Σίγκμουντ Φρόυντ.

[Δροσος Γεωργιος]

Οι τρεις νόμοι του Νεύτωνα στην ψυχαναλυτική θεωρία του Φρόυντ.

Η πρώτη προσπάθεια για την διατύπωση μιας «ψυχαναλυτικής θεωρίας με φυσικούς όρους» από τον Φρόυντ ακολουθεί τις αρχές και τους νόμους του Νεύτωνα που περιγράφονται στο μνημειώδες βιβλίο του «Μαθηματικές Αρχές της Φυσικής Φιλοσοφίας»

Το 1877, όταν ο Σίγκμουντ Φρόυντ ήταν τριτοετής φοιτητής ιατρικής στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης, ξεκίνησε την συνεργασία του με τον φυσιολόγο Ερνστ φον Μπρύκε (Ernst von Brücke). Ο Μπρύκε ήταν ένας από τους βασικότερους εκπροσώπους της φυσιολογίας του Χέρμαν φον Χέλμχολτς (Hermann von Helmholtz), η οποία προσπαθούσε να εξηγήσει όλα τα φαινόμενα στη βάση φυσικοχημικών διεργασιών, σε αντίθεση με την τότε δημοφιλή φιλοσοφική θεωρία της φυσιολογίας, τον βιταλισμό. Οι οπαδοί του βιταλισμού υποστήριζαν ότι τα έμβια όντα διαφέρουν από τα άψυχα αντικείμενα επειδή περιέχουν μια «ζωτική σπίθα», την οποία ορισμένοι πίστευαν ότι ήταν η ψυχή. Η σχολή του Χέλμχολτζ αμφισβήτησε αυτή τη θεωρία, δηλώνοντας ότι μόνο οι κοινές φυσικοχημικές λειτουργίες εμπλέκονται στη ζωή ενός οργανισμού.Ο Φρόυντ θαύμαζε το έργο του Helmholtz αν και δεν είχε την ευκαιρία να τον συναντήσει προσωπικά. Ο Helmholtz, εξέφραζε την τέλεια ενσάρκωση της φιγούρας του «γιατρού-φυσικού» που κυριαρχούσε στη γερμανική πανεπιστημιακή σκηνή, σε μια εποχή που γερμανική επιστημονική έρευνα άρχισε να γίνεται το πρότυπο και το κέντρο της ευρωπαϊκής επιστήμης. Ο Φρόυντ θεωρούσε τον εαυτό του συνεχιστή μιάς φυσιολογίας-ανατομίας ριζικά υποταγμένης στη φυσική, την επιστήμη με την οποία περιγράφονται όλα τα τα φυσικά φαινόμενα, συμπεριλαμβανομένων και εκείνων που σχετίζονται με τους ζωντανούς οργανισμούς. Όλα τα φυσικά φαινόμενα θα έπρεπε να περιγραφούν με την κίνηση των υλικών σωματιδίων και των αλληλεπιδράσεών τους. Η φυσικο-χημική λειτουργία του ζωντανού οργανισμού υπόκειται στους ίδιους νόμους με την άψυχη ύλη και πρέπει να μελετάται με τους ίδιους όρους.Έχοντας ριζωμένες μέσα του αυτές τις ιδέες, μετά από μερικά χρόνια στην εργασία του με τίτλο «A Project for a Scientific Psychology (1895)» , ο Φρόυντ μιμούμενος τον Νεύτωνα, επιχείρησε να θέσει τις βάσεις για την επιστημονική εξήγηση των ψυχολογικών φαινομένων με φυσικούς όρους για νευρολόγους και νευροεπιστήμονες. Διατυπώνει μια ψυχολογία ως φυσική επιστήμη, αναπαριστώντας τις ψυχικές διεργασίες ως «ποσοτικά καθορισμένες καταστάσεις καθορισμένων υλικών σωματιδίων», των νευρώνων.

Ο Νεύτωνας έθεσε τις βάσεις της κλασικής μηχανικής στο μνημειώδες βιβλίο του «Μαθηματικές Αρχές της Φυσικής Φιλοσοφίας« (Philosophiæ Naturalis Principia Mathematica-1646). Πριν διατυπώσει τους νόμους του, ο Νεύτωνας εισήγαγε δύο θεμελιώδεις ορισμούς:
(α) την «ποσότητα της ύλης» (μάζα), που υπολογίζεται από το γινόμενο της πυκνότητας και του όγκου και
(β) την «ποσότητα της κίνησης» (ορμή), που προκύπτει από το γινόμενο της ταχύτητας επί την ποσότητα ύλης (μάζα). Στη συνέχεια διατυπώνει τους τρείς νόμοι της κίνησης:
1ος νόμος: Κάθε σώμα διατηρείται στην κατάσταση της ακινησίας ή της ευθύγραμμης ομοιόμορφης κίνησής του, εκτός αν εξαναγκαστεί σε μεταβολή αυτής της κατάστασης από δυνάμεις ασκούμενες σε αυτό.
2ος νόμος: Η μεταβολή στην κίνηση είναι ανάλογη προς την ασκούμενη κινητήρια δύναμη, και συντελείται στην κατεύθυνση της ευθείας γραμμής στην οποία ασκείται η δύναμη
3ος νόμος: Σε κάθε δράση αντιστοιχεί πάντοτε μία αντιτιθέμενη ίση αντίδραση ή οι αμοιβαίες δράσεις δύο σωμάτων ανάμεσα στο ένα και το άλλο είναι πάντοτε ίσες και κατευθύνονται αντίθετα.

Όπως ακριβώς ο Νεύτωνας στο Philosophiæ Naturalis Principia Mathematica, έτσι και ο Φρόυντ εισάγει δυο θεμελιώδεις ορισμούς.
(α) Θέτει ως την «πρώτη θεμελιώδη ιδέα» την έννοια της «ποσότητας Q», που αντιστοιχεί στη νευρωνική διέγερση, ορίζοντάς την εξαρχής ως «ποσότητα σε κατάσταση ροής».Σε διάλεξή για την ιστολογία που δόθηκε το 1882, ο Φρόυντ είχε ήδη ορίσει τους νευρώνες ως «απομονωμένες οδούς αγωγής». Αυτοί οι νευρώνες, που είναι απομονωμένοι ο ένας από τον άλλον, διασχίζονται από ποσότητες διέγερσης που υποτάσσονται «στους γενικούς νόμους της κίνησης». Έχοντας ορίσει αυτή την πρώτη θεμελιώδη ιδέα της «ποσότητας νευρωνικής διέγερσης σε κίνηση», ο Φρόυντ συνεχίζει να περιγράφει μια πρωταρχική και απολύτως θεμελιώδη αρχή της νευρωνικής διάταξης. Μια αρχή που θα ρύθμιζε την κίνηση των ποσοτήτων διέγερσης (δηλαδή, την κυκλοφορία τους, ή τη ροή τους, στη νευρωνική διάταξη), την «αρχή της αδράνειας των νευρώνων». Ο όρος «αδράνεια» είναι εντελώς νέος στα γραπτά του Φρόιντ. Σύμφωνα με την αρχή της νευρωνικής αδράνειας, «οι νευρώνες τείνουν να αποδεσμεύονται από το Q».
(β) Ο Φρόυντ εισάγει τη δεύτερη θεμελιώδη ιδέα του, τη «θεωρία των νευρώνων», ώστε η ποσότητα της νευρωνικής διέγερσης να είναι σε κίνηση, και επομένως να ρυθμίζεται από τους «γενικούς νόμους της κίνησης» – σύμφωνα με τις γνώσεις του για τους νευρώνες που απέκτησε κατά τη διάρκεια της έρευνάς του στην ιστολογία στο Ινστιτούτο Brücke. Έτσι, σε αυτές τις εκτιμήσεις που προέρχονται από τη φυσική προστίθενται ορισμένες ανατομικές απόψεις, σχετικά με τη δομή και τη λειτουργία του νευρικού συστήματος: ‘φθάνουμε στην ιδέα ενός «καθηλωμένου» νευρώνα (Ν) γεμάτο με ορισμένη ποσότητα (Qi), αν και άλλες φορές μπορεί να είναι κενός’. Οι νευρώνες θα μπορούσαν επομένως να διασχίζονται από κάποια μορφή «ρεύματος» και να είναι, σύμφωνα με την άποψη που ήδη εκφράστηκε το 1882, «δρόμοι αγωγιμότητας».

Οι τρεις νόμοι του Φρόυντ

Ο Φρόυντ υποστηρίζει την ύπαρξη δύο τύπων νευρώνων, των αισθητηριακών νευρώνων και των κινητικών νευρώνων, που θα επέτρεπαν στο νευρικό σύστημα να εξουδετερώσει τη λήψη ποσοτήτων Q με το να απαλλαγεί από αυτές μέσω μιας αντανακλαστικής κίνησης που εκφορτίζει την ποσότητα της διέγερσης. Ορίζει την πρωταρχική τάση του νευρωνικού συστήματος την αναζήτηση μιας κατάστασης ισορροπίας, το «επίπεδο = 0». Σύμφωνα με τη φροϋδική αρχή της νευρωνικής αδράνειας, η τάση των νευρώνων να εκφορτίζονται, μπορεί να εξομοιωθεί με την αναζήτηση μιας κατάστασης ισορροπίας, στο «επίπεδο μηδέν».Η φροϋδική αρχή της αδράνειας βασίζεται στην αναζήτηση μιας κατάστασης όπου δεν υπάρχουν διεγέρσεις ή στην ταχύτερη δυνατή εκφόρτιση οποιωνδήποτε ποσοτήτων διέγερσης έτσι ώστε να προσεγγιστεί το επίπεδο μηδέν. Ο Φρόυντ επιλέγει σκόπιμα να χρησιμοποιήσει τον όρο «αδράνεια» από την φυσική σε αυτή τη θεμελιώδη αρχή της ψυχικής λειτουργίας, και όχι τον όρο «σταθερότητα» από την φυσιολογία. Και όταν αναφέρεται στους «γενικούς νόμους της κίνησης», τοποθετείται ρητά στο γνωσιολογικό πλαίσιο της Νευτώνειας δυναμικής.
Όπως στον πρώτο νόμο της κίνησης του Νεύτωνα ένα σώμα ισορροπεί, εκτός αν σ’ αυτό ασκείται δύναμη, έτσι και το νευρικό σύστημα, αν φανταστούμε μια πρωταρχική κατάσταση στην οποία απουσιάζει οποιασδήποτε διέγερση, θα πρέπει να παραμένει σε μια κατάσταση ισορροπίας, διατηρώντας το «μηδενικό επίπεδο».Σε αναλογία με τον δεύτερο νόμο του Νεύτωνα, ο Φρόυντ διαπιστώνει ότι πρέπει επίσης να εξετάσει μια δεύτερη αρχή, μια «δευτερεύουσα λειτουργία», που περιγράφει τη λειτουργία του νευρωνικού συστήματος όταν δεν μπορεί πλέον να διατηρήσει το μηδενικό επίπεδο. Αν εφαρμόσουμε τους δύο πρώτους Νευτώνειους νόμους της κίνησης στο νευρικό σύστημα, θα μπορούσαμε, όπως και ο Φρόυντ, να φανταστούμε ότι αρχικά βρίσκεται σε κατάσταση ηρεμίας (το «επίπεδο = μηδέν»), και ότι θα έτεινε να παραμείνει σε αυτή την κατάσταση ηρεμίας, μέχρι τη στιγμή που μια δεδομένη δύναμη εισάγει σε αυτό μια ποσότητα κίνησης. Χωρίς να επεκταθούμε περισσότερο, είναι φανερό ότι δεν υπάρχει (και δεν πρέπει να αναζητούμε) απόλυτη αντιστοιχία μεταξύ των νόμων του Φρόυντ και των αντίστοιχων του Νεύτωνα.Τέλος, σε αναλογία με τον τρίτο νόμο του Νευτώνα, σύμφωνα με τον οποίο «σε κάθε δράση υπάρχει πάντα μία αντιτιθέμενη ίση αντίδραση», θα μπορούσε να βρει κανείς κάποιες ομοιότητες με τον φροϋδικό ορισμό της εκφόρτισης κατά την αντανακλαστική κίνηση. Οι νευρώνες εξουδετερώνουν τη λήψη των ποσοτήτων Qi εκπέμποντάς τες, διαμέσου της αντανακλαστικής κίνησης που ισοδυναμεί με έναν τρόπο εκφόρτισης. Η εισαγωγή μιας ποσότητας διέγερσης – η κινητήρια δύναμη – και η αντανακλαστική ακούσια εκφόρτισή της, μπορούν να εξομοιωθούν με τους όρους του Νεύτωνα δράσης-αντίδρασης, ότι είναι το αποτέλεσμα της δράσης ίσων ποσοτήτων που δρουν «σε αντίθετες κατευθύνσεις».Το εγχείρημα του Φρόυντ στην παραπάνω εργασία ήταν αδύνατον να πετύχει το σκοπό του, αφού τα δεδομένα που είχε στη διάθεσή του εκείνη την εποχή για την λειτουργία των νευρώνων και γενικότερα των ζωντανών οργανισμών ήταν πενιχρά. Η προσπάθειά του λοιπόν να κατανοήσει και να ερμηνεύσει την ανθρώπινη ψυχολογική συμπεριφορά εφαρμόζοντας στο ανθρώπινο σώμα τους νόμους της φυσικής ήταν καταδικασμένη. Κάτι που συνειδητοποίησε αρκετά νωρίς. Με ριζωμένη βαθιά μέσα του τη νατουραλιστική αντίληψη ότι το σώμα και η ψυχή του ανθρώπου, είναι οι δυο όψεις του αυτού νομίσματος, αναγκαστικά στράφηκε στην άλλη πλευρά του νομίσματος – την «ψυχή» – για την μελέτη της ανθρώπινης συμπεριφοράς, εγκαθιδρύοντας αυτό που σήμερα είναι γνωστό ως ψυχανάλυση.Έτσι, στην «Ερμηνεία των Ονείρων» (1900) όπου τίθενται τα θεμέλια της ψυχανάλυσης, ο Φρόυντ εγκαταλείπει την επιστημονική εξήγηση των ψυχολογικών φαινομένων με φυσικούς όρους, παύει να αναφέρεται στη δομή, την ανατομία και λειτουργία των νευρώνων, και στο εξής θα αναφέρεται αποκλειστικά σε μια «ψυχική» συσκευή: «Θα αφήσουμε κατά μέρος το γεγονός ότι ο ψυχικός μηχανισμός, στον οποίο αναφερόμαστε, μας είναι γνωστός ως ανατομικό παρασκεύασμα. Και δεν θα μπούμε πλέον στον πειρασμό να προσδιορίσουμε τον ψυχικό τόπο ανατομικά…»

πηγές:
1. Ανδρέας Ιωάννου Κασσέτας, «Iσαάκ Νεύτων, ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ – Το βιβλίο«
2. Jessica Tran The1, Jean-Philippe Ansermet, Pierre Magistretti, François Ansermet, «From the Principle of Inertia to the Death Drive: The Influence of the Second Law of Thermodynamics on the Freudian Theory of the Psychical Apparatus«
3. Sigmund Freud, «Τhe Interpretation of Dreams, Sigmund Freud’ (1900)«

Κοινοποιήστε:

[Δροσος Γεωργιος]

Η καταστροφικότητα στην καρδιά της ανθρώπινης φύσεως.

«Η ανθρώπινη ύπαρξη, τόσο κοντά, τόσο μακριά σε κάθε μελετητή που προσπαθεί να την προσεγγίσει. Διότι παρατηρητής και παρατηρούμενο είναι ένα. Χρειάζεται ένας καθρέπτης για να αντιληφθεί κανείς τον εαυτό του. Αυτός είναι το έργο των σημαντικών άλλων, που είδαν πέρα από τα φαινόμενα. Η ψυχανάλυση φιλοδοξεί από την αρχή της πορείας της να δει πίσω από τις πράξεις, πίσω από το συνειδητό επίπεδο, ποιό είναι το αίτιο που κινεί ανθρώπους και ομάδες, τι μας κάνει να είμαστε αυτό που είμαστε. Αποκάλυψε την ύπαρξη του ασυνειδήτου. Πρόκειται για τη δεξαμενή των ενορμήσεων, των ρευμάτων εκείνων που συνενώνουν το ενστικτώδες φορτίο μαζί με την ψυχική αναπαράσταση και δυναμική του. Μίλησε για ενορμήσεις θανάτου ή καταστροφικότητας, για το ρεύμα δηλαδή εκείνο που κατατείνει στην αποσύνθεση, στον θάνατο. Αντιτίθεται στις ενορμήσεις ζωής, στις δυνάμεις που υπό την αιγίδα του Έρωτα, κατατείνουν στη σύνθεση, στη δημιουργία. Φορέας τους είναι το κάθε υποκείμενο, ο καθένας από εμάς, αλλά και οι ομάδες.Τάση μιας ενόρμησης είναι η επιστροφή σε μια προγενέστερη κατάσταση ηρεμίας, ολοκληρωτικής αποσβέσεως των εντάσεων. Οι ερωτικές ενορμήσεις κινούνται προς την κατεύθυνση αυτή μέσω της εξευρέσεως ενός αντικειμένου στο οποίο θα διοχετευθεί η λίμπιντο, η ενέργεια που κινεί το ψυχικό σύστημα. Οι ενορμήσεις του θανάτου τείνουν προς τον ίδιο το σκοπό, μέσα από την καταστροφή των ζωικών ενοτήτων, που θα επιφέρει ριζική εξίσωση των εντάσεων και επιστροφή στην ανόργανη κατάσταση απόλυτης σταθερότητας και ηρεμίας. «… Κάθε πολυκύτταρος οργανισμός τη διαθέτει, ως μία ώση που στην αρχή είναι προσανατολισμένη στο εσωτερικό, αλλά μετά, με την επίδραση της λίμπιντο, που προσπαθεί να την εξουδετερώσει, στρέφεται στο εξωτερικό, μέσω του μυικού συστήματος. Τότε, ονομάζεται ενόρμηση καταστροφής, επιθυμία δύναμης«¹. Ως ενόρμηση καταστροφής (του άλλου πλέον) στρέφεται εναντίον του κόσμου και των άλλων εμβίων όντων.²

Ποιά στοιχεία οδήγησαν τον Φρόιντ να καταγράψει και να στοιχειοθετήσει την ύπαρξη των ενορμήσεων θανάτου;

1. Η αναγνώριση φαινομένων επανάληψης, μέσα σε πλαίσια πολύ διαφορετικά μεταξύ τους, πρωτίστως εντός της παθολογίας (με τη μορφή συμπτωμάτων που επιμένουν σε πείσμα κάθε θεραπείας), αλλά και άλλα, τα οποία δύσκολα έως καθόλου μπορούν να εξηγηθούν ως αναζήτηση της ικανοποίησης ή ως μια απλή προσπάθεια ελέγχου δυσάρεστων εμπειριών. Εκεί ο Φρόιντ είδε τη σφραγίδα κάποιας ακατανίκητης δύναμης, ανεξάρτητης από την αρχή της ηδονής (που κινεί το άτομο)³ και που αντιτίθεται σε αυτήν.
2. Η επιμονή ορισμένων σαφών και ιδιαίτερων στοιχείων, τα οποία παρουσιάζουν μια αυξανόμενη σπουδαιότητα (όπως η επιθετικότητα, ο σαδισμός και ο μαζοχισμός), καθώς αναδεικνύονται μέσα από την κλινική εμπειρία παθολογικών περιπτώσεων όπως η ιδεοψυχαναγκαστική νεύρωση ή η μελαγχολία. Αλλά όχι μόνον αυτά: «Αν θεωρήσουμε στο σύνολο την εικόνα που συνθέτουν οι εκδηλώσεις του ενυπάρχοντος μαζοχισμού τόσων ανθρώπων, η αρνητική θεραπευτική αντίδραση και το αίσθημα ενοχής των νευρωτικών, δεν μπορούμε να υιοθετήσουμε την πεποίθεση ότι η ψυχική λειτουργία κυριαρχείται αποκλειστικά από την τάση για ευχαρίστηση. Αυτά τα φαινόμενα υποδεικνύουν, κατά κάποιον τρόπο, ότι δεν μπορεί να παραγνωριστεί η παρουσία μέσα στην ψυχική ζωή μιάς δύναμης που ονομάζουμε, σύμφωνα με τους σκοπούς της, επιθετική ενόρμηση ή ενόρμηση καταστροφής, και η οποία θεωρούμε ότι προέρχεται από την πρωταρχική ενόρμηση του θανάτου της έμψυχης ύλης» ⁴
3. Η δυσκολία να εξηγηθεί το μίσος από ψυχολογικής απόψεως, και να συνδεθεί με τις σεξουαλικές παρορμήσεις. «Ό,τι επικίνδυνο και εχθρικό βρίσκεται μέσα στην αγάπη, θα έπρεπε μάλλον να αποδοθεί σε μια πρωταρχική διπολικότητα του είναι»⁵ Ο Φρόιντ θεώρησε ότι «υπάρχει στο μίσος μιά σχέση με τα αντικείμενα πιο παλιά από την αγάπη«⁶
4. Η εντύπωση που άφησε σε εκείνον ο Α’ παγκόσμιος πόλεμος, μια σφαγή που στα δικά του μάτια δεν μπορούσε να εξηγηθεί μόνον με όρους εξωτερικής πραγματικότητας.

Οι ενορμήσεις του θανάτου ή καταστροφής σπανίως εμφανίζονται στην αμιγή τους μορφή, «καθαρές». Στα πλαίσια του δυισμού, που είναι θεμελιώδες στοιχείο στη φροϋδική και ψυχαναλιτική σκέψη γενικότερα, τα πράγματα τίθενται με όρους «ζεύγη αντιθέτων», στοιχείων, ενορμήσεων εν προκειμένω, τα οποία ισορροπούν ή όχι. Όπως πολλές φορές έχει υπογραμμίσει ο πατέρας της ψυχανάλυσης, τα γεγονότα δείχνουν ακόμη και στις περιπτώσεις όπου η τάση για καταστροφή του άλλου ή του εαυτού είναι πιο έκδηλη, όπου η μανία καταστροφής είναι τυφλή, ότι κάποια λιβιδινική ικανοποίηση μπορεί να είναι παρούσα, δηλαδή σεξουαλική ικανοποίηση, που στρέφεται στο αντικείμενο, ή ναρκισσιστική απόλαυση⁵.
«Αυτό που μας απασχολεί δεν είναι ποτέ, για να το πούμε έτσι, απλές ενορμητικές κινήσεις, αλλά συνδυασμός δυο ενορμήσεων σε ποικίλες αναλογίες» ⁷Οι ενορμήσεις θανάτου εμφανίζονται λοιπόν τόσο στην ψυχική παθολογία, όσο και στις συμπεριφορές έτερο και αυτοκαταστροφικότητας, ατομικές και ομαδικές, στην τυφλή επαναληπτικότητα, μια δαιμονιώδης δύναμη που δείχνει να καθηλώνει στο ίδιο τέλμα , στην πρωτοκαθεδρία καταστροφικών επιλογών που επαναλαμβάνονται. Είναι, ακόμα, ενεργείς στο κύτταρο και εμφανίζονται και στη σωματική παθολογία αναδεικνύοντας τη σχέση του σωματικού με το ψυχικό. Επίσης και κυρίως σε κάθε μορφή βίας, σε ό,τι καταστρέφει, στους πολέμους κατεξοχήν.Ο Θουκυδίδης, καταγράφοντας τον Πελοποννησιακό πόλεμο, στην πραγματικότητα καταγράφει διαδρομές του ψυχικού συστήματος ανθρώπων και ομάδων. Μιλώντας για την «παθολογία του πολέμου» ουσιαστικά μιλάει για την παθολογία της ανθρώπινης φύσεως, για την καταστροφικότητα που αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της. Θέλησε να αφήσει «κτήμα ες αεί» στην ανθρωπότητα την προγνωστική δύναμη του έργου του η οποία βασίζεται στην εξής αρχή: όσο η ανθρώπινη φύση είναι αυτή που είναι, υπό όμοιες συνθήκες θα προκύπτουν όμοια αποτελέσματα.Στην ίδια επιστημολογική τοποθέτηση ακριβώς στηρίχθηκε το έργο του Φρόιντ: η ανθρώπινη φύση είναι και παραμένει η ίδια από την εποχή που την ακτινοσκόπησε ο Σοφοκλής και οι άλλοι τραγωδοί και φιλόσοφοι έως την εποχή του δικού του έργου. Ποιά είναι αυτή η ανθρώπινη φύση λοιπόν; Θα επιχειρήσουμε να την κοιτάξουμε μέσα από τα μάτια του Θουκυδίδη, εξοπλισμένοι με το φροϋδικό έργο. Μελετώντας τον Θουκυδίδη με τον φακό της ψυχανάλυσης, θα επιχειρήσουμε να καταδυθούμε σε ακόμα μεγαλύτερα βάθη, χαρτογραφώντας αλλά αρθρώνοντας ταυτοχρόνως και τη δική μας σκέψη.Ο άνθρωπος, φτιαγμένος από φως και σκότος, ικανός για το καλύτερο και το χειρότερο. Αυτό το τελευταίο, όταν εμφανίζεται, συχνά προκαλεί έκπληξη. Διότι απλουστευτικές ωραιοποιήσεις σχετικά με την ανθρώπινη φύση διατρέχουν τη σκέψη των πολλών και αδαών. Αλλά όχι μόνο αυτών. Απλοποιήσεις του τύπου «ο άνθρωπος είναι στη φύση του καλός, αλλά η κοινωνία τον διαφθείρει» υπήρξαν το έμβλημα καλοπροαίρετων στοχαστών⁸, ανά τους αιώνες. Διότι χρειάζεται κάτι παραπάνω από το κοινό θάρρος για να διαπιστώσει κανείς και μετά να περιγράψει και να αναδείξει το «στρεβλό υλικό της ανθρωπότητας», το κομμάτι της ανθρώπινης φύσεως που στεγάζει, γονιμοποιεί και αναπαράγει το κακό. Είναι οι ενορμήσεις του θανάτου επί το έργον εκεί. Δυνάμεις και πάθη που κανένα φόβητρο ή νόμος δεν συγκρατεί, που κανένα πλαίσιο δεν είναι αρκετά αποτελεσματικό για εξουδετερώσει το κοχλάζον υλικό τους. Οι στοχαστές αυτοί που τολμήσαν να το αναδείξουν πρώτοι ήταν οι Αρχαίοι τραγωδοί και φιλόσοφοι. Ο Θουκυδίδης, με τον δικό του τρόπο επίσης. Χρειάστηκαν αιώνες για να συνεχίσουν στην ίδια γραμμή ο Νίτσε και μετά ο Φρόιντ. (…)
παραπομπές
1. S. Freud (1924), To οικονομικό πρόβλημα του μαζοχισμού
2. S. Freud (1923), Το Εγώ και το Αυτό
3. S. Freud (1920), Πέρα από την αρχή της ηδονής
4. S. Freud (1937), Ανάλυση με τέλος και ανάλυση χωρίς τέλος
5. S. Freud (1930), Πολιτισμός πηγή δυσφορίας
6. S. Freud (1915), Οι ενορμήσεις και τα πεπρωμένα τους
7. S. Freud (1926), Αναστολή, σύμπτωμα και άγχος
8. Όπως εκείνων του Διαφωτισμού, J.J. Rousseau κ.λπ.

απόσπασμα από την εισαγωγή, του βιβλίο του Χάρη Μωρίκη – Ένας ψυχαναλυτής ξαναδιαβάζει τον Θουκυδίδη – εκδόσεις ΑΡΜΟΣ

O Θουκυδίδης συνέγραψε κάτι απείρως συνθετότερο από την ιστορία του Πελοποννησιακού πολέμου, σκιαγραφώντας με συγκλονιστικό τρόπο την ανθρώπινη φύση. Η διήγησή του συνιστά μία έξοχη αποτύπωση ψυχικών ρευμάτων. Στις πολεμικές συρράξεις, το βάρος από τους μελετητές δίδεται πρωτίστως σε εξωτερικούς παράγοντες, πολιτικούς, οικονομικούς, στρατιωτικούς, ενώ αγνοείται η συμμετοχή του ψυχικού. Όμως, η ψυχική πραγματικότητα είναι πάντοτε παρούσα και προηγείται οποιασδήποτε εξωτερικής, καθορίζοντάς την σε βαθμό αδιανόητο. Η παρούσα μελέτη, ακτινογραφώντας το έργο του κορυφαίου ιστορικού, αναδεικνύει την κρυφή δράση των δυνάμεων καταστροφικότητας και θανάτου που φωλιάζουν στον πυρήνα της ανθρώπινης ύπαρξης. Το σημείο όπου οι ψυχικές διαδικασίες ατόμων και ομάδων καταλήγουν σε αυτό που εκ των υστέρων εμφανίζεται ως «Ιστορία», αποτελεί μία περιοχή που γεννά ερωτήματα, χωρίς προφανείς απαντήσεις. Πως; Αθέατοι ψυχικοί παράγοντες υποκινούν πολιτικές και στρατιωτικές πράξεις; Σε ποια ενδοψυχική συνθήκη αντιστοιχούν φαινόμενα όπως ο πόλεμος ή ο λαϊκισμός; Οι «πολλοί» έχουν πάντοτε δίκιο; Υπό προϋποθέσεις, μπορούν να αποτελέσουν μία δεξαμενή όπου εκθετικά αναπτύσσονται οι δυνάμεις της καταστροφικότητας; Με δεδομένες τις προδιαγραφές και τους περιορισμούς της ανθρώπινης φύσεως (που αγνοούνται σκανδαλωδώς από την εποχή του Θουκυδίδη έως σήμερα), ποιά τα όρια των θεσμών και της Δημοκρατίας;

https://physicsgg.me/2024/03/04/η-καταστροφικότητα-στην-καρδιά-της-αν/

[Δροσος Γεωργιος]

Ψυχανάλυση και φυσικές επιστήμες.

Στις εργασίες μου των τελευταίων χρόνων (Πέρα από την αρχή της ηδονής, Ψυχολογία των μαζών και ανάλυση του Εγώ και το Αυτό), άφησα ελεύθερη την από καιρό καταπιεζόμενη ροπή μου προς την εικοτολογική θεώρηση και συνέλαβα ένα άλλο είδος λύσης του προβλήματος των ορμών. Υπό την έννοια έρως συμπεριέλαβα την αυτοδιατήρηση του είδους και στον άλλο πόλο τοποθέτησα την αθόρυβα εργαζόμενη ορμή του θανάτου ή καταστροφικότητας. Η ορμή συλλαμβάνεται εντελώς γενικά ως ένα είδος ελαστικότητας του ζωντανού πλάσματος, ως μια ώθηση για την επανόρθωση μιας κατάστασης που υπήρχε κάποτε και έχει αρθεί από μια εξωτερική διαταραχή. Αυτή η κατά βάση συντηρητική φύση των ορμών διευκρινίζεται με τα φαινόμενα του ψυχαναγκασμού για επανάληψη. Η συνεργία και η αμοιβαία αντενέργεια του έρωτος και της ορμής του θανάτου συνθέτουν για μας την εικόνα της ζωής.Είναι άγνωστο αν αυτή η κατασκευή αποδειχθεί χρήσιμη. Διέπεται βέβαια από την επιδίωξη να προσδιοριστούν σταθερά μερικές από τις σημαντικότερες θεωρητικές ιδέες της ψυχανάλυσης, αλλά προχωρεί πέρα από την ψυχανάλυση. Επανειλλημένα άκουσα την υποτιμητική παρατήρηση ότι δεν μπορεί κανείς να έχει μεγάλη ιδέα για μια επιστήμη, της οποίας οι βασικές έννοιες έχουν τόσο ασαφές περίγραμμα, όπως η έννοια της λίμπιντο ή της ορμής στην ψυχανάλυση. Αλλά αυτή η επίκριση στηρίζεται σε πλήρη παραγνώριση των πραγμάτων. Σαφείς βασικές έννοιες και ορισμοί με καθαρό περίγραμμα είναι δυνατόν να υπάρξουν μόνο στις επιστήμες του πνεύματος, όταν θέλουν να εντάξουν ένα πεδίο δεδομένων στο πλαίσιο ενός διανοητικά σχηματισμένου συστήματος. Στις φυσικές επιστήμες, στις οποίες ανήκει η ψυχολογία, μια τέτοια σαφήνεια των βασικών εννοιών είναι περιττή και μάλιστα αδύνατη. Η ζωολογία και η φυτολογία δεν άρχισαν με ορθούς και επαρκείς ορισμούς του ζώου και του φυτού, η βιολογία δεν μπορεί ούτε σήμερα ακόμη να δώσει ασφαλές περιεχόμενο στην έννοια του έμβιου όντος. Ακόμη και η φυσική θα είχε χάσει κάθε δυνατότητα να αναπτυχθεί, αν έπρεπε να περιμένει ώσπου οι έννοιές της, ύλη, δύναμη, βαρύτητα και πολλές άλλες θα αποκτούσαν την επιθυμητή σαφήνεια και ακρίβεια.Οι βασικές ιδέες ή έννοιες των φυσικοεπιστημονικών κλάδων παραμένουν κατ’ αρχάς πάντοτε απροσδιόριστες, προσωρινά διευκρινίζονται με την επισήμανση του πεδίου των φαινομένων, από το οποίο προέρχονται, και μόνον μέσω της προϊούσας ανάλυσης του υλικού της παρατήρησης γίνονται σαφείς, πλήρεις περιεχομένου και απαλλαγμένες από αντιφάσεις. Θεώρησα πάντοτε πολύ άδικο να μην μεταχειρίζεται κανείς την ψυχανάλυση όπως κάθε άλλη φυσική επιστήμη. Αυτή η άρνηση εκφράστηκε στις πιο επίμονες επικρίσεις. Η ψυχανάλυση ψέγεται για κάθε μη πληρότητα και ατέλεια, ενώ μια επιστήμη βασιζόμενη στην παρατήρηση δεν μπορεί παρά να επεξεργάζεται τα συμπεράσματά της τμηματικά και να λύνει τα προβλήματά της σταδιακά.

Σίγκμουντ Φρόϋντ, «Αυτοβιογραφία» , μετάφραση Λευτέρης Αναγνώστου, εκδόσεις Επίκουρος

https://physicsgg.me/2024/11/23/ψυχανάλυση-και-φυσικές-επιστήμες/