας ειναι το λίκνο της ανθρωπότητας.Αλλα κανείς δεν περνάει ολη του τη ζωή στο λίκνο. Κονσταντίν Εντουάρντοβιτς Τσιολκόφσκι.
Δροσος Γεωργιος Δημοσιεύτηκε Αύγουστος 26, 2023 Συγγραφέας Δημοσιεύτηκε Αύγουστος 26, 2023 «Οπενχάιμερ»: Ο Κρίστοφερ Νόλαν μάς κάνει να φοβηθούμε ξανά το πυρηνικό ολοκαύτωμα. Η δυσοίωνη ταινία του Κρίστοφερ Νόλαν για τη ζωή του δημιουργού της ατομικής βόμβας, εκτός από θεαματικές εικόνες και χειροπιαστή ένταση, προσφέρει μια εύγλωττη προειδοποίηση για το μέλλον της ανθρωπότητας. Για όσους γεννήθηκαν τη δεκαετία του ’90 και ύστερα, ο φόβος μήπως ο κόσμος μπορεί να καταστραφεί εξαιτίας ενός καταστροφικού πυρηνικού πολέμου μάλλον δεν ήταν στο νούμερο ένα της λίστας τους. Όσοι ανήκουμε σε αυτήν τη γενιά γνωρίσαμε τι σημαίνει πυρηνικός όλεθρος στα μαθήματα Ιστορίας, τα ντοκιμαντέρ για τη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι, τις ιστορίες για το ραδιενεργό νέφος του Τσερνόμπιλ που πέρασε πάνω από την Ελλάδα και τα «Κιμ, πάτα το κουμπί» memes που ακόμη και σήμερα ξεφυτρώνουν στο ίντερνετ. Ωστόσο, για όσους μεγάλωσαν στα 60s και έπειτα (ναι, οι μπούμερ) το ενδεχόμενο ενός πυρηνικού πολέμου δεν άνηκε καθόλου στην επιστημονική φαντασία. Ιδιαίτερα στις ΗΠΑ, όπου οι ασκήσεις ετοιμότητας σε περίπτωση ραδιενεργής επίθεσης ήταν κομμάτι της σχολικής εκπαίδευσης ή, ακόμη, και στην Αγγλία, όπου τη δεκαετία του ’80 το κίνημα ενάντια στους πυρηνικούς εξοπλισμούς γνώρισε ευρεία αποδοχή. Ο Κρίστοφερ Νόλαν ανήκει σε αυτές τις γενιές, έχοντας μεγαλώσει στη Γηραιά Αλβιόνα και πιστεύοντας ακράδαντα, στα 13 του, πως εκείνος και οι φίλοι του θα πεθάνουν σε πυρηνικό ολοκαύτωμα, όπως έχει δηλώσει χαρακτηριστικά σε συνέντευξή του. Κάπως έτσι ίσως εξηγείται το πώς έφτασε να γυρίζει σήμερα το «Οπενχάιμερ», ένα, όπως πάντα, μεγαλόπνοο πρότζεκτ που είχε καιρό στο μυαλό του, το οποίο χωρίς να χρειαστεί να απεικονίσει μια πυρηνική καταστροφή και επιλέγοντας να εστιάσει στον δημιουργό της ατομικής βόμβας Τζ. Ρόμπερτ Οπενχάιμερ, αποδεικνύεται η πιο εύγλωττη προειδοποίηση για τον θανάσιμο κίνδυνο που διατρέχει η ανθρωπότητα από τον πυρηνικό οπλισμό. Η σινε-καταγωγή του «Οπενχάιμερ» Φυσικά ο Νόλαν δεν είναι ο πρώτος που τον ανησυχεί βαθιά η πιθανότητα κάποιος από τους ισχυρούς άνδρες του πλανήτη να «φλιπάρει» και να πατήσει το κουμπί που θα εξαλείψει τον πολιτισμό. Ο κινηματογράφος δεν άργησε καθόλου να ψηλαφήσει αυτό το συλλογικό άγχος, δίνοντας έμφαση σε μια εικονογραφία που δεν θα άφηνε περιθώρια για το μέγεθος μιας τέτοιας καταστροφής. Ήδη το 1947 ο σκηνοθέτης Νόρμαν Τάουρογκ είχε γυρίσει το… δικό του «Οπενχάιμερ», ανατρέχοντας στα όσα οδήγησαν στη δημιουργία της ατομικής βόμβας στο «The Beginning or the End». Όπως προδίδει ο τίτλος, ο Τάουρογκ προβληματίζεται με αντίστοιχο τρόπο με τον Νόλαν σχετικά με το αν η κατασκευή του υπερόπλου οδηγεί τελικά σε ένα νέο κεφάλαιο Ιστορίας ή στο οριστικό φινάλε της. Το πυρηνικό ολοκαύτωμα από απόσταση παρακολουθούν, λίγα χρόνια αργότερα, οι Γκρέγκορι Πεκ, Άβα Γκάρντνερ, Φρεντ Αστέρ και Άντονι Πέρκινς στο ψυχογράφημα του σπουδαίου Στάνλεϊ Κρέιμερ με τίτλο «On the Beach» (1959). Το πρωτοκλασάτο cast περνά τις μέρες του στην Αυστραλία, περιμένοντας από στιγμή στιγμή να φτάσει και σε εκείνους η ραδιενεργή κόλαση που θα τους αφανίσει. Αγωνιώδες, δεν λέμε, όχι όμως όσο το διαπεραστικό «The War Game» (1965) του εμβληματικού Πίτερ Γουότκινς. Το βραβευμένο με Όσκαρ (ψευδο)ντοκιμαντέρ καταγράφει το πώς θα μπορούσε να εξελιχθεί μια υποθετική πυρηνική επίθεση στην Αγγλία, υιοθετώντας έναν ρεαλισμό που κόβει την ανάσα. Μια αισθητική που περίπου είκοσι χρόνια αργότερα θα ξεπερνούσε ο συμπατριώτης του Μικ Τζάκσον με το «Threads». Βεβαίως, δεν ξεχνάμε πως τις δεκαετίες του ’50 και του ’60 η ραδιενεργή Αποκάλυψη βρισκόταν στο φόντο μιας σειράς από sci-fi («Them!» – 1954, «The Day the Earth Stood Still» – 1951), φτάνοντας μέχρι τα φιλμ νουάρ («Kiss Me Deadly», 1955) και την κωμωδία, με χαρακτηριστικό παράδειγμα το αριστουργηματικό «S.O.S. Πεντάγωνο Καλεί Μόσχα» (1964) του Στάνλεϊ Κιούμπρικ. Ο τρόμος επιστρέφει Τις τελευταίες δεκαετίες η Αποκάλυψη, που «προτιμούσε» να καταναλώνει η ποπ κουλτούρα, είχε αλλάξει περιεχόμενο (πτώση μετεωρίτη, ακραία οικολογικά φαινόμενα κοκ), στην πραγματικότητα ωστόσο η πυρηνική απειλή κάθε άλλο παρά είχε κοπάσει. Γεγονός που επέστρεψε τραγικά στην καθημερινότητα εξαιτίας του πολέμου στην Ουκρανία, ο οποίος αφύπνισε καλά κρυμμένους φόβους ανά την υφήλιο. Υπό αυτό το πρίσμα, η θέαση του «Οπενχάιμερ» συνοδεύεται από μια ανατριχιαστική αίσθηση του επίκαιρου, με το φιλμ να πιάνει τον δυσοίωνο παλμό της εποχής θέλοντας να επιδράσει σαν μια αγωνιώδη προειδοποίηση. Μάλιστα, ορισμένοι κριτικοί δεν δίστασαν να το παρομοιάσουν με horror. Υπερβολή αν μη τι άλλο, όσο και αν το νολανικό σασπένς διαπερνά τη μεγάλη οθόνη, ενδεικτικό όμως της επίδρασης που καταφέρνει το έργο. Η αλήθεια στον παραπάνω ισχυρισμό έγκειται στο ότι ο φόβος είναι το συναίσθημα που τροφοδοτείται περισσότερο απ’ όλα στο «Οπενχάιμερ».«Πολλοί άνθρωποι ίσως αγνοούν πως όταν έπεσε η ατομική βόμβα το 1945, δεν αποτέλεσε απλώς ένα αποτρόπαιο συμβάν. Ήταν επίσης η στιγμή στην οποία έγινε κατανοητό ότι οι άνθρωποι ήταν πλέον ικανοί να εξολοθρεύσουν την ανθρωπότητα», δηλώνει σχετικά ο Νόλαν. Πρόκειται για το επιχείρημα που ακούγεται να υιοθετεί και ο κινηματογραφικός Οπενχάιμερ –παρεμπιπτόντως, αποστομωτικός στον ρόλο ο Κίλιαν Μέρφι– ο οποίος υπερασπίζεται τη ρίψη των ατομικών βομβών, ελπίζοντας πως έτσι θα πάψει κάθε μελλοντικός πόλεμος. Μάλλον αφελής ο κατά τ’ άλλα ιδιοφυής επιστήμονας, διότι παρέβλεψε ένα σταθερό ελάττωμα της ανθρώπινης φύσης. Εκείνο που θέλει το άτομο να καταναλώνει λαίμαργα κάθε νέα τεχνολογική εφεύρεση (δείτε, για παράδειγμα, τι συμβαίνει με την τεχνητή νοημοσύνη), ενώ ξεπερνά γρήγορα τους όποιους δισταγμούς του. Εξάλλου, είναι κάτι που αναγνωρίζει ο ίδιος ο Νόλαν: «Είναι εντυπωσιακό πως όλοι αυτοί οι άνθρωποι έκατσαν, έκαναν υπολογισμούς, διαπίστωσαν πως υπάρχει μια μικρή πιθανότητα να ανατιναχθεί ο κόσμος, αλλά, παρ’ όλα αυτά, επέλεξαν να συνεχίσουν. Στην ανθρώπινη ιστορία έχουν υπάρξει φορές που το ξέσπασμα πυρηνικού πολέμου ήταν τόσο κοντά ώστε ήταν αδύνατο για τον οποιονδήποτε να το αγνοήσει. Αλλά κανένας τρόμος δεν μπορεί να κρατήσει για πολύ, σύντομα βρίσκουμε κάτι άλλο να μας ανησυχήσει. Έχουμε μια πολύπλοκη σχέση με τον φόβο». Ο μαζοχιστικός νιχιλισμός που περιγράφει ο Νόλαν είναι στην ουσία αυτό που έχει χαρακτηρίσει ο διορατικός διανοητής Μαρκ Φίσερ ως καπιταλιστικό ρεαλισμό. Μια ατομικιστική συμπεριφορά δηλαδή που μετουσιώνεται στο να συνεχίσουμε να κάνουμε όσα μας ικανοποιούν, επιλέγοντας να αγνοούμε τους μελλοντικούς κινδύνους.Πάντως, το «πυρηνικό άγχος» δεν αφορά αποκλειστικά την περίπτωση «Οπενχάιμερ». Αυτό το καλοκαίρι και άλλα αμερικανικά μπλοκμπάστερ έχουν με τον ένα ή τον άλλον τρόπο υπαινιχθεί την απειλή της μεγάλης βόμβας – όχι ατομικής, αλλά υδρογόνου πλέον. Ο πράκτορας Ίθαν Χαντ (Τομ Κρουζ) καλείται να σώσει το Άμπου Ντάμπι από επικείμενη ραδιενεργή επίθεση στην πρόσφατη «Επικίνδυνη Αποστολή: Θανάσιμη Εκδίκηση – Μέρος Πρώτο» (Κρίστοφερ ΜακΚουόρι), τη στιγμή που ακόμη και ο αθεράπευτα ρομαντικός Γουές Άντερσον στο «Asteroid City» απεικονίζει κωμικά στην έρημο μια δοκιμή α λα Τρίνιτι Τεστ. Η Αποκάλυψη πουλάει Προς το παρόν βέβαια το διάστημα που το «Οπενχάιμερ» παίζεται στους κινηματογράφους του εξωτερικού εκείνο που πρωτίστως έχει καταφέρει δεν είναι η αντιπυρηνική διαμαρτυρία αλλά η δημιουργία… επιχειρηματικών ευκαιριών. Σήμερα, το σημείο του Λος Άλαμος, όπου έγιναν οι εντατικές δοκιμές της ατομικής βόμβας τη δεκαετία του ’40, αποτελεί κομμάτι του εθνικού δρυμού Γουάιτ Σάιντς στο Νέο Μεξικό. Σημαντική μερίδα της περιοχής εξακολουθεί να χρησιμοποιείται για στρατιωτικούς σκοπούς, έτσι είναι προσβάσιμο στο κοινό μονάχα δύο φορές τον χρόνο. Όπως σημειώνει σχετικό ρεπορτάζ του Atlantic, εξαιτίας της τεράστιας δημοφιλίας του «Οπενχάιμερ», που έχει συγκεντρώσει πάνω από 241 εκατ. δολάρια στο αμερικανικό box office, το υπουργείο Άμυνας αναγκάστηκε να προβεί σε προειδοποιήσεις σχετικά με την προσέλευση. Συγκεκριμένα, εν αναμονή του Οκτωβρίου, όταν πρόκειται να ανοίξει ξανά το πεδίο δοκιμών, ο αμερικανικός στρατός έχει διαμηνύσει πως πρόκειται να επιτρέψει μόνο 5.000 επισκέπτες τη μέρα(!) κι όποιος προλάβει πρόλαβε. Σαν να είναι το σημείο του Τρίνιτι Τεστ λούνα παρκ… Μπορεί να μην ξέρουμε τι θα έλεγε για όλα αυτά ο Οπενχάιμερ σήμερα, το σίγουρο πάντως είναι ότι πλέον γνωρίζουμε καλύτερα από ποτέ άλλοτε πως τα πυρηνικά όπλα είναι ένας υπαρκτός κίνδυνος, ο οποίος καλό θα ήταν να μείνει στη μεγάλη οθόνη – και μόνο. ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΑΝΤΕΑ-ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ – https://www.athinorama.gr/cinema/3019927/openxaimer-o-kristofer-nolan-mas-kanei-na-fobithoume-xana-to-puriniko-olokautoma/ Ο πλανήτης μας ειναι το λίκνο της ανθρωπότητας.Αλλα κανείς δεν περνάει ολη του τη ζωή στο λίκνο. Κονσταντίν Εντουάρντοβιτς Τσιολκόφσκι.
Δροσος Γεωργιος Δημοσιεύτηκε Σεπτέμβριος 24, 2023 Συγγραφέας Δημοσιεύτηκε Σεπτέμβριος 24, 2023 (επεξεργάστηκε) Θα χρειαζόμασταν και σήμερα έναν Οπενχάιμερ. Οι προειδοποιήσεις του, που αγνοήθηκαν, και οι πτυχές της Ιστορίας που δεν χώρεσαν στο σενάριο της ταινίας του Νόλαν O Ρόμπερτ Οπενχάιμερ ακολουθούμενος από την κόρη του, Τόνι, και τη σύζυγό του, Κίτι, τον Μάιο του 1958 στην Ακρόπολη. Φωτ. A.P. Ο Κάι Μπερντ δηλώνει έκπληκτος από την απήχηση του «Οπενχάιμερ», του επικού τρίωρου biopic του Κρίστοφερ Νόλαν για τον επιστήμονα που ηγήθηκε της επιτυχημένης προσπάθειας ανάπτυξης της πρώτης ατομικής βόμβας. Δεν πρόκειται για το τυπικό, ευκολοχώνευτο θερινό μπλοκμπάστερ. Έχει κάποιες (μεγάλες) εκρήξεις και μερικά ερωτικά τερτίπια, αλλά κυρίως ασχολείται με την κβαντική φυσική, τα ηθικά διλήμματα του πολέμου και τα δυσδιάκριτα όρια μεταξύ επιστήμης και πολιτικής. Παρ’ ολ’ αυτά, τα έσοδά της παγκοσμίως στις αρχές της περασμένης εβδομάδας είχαν φτάσει τα 777 εκατ. δολάρια – η τέταρτη καλύτερη επίδοση της χρονιάς.Η ταινία βασίστηκε στο βιβλίο του Μπερντ και του Μάρτιν Σέργουιν, με τίτλο «Αmerican Prometheus: The Triumph and Tragedy of J. Robert Oppenheimer». Το πρωτότυπο εκδόθηκε το 2005 και βραβεύθηκε με το Πούλιτζερ (η ελληνική μετάφραση κυκλοφόρησε το 2008 από τις εκδόσεις Τραυλός).«Το βιβλίο είναι 700 σελίδες, είναι περίπλοκο, έχει πολλή Ιστορία, πολλά λεπτά σημεία», λέει στην «Κ» ο Μπερντ, μιλώντας μέσω Zoom από τη Νέα Υόρκη. «Αλλά ο Νόλαν έχει καταφέρει να αποτυπώσει την ουσία του στην ταινία. Είναι ένα απίθανο επίτευγμα. Μόνο αυτός ο σκηνοθέτης θα μπορούσε να γράψει ένα σενάριο τόσο σύνθετο, μακρύ, αλλά που να λειτουργεί – τόσο δραματικά όσο και κινηματογραφικά».Όπως εξιστορεί, ο Νόλαν διάβασε το βιβλίο την άνοιξη του 2021 και έγραψε μόνος του το σενάριο το καλοκαίρι της ίδιας χρονιάς. «Τον Σεπτέμβριο του 2021, μου τηλεφώνησε και μου είπε ότι είχε γράψει ένα σενάριο βασισμένο στο βιβλίο και ότι θα έκανε την ταινία. Δεν με είχε συμβουλευτεί καθόλου έως τότε. Συναντηθήκαμε τότε για δυόμισι ώρες εδώ στη Νέα Υόρκη, ήταν πιο πολύ ευχάριστη συνάντηση. Μου επέτρεψε να τον ρωτήσω ένα σωρό ερωτήσεις, αν και σε αυτή τη φάση δεν μου έδειξε το σενάριο. Στη συνάντηση, δυστυχώς, δεν μπόρεσε να παρευρεθεί ο άνθρωπος με τον οποίο γράψαμε μαζί το βιβλίο, ο Μάρτι Σέργουιν. Ηταν ήδη πολύ βαριά άρρωστος με καρκίνο στον πνεύμονα». Ο Σέργουιν θα πέθαινε δύο εβδομάδες αργότερα. Η μία παρηγοριά για τον Μπερντ ήταν ότι «πέθανε γνωρίζοντας ότι η ταινία θα γίνει».Τον επόμενο Φεβρουάριο, ο Νόλαν ζήτησε νέα συνάντηση και «αυτή τη φορά μού έδωσε να διαβάσω το σενάριο». Ο Βρετανός σκηνοθέτης ήθελε να βεβαιωθεί ότι «δεν υπήρχαν σημαντικά ιστορικά λάθη» στο σενάριο. Ο Μπερντ, όπως λέει, του πρότεινε δύο «ελάσσονες τροποποιήσεις», τις οποίες ο Νόλαν έκανε δεκτές. Η πυρηνική απειλή Η ταινία κυκλοφόρησε σε μια περίοδο που ο φόβος του πυρηνικού ολέθρου έχει επανέλθει στην πρώτη γραμμή της επικαιρότητας. Η κουβέντα με τον Μπερντ ξεκινάει από το 1962 και την πυραυλική κρίση της Κούβας. «Ο Μάρτι Σέργουιν, λίγο πριν πεθάνει, έγραψε ένα βιβλίο για την πυραυλική κρίση, με τίτλο “Gambling with Armageddon”. Διαβάζοντάς το, συνειδητοποίησα ότι επιβιώσαμε καθαρά από τύχη», λέει ο 72χρονος Αμερικανός συγγραφέας.Ο Μπερντ θεωρεί ότι η ανθρωπότητα βρίσκεται στην πιο επισφαλή συγκυρία σχετικά με την πυρηνική ασφάλεια έπειτα από εκείνο το ανατριχιαστικό επεισόδιο. «Ζούμε σε πολύ επικίνδυνους καιρούς, με αυτά που συμβαίνουν στην Ουκρανία και τις απειλές του Πούτιν», σχολιάζει. «Ο πόλεμος πηγαίνει τόσο άσχημα για τους Ρώσους που μπορεί ο Πούτιν, αν στριμωχθεί, να αντιδράσει απεγνωσμένα και να κάνει κάτι παλαβό, να χρησιμοποιήσει τακτικά πυρηνικά όπλα. Και αυτό θα άνοιγε τις πύλες για έναν ακόμη πιο τρομερό πόλεμο». Επί Ψυχρού Πολέμου, τουλάχιστον, τα άτομα σε θέσεις ευθύνης «ήταν κάπως πιο προσεκτικά με τη ρητορική τους».Ο Οπενχάιμερ, σημειώνει ο βιογράφος του, τα είχε προβλέψει όλα αυτά. «Είχε εκφωνήσει μία εκπληκτική ομιλία τον Οκτώβριο του 1945, τρεις μήνες μετά τη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι, λέγοντας ότι αυτά τα όπλα (τα πυρηνικά) είναι επιθετικά, είναι όπλα διασποράς τρόμου, δεν είναι αμυντικά. Ηθελε να δημιουργηθεί ένα πολύ αυστηρό διεθνές πλαίσιο ελέγχου τους – αλλά εκείνο τον καιρό, οι Αμερικανοί πολιτικοί που βρίσκονταν στην εξουσία δεν τον άκουγαν».Θα έπρεπε η ταινία να έχει εστιάσει περισσότερο στον όλεθρο που προκάλεσαν οι βόμβες στη Χιροσίμα και στο Ναγκασάκι; «Νομίζω ότι ο Νόλαν έκανε τη σωστή επιλογή. Η ταινία του αφορούσε τη ζωή του Οπενχάιμερ. Ο Οπενχάιμερ δεν ήταν επί του πεδίου στη Χιροσίμα και στο Ναγκασάκι. Αντί να δείξει ιστορικό οπτικοακουστικό υλικό από την καταστροφή, που θα ήταν κάπως τετριμμένο και υπό μία έννοια θα μείωνε το μέγεθος αυτού που είχε συμβεί, είχε την ιδιοφυή σύλληψη να δείξει τον Οπενχάιμερ να το φαντάζεται – να βλέπει ένα εκτυφλωτικό φως και τα πρόσωπα στο πλήθος που τον άκουγε να μιλάει να λιώνουν. Αυτό θεωρώ ότι ήταν πολύ πιο δυνατό ως εικόνα». Η σκηνή με τον Τρούμαν Η ταινία του Νόλαν –όπως το βιβλίο– καταπιάνεται διεξοδικά με τον μεταπολεμικό παραγκωνισμό του «πατέρα της ατομικής βόμβας» από το κατεστημένο εθνικής ασφάλειας των ΗΠΑ. Βλέπουμε τη συνάντησή του με τον Χάρι Τρούμαν, στην οποία λέει στον Αμερικανό πρόεδρο ότι νιώθει ότι τα χέρια του είναι βαμμένα με αίμα, για να εισπράξει την ειρωνεία του Τρούμαν, ο οποίος στο τέλος της σκηνής ακούγεται στο βάθος να λέει στον υπουργό Εξωτερικών του «να μην ξαναφέρει ποτέ αυτόν τον κλαψιάρη στο Οβάλ Γραφείο». Οι δύο άνδρες δεν ξανασυναντήθηκαν ποτέ.«Είναι μία σπουδαία σκηνή – και είναι απολύτως ιστορικά ακριβής. Ο Οπενχάιμερ είχε σοκαριστεί που ο Τρούμαν θεωρούσε ότι η Ρωσία δεν θα αποκτούσε και αυτή πυρηνικά όπλα. Γι’ αυτό και είπε το λάθος πράγμα και αποξένωσε τον Τρούμαν», λέει ο Μπερντ.Μήπως η σκηνή δείχνει ότι ένας διανοούμενος με την ευφυΐα του Οπενχάιμερ δεν είναι ο κατάλληλος άνθρωπος για να λάβει μία τόσο βαριά και σύνθετη απόφαση όπως αυτή της ρίψης της βόμβας – ότι χρειάζεται κάποιος που να μπορεί να καταλήξει στο μαύρο και στο άσπρο, αντί να βλέπει συνεχώς αποχρώσεις του γκρίζου;«Στον Τρούμαν άρεσε να προβάλλει την εικόνα του αποφασιστικού ηγέτη. Αλλά μάλλον διαφωνώ ότι σε αυτές τις κορυφαίες θέσεις χρειαζόμαστε ανθρώπους που να βλέπουν τον κόσμο σε μαύρο και άσπρο. Προτιμώ ο πρόεδρος των ΗΠΑ να αναλύει τα πράγματα σε βάθος, να προσέχει τις λεπτομέρειες, να αντιλαμβάνεται πόσο περίπλοκα είναι τα πράγματα. Και το βιβλίο και η ταινία –πιο επιγραμματικά– αναφέρουν ότι ο Οπενχάιμερ μετέφερε στον Εντουαρντ Τέλερ την αντίληψή του ότι οι βόμβες χρησιμοποιήθηκαν κατά ενός ουσιαστικά ηττημένου εχθρού. Τόσο ο Μάρτι (Σέργουιν) όσο κι εγώ καταλήξαμε να πιστεύουμε ότι η αποδοχή του αναπόφευκτου της ήττας εκ μέρους των σκληροπυρηνικών Ιαπώνων στρατηγών δεν προήλθε από τη ρίψη των ατομικών βομβών, αλλά από την κήρυξη πολέμου κατά της Ιαπωνίας από την ΕΣΣΔ. Αυτό που φοβούνταν πάνω από όλα ήταν να τεθεί η Ιαπωνία υπό την κατοχή των μπολσεβίκων».Ο ίδιος ο Οπενχάιμερ, πάντως, «ποτέ δεν μετάνιωσε» για τον ρόλο του στην κατασκευή της βόμβας. «Είχε αποδεχθεί ότι θα χρησιμοποιηθεί κατά ενός αστικού πληθυσμού και θεωρούσε ότι ως επιστήμονας όφειλε να κάνει ό,τι μπορεί για να την κατασκευάσει, ώστε να μην την αναπτύξουν πρώτοι οι Γερμανοί». Πολιτική κατά επιστήμης Παρακολουθούμε επίσης στην ταινία λεπτομερώς τη γραφειοκρατική διαδικασία, ενορχηστρωμένη από τον Ρεπουμπλικανό πολιτικό προϊστάμενο της Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας, μέσω της οποίας ο Οπενχάιμερ χάνει τη διαπίστευση ασφαλείας του το 1954 – λίγο πριν ξεφουσκώσει η υστερία του μακαρθισμού. Πέρα από προσωπικές διαφορές, η επιμονή του Οπενχάιμερ να ζητάει αυστηρό έλεγχο των πυρηνικών όπλων και να εναντιώνεται στην ανάπτυξη της βόμβας υδρογόνου, τον είχαν καταστήσει persona non grata μεταξύ των σκληροπυρηνικών αντικομμουνιστών στην Ουάσιγκτον.Τον περασμένο Δεκέμβριο, ύστερα από μία εκστρατεία σχεδόν δύο δεκαετιών που είχαν ξεκινήσει ο Μπερντ και ο Σέργουιν, η υπουργός Ενέργειας των ΗΠΑ Τζένιφερ Γκράνχολμ ακύρωσε την απόφαση ανάκλησης της διαπίστευσης ασφαλείας του Οπενχάιμερ. Πίστευε ο συγγραφέας του «Αμερικανού Προμηθέα» ότι θα συμβεί ποτέ αυτό;«Είχαμε ξεκινήσει αυτήν την προσπάθεια με τον Μάρτι το 2006-07 και περνούσαν τα χρόνια χωρίς να κάνουμε κάποια πρόοδο, όποτε είχαμε γίνει πολύ απαισιόδοξοι», απαντά. «Ισως η ταινία βοήθησε να πειστούν οι πολιτικοί και οι γραφειοκράτες ότι έπρεπε να αποκατασταθεί η κατάφωρη αδικία που συνέβη το 1954». Μνημονεύει όμως επίσης τη συμβολή συγκεκριμένων ατόμων, προεξαρχόντως του Τιμ Ρίσερ, επί δεκαετίες μέλους του επιτελείου του Δημοκρατικού γερουσιαστή Πατ Λίχι. Ο πατέρας του Ρίσερ, ως νεαρός επιστήμονας το 1944-45, είχε εργαστεί στο Λος Αλαμος στο «Πρόγραμμα Μανχάταν» και γνώριζε τον Οπενχάιμερ.Ρώτησα τον Μπερντ ποια θεωρεί ότι είναι τα μηνύματα αυτής της υπόθεσης για μία εποχή που, ειδικά στις Ηνωμένες Πολιτείες, η επιστήμη έχει ξανά πολιτικοποιηθεί και οι επιστήμονες –είτε είναι επιδημιολόγοι είτε κλιματολόγοι– δέχονται πολιτικές επιθέσεις όταν εκφράζουν δημοσίως τις απόψεις τους.«Είναι ένας ακόμη λόγος που η ταινία –και το βιβλίο– είναι επίκαιρη. Η πτώση του Οπενχάιμερ, από πιο φημισμένος επιστήμονας της χώρας το 1945 στη δημόσια ταπείνωση του 1954, έστειλε ένα μήνυμα σε όλους τους επιστήμονες: Αν ξεφύγουν από το στενό πεδίο της ειδημοσύνης τους και επιχειρήσουν να παρέμβουν στη διαμόρφωση πολιτικής ή στα πολιτικά δρώμενα, μπορεί να στοχοποιηθούν και να καταστραφούν. Σήμερα, στις Ηνωμένες Πολιτείες αλλά και σε πολλές άλλες χώρες, οι ζωές μας καθορίζονται από την επιστήμη και την τεχνολογία, αλλά δεν είμαστε διατεθειμένοι να ακούσουμε τι λένε οι επιστήμονες για τις επιπτώσεις των ευρημάτων τους. Στην πανδημία, αυτό κόστισε ζωές».Η αναφορά αυτή οδηγεί τη συζήτηση στη νεότερη πανίσχυρη τεχνολογία που έχει τεράστιες θετικές δυνατότητες, αλλά και κινδύνους, ακόμη και για την επιβίωση του ανθρώπινου είδους: την τεχνητή νοημοσύνη. Ρωτάω τον Μπερντ πώς βλέπει τον δημόσιο διάλογο σχετικά με το ζωτικό αυτό ζήτημα. Είναι πιο ορθολογικός, πιο χρήσιμος από τον αντίστοιχο που διεξαγόταν στις Ηνωμένες Πολιτείες για τα πυρηνικά στα πρώτα χρόνια μετά το 1945;«Ο διάλογος αυτός έχει ξεκινήσει, αλλά εξακολουθεί να μη συμβάλλει όπως θα έπρεπε στην ενημέρωση του κοινού. Εξακολουθούμε να μην έχουμε διεθνείς προσωπικότητες με την αίγλη ενός Αϊνστάιν, που θα μας εξηγήσουν ποια είναι τα δύσκολα ερωτήματα που γεννάει αυτή η νέα τεχνολογία και τι πρέπει να κάνουμε για να τη ρυθμίσουμε προς όφελος της ανθρωπότητας. Αντ’ αυτού, η τεχνολογία αυτή εξαπολύεται – και φοβάμαι ότι θα έχει σοβαρές ακούσιες συνέπειες». https://www.kathimerini.gr/world/562595269/kai-mpernt-stin-k-tha-chreiazomastan-kai-simera-enan-openchaimer/ ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΚΑΡΑΒΙΑΣ 04/09/2023 • 9:59 μμ Αν χρειαζομαστε μια φορα εναν Οπενχαιμερ,πραγμα για το οποιο εξαιρετικα αμφιβαλλω,χρειαζομαστε τουλαχιστον δεκα φορες επιστημονες του κυρους ,ηθους,ικανοτητων και κυριως ανθρωπιστικης προσφορας,τεραστιων επιστημονων οπως η Μαρια Σκλοντοφσκα Κιουρι,η Μαρια Μοντεσσορι,και ο Αλμπερτ Σβαιτσερ,των οποιων το μεγεθος ο Οπενχαιμερ δεν προσεγγιζει ουτε κατα διανοια. Το επεξεργάστηκε Μάρτιος 11, 2024 ο Δροσος Γεωργιος Ο πλανήτης μας ειναι το λίκνο της ανθρωπότητας.Αλλα κανείς δεν περνάει ολη του τη ζωή στο λίκνο. Κονσταντίν Εντουάρντοβιτς Τσιολκόφσκι.
Δροσος Γεωργιος Δημοσιεύτηκε Μάρτιος 11, 2024 Συγγραφέας Δημοσιεύτηκε Μάρτιος 11, 2024 Ακατανόητη η επιτυχία του Οπενχάιμερ στους μανατζαραίους. … που διευθύνουν πωλήσεις χάμπουργκερ Ο προβληματισμός τους διατυπώνεται στην οικονομική εφημερίδα Wall Street Journal: «Ο Oppenheimer δεν μπορούσε να «τρέξει» ούτε καντίνα με χάμπουργκερ – Πώς τα κατάφερε, χωρίς καμία εμπειρία και αγνοώντας τις βασικές αρχές μάνατζμεντ, να διευθύνει με απόλυτη επιτυχία ένα τεράστιο μυστικό εργαστήριο;» Τα ιδιαίτερα χαρίσματα του φυσικού που ήταν η «πιο απίθανη επιλογή» για το Los Alamos Laboratory. Ο θεωρητικός φυσικός είχε μηδενική εμπειρία ως μάνατζερ. Αλλά με τον κόσμο να κρέμεται από μια κλωστή, έγινε ένας από τους πιο αποτελεσματικούς ηγέτες στην ιστορία. Όταν ορίστηκε διευθυντής του Los Alamos Labarotary, ο J. Robert Oppenheimer ήταν μία περίεργη επιλογή για την πιο σημαντική θέση στην Αμερική. Εκείνη την εποχή ήταν ένας 38χρονος θεωρητικός φυσικός, που δεν είχε διευθύνει τίποτα, πέραν μιας ομάδας μεταπτυχιακών φοιτητών. Δεν είχε καν θέση ευθύνης, πόσο μάλλον εμπειρία στο να διαχειρίζεται καταστάσεις στις οποίες διακυβεύεται η μοίρα ολόκληρου του πλανήτη.Όπως γράφει η Wall Street Journal, ένας στενός φίλος του, που αργότερα κέρδισε βραβείο Νόμπελ, είχε πει ότι το να αναθέσει κανείς στον Oppenheimer να «τρέξει» ένα μυστικό εργαστήριο, που θα ανέπτυσσε ατομική βόμβα, ήταν «η πιο απίθανη επιλογή». Όλοι όσοι τον γνώριζαν πιστοποιούσαν ότι δεν είχε διοικητικές ικανότητες. «Αυτός ο άνθρωπος δεν μπορούσε να διευθύνει ούτε καντίνα με χάμπουργκερ» είπε ένας άλλος συνάδελφός του.Πώς λοιπόν μεταμορφώθηκε σε μία από τις πιο αποτελεσματικές και επιδραστικές φιγούρες της επιστήμης (και όχι μόνο); Αυτό το Σαββατοκύριακο το “Oppenheimer” αναμένεται να κυριαρχήσει στα Όσκαρ, αλλά το να δει κανείς την 3ωρη ταινία με την εξαιρετική ερμηνεία του Κρίστοφερ Νόλαν, μάλλον δεν αρκεί για να μπει κανείς στο μυαλό του επιστήμονα. Δύο βραβευμένα βιβλία, το “American Prometheus” των Kai Bird και Martin J. Sherwin και το “The Making of the Atomic Bomb” του Richard Rhodes, ίσως δίνουν μία πιο πλήρη εικόνα.Η WSJ επικοινώνησε με τους συγγραφείς, προκειμένου να μιλήσουν για τον Oppenheimer ως… μάνατζερ. Ποια ήταν τα στοιχεία εκείνα της δουλειάς του που λειτούργησαν, πέρα από τις γιγαντιαίες εκρήξεις; Ο άνθρωπος που ήξερε να χτίζει μία ομάδα Προτού κατασκευάσει τη βόμβα, ο Oppenheimer έπρεπε να φτιάξει κάτι άλλο: μια ομάδα. Το Los Alamos δεν είχε ακόμη επιλεγεί ως ο χώρος του μυστικού εργαστηρίου του όταν ο Oppenheimer άρχισε να κυνηγά τα ταλέντα. Μόλις εντόπισε επιστήμονες και αποφάσισε να τους προσλάβει, έκανε ό,τι χρειαζόταν για να τους αποκτήσει.Όταν για παράδειγμα ο φυσικός Richard Feynman αρνήθηκε να συμμετάσχει στην ομάδα, επειδή η σύζυγός του ήταν άρρωστη με φυματίωση, για παράδειγμα, ο Oppenheimer βρήκε ένα σανατόριο αρκετά κοντά στο Λος Άλαμος που μπορούσε να επισκέπτεται τα Σαββατοκύριακα. Είναι μια αποκαλυπτική ιστορία όχι επειδή ο Feynman ήταν σταρ, αλλά το αντίθετο: Ο μελλοντικός νικητής του Νόμπελ ήταν ακόμα απλώς ένας μεταπτυχιακός φοιτητής, αλλά ο Oppenheimer έβλεπε το ταλέντο και την αξία του. Κατάλαβε ότι η πρόσληψή του ήταν απαραίτητη για την επιτυχία της ομάδας του και την έθεσε προτεραιότητα από την αρχή. Είχε πει σε έναν συνάδελφό του ότι έπρεπε να υιοθετήσουν μια «πολιτική απολύτως αδίστακτης στρατολόγησης».Και το πέτυχε. Όπως επισημαίνει η WSJ ποτέ πριν ή μετά τόσοι πολλοί από τους πιο λαμπρούς επιστήμονες των ΗΠΑ δεν συγκεντρώθηκαν στο ίδιο μέρος για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα.Σε πολλούς από τους έξυπνους νεοσυλλέκτους του δεν άρεσε η ιδέα να ξεριζώσουν τη ζωή τους και να μετακομίσουν σε ένα στρατιωτικό πόστο στην έρημο για ποιος ξέρει πόσο καιρό. Αλλά μπορούσε να είναι τόσο υπομονετικός όσο και αμείλικτος όταν ήθελε πραγματικά κάποιον, κυνηγώντας τον επί μήνες, αλλά και προσεγγίζοντας άτομα του περιβάλλοντός του για τον πείσουν. Και μπορούσε να πείσει τον οποιονδήποτε Μόλις έστησε την ομάδα, ήξερε πώς να πάρει το καλύτερο από τον κάθε επιστήμονα. Στο νέο του βιβλίο, ο Charles Duhigg γράφει για τους «υπερεπικοινωνιακούς», ανθρώπους που «είναι ικανοί να πουν ακριβώς το σωστό πράγμα, να πείσουν σχεδόν οποιονδήποτε, να ανακαλύψουν πώς να κάνουν τους άλλους να συνδεθούν με το όραμά τους, ακόμη και στις πιο απίθανες περιστάσεις». Ο Oppenheimer όπως αποδεικνύεται, ήταν υπερεπικοινωνιακός.Άλλοι στο Λος Άλαμος ήταν καλύτεροι φυσικοί, χημικοί και μηχανικοί. Αλλά αυτό που θα μπορούσε να κάνει καλύτερα από οποιονδήποτε εκεί – και ίσως καλύτερα από οποιονδήποτε στον πλανήτη – ήταν να πάρει επιστήμονες με διαφορετικές οπτικές και να τους κάνει να δουλέψουν για έναν κοινό σκοπό.Όταν υπήρχε μία σύγκρουση, μία διαφωνία «έμπαινε μέσα και γρήγορα εντόπιζε ποιο είναι το πρόβλημα. Άμεσα πρότεινε τη λύση», δήλωσε στη WSJ ο Rhodes. Ο Bird από την πλευρά του σχολίασε πως ο Oppenheimer ήταν «διευθυντής και δικτάτορας». Αλλά ο αυταρχισμός του εκφραζόταν με έναν..,. χαρισματικό τρόπο. Δεν του άρεσε να δίνει εντολές. Αλλά ό,τι ήθελε, ήξερε να το παίρνει. Ακόμη και εκείνοι που δεν τον γνώριζαν καλά, ένιωθαν ότι τον ξέρουν. Και αυτό τους έκανε να θέλουν να δουλεύουν πιο σκληρά για αυτόν. πηγή: https://www.naftemporiki.gr/techscience/1611088/o-oppenheimer-den-mporoyse-na-trexei-oyte-kantina-me-champoyrgker-pos-diiythyne-ena-mystiko-ergastirio – https://www.wsj.com/business/oppenheimer-robert-movie-oscars-los-alamos-manhattan-project-7f753525 Ο πλανήτης μας ειναι το λίκνο της ανθρωπότητας.Αλλα κανείς δεν περνάει ολη του τη ζωή στο λίκνο. Κονσταντίν Εντουάρντοβιτς Τσιολκόφσκι.
Προτεινόμενες αναρτήσεις
Δημιουργήστε έναν λογαριασμό ή συνδεθείτε για να σχολιάσετε
Πρέπει να είσαι μέλος για να αφήσεις ένα σχόλιο
Δημιουργία λογαριασμού
Εγγραφείτε για έναν νέο λογαριασμό στην κοινότητά μας. Είναι εύκολο!.
Εγγραφή νέου λογαριασμούΣυνδεθείτε
Έχετε ήδη λογαριασμό? Συνδεθείτε εδώ.
Συνδεθείτε τώρα