Erwin Chargaff (Έργουιν Τσάργκαφ)

[Δροσος Γεωργιος]

Αν οι πυγμαίοι ρίχνουν γιγάντιες σκιές, είναι επειδή νυχτώνει.

Erwin Chargaff, «Heraclitean Fire, Sketches from a Life before Nature», 1978. Μπορείτε να κατεβάσετε το βιβλίο σε μορφή KINDLE ή PDF δωρεάν EΔΩ

«(…) Η αυτοβιογραφία του Erwin Chargaff (Έργουιν Τσάργκαφ, 1905-2002) με τίτλο Heraclitean Fire (Ηρακλείτεια φωτιά) είναι μια ενδιαφέρουσα, αλλά και αινιγματική αυτοβιογραφία. Μολονότι η μητρική γλώσσα του Chargaff είναι η γερμανική, ο πεζός του λόγος στην αγγλική είναι εκτυφλωτικά λαμπρός, τόσο που η ίδια του η τελειότητα τον κάνει να φαίνεται κάπως τεχνητός. Η λεπτότητα του ύφους στην οποία αρέσκεται ο Chargaff αρμόζει περισσότερο στη γαλλική παρά στην αγγλική γλώσσα. Η αγγλική είναι τόσο γήινη και στιβαρή ώστε δεν αντέχει πολλά περιττά στολίδια. Από την άλλη, είναι ένας εκπληκτικά αποτελεσματικός στυλίστας, όπως φανερώνει μια πρόταση του άρθρου του ‘Preface to a Grammar of Biology: A hundred years of nucleic acid research‘ του 1971: «Αν οι πυγμαίοι ρίχνουν γιγάντιες σκιές, είναι επειδή νυχτώνει» ⁽¹⁾.Ο Erwin Chargaff γεννήθηκε στη Ρουμανία και ανατράφηκε στη Βιέννη. Απέκτησε αυστηρή, κλασική εκπαίδευση, η οποία καλλιέργησε μέσα του την ακλόνητη πεποίθηση πως για να γίνει κανείς οτιδήποτε, ακόμη και θετικός επιστήμονας, πρέπει πρώτα να έχει γενική μόρφωση. Αυτό σήμαινε ότι έπρεπε να γνωρίζει αρχαία ελληνικά και λατινικά – τουλάχιστον λατινικά. Τα αρχαία ελληνικά είναι σαφώς η μεγάλη του αγάπη. Είναι τόσο απόλυτα εμποτισμένος σ΄αυτά, όταν αναφέρεται στον Ηράκλειτο ή στον Αριστοτέλη, έχει κανείς την εντύπωση πως πρόκειται για συναδέλφους του στο Κολέγιο Ιατρικής και Χειρουργικής του πανεπιστημίου της Κολούμπια. Το πλήθος των αποσπασμάτων που παραθέτει στο πρωτότυπο αρχαιοελληνικό κείμενο είναι υπερβολικό και κάπως κουραστικό για μας τους λιγότερο ευρυμαθείς. Ωστόσο, δεν υπάρχει καμία αμφιβολία όσον αφορά την αγάπη που τρέφει ο Chargaff για οτιδήποτε συνδέεται με την αρχαία Ελλάδα, καθώς και την βαθιά του πεποίθεση ότι η κλασική παιδεία είναι απαραίτητη για οποιουδήποτε είδους πνευματικό επίτευγμα. Αυτή ακριβώς η πεποίθεσή του ήταν εκείνη που κλονίστηκε, και μάλιστα άσχημα, κατά τη διάρκεια της εκτίλυξης ενός από τα μεγάλα και συγκλονιστικά γεγονότα της σύγχρονης επιστήμης.Η ιστορία του DNA έχει ειπωθεί και ξαναειπωθεί από ειδικούς που την γνωρίζουν άμεσα. Ωστόσο, μπορούμε να ξαναθυμηθούμε ορισμένα σημαντικά γεγονότα. Το 1944, οι Ostwald Avery, Colin MacLeod και Μaclyn McCarty του τότε Ινστιτούτου Rockefeller για την Ιατρική Έρευνα δημοσίευσαν τα αποτελέσματα κλασικού τους πειράματος το οποίο απέδειξε, ίσως όχι απολύτως πειστικά εκέινη την εποχή, ότι το DNA είναι ο φορέας της γενετικής πληροφορίας. Ο Chargaff ήταν ένας από τους ελάχιστους βιοχημικούς που αποδέχτηκαν αμέσως το αποτέλεσμα της τριάδας του Rockefeller. Αναγνωρίζοντας τη μεγάλη σπουδαιότητα της ανακάλυψής τους, άλλαξε την κατεύθυνση της έρευνας στο εργαστήριό του προς μια εμβριθή και λεπτομερή μελέτη DNA. Το αποτέλεσμα ήταν η ανακάλυψη των περίφημων «κανόνων Chargaff»: Α=Τ, C=G. Τα γράμματα A, C, G και Τ συμβολίζουν την αδενίνη, την κυτοσίνη, τη γουανίνη και τη θυμίνη, δηλαδή τα τέσσερα νουκλεοτίδια (βάσεις) που αποτελούν τους δομικούς λίθους του DNA. To DNA σε διαφορετικά είδη έχει διαφορετικές ποσότητες A, C, G και Τ, αλλά σε όλα τα είδη, από την αμοιβάδα μέχρι τον άνθρωπο, το πλήθος των μορίων C είναι σχεδόν ίσο μ ετο πλήθος των μορίων G. Αυτή η εντυπωσιακή κανονικότητα ήταν μια από τις σημαντικότερες ενδείξεις που οδήγησαν στην ανακάλυψη της δομής του DNA, επίτευγμα που πραγματοποιήθηκε από τους James D. Watson και Francis H. C. Crick.Στο Heraclitean Fire o Chargaff διηγείται εν συντομία την μοναδική του συνάντηση με τους Watson και Crick, στο Καίμπριτζ της Αγγλίας τις τελευταίες μέρες του Μαΐου του 1952. Είκοσι έξι χρόνια αργότερα, το 1978, όταν δημοσιεύθηκε το Heraclitean Fire, η περιφρόνηση του Chargaff για εκείνους που ανακάλυψαν τη δομή της διπλής έλικας του DNA παρέμενε αδιάπτωτη. Οπωσδήποτε, το βραβείο Νόμπελ με το οποίο τιμήθηκαν οι Watson και Crick το 1962 δεν βοήθησε τα πράγματα, και συνέβαλε αναμφίβολα στην πικρία που διαποτίζει το Heraclitean Fire. O Chargaff, όχι μόνο έχασε τον αγώνα αποκρυπτογράφησης της δομής του DNA (παρότι θα αρνούνταν ότι συμμετείχε ποτέ σ’ αυτόν τον αγώνα) αλλά και τον έχασε από δυο τυχάρπαστους, που κατά την άποψή του ήταν υδραυλικοί της επιστήμης. Το «αταίριαστο» ζευγάρι», για να χρησιμοποιήσουμε τα λόγια του Chargaff, όχι μόνο ήταν απαίδευτο (δηλαδή στερούνταν μια ευρωπαϊκού τύπου κλασική παιδεία), αλλά φάνηκε να αγνοεί ακόμα και τη χημεία, «την πιο πραγματική από τις θετικές επιστήμες». Ιδού λοιπόν ποιους αφορούσε ο υπαινιγμός για τους «πυγμαίους» και τις «γιγάντιες σκιές» τους.Αφού διάβασα τις απόψεις του Chargaff για τους Watson και Crick ⁽²⁾, μελέτησα ξανά το βιβλίο «Η διπλή έλικα» του Watson. Θυμάμαι πως όταν πρωτοδημοσιεύθηκε, πολλοί βιολόγοι ενοχλήθηκαν και τήρησαν ιδιαίτερα επικριτική στάση. Γι’ αυτούς, ο Watson παραβίασε κάποια φυλετικά ταμπού, όπως την απαγόρευση να εισβάλλει κανείς στα χωράφια των άλλων. (Στη βιολογία, αντίθετα απ’ ότι στη φυσική, κανείς δεν κατασκευάζει θεωρίες βασιζόμενος σε δεδομένα κάποιου άλλου.) Ακόμη χειρότερα πρόδωσε το «μυστικό» πως το κίνητρο για να κάνει κανείς επιστήμη δεν είναι απαραίτητα πάντοτε τόσο ευγενές όσο η αναζήτηση της αλήθειας. Μπορεί να είναι τόσο ευτελές όσο η ανόητη φιλοδοξία, ή ακόμη ευτελέστερο, όσο ο πόθος για τη συντριβή ενός ανώτερου ανταγωνιστή. Σ’ αυτή την περίπτωση επρόκειτο για τον Linus Pauling.Aυτο που ο Ghargaff απέτυχε να επισημάνει, ή ίσως επέλεξε να παραβλέψει, τόσο το 1952 όσο και το 1978, ήταν η προφανής μονομανία του Watson με το πρόβλημα της δομής του DNA. Oι ιδιομορφίες του Watson καθώς και το ανέμελο και ασεβές ύφος του χαρακτηρίζουν τόσο πολύ τον «συνηθισμένο κόσμο» ώστε τείνει κανείς να παραβλέψει τις περιστασιακές αναφορές στα όνειρά του σχετικά με τη δομή του DNA, όνειρα που χαρακτηρίζουν σαφώς έναν «άλλο κόσμο». Επίσης, όταν κατατρύχεται κανείς από ένα πρόβλημα, δεν το θέτει κατά μέρος για να αρχίσει να μελετά χημεία ή οτιδήποτε άλλο. Μαθαίνει στην πράξη! Αυτός ο τρόπος απόκτησης γνώσεων δεν είναι ούτε καθολικός ούτε συνιστώμενος, για ορισμένους όμως είναι αποτελεσματικός. Το γνωρίζω προσωπικά. Σχεδόν οτιδήποτε νέο έμαθα όσον αφορά τα μαθηματικά αφότου πήρα το διδακτορικό μου δίπλωμα, το έμαθα από ανάγκη, προσπαθώντας να λύσω κάποιο πρόβλημα.

(…) Τι κάνει τον Ghargaff να ξεχωρίζει από τους άλλους επιστήμονες; Από κάθε άποψη, διαφέρει από όλους τους επιστήμονες που γνωρίζω ή για τους οποίους έχω διαβάσει. Για παράδειγμα, μπορείτε να φανταστείτε πως ένας βιολόγος συναντά μια διατριβή που προσφέρει βαθιά γνώση της φύσης της κληρονομικότητας και η οποία ανοίγει νέους ορίζοντες όσον αφορά την κατανόηση των διαδικασιών της ζωής, και δεν έρχεται σε επαφή με τους συγγραφείς της ώστε να μάθει περισότερα; Ο Ghargaff, που κατανόησε και εκτίμησε αμέσως την σημασία της ανακάλυψης διέμενε σε κοντινή απόσταση από την τριάδα του Rocckefeller. Ο Avery ίσως είχε συνταξιοδοτηθεί και μετακομίσει στο Τεννεσσή, αλλά τους McCarty και MacLeod ήταν εύκολο να τους προσεγγίσει κανείς. Ωστόσο, όπως σημείωσε ο George Uhlenbeck, συνάδελφός μου στο πανεπιστήμιο Rockefeller, ο οποίος αντιλαμβάνεται περισσότερο από μένα τέτοιου είδους θέματα, δεν υπάρχει ούτε μια νύξη στο βιβλίο που να υποδηλώνει ότι προσπάθησε να αναζητήσει τους συγγραφείς. Απίστευτο! Είναι αλήθεια ότι ο κώδικας συμπeριφοράς του Ghargaff ίσως υπαγόρευε κάποια επιφυλακτικότητα ως προς την προσέγγιση αγνώστων χωρίς τις κατάλληλες συστάσεις, αλλά, όταν η υπόθεση σχετίζεται με τη λύση ενός μείζονος προβλήματος, ποιός ενδιαφέρεται για τους καλούς τρόπους; Ο Jim Watson ασφαλώς δεν ενδιαφερόταν. Η αδιαφορία του ίσως υπερέβαινε τα αποδεκτά όρια. Θεωρητικά όλοι έχουμε έναν Jim Watson μέσα μας, ένα συστατικό που αποτελείται από κάποιο μείγμα αδιακρισίας, ανυπομονησίας, περιέργειας και, πάνω απ’ όλα, ανταγωνιστικότητας. Στερείται ο Ghargaff αυτά τα χαρακτηριστικά, ή προσπαθεί να τα κρύψει πίσω από ένα ποιητικό προσωπείο; Πιστεύω πως όχι. Η ποίηση είναι τόσο όμορφή και ειλικρινής ώστε δεν μπορεί να είναι απλώς προσωπείο. Φαντάζομαι ότι απλώς δεν συμβαδίζει με τους υπόλοιπους από μας.Τι περισσότερο θα μπορούσε να πει κανείς; Θα μπορούσαμε να σκεφτούμε πως, όντας ένας από τους λίγους εκλεκτούς που αποκάλυψαν ένα μυστικό της φύσης, κατάφερε να κατακτήσει ως ένα βαθμό τη γαλήνη σ’ αυτό τον ταραγμένο κόσμο. Ωστόσο, δεν συνέβη κάτι τέτοιο. Εντούτοις, το βιβλίο του είναι ένα αξιόλογο λογοτεχνικό έργο και του αξίζει ευρύτερη αποδοχή από το αναγνωστικό κοινό. Στα καλύτερα σημεία του είναι υπέροχο. Στα χειρότερά του σημεία, ‘καταγέλαστος να είναι όποιος βάζει κακό στο νού του (*)»

(*) «Honi soit qui mal y pense», ρητό στο έμβλημα του παρασήμου του Βρετανικού Τάγματος της Περικνημίδoς.

απόσπασμα από την εισαγωγή του βιβλίου του Mark Kac, «Αινίγματα της Τύχης», μετάφραση Αλέξανδρος Μάμαλης, εκδόσεις κάτοπτρο, 1996

σημειώσεις:
(1) Από την πρώτη κιόλας σελίδα του άρθρου ‘Preface to a Grammar of Biology‘, ο Erwin Chargaff εκφράζει την απαισιοδοξία του:
● είτε για την επιστήμη, παραθέτοντας ένα απόσπασμα της νουβέλας του Thomas Love Peacock, ‘Gryll Grange (1861)’: «Άλλο πράγμα η επιστήμη κι άλλο η σοφία. Η επιστήμη είναι ένα αιχμηρό εργαλείο με το οποίο οι άνθρωποι παίζουν σαν παιδιά και κόβουν τα δάχτυλά τους. Αν κοιτάξετε τα αποτελέσματα που έφερε η επιστήμη κατά την εξέλιξή της, θα βρείτε ότι προκάλεσε σχεδόν εξ ολοκλήρου βάσανα. Θα ξόδευα όλη την ημέρα, αν προσπαθούσα να απαριθμήσω τα κακά που επέφερε η επιστήμη στην ανθρωπότητα. Θα μπορoύσα να πω ότι η τελική μοίρα της επιστήμης είναι να εξοντώσει την ανθρώπινη φυλή»
● είτε για τους ανθρώπους, με τον διαχωρισμό τους κατά Αρχίλοχο σε αλεπούδες και σκατζόχοιρους: «η αλεπού ξέρει πολλά, αλλά ο σκαντζόχοιρος ένα, μεγάλο», και ίσως για τον εαυτό του με την φράση από το ημερολόγιο του Κίρκεγκωρ, ότι: «ένας μόνος άνθρωπος δεν μπορεί να βοηθήσει την εποχή του, μπορεί μόνο να εκφράσει την κατάρρευσή της».
Στη συνέχεια, μερικές σελίδες παρακάτω, σχολιάζει την επιστημονική εξέλιξη στην εποχή του ως εξής:
Από το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου – και πιο συγκεκριμένα μετά τις ρωσικές επιτυχίες στο διάστημα (Σπούτνικ και Γκαγκάριν) – οι οικονομικοί πόροι που διοχετεύθηκαν στις φυσικές επιστήμες, ειδικά στις Ηνωμένες Πολιτείες, αυξήθηκαν με έναν αδιανόητο ρυθμό για την εποχή. Αυτό οδήγησε σε μια αύξηση της επιστημονικής εκλαΐκευσης, αλλά και σε έναν τεράστιο εκχυδαϊσμό της επιστήμης. Τα επιτεύγματά της άρχισαν να παίρνουν τη μορφή ενός δημοφιλούς αθλήματος μεγάλης τηλεθέασης, με τους νέους επιστήμονες να ξεκινούν σαν άλογα κούρσας. Η επιστήμη διαστρεβλώθηκε από την κοινή γνώμη σε ένα είδος Χόλιγουντ και άρχισε να προσαρμόζεται σε αυτό το βάναυσο πρότυπο.
… Όχι σπάνια, πολύ κοινότοπες ανακαλύψεις, ειδικά στον τομέα της γενετικής των ιών και των φάγων, πανηγυρίζονται σε εφημερίδες ή στην τηλεόραση όπως διαφημίζεται ένα υποτιθέμενο καλύτερο σαπούνι. Αν και αυτές είναι ως επί το πλείστον ψευδοανακαλύψεις, που δεν ισχύουν καν για μονοκύτταρους οργανισμούς, χρησιμοποιούνται πρες κόνφερανς, συνεντεύξεις κλπ, για να υπαινιχθούν την επικείμενη «σύνθεση της ζωής» ή τις επικείμενες θεραπείες από τη «γενετική μηχανική». Το κοινό, που ξεχνάει γρήγορα, διατηρεί την ευχάριστη γεύση του μεγαλείου και του σφρίγους των επιστημών.
Το παλιό αστείο για τη συνομιλία μεταξύ δύο σκυλιών του Παβλώφ θα μπορούσε να τροποποιηθεί ελαφρώς: «Κάθε φορά, όταν χτυπάω το κουδούνι, έρχεται ένας τύπος και μου δίνει ένα βραβείο».
Ωστόσο, προκαλεί πάντα έκπληξη το γεγονός ότι σε τόσο άσχημες εποχές – κατά κάποιο τρόπο μεταξύ Άουσβιτς και Βιετνάμ – έχει παραχθεί τόση καλή επιστήμη. Δεν ξέρω, όμως, τι να συμπεράνω (Όχι και τόσο κακές εποχές, όχι τόσο καλές επιστήμες;). Το ότι στις μέρες μας, οι πυγμαίοι ρίχνουν γιγάντιες σκιές, είναι μόνο επειδή νυχτώνει.

(2) Στη συνέχεια παρατίθενται μερικά ενδεικτικά αποσπάσματα από το ‘Heraclitean Fire‘, όπου ο Chargaff αναφέρεται στην συνάντησή του με τους «πυγμαίους» Crick και Watson: «Η πρώτη εντύπωση ήταν πράγματι κάθε άλλο παρά ευνοϊκή. Και αυτό δεν βελτιώθηκε από τα πολλά φαρσικά στοιχεία που ζωντάνεψαν τη συνομιλία που ακολούθησε…Επιπλέον, η στατιστική πιθανότητα να εμφανιστούν δύο ιδιοφυΐες μπροστά στα μάτια μου φαινόταν τόσο μικρή που ούτε καν το σκεφτόμουν. Η διάγνωσή μου ήταν σίγουρα γρήγορη και πιθανώς λανθασμένη…
Από όσο μπορούσα να καταλάβω, ήθελαν, χωρίς καμία γνώση της εμπλεκόμενης χημείας, να χωρέσουν το DNA σε μια έλικα. Ο κύριος λόγος φαινόταν να είναι το μοντέλο της άλφα-έλικας του Pauling για μια πρωτεΐνη. Δεν θυμάμαι αν πράγματι μου έδειξαν το μοντέλο κλίμακας μιας πολυνουκλεοτιδικής αλυσίδας, αλλά δεν το πιστεύω, καθώς δεν ήταν ακόμα εξοικειωμένοι με τις χημικές δομές των νουκλεοτιδίων… Δεν θυμάμαι σε πόσα από τα στοιχεία ακτίνων Χ του King’s College (Rosalind Franklin, Wilkins) αναφέρθηκαν, αλλά μπορεί να μην είχα δώσει την κατάλληλη προσοχή…
Ήταν ξεκάθαρο για μένα ότι βρισκόμουν αντιμέτωπος με μια καινοτομία: τεράστια φιλοδοξία και επιθετικότητα, σε συνδυασμό με μια σχεδόν πλήρη άγνοια και περιφρόνηση για τη χημεία, αυτής της πιο πραγματικής από τις θετικές επιστήμες – μια περιφρόνηση που αργότερα επρόκειτο να ασκήσει κακή επιρροή στην ανάπτυξη της «μοριακής βιολογίας»…
Τους είπα όλα όσα ήξερα… Ανέφερα τις πρώτες μας προσπάθειες να εξηγήσουμε τις σχέσεις συμπληρωματικότητας με την υπόθεση ότι, στην αλυσίδα νουκλεϊκού οξέος, το αδενυλικό ήταν πάντα δίπλα στο θυμιδυλικό οξύ και το κυτιδυλικό δίπλα στο γουανυλικό οξύ. Αυτό δεν οδηγούσε πουθενά όταν διαπιστώσαμε ότι η σταδιακή ενζυμική πέψη παρήγαγε ένα εντελώς απεριοδικό πρότυπο. Γιατί αν η αλυσίδα νουκλεϊκού οξέος είχε συντεθεί από μια διάταξη δινουκλεοτιδίων A-T και G-C, οι κανονικότητες θα έπρεπε να είχαν παραμείνει. Πιστεύω ότι το δίκλωνο μοντέλο του DNA προέκυψε ως συνέπεια της συζήτησής μας…
Όταν, το 1953, οι Watson και Crick δημοσίευσαν την πρώτη τους εργασία για την διπλή έλικα, δεν αναγνώρισαν τη βοήθειά μου και ανέφεραν μόνο ένα σύντομο άρθρο μου που είχε δημοσιευθεί το 1952, λίγο πριν από το δικό τους, αλλά όχι, όπως θα ήταν φυσικό, στις δημοσιεύσεις μου του 1950 ή 1951. Αργότερα, όταν η μοριακή ταχυδακτυλουργία άρχισε να εξαπλώνεται, συχνά με ρωτούσαν λίγο πολύ καλοπροαίρετοι άνθρωποι γιατί δεν είχα ανακαλύψει το διάσημο μοντέλο της διπλής έλικας. Η απάντησή μου ήταν πάντα ότι ήμουν πολύ χαζός, αλλά ότι, αν εγώ και η Rosalind Franklin είχαμε συνεργαστεί, μπορεί να είχαμε καταλήξει στην διπλή έλικα μέσα σε ένα ή δύο χρόνια. Αμφιβάλλω, ωστόσο, ότι θα μπορούσαμε ποτέ να υψώσουμε τη διπλή έλικα σαν ‘το πανίσχυρο σύμβολο που έχει αντικαταστήσει τον σταυρό ως την υπογραφή του βιολογικού αναλφαβητισμού’.»

https://physicsgg.me/2023/12/01/αν-οι-πυγμαίοι-ρίχνουν-γιγάντιες-σκιέ/