Ανθρώπινη συνείδηση.

[Δροσος Γεωργιος]

Η συνείδηση κρύβεται στα ηλεκτρικά πεδία του εγκεφάλου μας.

Ένας μυστηριώδης ηλεκτρομαγνητικός μηχανισμός μπορεί να είναι πιο σημαντικός από την πυροδότηση νευρώνων στον εγκέφαλό μας για την κατανόηση της λειτουργίας της συνείδησής μας. Τον 19ο αιώνα ο φυσικός Χέρμαν φον Χέλμχολτς (Hermann von Helmholtz) φιλοδοξούσε να εξηγήσει διαμέσου φυσικοχημικών διεργασιών το φαινόμενο της ζωής, σε αντίθεση με την τότε δημοφιλή φιλοσοφική θεωρία της φυσιολογίας, τον βιταλισμό. Οι οπαδοί του βιταλισμού υποστήριζαν ότι τα έμβια όντα διαφέρουν από τα άψυχα αντικείμενα επειδή περιέχουν μια «ζωτική σπίθα», την οποία ορισμένοι πίστευαν ότι ήταν η ψυχή. Η σχολή του Χέλμχολτζ αμφισβήτησε αυτή τη θεωρία, δηλώνοντας ότι μόνο οι κοινές φυσικοχημικές λειτουργίες εμπλέκονται στη ζωή ενός οργανισμού. Από τότε μέχρι σήμερα οι φυσικοχημικοί νόμοι ερμήνευσαν, και εξακολουθούν να ερμηνεύουν πολλά μυστήρια της βιολογίας και της φυσιολογίας.Όμως υπάρχουν ακόμα περίπλοκα και ακατανόητα φαινόμενα που σχετίζονται με την ζωή. Κραυγαλέο παράδειγμα είναι η ανθρώπινη συνείδηση. Ο τρόπος με τον οποίο λειτουργεί παραμένει ένα ανοιχτό ερώτημα μέχρι σήμερα.Η ανθρωπινη συνείδηση πρέπει να σχετίζεται με την λειτουργία διαφόρων κυττάρων στον εγκέφαλο. Οι νευρώνες, είναι ένας εξειδικευμένος τύπος κυττάρων του εγκεφάλου μας που βρίσκεται στο επίκεντρο της σημερινής νευροεπιστήμης. Είναι οι βασικοί φορείς της ηλεκτροχημικής επικοινωνίας στον εγκέφαλο. Συμμετέχουν στην διάδοση των νευρικών σημάτων και την επεξεργασία πληροφοριών.
Οι νευροεπιστήμονες προσπαθούν να εξηγήσουν την αντίληψη, την μνήμη, την γνωστική λειτουργία, ακόμη και την ίδια τη συνείδηση ως προϊόντα δισεκατομμυρίων τέτοιων μικροσκοπικών νευρώνων που εκτοξεύουν τις μικροσκοπικές αιχμές ηλεκτρικής τάσης τους μέσα στον εγκέφαλό μας.

Διαβάστε σχετικά: «THE SPIKE, an epic journey through the brain in 2.1 seconds» – Mark Humphries

http://www.sackett.net/The-Spike.pdf

Αυτές οι ενεργητικές αιχμές όχι μόνο μεταφέρουν πράγματα όπως πόνο και άλλες αισθητηριακές πληροφορίες στο συνειδητό μυαλό μας, αλλά θεωρητικά είναι επίσης ικανές να εξηγήσουν κάθε λεπτομέρεια της πολύπλοκης συνείδησής μας. Τουλάχιστον κατ’ αρχήν. Οι λεπτομέρειες αυτής της «νευρωνικής κωδικοποίησης» δεν έχουν ακόμη διευκρινιστεί.

Ενώ οι νευροεπιστήμονες έχουν επικεντρωθεί εδώ και καιρό στις αιχμές που ταξιδεύουν στα εγκεφαλικά κύτταρα, τα φαινόμενα «εφαπτικού» πεδίου (“ephaptic” field effects) μπορεί τελικά να είναι ο πρωταρχικός μηχανισμός για την γνωστική λειτουργία. Πρόκειται για ένα ενδιαφέρον αναδυόμενο πεδίο έρευνας στην νευροεπιστήμη. Αυτά τα φαινόμενα, που προκύπτουν από τα ηλεκτρικά πεδία που παράγονται από τους νευρώνες και όχι από τις συναπτικές πυροδοτήσεις τους, μπορεί να παίζουν πρωταγωνιστικό ρόλο στην κατανόηση της πολυπλοκότητας και της δυναμικής της ανθρώπινης συνείδησης.Οι ερευνητές του εγκεφάλου έχουν από καιρό αναγνωρίσει ότι υπάρχουν διάφοροι τρόποι εκτός από την ‘πυροδότηση’ με την οποία θα μπορούσαν να επικοινωνούν οι νευρώνες, όπως ο ελάχιστα γνωστός μηχανισμός που είναι γνωστός ως εφαπτική σύζευξη (ephaptic coupling). Αυτή η σύζευξη προκύπτει από ηλεκτρομαγνητικά πεδία στη μέση και μεγάλη κλίμακα αλληλεπιδράσεων του εγκεφάλου, μαζί με πεδία πολύ μικρότερης κλίμακας που συνοδεύουν συναπτικές αιχμές (που προέρχονται από την δραστηριότητα ενός τύπου Η/Μ πεδίων υψηλής τοπικότητας) και λειτουργούν σε κλίμακα νανομέτρων.Οι νευρώνες του αμφιβληστροειδούς, για παράδειγμα, λειτουργούν χωρίς νευρική πυροδότηση. Αυτά τα κύτταρα χρησιμοποιούν έναν τύπο ηλεκτροδιάχυσης, τη διάχυση φορτισμένων σωματιδίων χωρίς συνάψεις, τα σημεία σύνδεσης μεταξύ των νευρώνων. Η ηλεκτροδιάχυση περνά κατά μήκος ενός σήματος στο οπτικό νεύρο με πολύ γρήγορους ρυθμούς και με υψηλό εύρος ζώνης. Δεν θα μπορούσαμε να δούμε χωρίς αυτό.Το «εφαπτικό» στην εφαπτική σύζευξη σημαίνει απλώς «αγγίζω». Αν και δεν είναι πολύ γνωστά, τα φαινόμενα εφαπτικού πεδίου προκύπτουν από τις ηλεκτρικές και μαγνητικές αλληλεπιδράσεις που περιγράφονται στα σχολικά βιβλία. Τα πειραματικά αποτελέσματα δείχνουν ότι αυτές οι ίδιες δυνάμεις παίζουν μεγαλύτερο ρόλο στον εγκέφαλο από ό,τι υποπτευόμαστε και ίσως ακόμη και στη συνείδηση.Τα φαινόμενα εφαπτικού πεδίου περιγράφονται με αξιόλογο τρόπο σε μια εργασία του 2019 από το εργαστήριο Case Western Reserve του Dominique Durand. Αυτό το εργαστήριο έδειξε ότι ο εγκεφαλικός φλοιός του ποντικιού επηρεάστηκε χωρίς συναπτικές συνδέσεις – εκ φύσεως, με αλληλεπιδράσεις εφαπτικού πεδίου. Βρήκαν ότι η επίδραση μειώθηκε μετά από μια ορισμένη απόσταση, όπως θα περιμέναμε. Σε απόσταση 400 μm ή περισσότερο, το φαινόμενο του εφαπτικού πεδίου στην ουσία εξαφανίστηκε. Αυτά τα αποτελέσματα θεωρήθηκαν τόσο σημαντικά από τους κριτές της εργασίας που ζήτησαν από το εργαστήριο Durand να αναπαράγει τα αποτελέσματα όχι μία αλλά δύο φορές πριν εγκρίνουν τη δημοσίευσή της. Μια άλλη ερευνητική ομάδα συνέκρινε την ταχύτητα των επιδράσεων του εφαπτικού πεδίου σε διάφορους ιστούς, διαπιστώνοντας ότι η ταχύτητα διάδοσης των εφαπτικών πεδίων στη φαιά ουσία είναι περίπου 5.000 φορές μεγαλύτερη από τη νευρική πυροδότηση. Επιπλέον, η πιθανή πυκνότητα πληροφοριών από τα εφαπτικά πεδία είναι έως και 125 δισεκατομμύρια φορές μεγαλύτερη σε σχέση με την αντίστοιχη της συναπτικής πυροδότησης.Πληθώρα αποδεικτικών στοιχείων δείχνουν ότι η συναπτική πυροδότηση είναι απαραίτητη για την κίνηση, την ακοή, το άγγιγμα και πολλά άλλα, αλλά δεδομένης της πολύ μεγαλύτερης πυκνότητας πληροφοριών στα εφαπτικά πεδία και της διάχυσης των εφαπτικών πεδίων, θα ήταν εξαιρετικά περίεργο αν η εξέλιξη δεν είχε ‘οικειοποιηθεί’ αυτό το αποτέλεσμα για σημαντικές εγκεφαλικές λειτουργίες. Πράγματι, φαίνεται ότι το έχει κάνει, με διάφορους τρόπους.Ο Walter Freeman δήλωνε σε μια εργασία του 2006 ότι οι παραδοσιακές ταχύτητες συναπτικής πυροδότησης δεν μπορούσαν να εξηγήσουν την ταχύτητα των γνωστικών λειτουργιών που είχε παρατηρήσει όλα αυτά τα χρόνια σε κουνέλια και γάτες. Αντίθετα, η πρόσφατη πληθώρα ευρημάτων εφαπτικών επιδράσεων αναδεικνύει έναν στέρεο μηχανισμό για να εξηγήσει αυτές τις ταχύτητες. Η πρόσφατη θεωρητική εργασία των Tam Hunt και Mostyn Jones, βασισμένη σε αυτά τα ευρήματα, πρότεινε ότι τα εφαπτικά πεδία μπορεί στην πραγματικότητα να είναι ο πρωταρχικός μηχανισμός για τη συνείδηση και τη νόηση, παρά η νευρωνική πυροδότηση.Μια άλλη πρόσφατη εργασία των Κώστα Αναστασίου και Christof Koch, επισημαίνει την σημασία των εφαπτικών φαινομένων. Διαπιστώνουν ότι πράγματι, η εφαπτική σύζευξη μπορεί να εξηγήσει τον «γρήγορο συντονισμό» που απαιτείται για την λειτουργία της συνείδησης «ακόμη και με την απουσία πολύ γρήγορων συνάψεων». Αυτή η εργασία θα μπορούσε να φέρει το πεδίο της επιστήμης του εφαπτικού πεδίου (ephaptic field) από τα περιθώρια της νευροεπιστήμης στο προσκήνιο. Τα ευρήματά της σχετικά με την ταχύτητα και τη διεισδυτικότητα των εφαπτικών φαινομένων μπορεί να προοιωνίζουν μια θεμελιωδώς νέα κατανόηση του τρόπου λειτουργίας της γνωστικής λειτουργίας και της συνείδησης.

πηγή: https://www.scientificamerican.com/article/consciousness-might-hide-in-our-brains-electric-fields/

[Δροσος Γεωργιος]

Το νόημα της ζωής.

Για τους διανοητές του Διαφωτισμού, το λάθος έπρεπε θαρραλέα να αντιμετωπίζεται με την αλήθεια. Καθώς όμως ο 18ος αιώνας έδινε τη θέση του στον 19o, η έννοια του λυτρωτικού ή ΖΩΤΙΚΟΥ ψεύδους, της ευεργετικής μυθοπλασίας και της καταστροφικής ΑΠΟΜΥΘΟΠΟΙΗΣΗΣ έβγαινε λίγο-λίγο στην επιφάνεια.Ίσως τα ανθρώπινα όντα να αφανίζονταν από την (Αφόρητη) αλήθεια, να έσβηναν κάτω από το ανελέητο βλέμμα της. (Όπως οι ρυτίδες των γυναικών φαίνονται σε άπλετο φως. Στα ραντεβουδάδικα επικρατεί πάντα Ημίφως). Ίσως τα ψεύδη και οι μύθοι να μην είναι απλώς λάθη που πρέπει να διαλυθούν, αλλά παραγωγικές Χίμαιρες, ψευδαισθήσεις, που μας επιτρέπουν να ευδοκιμούμε. (Οι Χαμενες Αυταπατες του Μπαλζάκ αυτό δεν λένε; )Η ζωή μπορεί να είναι ένα βιολογικό ατύχημα, και μάλιστα ατύχημα που είχε ελάχιστες πιθανότητες να συμβεί, ανέπτυξε όμως μέσα μας ένα τυχαίο φαινόμενο γνωστό ως «ο νους», με το οποίο μπορούμε να προστατευτούμε από τη φοβερή επίγνωση της τυχαιότητάς μας.Είναι σαν η Φύση, να μας έχει προμηθεύσει το αντίδοτο μαζί με το δηλητήριο – και τα δύο τα λέμε συνείδηση. Μπορούμε να στρέψουμε το νου μας σε ζοφερούς στοχασμούς γύρω από το πόση αδιαφορία εκδηλώνει η Φύση για τις ζωές των ατόμων και την άτεγκτη φροντίδα της για ολόκληρο το είδος. Ή μπορούμε για αντιπερισπασμό να στραφούμε στην κατασκευή ζωτικών μύθων — όπως η θρησκεία, ο ανθρωπισμός και τα παρόμοια — που μπορεί και να μας δώσουν μια υπόσταση και σπουδαιότητα μέσα σε αυτό το αφιλόξενο σύμπαν.Τέτοιες μυθολογίες μπορεί να μην αληθεύουν από επιστημονική άποψη. Ίσως, όμως, να το έχουμε παρακάνει με την επιστημονική αλήθεια, και θαρρούμε πως είναι η μόνη μάρκα αλήθειας που κυκλοφορεί. Όπως και για τις ανθρωπιστικές επιστήμες γενικά, έτσι μπορούμε και για τους μύθους να πούμε ότι περιέχουν το δικό τους είδος αλήθειας, που εδρεύει περισσότερο στα αποτελέσματα που παράγουν, παρά στις προτάσεις τις οποίες αρθρώνουν. Αν μας επιτρέπουν να πράττουμε έχοντας μια αίσθηση αξίας και σκοπού, τότε ίσως αληθεύουν αρκετά ώστε να συνεχίσουμε με αυτούς τις ζωές μας.Στον εικοστό αιώνα, φτάνοντας στο έργο του μαρξιστή Λουί Αλτουσέρ, βλέπουμε αυτό τον τρόπο σκέψης να διαποτίζει ακόμη και την μαρξιστική θεωρία, παρ’ όλη τη σθεναρή αντίθεσή της στην ψευδή συνείδηση της ιδεολογίας. Κι αν η ιδεολογία, τελικά, είναι ζωτικής ανάγκης; Κι αν χρειάζεται να πείσουμε τους εαυτούς μας ότι είμαστε πολιτικώς δρώντα υποκείμενα ικανά να δρουν αυτόνομα; Η μαρξιστική θεωρία μπορεί να έχει επίγνωση ότι το άτομο δεν κατέχει κανέναν ιδιαίτερα μεγάλο βαθμό συνοχής ή αυτονομίας, ή ακόμη και αίσθησης της πραγματικότητας- τα ίδια όμως τα άτομα πρέπει να πιστεύουν ότι τα κατέχουν όλα αυτά, αν πρόκειται να δράσουν αποτελεσματικά. Για τον Αλτουσέρ, είναι καθήκον της σοσιαλιστικής ιδεολογίας να διαφυλάξει αυτό το ζωτικό ψευδος. (Αυτο το έλεγε ο Αλτουσέρ στις φάσεις Μανίας=υπεραισιοδοξίας. Διότι στις φάσεις της Κατάθλιψης έλεγε το αντίθετο)Σύμφωνα με τον Φρόυντ, το ίδιο περίπου ισχύει και για το Εγώ, το οποίο στην πραγματικότητα δεν είναι παρά μια παραφυάδα του ασυνείδητου. Είναι όμως έτσι οργανωμένο ώστε να θεωρεί ότι όλος ο κόσμος περιστρέφεται γύρω του. Το Εγώ αντιμετωπίζει τον εαυτό του ως μια συνεκτική ανεξάρτητη οντότητα – πράγμα το οποίο η ψυχανάλυση αναγνωρίζει ως ψευδαίσθηση – είναι όμως μια σωτήρια ψευδαίσθηση, χωρίς την οποία θα είμασταν ανίκανοι να λειτουργήσουμε.Φαίνεται λοιπόν, πέρα από τη συζήτηση για το νόημα της ζωής, πως μπορεί να βρεθούμε αντιμέτωποι με μια επιλογή ανάμεσα στο νόημα και στη ζωή. Κι αν η αλήθεια είναι τελικά καταστροφική για την ανθρώπινη ύπαρξη; Κι αν είναι μια εξοντωτική διονυσιακή δύναμη, όπως προβληματιζόταν ο πρώιμος Νίτσε; Μια άπληστη Βούληση, όπως στις ζοφερές εικοτολογίες του Σοπενάουερ; Ή μια αδηφάγα, ανελέητα απρόσωπη επιθυμία, όπως θεωρούσε ο Φρόυντ;Για τον ψυχαναλυτή Ζακ Λακάν, το ανθρώπινο υποκείμενο μπορεί, είτε να “σημαίνει”, είτε να “είναι”, αλλά όχι και τα δύο μαζί. Με το που εισαγόμαστε στο πεδίο της γλώσσας, και ως εκ τούτου στην ανθρώπινή μας φύση, αυτό που αποκαλείται “η αλήθεια του υποκειμένου”, η ύπαρξή του ως υποκείμενου, διαιρείται σε μια ατέρμονη αλυσίδα επιμέρους νοημάτων.Με τον μυθιστοριογράφο Τζόζεφ Κόνραντ, που δέχτηκε την επιρροή τόσο του Νίτσε όσο και του Σοπενχάουερ, πρωτοεμφανίστηκε αυτό το ρεύμα σκέψης στην αγγλόφωνη λογοτεχνία. Όντας καθαρόαιμος σκεπτικιστής, ο Κόνραντ δεν πίστευε ότι οι έννοιες, οι αξίες και τα ιδανικά μας έχουν κάποια βάση σε ένα κόσμο που έχει τόσο νόημα όσο και τα κύματα της θάλασσας.Έστω κι έτσι, υπάρχουν σημαντικοί ηθικοί και πολιτικοί λόγοι για να φερόμαστε σαν να είχαν στέρεη βάση. Αν δεν το κάνουμε, μια δυσάρεστη συνέπεια θα είναι η κοινωνική αναρχία. Μάλιστα, κατά μια έννοια, το τι πιστεύουμε είναι λιγότερο σημαντικό από το γεγονός της πίστης μας. Αυτό το είδος φορμαλισμού πέρασε κατόπιν στον υπαρξισμό, για τον οποίο το κλειδί για μια αυθεντική ύπαρξη είναι το γεγονός της δέσμευσης μας σε κάτι, και όχι τόσο το ακριβές περιεχόμενό της.Οι πρωταγωνιστές των θεατρικών έργων του Άρθουρ Μίλερ είναι ξεκάθαρα παραδείγματα. Χαρακτήρες όπως ο Ουίλι Λόμαν στο Θάνατο του εμποράκου, ή ο Έντι Καρμπόν στο Θέα από τη γέφυρα, είναι αφοσιωμένοι σε μια εκδοχή των ταυτοτήτων τους και του κόσμου που τους περιβάλλει, η οποία εκδοχή, αντικειμενικά, είναι εσφαλμένη. Ο Ουίλι, ας πούμε, πιστεύει ότι αυτό που μετράει στη ζωή είναι να είσαι κοινωνικά σεβαστός και οικονομικά επιτυχημένος.Κι όμως, αυτό που έχει σημασία στην περίπτωση αυτών των αυταπατώμενων χαρακτήρων, όπως και σε κάποιους τραγικούς πρωταγωνιστές του Ίψεν, είναι το πάθος που επενδύουν στη δέσμευση τους. Αυτό που μετράει τελικά είναι η ηρωική επιμονή με την οποία μένουν πιστοί στα παραμορφωμένα κοσμοείδωλα τους, ακόμα κι όταν αυτό τους οδηγεί στην πλάνη και στον θάνατο. Το να ζεις με πίστη — με την οποιαδήποτε πίστη, ίσως— δίνει νόημα στη ζωή. Από αυτή την άποψη, το νόημα της ζωής είναι θέμα στυλ με το οποίο την ζεις, και όχι περιεχομένου.
(Ο Κάφκα έλεγε «μέτρα τον εαυτό σου με μέτρο την Ανθρωπότητα. Αυτό κάνει τον Άπιστο να μην πιστεύει και τον Πιστό να πιστεύει).

Τέρυ Ήγκλετον – «Το νόημα της ζωής», με σχόλια (στις παρενθέσεις) του ψυχιάτρου-ψυχαναλυτή Διονύση Λιάρου – morewithlessing.com/blog

[Δροσος Γεωργιος]

Ο πρώτος Άτλαντας Ανθρώπινων Κυττάρων.

Πυραμιδοειδείς νευρώνες, ένας τύπος κυττάρων στον εγκεφαλικό φλοιό του εγκεφάλου (Credit: Juan Gaertner/Science Photo Library/Getty). 

Μια σειρά ερευνών-ορόσημο για την κατανόηση του ανθρώπινου σώματος δημοσιεύθηκαν στα περιοδικά του ομίλου Nature, στο πλαίσιο της προσπάθειας ανάπτυξης του πρώτου Άτλαντα Ανθρώπινων Κυττάρων.Σε μια συλλογή περισσότερων από 40 άρθρων παρουσιάζονται έρευνες για μια μεγάλη ποικιλία ιστών, τύπων κυττάρων και οργάνων, όπως ο εγκέφαλος, το ανοσοποιητικό σύστημα, το έντερο και το ενδομήτριο, επιτρέποντας την ακριβέστερη ταυτοποίηση κυτταρικών τύπων και την κατανόηση της κυτταρικής ετερογένειας σε διάφορα βιολογικά πλαίσια και ασθένειες.Οι έρευνες αξιοποιούν νέα δεδομένα και εργαλεία, ορισμένα από τα οποία βασίζονται στην τεχνητή νοημοσύνη και τη μηχανική μάθηση, για να βοηθήσουν στην κατανόηση της ανθρώπινης υγείας σε κυτταρικό επίπεδο.Μεταξύ άλλων στις δημοσιεύσεις παρουσιάζονται: ο τρόπος σχηματισμού του πλακούντα και του σκελετού, οι αλλαγές κατά την ωρίμανση του εγκεφάλου, οι αντιδράσεις των πνευμόνων στον Covid-19, ο πληρέστερος μέχρι σήμερα κυτταρικός χάρτης του ανθρώπινου εντέρου και ο εντοπισμός ενός τύπου κυττάρων του εντέρου που μπορεί να εμπλέκεται στη φλεγμονή του εντέρου, ο πρώτος άτλαντας του αναπτυσσόμενου ανθρώπινου θύμου αδένα, που εκπαιδεύει τα κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος για την προστασία από λοιμώξεις.Το ανθρώπινο σώμα περιλαμβάνει περίπου 37,2 τρισεκατομμύρια κύτταρα και κάθε τύπος κυττάρου έχει μια μοναδική λειτουργία. Η κατανόηση της πολυπλοκότητας του ανθρώπινου σώματος σε κυτταρικό επίπεδο αποτελεί πρόκληση, αλλά είναι ζωτικής σημασίας για την πρόοδο της ιατρικής επιστήμης.Τις έρευνες κάνει η κοινοπραξία «Human Cell Atlas» (HCA), που ιδρύθηκε το 2016 με στόχο τη δημιουργία ενός άτλαντα για κάθε τύπο κυττάρου στο ανθρώπινο σώμα. Αποτελείται από περισσότερους από 3.600 επιστήμονες σε 102 χώρες, οι οποίοι μέχρι σήμερα έχουν σκιαγραφήσει πάνω από 100 εκατομμύρια κύτταρα από περισσότερους από 10.000 ανθρώπους. Ανάμεσα στους βασικούς χρηματοδότες των ερευνών είναι η πρωτοβουλία του ιδρυτή του Facebook «Chan Zuckerberg Initiative».«Δημιουργώντας έναν ολοκληρωμένο χάρτη αναφοράς του υγιούς ανθρώπινου σώματος, ένα είδος Google Maps για την κυτταρική βιολογία, ο Άτλας Ανθρώπινων Κυττάρων καθιερώνει ένα σημείο αναφοράς για την ανίχνευση και την κατανόηση των αλλαγών που διέπουν την υγεία και την ασθένεια. Αυτό το νέο επίπεδο κατανόησης των συγκεκριμένων γονιδίων, μηχανισμών και τύπων κυττάρων εντός των ιστών θέτει τις βάσεις για ακριβέστερη διάγνωση, καινοτόμο ανακάλυψη φαρμάκων και προηγμένες προσεγγίσεις αναγεννητικής ιατρικής», σημειώνει η συμπρόεδρος και μεταξύ των ιδρυτών της κοινοπραξίας, καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ, Σάρα Τάιχμαν.Σύνδεσμος για την κεντρική σελίδα των επιστημονικών δημοσιεύσεων: https://www.nature.com/immersive/d42859-024-00060-5/index.html

https://www.amna.gr/home/article/864460/Ereunites-dimiourgoun-ton-proto-Atlanta-Anthropinon-Kuttaron

[Δροσος Γεωργιος]

Έχουν συνείδηση τα άλλα ζωικά είδη και οι νέες υπολογιστικές μηχανές;

Η εξελικτική μεταμόρφωση των φορέων συνειδητότητας

Οι σύγχρονες επιστήμες του εγκεφάλου και του νου, ακολουθώντας την εξελικτική θεωρία του Δαρβίνου, περιγράφουν την ανάδυση της συνείδησης ως προϊόν της βιολογικής προσαρμογής των εγκεφαλικών δομών και λειτουργιών των ενσυνείδητων οργανισμών σε συγκεκριμένες συνθήκες. Στις 12 Φεβρουαρίου κάθε χρόνο γιορτάζεται διεθνώς η ημέρα γέννησης του Κάρολου Δαρβίνου ή η «Darwin Day». Σήμερα, για να τιμήσουμε τις εξελικτικές ιδέες του Δαρβίνου και την αποφασιστική συμβολή τους στην επιστημονική κατανόηση όλων ανεξαιρέτως των βιολογικών φαινομένων στον πλανήτη Γη, θα εστιάσουμε στις μεταμορφώσεις του αινιγματικού φαινομένου της συνείδησης, δηλαδή στην αδιάλειπτη εξέλιξή της από απλούστερα ζωικά είδη στον άνθρωπο. Και ίσως αύριο, από το ανθρώπινο είδος στις υπολογιστικές μηχανές.Μέχρι πρόσφατα πιστεύαμε ότι μόνο οι άνθρωποι και οι ανθρωποειδείς πίθηκοι είχαν την ικανότητα να αναγνωρίζουν τον εαυτό τους σε έναν καθρέφτη, κάτι που θεωρείται σαφής ένδειξη αυτοαναγνώρισης, η οποία προϋποθέτει μια συνειδησιακή ικανότητα αυτογνωσίας. Το ερώτημα που, εδώ και πολλά χρόνια, απασχολεί τους ηθολόγους, δηλαδή τους ερευνητές της ζωικής συμπεριφοράς, και τους νευροεπιστήμονες είναι αν και τα άλλα είδη πιθήκων (οι λεγόμενες μαϊμούδες) διέθεταν αυτή την «ανώτερη» νοητική ικανότητα.Μια σειρά από πολύ έξυπνα πειράματα που δημοσιεύτηκαν το 2017 στο διεθνές περιοδικό PNAS (Proceeding of the National Academy of Sciences) έδειξαν σαφώς ότι όχι μόνο οι ανθρωποειδείς πίθηκοι αλλά και οι μαϊμούδες του γένους μακάκοι (Macaca mulatta) επιδεικνύουν αυτή την ικανότητα. Τα νέα πειράματα πραγματοποίησε μια πρωτοποριακή ομάδα Κινέζων ερευνητών που εργάζονται στο εργαστήριο νευροεπιστημών της Κινεζικής Ακαδημίας Επιστημών. Και η δοκιμασία στην οποία υπέβαλαν και, για πρώτη φορά, κατάφεραν να περάσουν με επιτυχία αυτές οι μαϊμούδες ονομάζεται «τεστ αυτοαναγνώρισης σε καθρέφτη» ή MSR (αγγλιστί, Mirror Self-Recognition). Η επιτυχία σε αυτό το τεστ είναι η απαραίτητη προϋπόθεση για να θεωρηθεί επιστημονικά αποδεδειγμένο ότι ένα ζώο έχει και άρα μπορεί να εκδηλώνει κάποιες ικανότητες αυτεπίγνωσης.

Τα ανεπιγνώστως ενσυνείδητα ζώα

Στην πιο συνηθισμένη εκδοχή της αυτή η πειραματική δοκιμασία συνίσταται στο να σημαδεύουν οι ερευνητές με μια ακίνδυνη χρωστική ακτίνα λέιζερ ένα σημείο του προσώπου, δημιουργώντας ένα ορατό αλλά ασυνήθιστο σημάδι, το οποίο το ζώο δεν θα μπορούσε να το αντιληφθεί αν δεν διέθετε ήδη την ικανότητα να αναγνωρίζει την εικόνα του εαυτού του σε έναν καθρέφτη. Μέχρι το 2017, από όλα τα πρωτεύοντα θηλαστικά που υποβλήθηκαν σε αυτή τη δοκιμασία μόνο οι άνθρωποι και οι ανθρωποειδείς πίθηκοι κατάφεραν να περάσουν με επιτυχία αυτό το φαινομενικά απλό τεστ.Οι προηγούμενες σχετικές έρευνες είχαν δείξει ότι τα άλλα είδη πιθήκων μπορούσαν να μάθουν σχετικά γρήγορα να χρησιμοποιούν τους καθρέφτες για να εντοπίζουν κάποια αντικείμενα, όχι όμως τον εαυτό τους. Για παράδειγμα, όταν οι ερευνητές σημάδευαν με χρώμα ένα σημείο του προσώπου τους, οι μαϊμούδες που είχαν τοποθετηθεί μπροστά σε έναν μεγάλο καθρέφτη δεν αντιδρούσαν αγγίζοντας το χρωματισμένο σημείο του προσώπου τους, όπως θα έκανε ένας χιμπατζής ή κάθε ανθρώπινο παιδάκι ηλικίας 2 ετών και άνω.Γιατί οι Κινέζοι ερευνητές πέτυχαν εκεί που άλλοι ερευνητές είχαν αποτύχει; Διότι τροποποίησαν ελαφρώς το τεστ προσθέτοντας στην πειραματική διαδικασία μια σύντομη περίοδο εκπαίδευσης: αρχικά φώτιζαν με ακτίνες λέιζερ ένα σημείο του σώματος που ήταν ορατό στο ίδιο το ζώο και όχι μόνο μέσω ενός καθρέφτη. Κατόπιν, εκπαίδευσαν τους πιθήκους να το ακουμπάνε μόλις έβλεπαν αυτό το έντονα χρωματισμένο σημείο του σώματός τους. Σταδιακά οι ερευνητές μετατόπιζαν το σημείο αυτό σε άλλα μέρη του σώματος του ζώου που ήταν ορατά μόνο με τη βοήθεια ενός μεγάλου καθρέφτη που υπήρχε στο κλουβί.‘Οταν σημάδεψαν με τη φωτεινή ακτίνα λέιζερ ένα σημείο του προσώπου του ζώου που δεν είχε επιλεγεί ποτέ μέχρι τότε, και το οποίο ήταν ορατό μόνο μέσω του καθρέφτη, διαπίστωσαν ότι όσες μαϊμούδες είχαν εκπαιδευτεί στην αναγνώριση των χρωματισμένων σημαδιών εντόπιζαν και ακουμπούσαν αμέσως το φωτεινό σημείο στο πρόσωπό τους. Αντίθετα, οι πίθηκοι της ομάδας ελέγχου, οι οποίοι δεν είχαν εκπαιδευτεί στην αναγνώριση αυτών των φωτεινών σημείων, δεν κατάφερναν ποτέ να περάσουν το τεστ. Ετσι, όμως, δημιουργείται η υποψία ότι η επικρατέστερη, μέχρι σήμερα, θεωρία σχετικά με την πλήρη αδυναμία των άλλων ζωικών ειδών να αναγνωρίζουν τον εαυτό τους στον καθρέφτη ίσως να μην ευσταθεί, επειδή στην πραγματικότητα ενδέχεται να έχουν κάποια ικανότητα αυτοαναγνώρισης, απλώς χρειάζονται νέα, πιο κατάλληλα πειράματα για να αποκαλυφθεί.Πάντως τα τελευταία 30 χρόνια έχει σημειωθεί εντυπωσιακή πρόοδος στην κατανόηση των βιολογικών προϋποθέσεων της νοημοσύνης, δηλαδή των εγκεφαλικών κυκλωμάτων που εμπλέκονται άμεσα στις γνωστικές ικανότητες, στις ιδιαίτερες εμπειρίες και συμπεριφορές ενός οργανισμού, και στα διαφορετικά επίπεδα συνειδητότητας, που ενδεχομένως επιδεικνύουν όχι μόνο οι άνθρωποι αλλά και τα άλλα ζωικά είδη.Ένα βασικό συμπέρασμα που προκύπτει από τις πιο πρόσφατες σχετικές έρευνες είναι ότι τόσο η βιολογική ικανότητα γνώσης του περιβάλλοντος όσο και η εξίσου ζωτικής σημασίας ικανότητα αυτεπίγνωσης, εμφανίζεται σε πολύ περισσότερα είδη ζώων απ’ ό,τι πιστεύαμε μέχρι πολύ πρόσφατα. Πιο συγκεκριμένα, οι συγκριτικές έρευνες των εγκεφαλικών δομών ανάμεσα σε πολύ διαφορετικά είδη ζώων αποκάλυψαν την παρουσία κάποιων απρόσμενα σύνθετων νευρωνικών κυκλωμάτων και νευρικών διεργασιών, που εμπλέκονται όχι μόνο στις πιο σύνθετες συμπεριφορές των σπονδυλωτών (πρωτεύοντα θηλαστικά, ψάρια, πτηνά, κ.ά.), αλλά και στις φαινομενικά απλούστερες συμπεριφορές των ασπόνδυλων ζώων (χταπόδια, καλαμάρια, έντομα, σκώληκες κ.ά.).Και από ό,τι γνωρίζουμε, μέχρι σήμερα, προκύπτει μία πολύ σαφής εικόνα για την εξέλιξη κάποιων βασικών μορφών επίγνωσης, όχι μόνο στα σπονδυλωτά, αλλά και σε κάποια ασπόνδυλα ζώα, τα οποία μπορούν να επιδεικνύουν -πιθανότατα χωρίς να έχουν την παραμικρή συνείδηση- σχετικά σύνθετες νοητικές και γνωστικές ικανότητες, όπως π.χ. ικανότητες μάθησης, μνήμης και σχεδιασμού μελλοντικών συμπεριφορών με βάση τις εμπειρίες τους.Προφανώς αυτές οι ικανότητες εξελίχθηκαν αρχικά και εξακολουθούν να υπάρχουν επειδή συμβάλλουν στην επιβίωση αυτών των οργανισμών. Και μολονότι οι ανώτερες νοητικές λειτουργίες που επιδεικνύουν δεν ελέγχονται συνειδητά από τα περισσότερα είδη ζώων, θα πρέπει να αποτελούν ένα εμφανές εξελικτικό πλεονέκτημα και γι’ αυτό ακριβώς ενισχύονται από τη φυσική επιλογή όποτε εμφανίζονται στη ζωή των έμβιων όντων.Όμως, αν πλέον υπάρχουν σοβαρές επιστημονικές εξηγήσεις για τις απρόσμενα υψηλές μνημονικές, νοητικές, μαθησιακές και συναισθηματικές ικανότητες όλο και περισσότερων ζωικών ειδών, τότε γιατί αυτές οι μη ανθρώπινες νοητικές λειτουργίες δεν θεωρούνται ως ένα διαφορετικό είδος ζωικής συνείδησης, που, ενώ κάλλιστα μπορεί να συγκριθεί με την ανθρώπινη, δεν πρέπει ποτέ να ταυτίζεται μαζί της;Μήπως πρόκειται για ένα «κατώτερο» μη γλωσσικό είδος ζωικής συνείδησης, που εμφανίστηκε κατά το παρελθόν, εξελίχθηκε στη δική μας συνείδηση και, έκτοτε, συνεχίζει να υπάρχει και να εξελίσσεται παράλληλα με την ανθρώπινη; Και γιατί η επιστημονική κοινότητα, χωρίς να παραβλέπει τις εξόφθαλμες εξελικτικές ομοιότητες, επιμένει στο να τονίζει τις μεγάλες συνειδησιακές μας διαφορές από τα άλλα ζώα;Ίσως ακουστεί κοινότοπο, αλλά ο βασικός λόγος για την επικράτηση των εμφανώς ανθρωποκεντρικών προκαταλήψεών μας σχετικά με την απουσία συνείδησης στα άλλα ζώα είναι ότι τα ζώα -ακόμη και τα αξιαγάπητα κατοικίδια- δεν μιλάνε όπως εμείς. Δυστυχώς, κανένα ζώο δεν μπορεί να μας διηγηθεί λεκτικά τις ιδιαίτερες νοητικές ή τις λιγότερο ή περισσότερο συνειδητές εμπειρίες του, που εμείς, εντελώς ανθρωπομορφικά, πιστεύουμε ότι διαθέτει.

Το εφιαλτικό όνειρο ενσυνείδητων μηχανών

Σε αντίθεση με τα άλλα ζώα, οι νέες υπολογιστικές μηχανές έχουν σχεδιαστεί για μπορούν να «μιλάνε» τέλεια στη γλώσσα των ανθρώπων. Γεγονός που μας δημιουργεί την ψευδαίσθηση ότι διαθέτουν κάποιες αυτόνομες και δημιουργικές νοητικές ικανότητες, η εξέλιξη των οποίων υποτίθεται ότι θα οδηγήσει, αργά ή γρήγορα, στην εμφάνιση μιας διαφορετικής υπολογιστικής συνείδησης. Είναι αυτό το μελλοντικό σενάριο ρεαλιστικό κι αν ναι, θα έπρεπε να είναι επιθυμητό;Οι οπαδοί του προγράμματος της σκληρής Τεχνητής Νοημοσύνης (hard AI) υποστηρίζουν ότι η δημιουργία στο μέλλον νοημόνων μηχανών με αυτόνομη συνείδηση είναι αναπόφευκτη και αυτό γιατί τόσο τα υπολογιστικά προγράμματα όσο και το υλισμικό των σημερινών υπολογιστών βελτιώνονται διαρκώς, οπότε, αργά ή γρήγορα, θα καταφέρουμε να προσομοιώσουμε όλες τις ανθρώπινες νοητικές λειτουργίες σε εγκεφάλους πυριτίου. Και όταν αυτές οι νέες υπολογιστικές μηχανές αποκτήσουν επαρκή πολυπλοκότητα, τότε η συνείδησή τους θα αναδυθεί αυτομάτως.Η εμμονή της επιστημονικής κοινότητας στο πρόγραμμα της «σκληρής ΤΝ» φαίνεται να δικαιολογείται επαρκώς, τις δυο τελευταίες δεκαετίες, από τις όντως καινοφανείς και επαναστατικές τεχνολογικές εφαρμογές της. Πάντως, μέχρι σήμερα, αυτή η εντελώς αφηρημένη υπολογιστική προσέγγιση της ανθρώπινης συνείδησης, μολονότι οδηγεί στη δημιουργία νέων αξιοθαύμαστων και πανίσχυρων ψηφιακών μηχανών, δεν έχει καταφέρνει ακόμη να τις προικίσει με ανθρώπινου τύπου νοημοσύνη, ούτε βέβαια με την ικανότητα να επιδεικνύουν αυτόνομη δημιουργική συνείδηση.Εξάλλου, από τη συνολική ιστορία της ανθρώπινης τεχνολογίας, θα έπρεπε να έχουμε διδαχτεί ότι όσο ισχυρότερο, πολυπλοκότερο και αυτόνομο γίνεται ένα τεχνολογικό σύστημα, τόσο πιο ανεπαρκής είναι η προβλεπτική μας ικανότητα σχετικά με τη συμπεριφορά του. Κάτι που θα πρέπει να το θυμούνται πάντα όσοι επιθυμούν διακαώς και εργάζονται πυρετωδώς για την προσομοίωση της πολύπλοκης ανθρώπινης συνείδησης σε ασώματα υπολογιστικά συστήματα.Ωστόσο την πρόσφατη δυνατότητα υλοποίησης του τεχνολογικού ονείρου της δημιουργίας ενσυνείδητων ψηφιακών ή αναλογικών μηχανών δεν μπορούμε να μην τη συνδέσουμε άμεσα με ένα επίσης πρόσφατο ιστορικό αλλά πιο ανατρεπτικό γεγονός.Από τα τέλη του εικοστού αιώνα, για την κυρίαρχη πολιτική εξουσία και πρακτική, η αξία των ανθρώπων όπως τη γνωρίζαμε είναι… υπό αίρεση. Δεδομένου ότι, σχεδόν σε κάθε τομέα της κοινωνικής τους ζωής, οι άνθρωποι μπορούν να αντικατασταθούν από νέα υπολογιστικά αυτόματα, τα οποία, ενώ αρχικά φαίνεται πως δημιουργούνται για την αναβάθμιση της ζωής μας, τελικά καταλήγουν στο να επιταχύνουν πλανητικά την έλευση της μετα-ανθρώπινης κατάστασης.

Μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδ. ΠΕΚ το πολύ διαφωτιστικό βιβλίο του Πίτερ Γκόντφρι-Σμιθ «Ένας άλλος νους. Το χταπόδι, η θάλασσα και η βαθύτερη προέλευση της συνείδησης». Στο οποίο παρουσιάζονται τα νέα επιστημονικά δεδομένα σχετικά με τις διαφορετικές μορφές συνείδησης στο γήινο ζωικό βασίλειο.Ο συγγραφέας του, διάσημος επιστημολόγος των βιολογικών επιστημών και δεινός δύτης, εξετάζει σε αυτό βιβλίο μια σειρά από καίρια ερωτήματα: Πώς απέκτησαν τα ζώα συνείδηση του εαυτού τους; Αποτελεί άραγε τυχαίο γεγονός ότι η εξελικτική διαδικασία έχει παραγάγει τουλάχιστον δύο διαφορετικές μορφές νοημοσύνης; Γιατί έγινε τόσο έξυπνο το χταπόδι; Πώς είναι να έχεις οχτώ πλοκάμια με τόσο πολλούς νευρώνες ώστε αυτά να μπορούν να «σκέφτονται από μόνα τους»;

PETER GODFREY-SMITH – ΕΝΑΣ ΑΛΛΟΣ ΝΟΥΣ
Το χταπόδι, η θάλασσα και η βαθύτερη προέλευση της συνείδησης Μετάφραση: Χρήστος Η. Γεμελιάρης

https://physicsgg.me/2024/12/01/έχουν-συνείδηση-τα-άλλα-ζωικά-είδη-και/

[Δροσος Γεωργιος]

Ο εγκέφαλος το ανώτατο στρατηγείο, αλλά το νευρικό σύστημα της καρδιάς παίρνει αποφάσεις σε τοπικό επίπεδο.

Τελικά αποφασίζει ο εγκέφαλος ή η καρδιά μας; Σε αυτό το αιώνιο ερώτημα δίνει απάντηση έρευνα του ιατρικού Ινστιτούτου Καρολίνσκα στη Σουηδία, που εντόπισε ότι αν και ο εγκέφαλος είναι το κέντρο λήψης αποφάσεων, η καρδιά έχει και εκείνη τον δικό της πολύπλοκο «εγκέφαλο» που παίρνει αποφάσεις. «Σίγουρα ο εγκέφαλος είναι το ανώτατο στρατηγείο στον οργανισμό. Ωστόσο, το νευρικό σύστημα που βρίσκεται στην καρδιά και ονομάζεται «μικρός εγκέφαλος» παίρνει αποφάσεις σε τοπικό επίπεδο», λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Έλληνας επιστήμονας που βρίσκεται πίσω από την ανακάλυψη αυτού του πολύπλοκου «εγκεφάλου» της καρδιάς, Κωνσταντίνος Αμπατζής [Decoding the molecular, cellular, and functional heterogeneity of zebrafish intracardiac nervous system].Ο όρος «little brain of the heart» («μικρός εγκέφαλος της καρδιάς») ήταν ήδη γνωστός στη βιβλιογραφία. Παλαιότερες μελέτες είχαν εντοπίσει νευρικά κύτταρα στην καρδιά, τα οποία είχαν χαρακτηριστεί με αυτό τον όρο. Ωστόσο, υπήρχε η αντίληψη στην επιστημονική κοινότητα ότι η λειτουργία των κυττάρων αυτών, όπως και η λειτουργία άλλων νευρικών κυττάρων στον οργανισμό, είναι απλά να επικοινωνούν με τον εγκέφαλο μεταφέροντας βασικές πληροφορίες. «Σαν ταχυδρομείο», όπως εξηγεί χαρακτηριστικά ο κ. Αμπατζής.Σε νέα μελέτη, που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «Nature Communications», η παραπάνω αντίληψη ανατράπηκε: το νευρικό σύστημα της καρδιάς είναι πολύ πιο σύνθετο και εξελιγμένο από ό,τι είχε διαπιστωθεί κατά το παρελθόν. Δεν μεταφέρει απλά πληροφορίες, επεξεργάζεται τις πληροφορίες που δέχεται και από τον εγκέφαλο και από την καρδιά και παίρνει άμεσες αποφάσεις για τη λειτουργία της καρδιάς «Όπως διαπιστώσαμε, λοιπόν, τα νευρικά κύτταρα δεν είναι απλά το ταχυδρομείο. Ανοίγουν το γράμμα, το διαβάζουν και λένε, ναι αλλά για να κάνω αυτό που θέλει ο εγκέφαλος, θα χρησιμοποιήσω αυτόν τον τρόπο. Φυσικά δεν μπορούν να κάνουν κάτι εντελώς διαφορετικό από αυτό που θέλει ο εγκέφαλος. Παίρνουν, όμως, αποφάσεις σε τοπικό επίπεδο», περιγράφει με γλαφυρότητα ο Θεσσαλονικιός νευροεπιστήμονας, Κωνσταντίνος Αμπατζής, ο οποίος είναι αναπληρωτής καθηγητής στο Τμήμα Νευροεπιστήμης του Ινστιτούτου Καρολίνσκα στη Σουηδία. Κατά την έρευνα, στην οποία συμμετείχαν ερευνητές και από το Πανεπιστήμιο Columbia των ΗΠΑ, εντοπίστηκε ότι τα νευρικά αυτά κύτταρα βρίσκονται κοντά στο σημείο της καρδιάς που ονομάζεται sinoatrial node (φλεβοκομβοκολπικός κόμβος) και περιλαμβάνει καρδιομυοκύτταρα, τα οποία είναι ο φυσικός βηματοδότης της καρδιάς. Οι επιστήμονες οδηγήθηκαν στο συμπέρασμα ότι μπορεί τα καρδιομυοκύτταρα να δίνουν τον βασικό ρυθμό της καρδιάς, ωστόσο τα νευρικά κύτταρα είναι αυτά που αλλάζουν τον ρυθμό.«Οπότε διαπιστώσαμε ότι η καρδιά έχει δύο συστήματα που παράγουν τον ρυθμό της καρδιάς. Ο φυσικός βηματοδότης δεν είναι μόνο τα καρδιομυοκύτταρα που γνωρίζαμε μέχρι σήμερα, αλλά και τα νευρικά κύτταρα που βρίσκονται στην καρδιά. Πρόκειται λοιπόν για ένα πιο πολύπλοκο σύστημα δύο επιπέδων», εξηγεί ο κ. Αμπατζής.Χρησιμοποιώντας ηλεκτροφυσιολογικές τεχνικές για τη λειτουργική μελέτη των κυττάρων, οι ερευνητές εντόπισαν επιπλέον για πρώτη φορά ότι ένας μικρός πληθυσμός των κυττάρων αυτών παράγει ρυθμό. Τέτοια κύτταρα υπάρχουν και σε άλλα νευρικά συστήματα που παράγουν ρυθμό, όπως ο νωτιαίος μυελός και η αναπνοή. Στη συνέχεια μέσα από μοριακή ανάλυση παρατηρήθηκε ότι τα νευρικά κύτταρα είναι διαφορετικά μεταξύ τους και άρα εκτελούν διαφορετικές λειτουργίες. «Αυτό ενισχύει το συμπέρασμα ότι το νευρικά κύτταρα της καρδιάς αποτελούν ένα δίκτυο που κάνει επεξεργασία πληροφοριών και υπολογιστικές διαδικασίες. Για να το κάνουν αυτό θα πρέπει να έχουν πολλά διαφορετικά συστατικά στοιχεία, δεν μπορεί να το σύστημα αυτό να είναι ομοιόμορφο», επισημαίνει ο κ. Αμπατζής.Αντικείμενο της μελέτης για να διαπιστωθούν όλα τα παραπάνω αποτέλεσαν τα ψάρια ζέβρες (zebrafish), τα οποία θεωρούνται ένα πολύ καλό μοντέλο στην καρδιολογία, καθώς ο καρδιακός ρυθμός και συνολικά η λειτουργία της καρδιάς τους παρουσιάζει μεγάλες ομοιότητες με αυτή των ανθρώπων. Ενδιαφέρον στα ψάρια αυτά αποτελεί και το γεγονός ότι η καρδιά τους αναγεννάται πλήρως. Χαρακτηριστικό είναι το ότι το 2011, το Βρετανικό Ίδρυμα Καρδιολογίας σε καμπάνια για τη συγκέντρωση πόρων για έρευνα γύρω από τη δυνατότητα αναγέννησης της καρδιάς είχε χρησιμοποιήσει για το ψάρι ζέβρα το σύνθημα «He’s not just a fish. He’s hope» («Δεν είναι απλά ένα ψάρι. Είναι ελπίδα»). Ο Κωνσταντίνος Αμπατζής έχει μακρά εμπειρία στη μελέτη των ψαριών ζέβρες, καθώς ήδη κατά τις προπτυχιακές, μεταπτυχιακές και διδακτορικές σπουδές του στο Τμήμα Βιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης τα είχε χρησιμοποιήσει ως μοντέλο για τις έρευνές του.Τα ευρήματα της έρευνας σχετικά με τον «μικρό εγκέφαλο» της καρδιάς και η καλύτερη κατανόηση αυτού του νευρικού συστήματος είναι πολλά υποσχόμενα. Θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε νέες γνώσεις για τις καρδιακές παθήσεις και να βοηθήσουν στην ανάπτυξη νέων θεραπειών για ασθένειες, όπως οι αρρυθμίες. «Αυτό σημαίνει ότι αν εμείς μπορέσουμε στο μέλλον να βρούμε στον άνθρωπο ακριβώς πώς λειτουργεί το νευρικό σύστημα στην καρδιά του, γιατί κάποιες μικρές διαφορές μπορεί να υπάρχουν με τα ψάρια ζέβρες, όταν γνωρίσουμε αυτό το σύστημα πάρα πολύ καλά, δεν θα χρειάζεται πλέον να έχουμε βηματοδότες για να ρυθμίσουμε τις αρρυθμίες. Οπότε δεν θα χρειάζονται πλέον χειρουργεία και ηλεκτρονικές συσκευές που θα κρατούν την καρδιά σε συγκεκριμένο ρυθμό. Θα μπορούμε με μη επεμβατικό τρόπο, δηλαδή με φάρμακα, να ρυθμίζουμε τα νευρικά κύτταρα της καρδιάς και να αποκαταστήσουμε τη λειτουργία της», υπογραμμίζει ο κ. Αμπατζής. Επόμενος στόχος των ερευνητών είναι να μελετήσουν πώς αυτό το νευρικό σύστημα της καρδιάς αλληλεπιδρά με τον πραγματικό εγκέφαλο για τη ρύθμιση των καρδιακών λειτουργιών υπό διαφορετικές συνθήκες, όπως η άσκηση, το στρες ή οι ασθένειες. Επίσης, οι ερευνητές στοχεύουν να θέσουν στο επίκεντρο της μελέτης τους την αναγέννηση της καρδιάς, όπως συμβαίνει στα ψάρια ζέβρες, και κατά πόσο σε αυτή τη διαδικασία συμμετέχουν τα νευρικά κύτταρα ελπίζοντας να δώσουν απαντήσεις στο γιατί δεν αναγεννάται η ανθρώπινη καρδιά.

  – https://www.amna.gr/home/article/870723/-K-Ampatzis-sto-APE-MPE-O-egkefalos-to-anotato-stratigeio–alla-to-neuriko-sustima-tis-kardias-pairnei-apofaseis-se-topiko-epipedo

[Δροσος Γεωργιος]

Μια ψυχική διαταραχή από την οποία πάσχει η ανθρωπότητα.

«Οικολογικός ναρκισσισμός»: Αυτόν τον όρο χρησιμοποιεί ο αρχιτέκτονας Πάρις Βασιλειάδης για να περιγράψει τη σχέση της ανθρωπότητας με τη φύση

Ο «οικολογικός ναρκισσισμός», η επίδραση δηλαδή της συγκεκριμένης ψυχολογικής διαταραχής στη φύση και το περιβάλλον, ήταν το θέμα της διάλεξης του αρχιτέκτονα Πάρι Βασιλειάδη στο Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών της Αρχιτεκτονικής Τοπίου του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ).Όπως τόνισε, ο υπερτουρισμός δεν είναι απλώς αποτέλεσμα της αυξανόμενης κινητικότητας και των βελτιώσεων στις υποδομές, αλλά μια αντανάκλαση του συλλογικού μας ναρκισσισμού, που εκδηλώνεται όταν βλέπουμε τη φύση όχι ως έναν ανεξάρτητο οργανισμό που αξίζει σεβασμό, αλλά ως σκηνικό για τις δικές μας εμπειρίες, τις δικές μας «τέλειες» φωτογραφίες και τις δικές μας στιγμές επίδειξης.«Πρέπει να αναγνωρίσουμε πώς οι ατομικές μας ναρκισσιστικές συμπεριφορές επηρεάζουν το περιβάλλον μας και ο υπερτουρισμός και η αδιαφορία για τη φύση, συνδέονται με έναν εγωκεντρικό τρόπο ζωής», αναφέρει, μιλώντας στο Αθηναϊκό/ Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων, ο κ. Βασιλειάδης, εξηγώντας ότι στη διάλεξή του παρουσίασε τον όρο «οικολογικός ναρκισσισμός».Σε μια αντιπαραβολή των χαρακτηριστικών του ναρκισσισμού σε διαπροσωπικό επίπεδο και στη συμπεριφορά της ανθρωπότητας απέναντι στη φύση, ο κ. Βασιλειάδης σημείωσε χαρακτηριστικά:

1. Ψέματα και Προσποίηση

Ναρκισσιστής προς άλλους: Λέει ψέματα, δημιουργεί μια ψεύτικη εικόνα για να εντυπωσιάσει και να χειραγωγήσει. Ανθρωπότητα προς φύση: Προσποιούμαστε ότι προστατεύουμε το περιβάλλον (π.χ., «πράσινες πρωτοβουλίες», που είναι ανεπαρκείς ή επιφανειακές), ενώ συνεχίζουμε να το εκμεταλλευόμαστε για βραχυπρόθεσμο όφελος.

2. Έλλειψη Ενσυναίσθησης

Ναρκισσιστής προς άλλους: Αδυνατεί να κατανοήσει ή να ενδιαφερθεί για τα συναισθήματα και τις ανάγκες των άλλων. Ανθρωπότητα προς φύση: Δεν λαμβάνουμε υπόψη τις ανάγκες των οικοσυστημάτων και των άλλων ειδών. Συνεχίζουμε να εξαντλούμε τους φυσικούς πόρους χωρίς να υπολογίζουμε τις μακροπρόθεσμες συνέπειες.

3. Εκμετάλλευση

Ναρκισσιστής προς άλλους: Χρησιμοποιεί τους άλλους για να πετύχει τους στόχους του, χωρίς να νοιάζεται για την ευημερία τους. Ανθρωπότητα προς φύση: Εκμεταλλευόμαστε τη φύση για οικονομικό όφελος, καταστρέφοντας δάση, μολύνοντας τα νερά και τη γη, χωρίς να δίνουμε σημασία στην ισορροπία του πλανήτη.

4. Μεγαλομανία

Ναρκισσιστής προς άλλους: Θεωρεί ότι είναι ανώτερος, παντοδύναμος και δικαιούται τα πάντα. Ανθρωπότητα προς φύση: Πιστεύουμε ότι είμαστε το «κορυφαίο» είδος και ότι η φύση υπάρχει μόνο για να εξυπηρετεί τις ανάγκες μας, αγνοώντας ότι είμαστε απλώς μέρος ενός μεγαλύτερου συστήματος.

5. Έλλειψη Ορίων

Ναρκισσιστής προς άλλους: Παραβιάζει τα όρια των άλλων για να ικανοποιήσει τις δικές του ανάγκες. Ανθρωπότητα προς φύση: Παραβιάζουμε τα φυσικά όρια, όπως την υπεραλίευση, την αποψίλωση των δασών, και τη ρύπανση του αέρα, αγνοώντας τις «κόκκινες γραμμές», που θέτει η φύση.

6. Υπερβολική Εστίαση στην Εικόνα

Ναρκισσιστής προς άλλους: Εστιάζει υπερβολικά στο πώς τον βλέπουν οι άλλοι, αντί να ασχολείται με την ουσία. Ανθρωπότητα προς φύση: Εστιάζουμε σε «πράσινη εικόνα» (π.χ., εμβληματικά έργα, όπως ανανεώσιμες πηγές ενέργειας), αλλά πολλές φορές δεν αντιμετωπίζουμε τα συστημικά προβλήματα.

7. Παθητική – Επιθετική Συμπεριφορά

Ναρκισσιστής προς άλλους: Φέρεται συγκαταβατικά ή εχθρικά χωρίς να το παραδέχεται άμεσα. Ανθρωπότητα προς φύση: Δρούμε σαν να ενδιαφερόμαστε (π.χ., νομοθεσίες για το περιβάλλον), αλλά οι πράξεις μας είναι αντίθετες, όπως η ενίσχυση βιομηχανιών που ρυπαίνουν.

8. Βραχυπρόθεσμη Σκέψη

Ναρκισσιστής προς άλλους: Εστιάζει στο άμεσο όφελος, αδιαφορώντας για τις μακροπρόθεσμες συνέπειες. Ανθρωπότητα προς φύση: Προχωρούμε σε πρακτικές που καταστρέφουν το περιβάλλον (π.χ., εξόρυξη πετρελαίου) χωρίς να λαμβάνουμε υπόψη τις μακροπρόθεσμες περιβαλλοντικές επιπτώσεις.

9. Αποφυγή Ευθύνης

Ναρκισσιστής προς άλλους: Ποτέ δεν παραδέχεται λάθη ή ευθύνη για τα προβλήματα που δημιουργεί. Ανθρωπότητα προς φύση: Αποφεύγουμε να αντιμετωπίσουμε την κλιματική κρίση ως αποτέλεσμα των ενεργειών μας, ρίχνοντας την ευθύνη αλλού (π.χ., σε «φυσικές αλλαγές»).

Η αρχιτεκτονική δεν είναι κυριαρχία, αλλά συμβίωση

Έχοντας ασχοληθεί με διάφορα έργα στις Κυκλάδες ως αρχιτέκτονας, ο κ. Βασιλειάδης διαπίστωσε την αρνητική πλευρά του τουρισμού, από οικολογική έως πολιτική άποψη, μοτίβα που είδε σε υπερθετικό βαθμό και στη Χαλκιδική.«Δώσαμε υπεραξία σε πυρήνες τουρισμού, όπως οι Κυκλάδες και οι παραλίες, και περιμένουμε να ζήσουμε όλοι απ’ αυτό χωρίς να παραγάγουμε κάτι, χρησιμοποιώντας απλώς τη φύση και τους πόρους για να βγάλουμε υπεραξία. Αυτό, δε, που μάθαμε στις σπουδές μας είναι να είμαστε οι απόλυτοι νάρκισσοι, ενώ πρέπει να αλλάξει ο ρόλος μας, βάζοντας περιβαλλοντικές παραμέτρους και δημιουργώντας συμβιωτικά πρότυπα».

Η υπεραξία της θέας στη θάλασσα

«Γιατί αποδίδουμε τόσο μεγάλη αξία στη θέα της θάλασσας, και όχι στη θέα του πράσινου; Πώς η επιλογή μας αυτή επηρεάζει το περιβάλλον και την οικονομία;» αναρωτήθηκε ο κ. Βασιλειάδης, τονίζοντας ότι πρέπει να επανεξετάσουμε τις προτεραιότητές μας. Προσθέτει, μάλιστα, ότι στο πλαίσιο μιας άτυπης, προσωπικής του σφυγμομέτρησης, όταν κάποιος χτίζει ένα εξοχικό, ζητάει να μάθει τη θέα από το παράθυρο.«Δείξε μου τι βλέπεις από το παράθυρό σου για να σου πω αν θα σου μείνουν λεφτά! Αν βλέπεις ένα δέντρο θα πει ότι έχεις αποτραβηχτεί λίγο από τη φούσκα των τιμών ακινήτων που είναι κοντά στη θάλασσα κι έχεις επενδύσει σωστά τα λεφτά σου και θα έχεις καθαρό αέρα. Αν είσαι πάνω στη θάλασσα, θα έχεις πληρώσει υπέρογκο ποσό και το ίδιο θα κάνουν και άλλοι δίπλα σου, με αποτέλεσμα ο συνωστισμός να δημιουργήσει την ψευδαίσθηση της θέας στη θάλασσα».

Σχεδιασμός χέρι χέρι με τη φύση

Πεποίθηση του κ. Βασιλειάδη, απ’ όπου και προέκυψε η αναγωγή του στη συμπεριφορά μας προς τη φύση με βάση ναρκισσιστικά χαρακτηριστικά, είναι ότι η αρχιτεκτονική δεν πρέπει να θίγει το περιβάλλον, που δεν έχει πλέον «ανοχές».«Οι ναρκισσιστικές αξίες δεν επηρεάζουν μόνο τις διαπροσωπικές σχέσεις, αλλά και τη συνολική μας στάση απέναντι στη φύση. Αν βλέπαμε τη φύση όχι σαν έναν πόρο που υπάρχει μόνο για εμάς, αλλά σαν ισότιμο «σύντροφο» της ζωής μας, θα μπορούσαμε ίσως να αναθεωρήσουμε τις αξίες και τις πράξεις μας και να συνδεθούμε πιο βαθιά με το περιβάλλον και την ίδια τη ζωή».Ο κ. Βασιλειάδης προτείνει ανθρώπινες κατασκευές που ενισχύουν το τοπίο, αντί να το αλλοιώνουν, με τη χρήση φυσικών υλικών, κτίρια που προσαρμόζονται στο μικροκλίμα της περιοχής, φυτεμένα δώματα, ελάχιστο ενεργειακό αποτύπωμα και συνεργασία με ειδικούς περιβάλλοντος.«Ο οικολογικός ναρκισσισμός δεν είναι απλώς μια στάση απέναντι στη φύση, είναι το καθρέφτισμα του τρόπου που αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας μέσα στον κόσμο. Αν δούμε τη φύση όχι ως κάτι ξεχωριστό, αλλά ως προέκταση της ύπαρξής μας, τότε η προστασία της δεν είναι θυσία, είναι φροντίδα για εμάς τους ίδιους», καταλήγει.

Σύντομο βιογραφικό:
Ο Πάρις Βασιλειάδης είναι αρχιτέκτονας μηχανικός (ΑΠΘ), με επαγγελματική παρουσία σε Ελλάδα και εξωτερικό από το 2001. Έχει πολυετή εμπειρία στη μελέτη και διαχείριση τουριστικών έργων, ξενοδοχειακών μονάδων και ανακαινίσεων, τη μελέτη αναπλάσεων στο δημόσιο χώρο με έμφαση στη βιώσιμη ανάπτυξη και τον οικολογικό σχεδιασμό, καθώς και εξειδίκευση στη χρήση καινοτόμων εργαλείων σχεδίασης και αλγοριθμικών μεθόδων αρχιτεκτονικής σύνθεσης.
Η αρχιτεκτονική του προσέγγιση και πρακτική εστιάζει στη δημιουργία και τη σύνθεση πρωτότυπων και μοναδικών concept, εισάγοντας έννοιες όπως ο «Οικολογικός Ναρκισσισμός».Το ερευνητικό του έργο επικεντρώνεται στις επιπτώσεις της υπεραξιοποίησης του τουρισμού και της ανθρώπινης παρέμβασης στο φυσικό περιβάλλον. Έχει δώσει διαλέξεις και παρουσιάσεις, αναδεικνύοντας τη σύνδεση μεταξύ αρχιτεκτονικής, οικολογίας και κοινωνικής ευθύνης.

Πηγή: ΑΠΕ – https://www.in.gr/2025/01/09/in-science/perivallon-b-science/oikologikos-narkissismos-psyxiki-diataraxi-apo-tin-opoia-pasxei-anthropotita-sxesi-mas-ti-fysi/

[Δροσος Γεωργιος]

Ο μύθος του Σισύφου.

Le Mythe de Sisyphe (Serge Mazet)

Οι θεοί είχαν καταδικάσει τον Σίσυφο να σπρώχνει ασταμάτητα ένα βράχο μέχρι την κορυφή ενός βουνού, απ’ όπου η πέτρα κατρακυλούσε από το ίδιο της το βάρος. Είχαν σκεφτεί, και κάπως δικαιολογημένα, ότι δεν υπάρχει πιο φοβερή τιμωρία από την ανώφελη και ανέλπιδη εργασία.Αν πιστέψουμε τον Όμηρο, ο Σίσυφος ήταν ο πιο συνετός και ο πιο προνοητικός από τους θνητούς. Μια άλλη όμως παράδοση τον παρουσίαζε ως ληστή. Δεν βλέπω εδώ καμιά διαφορά. Οι γνώμες διχάζονται πάνω στα αίτια που τον ανάγκασαν να καταντήσει ο ανώφελος δουλευτής του Άδη. Κατ’ αρχάς του προσάπτουν κάποια επιπολαιότητα απέναντι στους θεούς. Αποκάλυψε τα μυστικά τους. Ο Δίας απήγαγε την Αίγινα, την κόρη του Ασωπού. Ο πατέρας της παραξενεύτηκε με τούτη την εξαφάνιση και παραπονέθηκε στον Σίσυφο ο οποίος, γνωρίζοντας για την αρπαγή, προσφέρθηκε να τον βοηθήσει, με τον όρο πως ο Ασωπός θα έδινε νερό στο κάστρο της Κορίνθου. Από τους ουράνιους κεραυνούς, προτίμησε την ευλογία του νερού. Τιμωρήθηκε γι’ αυτό στον Άδη. Ο Όμηρος μας διηγείται επίσης ότι ο Σίσυφος είχε αλυσοδέσει τον Θάνατο. Ο Πλούτων δεν μπόρεσε ν’ ανεχτεί το θέαμα του έρημου και σιωπηλού βασιλείου του. Έσπευσε να στείλει το θεό του πολέμου που ελευθέρωσε τον Θάνατο από τα χέρια του νικητή του.Λένε ακόμα πως, όταν ο Σίσυφος ήταν ετοιμοθάνατος, θέλησε απερίσκεπτα να δοκιμάσει την αγάπη της γυναίκας του. Της παράγγειλε να μη θάψει το πτώμα του, αλλά να το πετάξει καταμεσής της δημόσιας πλατείας. Ο Σίσυφος βρέθηκε στον Άδη. Κι εκεί, εξοργισμένος εξαιτίας μιας υπακοής τόσο αντίθετης στην ανθρώπινη αγάπη, πήρε την άδεια από τον Πλούτωνα να επιστρέψει στη γη για να τιμωρήσει τη γυναίκα του. Μα όταν ξαναείδε την όψη του επάνω κόσμου, γεύτηκε το νερό και τον ήλιο, τις ζεστές πέτρες και τη θάλασσα, δεν ήθελε πια να επιστρέψει στον καταχθόνιο Άδη. Οι ανακλήσεις, η οργή και οι προειδοποιήσεις δεν απέδωσαν τίποτα. Για πολλά χρόνια ακόμα, απόλαυσε την καμπύλη του κόλπου, τη λαμπερή θάλασσα και τα χαμόγελα της γης. Χρειάστηκε η επέμβαση των θεών. Ο Ερμής ήρθε κι άρπαξε τον θρασύ από το σβέρκο και, απομακρύνοντάς τον από τις χαρές του, τον ξανάφερε διά της βίας στον Άδη όπου τον περίμενε ο βράχος του.Έχουμε ήδη καταλάβει ότι ο Σίσυφος είναι ο παράλογος ήρωας, τόσο για τα πάθη του όσο και για το βασανιστήριό του. Η περιφρόνησή του απέναντι στους θεούς, το μίσος του για το θάνατο και το πάθος του για τη ζωή, του στοίχισαν τούτο το ανείπωτο μαρτύριο όπου όλο το είναι του επιδίδεται σε κάτι που δεν τελειώνει ποτέ. Είναι το τίμημα που πρέπει να πληρώσει για τα γήινα πάθη του. Δεν μας αφηγούνται τίποτα για τον Σίσυφο στον Άδη. Οι μύθοι φτιάχτηκαν για να τους ζωντανεύει η φαντασία. Σ’ αυτόν εδώ, βλέπουμε μόνο όλη την προσπάθεια ενός τεντωμένου κορμιού για ν’ ανασηκώσει την τεράστια πέτρα, να την κυλήσει και να τη σπρώξει ν’ ανεβεί μια πλαγιά εκατοντάδες φορές ξανά και ξανά. Βλέπουμε το συσπασμένο πρόσωπο, το μάγουλο κολλημένο πάνω στην πέτρα, τη βοήθεια ενός ώμου που δέχεται τον λασπωμένο όγκο, το ένα πόδι που τη στηρίζει, την επαναληπτική προσπάθεια με τεντωμένα μπράτσα, την εντελώς ανθρώπινη σιγουριά των δυο χεριών γεμάτων χώμα. Στο τέλος αυτής της τρομερής προσπάθειας, μετρημένης μ’ ένα διάστημα δίχως ουρανό κι ένα χρόνο δίχως τελειωμό, ο σκοπός εκπληρώνεται. Ο Σίσυφος βλέπει τότε το βράχο να κατρακυλά σε λίγες στιγμές προς τους πρόποδες του βουνού απ’ όπου θα πρέπει να την ανεβάσει πάλι στην κορυφή. Ξανακατεβαίνει στην πεδιάδα.Ο Σίσυφος μ’ ενδιαφέρει κατά τη διάρκεια αυτής της επιστροφής, αυτής της ανάπαυλας. Ένας άνθρωπος που μοχθεί τόσο κοντά στις πέτρες, πέτρα ήδη κι ο ίδιος! Τον βλέπω να ξανακατεβαίνει, με βαρύ αλλά σταθερό βήμα, προς το ατέλειωτο μαρτύριό του. Τούτη η ώρα που είναι σαν μια ανάσα και που επαναλαμβάνεται το ίδιο σίγουρη με τη δυστυχία του, τούτη η ώρα είναι η ώρα της συνείδησης. Σε καθεμιά απ’ αυτές τις στιγμές, από τότε που αφήνει την κορυφή και βουλιάζει σιγά σιγά στις φωλιές των θεών, είναι ανώτερος της μοίρας του. Είναι πιο δυνατός από το βράχο του.Το τραγικό του μύθου βρίσκεται στη συνείδηση του ήρωα. Πού θα ήταν, πράγματι, ο μόχθος του, αν σε κάθε βήμα τον στήριζε η ελπίδα της επιτυχίας; Σήμερα, ο εργάτης κάνει την ίδια δουλειά όλες τις μέρες της ζωής του κι αυτή η μοίρα είναι το ίδιο παράλογη. Είναι όμως τραγικός μόνο τις σπάνιες στιγμές που αποκτά συνείδηση. Ο Σίσυφος, προλετάριος των θεών, ανίσχυρος κι επαναστατημένος, γνωρίζει όλη την έκταση της άθλιας κατάστασής του: αυτήν σκέφτεται καθώς κατεβαίνει. Η διαύγεια του πνεύματός του, που θα ’πρεπε να ήταν το μαρτύριό του, ολοκληρώνει ταυτόχρονα τη νίκη του. Κανένα πεπρωμένο δεν αντέχει στην περιφρόνηση.Αν η κατάβαση μερικές φορές είναι θλιβερή, μπορεί να είναι και χαρούμενη. Τούτη η λέξη δεν είναι υπερβολική. Φαντάζομαι πάλι τον Σίσυφο να επιστρέφει προς το βράχο του και την οδύνη ν’ αρχίζει. Όταν οι εικόνες της γης παραμένουν πολύ έντονες στη μνήμη, όταν το κάλεσμα της ευτυχίας γίνεται πολύ επιτακτικό, στην καρδιά του ανθρώπου γεννιέται η θλίψη: είναι η νίκη του βράχου, είναι ο ίδιος ο βράχος. Η απέραντη απόγνωση είναι αβάσταχτη. Είναι οι νύχτες μας της Γεθσημανή. Μα οι συντριπτικές αλήθειες χάνονται όταν αναγνωρίζονται. Έτσι, ο Οιδίπους υπακούει αρχικά στη μοίρα χωρίς να το ξέρει. Από τη στιγμή που ξέρει, αρχίζει η τραγωδία του. Αλλά την ίδια στιγμή που, τυφλωμένος κι απελπισμένος, κατανοεί ότι το μόνο που τον κρατάει δεμένο μ’ αυτό τον κόσμο είναι το δροσερό χέρι μιας κοπέλας, αντηχεί ένας μεγάλος λόγος: «Παρά τις τόσες δοκιμασίες, η προχωρημένη ηλικία μου και το μεγαλείο της ψυχής μου μού παρέχουν το δικαίωμα να κρίνω ότι όλα είναι καλά». Ο Οιδίπους του Σοφοκλή, όπως ο Κιρίλοφ του Ντοστογιέφσκι, δίνει έτσι τον ορισμό της παράλογης νίκης. Η αρχαία σοφία σμίγει με τον σύγχρονο ηρωισμό.Δεν ανακαλύπτει κανείς το παράλογο δίχως να επιχειρήσει να γράψει κάποιο εγχειρίδιο για την ευτυχία. «Ε! Πώς, από τόσο στενούς δρόμους…;» Ένας όμως κόσμος υπάρχει. Η ευτυχία και το παράλογο είναι δυο παιδιά της ίδιας γης. Είναι αχώριστα. Το λάθος θα ήταν αν λέγαμε ότι η ευτυχία γεννιέται αναγκαστικά από τη γνωριμία με το παράλογο. Συμβαίνει, ωστόσο, το συναίσθημα του παραλόγου να γεννιέται από την ευτυχία. «Κρίνω ότι όλα είναι καλά», λέει ο Οιδίπους, και τούτα τα λόγια είναι ιερά. Αντηχούν στο άγριο και πεπερασμένο σύμπαν του ανθρώπου. Του μαθαίνουν ότι δεν εξαντλήθηκαν όλα, δεν έχουν εξαντληθεί. Διώχνουν από τούτο τον κόσμο ένα θεό που παρεισέφρησε ανικανοποίητος και που αρέσκεται σε ανώφελους πόνους. Καθιστούν τη μοίρα μια ανθρώπινη υπόθεση που πρέπει να ρυθμίζεται από τον άνθρωπο και μόνο.Όλη η βουβή χαρά του Σισύφου βρίσκεται εδώ. Η μοίρα του τού ανήκει. Ο βράχος του είναι δικός του. Το ίδιο συμβαίνει με τον παράλογο άνθρωπο: όταν στοχάζεται μπροστά στο μαρτύριό του, όλα τα είδωλα σωπαίνουν. Σ’ αυτό το σύμπαν, παραδομένο αίφνης στη σιωπή, υψώνονται οι χιλιάδες μικρές, έκθαμβες φωνές της γης. Ασυνείδητα και μυστικά καλέσματα, προσκλήσεις όλων των προσώπων, αποτελούν την απαραίτητη ανάποδη όψη του νομίσματος και το τίμημα της νίκης. Δεν υπάρχει ήλιος δίχως σκιά, και πρέπει να γνωρίσουμε τη νύχτα. Ο παράλογος άνθρωπος λέει ναι και ο αγώνας του δεν θα ’χει τελειωμό. Αν υπάρχει μια προσωπική μοίρα, δεν υπάρχει κανένα ανώτερο πεπρωμένο, ή τουλάχιστον υπάρχει μόνο εκείνο που ο άνθρωπος κρίνει μοιραίο και αξιοκαταφρόνητο. Για όλα τ’ άλλα, ξέρει ότι είναι ο κύριος των ημερών. Τούτη την κρίσιμη στιγμή που ο άνθρωπος κάνει τον απολογισμό της ζωής του, ο Σίσυφος, επιστρέφοντας προς το βράχο του, παρατηρεί αυτή την ασύνδετη σειρά των πράξεων που φτιάχνει το πεπρωμένο του, δημιουργημένο από τον ίδιο, συσπειρωμένο κάτω από το βλέμμα της μνήμης του και σφραγισμένο σε λίγο με το θάνατό του. Έτσι, πεπεισμένος για την απόλυτα ανθρώπινη έλευση κάθε ανθρώπινου πράγματος, σαν τυφλός που λαχταρά το φως του και που γνωρίζει πως η νύχτα είναι ατέλειωτη, πορεύεται συνέχεια. Ο βράχος κυλάει πάντα.Αφήνω τον Σίσυφο στους πρόποδες του βουνού! Πάντα ξαναβρίσκει κανείς το φορτίο του. Αλλά ο Σίσυφος διδάσκει την ύψιστη πίστη που αρνείται τους θεούς και σηκώνει τους βράχους. Κι εκείνος επίσης κρίνει ότι όλα είναι καλά. Τούτο το σύμπαν, αδέσποτο στο εξής, δεν του φαίνεται άγονο ούτε ασήμαντο. Κάθε κόκκος αυτής της πέτρας, κάθε ορυκτό θραύσμα αυτού του πλημμυρισμένου από νύχτα βουνού, σχηματίζει από μόνο του έναν κόσμο. Ο αγώνας και μόνο προς την κορυφή αρκεί για να γεμίσει μιαν ανθρώπινη καρδιά. Πρέπει να φανταστούμε τον Σίσυφο ευτυχισμένο.

Albert Camus: «Ο μύθος του Σισύφου. Δοκίμιο για το παράλογο» – Μετάφραση: Νίκη Καρακίτσου-Ντουζέ & Μαρία Κασαμπάλογλου-Ρομπλέν – Εκδόσεις Καστανιώτης. – http://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/anthology/mythology/browse.html?text_id=691

 

[Δροσος Γεωργιος]

Ο κρατήρας Ουώλτ Ουίτμαν.

Η Παγκόσμια Ημέρα της Ποίησης εορτάζεται κάθε χρόνο, σαν σήμερα, στις 21 Μαρτίου. Την αρχική έμπνευση για αυτόν τον εορτασμό είχε ο ποιητής Μιχαήλ Μήτρας και τον Οκτώβριο του 1999, η γενική διάσκεψη της Unesco στο Παρίσι, ανακήρυξε την πρώτη μέρα της άνοιξης ως  Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης. 
Λόγω της ημέρας, ακολουθεί ένα απόσπασμα από το ποίημα του Ουώλτ Ουίτμαν, ‘Το τραγούδι του εαυτού μου‘ 

Με μουσική δυνατή καταφθάνω, με τις κορνέτες μου και τα τύμπανά μου,
Δεν παίζω εμβατήρια για αναγνωρισμένους νικητές μόνο, παίζω εμβατήρια
   για ηττημένους και σκοτωμένους.

Έχεις ακούσει πως είναι καλό να κερδίζεις τη μάχη;
Λέω ακόμα πως είναι καλό να πέφτεις στη μάχη, οι αγώνες χάνονται με το
  ίδιο πνεύμα που κερδίζονται.

Τυμπανίζω και χτυπώ για τους νεκρούς,
Φυσώ στα επιστόμια πιο δυνατά και πιο εύθυμα για εκείνους.

Ζήτω σε εκείνους που απέτυχαν!
Και σε εκείνους που τα πολεμικά πλοία τους βυθίστηκαν στη θάλασσα
Και σε εκείνους τους ίδιους που βυθίστηκαν στη θάλασσα

Και σε όλους τους στρατηγούς που έχασαν μάχες και σε όλους τους νικημένους
   ήρωες!
Και τους αναρίθμητους άγνωστους ήρωες που ισούνται με τους σπουδαιότερους
  γνωστούς ήρωες!

Ο Ουώλτ Ουίτμαν κηδεύτηκε στο Κάμντε χωρίς ιερέα και σταυρό, με το πλήθος να τον ακολουθεί σε απόσταση έξι χιλιομέτρων από τον τάφο, όπου αναγράφονται οι στίχοι του:
«Το βάθρο μου είναι στερεωμένο και σφηνωμένο σε γρανίτη,
Περιγελώ αυτό που εσείς ονομάζετε αποσύνθεση,
Και ξέρω την έκταση του χρόνου.»

 Ο Ουώλτ Ουίτμαν (Walter «Walt» Whitman, 1819 – 1892) ήταν ένας από τους σημαντικότερους Αμερικανούς ποιητές. Κυριότερο έργο του αποτελεί η ποιητική συλλογή Φύλλα χλόης (Leaves of Grass). Είναι όμως και ένας κρατήρας στον πλανήτη Ερμή, μετά από απόφαση της Διεθνούς Αστρονομικής Ένωσης (IAU) το 1985.
Ο κρατήρας Ουίτμαν (πάνω δεξιά) από το διαστημικό σκάφος MESSENGER. Ολόκληρη η περιοχή της εικόνας ονομάζεται τετράγωνο του Σαίξπηρ!

https://physicsgg.me/2025/03/21/ο-κρατήρας-ουώλτ-ουίτμαν/

[Δροσος Γεωργιος]

Η ικανότητα του εγκεφάλου να αυτομεταβάλλεται και να αυτοθεραπεύεται.

Νευροπλαστουργήματα – Πώς εξηγείται η ικανότητα του εγκεφάλου μας να αυτομεταβάλλεται και να αυτοθεραπεύεται;

Πώς αποτυπώνονται τα ίχνη κάθε νοήμονος εμπειρίας στον εγκέφαλό μας και, ευρύτερα, στο σώμα μας; Η απάντηση σε αυτό το αποφασιστικό ερώτημα κρύβεται, σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες επιστημονικές έρευνες, στη «νευρωνική πλαστικότητα», οι περίπλοκοι εγκεφαλικοί μηχανισμοί της οποίας λειτουργούν ακατάπαυστα σε όλη τη διάρκεια της ζωής ενός ατόμου. Η νευρο­πλαστικότητα ορίζεται ως η ικανότητα των αρκετά περίπλοκων εγκεφάλων να αλλάζουν τη δομή και τη συμπεριφορά τους ως απάντηση στις εξωτερικές και τις εσωτερικές συνθήκες στις οποίες βρίσκονται. Η πρόσφατη εργαστηριακή και κλινική επιβεβαίωση της νευρωνικής πλαστικότητας των πιο αναπτυγμένων εξελικτικά εγκεφάλων υπήρξε ιδιαίτερα ανατρεπτική για μια σειρά από νευρο­επιστημονικές ψευδαισθήσεις και «βεβαιότητες» του παρελθόντος, ενώ παράλληλα άνοιξε τον δρόμο για τη βαθύτερη κατανόηση των εγκεφαλικών μηχανισμών και των κοινωνικών προϋποθέσεων που διασφαλίζουν την εμφάνισή της.Τις 3  τελευταίες δεκαετίες οι νευροεπιστήμες περιγράφουν ως «νευρωνική πλαστικότητα» την αδιάλειπτη ικανότητα του εγκεφάλου μας να δημιουργεί νέες νευρωνικές συνδέσεις (συνάψεις) μεταξύ των εγκεφαλικών κυττάρων (νευρώνων), καθώς και τη δυνατότητα ανανέωσης αυτών των εγκεφαλικών δικτύων, όταν αρχίζουν να δυσλειτουργούν. Και, όπως θα δούμε στο παρόν και το επόμενο άρθρο, από αυτήν ακριβώς την ανανεωτική ικανότητα των νευρωνικών κυκλωμάτων εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό η καλή λειτουργία των εγκεφαλικών ιστών. Διόλου περίεργο, λοιπόν, ότι οι πιο πρόσφατες ιατρικές θεραπείες που στοχεύουν στην αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση των πιο σοβαρών νευρολογικών παθήσεων, αποβλέπουν στη συστηματική ενίσχυση της ικανότητας του εγκεφάλου να αυτομεταβάλλεται ώστε να διατηρείται συνεχώς σε καλή λειτουργική κατάσταση.Η γέννηση ενός νέου επιστημονικού πεδίου έρευνας είναι πάντα ένα αποφασιστικής σημασίας ιστορικό γεγονός, μια ριζική τομή σε σχέση με το παρελθόν: κλείνει μια σειρά από λανθασμένες εννοιολογικές και μεθοδολογικές επιλογές του παρελθόντος ενώ, ταυτόχρονα, ανοίγει άγνωστες δυνατότητες στην ανθρώπινη σκέψη και πρακτική. Μια τέτοια γνωσιακή επανάσταση βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη· συντελείται από τις σύγχρονες νευροεπιστήμες, οι οποίες επιχειρούν με νέες προσεγγίσεις να κατανοήσουν το πολυπλοκότερο όργανο του σώματός μας, τον ανθρώπινο εγκέφαλο.Μέχρι πολύ πρόσφατα θεωρούσαμε τον ενήλικο εγκέφαλο μια δομικά αμετάβλητη, στατική και λειτουργικά παγιωμένη βιολογική μηχανή που παράγει, λίγο-πολύ αυτόματα, τις εγκεφαλικές λειτουργίες. Και το κυρίαρχο δόγμα στις επιστήμες του εγκεφάλου και του νου ήταν ότι οι βασικές δομές της εγκεφαλικής μηχανής, άπαξ και διαμορφωθούν από τη βρεφική-νηπιακή έως την εφηβική ηλικία, δεν μεταβάλλονται, καθώς και ότι τα νευρωνικά δίκτυα των ενήλικων εγκεφαλικών δομών τείνουν να υποβαθμίζονται προοδευτικά, οδηγώντας, κατά την τρίτη ηλικία, στον αναπόφευκτο εκφυλισμό όλων των νευροκινητικών λειτουργιών και των διανοητικών ικανοτήτων μας.Πρόκειται για την πεσιμιστική θεώρηση της δομικής-λειτουργικής αμετατροπίας των παγιωμένων εγκεφαλικών δομών που ωστόσο αμφισβητείται ανοιχτά από μια σειρά πειραματικά και κλινικά δεδομένα. Πράγματι, τα τελευταία 40 χρόνια, η συστηματική νευρολογική διερεύνηση τόσο των δομών όσο και της ανάπτυξης του εγκεφάλου έδειξε ότι στο κεντρικό νευρικό σύστημα υπάρχουν αρχέγονα και αδιαφοροποίητα κύτταρα, τα λεγόμενα «βλαστικά» κύτταρα, τα οποία μπορούν να διαφοροποιηθούν σε νέους νευρώνες, που αντικαθιστούν κατεστραμμένους νευρώνες και συμβάλλουν στην αποκατάσταση της λειτουργίας των προβληματικών εγκεφαλικών δομών.Έκτοτε, ολοένα και περισσότερες έρευνες -κλινικές και εργαστηριακές- επιβεβαιώνουν την επιστημονικά αιρετική και, μέχρι πρόσφατα, αμφισβητήσιμη θεωρία της διαρκούς ευπλαστότητας των δομών του εγκέφαλου, η οποία προβλέπει μια αδιάλειπτη ικανότητα εγκεφαλικής ανανέωσης μέσω της δημιουργίας νέων νευρωνικών δικτύων για την αποκατάσταση των δυσλειτουργικών ή και των κατεστραμμένων εγκεφαλικών δομών. Και, όπως θα δούμε, η επιβεβαίωση αυτής της αδιάλειπτης «νευρωνικής πλαστικότητας» (neuroplasticity) γεννά όχι μόνο νέα πολύτιμη γνώση αλλά και αδιανόητες, μέχρι πρόσφατα, ιατρικές-θεραπευτικές δυνατότητες.Εξάλλου, όλες οι αισθητηριακές εμπειρίες μας και η ικανότητα να κατανοούμε τα όσα μας συμβαίνουν εξαρτώνται από τις λειτουργίες του εγκεφάλου μας, οι οποίες επεξεργάζονται -είτε συνειδητά είτε υποσυνείδητα- όλα τα ερεθίσματα που βιώνουμε. Μόνο μέσω των λειτουργιών του εγκεφάλου μας μπορούμε να γνωρίζουμε, να επεξεργαζόμαστε, να απομνημονεύουμε νέες πληροφορίες και να ανακαλούμε τις παλιές, ώστε να δίνουμε κάποιο νόημα σε ό,τι συντελείται γύρω μας και μέσα μας.

Η διαρκής νευροπλαστική ανάπλαση του εγκεφάλου

Όλες αυτές οι διεργασίες είναι εφικτές χάρη στην εντυπωσιακή ικανότητα διαμόρφωσης και διαρκούς τροποποίησης ενός δικτύου από περισσότερους από 86 δισεκατομμύρια νευρώνες που συγκροτούν τις εγκεφαλικές μας δομές. Οι οποίες αποτελούν ένα συνεχές και στενότατα διαπλεκόμενο νευρωνικό δίκτυο, το οποίο μεταβάλλεται συνεχώς ως απάντηση στα ερεθίσματα που δέχεται.Αυτή η αδιάλειπτη εγκεφαλική ικανότητα δημιουργίας νέων νευρωνικών συνδέσεων (συνάψεων) και, ενίοτε, η ανανέωση των νευρικών κυττάρων (νευρώνων) περιγράφονται ως «νευρωνική πλαστικότητα». Και όπως αποδείχτηκε, τις τελευταίες δεκαετίες, αυτή ακριβώς αποτελεί την προϋπόθεση όλων των εγκεφαλικών λειτουργιών.Αυτό αποκάλυψαν, το 1998, οι έρευνες του Ελβετού νευροεπιστήμονα Peter S. Eriksson, τα πειράματα του οποίου έδειξαν σαφώς ότι οι γερασμένοι ή μη λειτουργικοί νευρώνες μπορούν να αντικατασταθούν από νέους νευρώνες που παράγονται μέσω κυτταρικής μίτωσης: τα νευρωνικά κυκλώματα του ενήλικου εγκεφάλου μπορούν λοιπόν όχι μόνο να αναδιοργανώνονται (λειτουργικά) αλλά και να ανανεώνονται (δομικά). Επομένως, η προηγούμενη πεσιμιστική περιγραφή της ζωής των ηλικιωμένων νευρωνικών κυκλωμάτων θα πρέπει να θεωρείται πλέον ξεπερασμένη, τουλάχιστον από επιστημονική άποψη.Τον επόμενο χρόνο, το 1999, μια άλλη σημαντική ανακάλυψη δημοσιεύτηκε στο έγκυρο περιοδικό «Science»: Οι Elizabeth Gould και Charles Gross, νευροεπιστήμονες στο αμερικανικό Πανεπιστήμιο Πρίνστον, ανακοίνωσαν ότι εντόπισαν εργαστηριακά ένα ρεύμα αδιαφοροποίητων βλαστικών κυττάρων που μετατοπίζονταν από βαθύτερες δομές στο κέντρο του εγκέφαλου προς διάφορες περιοχές του πιο εξωτερικού και πολύπλοκου εγκεφαλικού νεοφλοιού. Στη διάρκεια του ταξιδιού τους, που διαρκεί ημέρες, αυτά τα βλαστικά κύτταρα διαφοροποιούνται σταδιακά σε εξειδικευμένους νευρώνες, οι οποίοι τελικά ενσωματώθηκαν σε καθορισμένες δομές του εγκεφαλικού φλοιού, δημιουργώντας νέες συνάψεις με τους ήδη υπάρχοντες εκεί λειτουργικούς νευρώνες.Μολονότι, κατά κανόνα, οι βασικές εγκεφαλικές δομές και οι λειτουργίες των νευρώνων που συγκροτούν αυτές τις δομές δεν μεταβάλλονται δραματικά στο μεγαλύτερο μέρος της ζωής μας, και θεωρείται πλέον επαρκώς επιβεβαιωμένη η «πλαστικότητα» όλων των νευρωνικών κυκλωμάτων του εγκεφάλου, τα οποία μεταβάλλονται -τόσο δομικά όσο και λειτουργικά- σε όλη τη διάρκεια της ζωής τους.Πράγματι, από όλο και περισσότερες έρευνες επιβεβαιώνεται ότι ο εγκέφαλος των θηλαστικών -και ειδικά των ανθρώπων- διαθέτει μια αρκετά ευέλικτη και εύπλαστη δομή, η οποία του επιτρέπει να αναδιοργανώνεται όταν ο εγκέφαλος χρειάζεται να προσαρμοστεί σε νέα και επίμονα αναλαμβανόμενα ερεθίσματα ή όταν αντιμετωπίζει σοβαρές παθολογικές καταστάσεις.Στη δεύτερη περίπτωση, μάλιστα, έχει αποδειχτεί επαρκώς ότι ο εγκεφαλικός ιστός διαθέτει όντως κάποιες εγγενείς αυτοθεραπευτικές ικανότητες, χάρη στις οποίες μπορεί να ανανεώνει ένα μέρος των κατεστραμμένων νευρωνικών κυκλωμάτων, ώστε να διατηρεί τις βασικές λειτουργίες του, που απειλούνται είτε από τους σοβαρούς τραυματισμούς είτε από τις καταστροφικές νευρολογικές παθήσεις (εγκεφαλικά επεισόδια, Αλτσχάιμερ κοκ.). Γεγονός που, από μόνο του, θα έπρεπε να αρκεί για να απορριφθεί ο μύθος της νευρολογικής αμετατροπίας, δηλαδή του αμετάβλητου -δομικά και λειτουργικά- ενήλικου εγκεφάλου.Δυστυχώς, η ευρύτατη διάδοση και η άκριτη αποδοχή αυτού του επιστημονικοφανούς μυθεύματος οδηγούν στη σκοταδιστική και συχνά καταστροφική νευρολογική άποψη ότι «τα ανθρώπινα μυαλά… δεν βελτιώνονται», ειδικά όταν πάσχουν από κάποια σοβαρή εγκεφαλική νόσο! Και τα αίτια για τη διάδοση και την αποδοχή αυτού του μύθου είναι εξίσου επιστημονικά και κοινωνιοψυχολογικά.

Το νευροπλαστικό δίλημμα: ανανέωση ή πλήρης απορρύθμιση;

Οι ασθενείς που υποφέρουν από κάποιο εγκεφαλικό νόσημα σπανίως αναρρώνουν τελείως, ούτε και αποκαθιστούν τις απολεσθείσες λόγω της ασθένειας εγκεφαλικές λειτουργίες. Η αδυναμία πλήρους αποκατάστασης, παρά την εντατική θεραπεία, ίσως εξηγείται από την αυστηρά εντοπιστική ιατρική προσέγγιση των αιτιών της βλάβης. Μια θεραπευτική πρακτική που αντιβαίνει στα όσα, εν τω μεταξύ, έχουμε μάθει για τη μικροσκοπική δομή και την ικανότητα αυτοοργάνωσης του εγκεφαλικού δικτύου.Η παραδοσιακή ιατρική προσέγγιση των ασθενειών του εγκεφάλου αντιμετωπίζει τον εγκέφαλο ως μια μηχανή και όχι ως ένα πολύπλοκο βιολογικό σύστημα που είναι αποδεδειγμένα ικανό να αυτοοργανώνεται όταν αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα. Πρόκειται δηλαδή για την πολύ διαδεδομένη αλλά εσφαλμένη άποψη -που χρονολογείται από τις απαρχές της σύγχρονης επιστήμης- ότι «ο εγκέφαλος είναι σαν μια θαυμαστή μηχανή. Και ενώ οι μηχανές κάνουν πολλά εξαιρετικά πράγματα, δεν αλλάζουν ούτε αναπτύσσονται», όπως γράφει ο γιατρός Norman Doidge στο πολύ ενδιαφέρον βιβλίο του «Ο εγκέφαλος αυτομεταβάλλεται», το οποίο μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδ. Gutenberg και θα το παρουσιάσουμε αναλυτικά στο επόμενο άρθρο.Όπως θα δούμε στο επόμενο άρθρο, η εγγενής και δυσεξάλειπτη πλέον επιβεβαίωση της νευρωνικής πλαστικότητας του εγκεφάλου τόσο των ανώτερων θηλαστικών όσο και των ανθρώπων λειτουργεί σαν μια γέφυρα που ενώνει δύο πολύ σημαντικές, αλλά μέχρι πρότινος εντελώς αποκομμένες επιστημονικές παραδόσεις. Η παλαιότερη υποστηρίζει ότι ο ανθρώπινος εγκέφαλος περιγράφεται επαρκώς ως ένα πολύπλοκο βιολογικό όργανο, που αναπτύσσεται ταχύτατα μέχρι το τέλος της εφηβείας και φτάνει στο ζενίθ των δυνατοτήτων του κατά την ενηλικίωσή του, ενώ κατόπιν είναι καταδικασμένος σε σταδιακή παρακμή.Αντίθετα, οι πιο πρόσφατες νευροεπιστημονικές έρευνες του εγκεφάλου έδειξαν ότι πρόκειται για ένα αρκετά ευμετάβλητο και δυναμικό όργανο, το οποίο διατηρεί σε όλη τη διάρκεια της ζωής του τη δυνατότητα να ανανεώνεται τόσο ως προς τις δομές του όσο και ως προς τις λειτουργίες του, ανάλογα με τα ερεθίσματα που δέχεται από το περιβάλλον του.Με άλλα λόγια, «Ο εγκέφαλός μας αναπτύσσεται σε όλη τη διάρκεια της ζωής μας», όπως υποστηρίζει ο επιφανής Ευρωπαίος νευροεπιστήμονας Γκερντ Κέμπερμαν (Gerd Kempermann), ο οποίος, ήδη από τα τέλη του 1990, μαζί με τον Φρεντ Γκέιτζ (Fred Gage) και την Ενριέτε βαν Πράαγκ (Henriette van Praag) διαπίστωσαν πειραματικά τη μέχρι τότε ανεπιβεβαίωτη εικασία ότι η συστηματική φυσική άσκηση διεγείρει την ανανέωση και την αναγέννηση των νευρώνων, δηλαδή των βασικών κυττάρων που συγκροτούν τις δομικές και τις λειτουργικές μονάδες του εγκεφάλου μας. Με άλλα λόγια, αυτοί οι ερευνητές ανακάλυψαν πρώτοι ότι η «νευρογένεση», δηλαδή η αναπαραγωγή και η αντικατάσταση των εγκεφαλικών μας νευρώνων, διαρκεί εφ’ όρου ζωής, δηλαδή μέχρι το τέλος της ζωής μας.Πιο πρόσφατα, μάλιστα, άλλοι νευροεπιστήμονες, στην προσπάθειά τους να εντοπίσουν τους εγκεφαλικούς μηχανισμούς και τους βιοχημικούς παράγοντες που ρυθμίζουν την αναγέννηση και τη διαρκή επικοινωνία μεταξύ των νευρωνικών δικτύων του εγκεφάλου μας, διαπίστωσαν την εφ’ όρου ζωής ικανότητα ανανέωσης του ενήλικου εγκεφάλου, η οποία εξαρτάται κυρίως από την αδιάκοπη εξάσκησή του. Προάγεται δηλαδή τόσο από τη φυσική όσο και από τη διανοητική προσπάθεια ανανέωσης ενός ενήλικου εγκεφάλου.

https://physicsgg.me/2025/04/13/η-ικανότητα-του-εγκεφάλου-να-αυτομετα/

[Δροσος Γεωργιος]

Η Ανθρωπόκαινος Εποχή να μην καταντήσει Ανθρωπόκενος.

Θλιβερή θα είναι η Τεχνητή Νοημοσύνη στην κοινωνία που δε σκέφτεται

Εκεί που τα χρόνια της ανθρωπότητας κυλούσαν αργά, τώρα τρέχουν με ιλιγγιώδεις ταχύτητες. Η πληροφορία αυξάνεται εκθετικά, δεν ακολουθείται όμως από τη σοφία. Τι πάθαμε; Τι μάθαμε; Πώς θα πορευτούμε; Η «Ανθρωπόκαινος Εποχή» θα οδηγήσει σε μια νέα εποχή προόδου ή σε μια «Ανθρωπόκενο», όπου η ανθρώπινη υπόσταση θα χαθεί; «Είναι στο χέρι μας», απαντά ο καθηγητής Γενετικής Ζαχαρίας Σκούρας, σε συνέντευξη που παραχώρησε στο Αθηναϊκό- Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων, με αφορμή την κυκλοφορία του βιβλίου του «Ταξιδεύοντας στην εποχή του ανθρώπου. Η ζωή στην Ανθρωπόκαινο» (Εκδόσεις Γερμανός, δεύτερη έκδοση βελτιωμένη και επαυξημένη).«Πού οδηγείται η ανθρωπότητα; Μπορεί να προχωρήσει με αυτόν τον τρόπο η ζωή μας; Η εξέλιξή μας θα ακολουθήσει τη φυσική της πορεία ή θα ενταχθεί σε μετα-ανθρώπινη διαδικασία, σε μία εποχή χωρίς τις γνώριμες γήινες μορφές ζωής στον γνώριμο και συμβιωτικό μας πλανήτη; Ο κόσμος γύρω μας αλλάζει, το περιβάλλον αλλάζει -κοινωνικό και φυσικό-, και σύμφωνα με τους αέναους νόμους της ζωής απαιτούνται προσαρμογές και επιλογές σε τέτοιον βαθμό, ώστε να μην τρωθεί η ποικιλία της ζωής, η βιοποικιλότητα των ειδών και ο πολυμορφισμός των ατόμων», επισημαίνει ο καθηγητής.Η παρέμβαση του ανθρώπου στο μέλλον του θα είναι καθοριστικής σημασίας, καθώς, όπως λέει χαρακτηριστικά: «Θλιβερή θα είναι η Τεχνητή Νοημοσύνη στην κοινωνία που δε σκέφτεται. Θλιβερή θα είναι η Βιοτεχνολογία στην κοινωνία που δε σκέφτεται. Μ’ ένα μαχαίρι μπορείς να κόψεις ψωμί, μπορείς όμως να πάρεις μια ζωή».

Μετάνθρωπος, ένα σύμπλεγμα ανθρώπου και μηχανής;

Ποιο είναι, όμως, το μέλλον της ανθρώπινης υπόστασης; Κινδυνεύει ο άνθρωπος να χαθεί στις ίδιες του τις κατασκευές; Τα μεγάλα γλωσσικά μοντέλα, όπως το ChatGPT εξελίσσονται ραγδαία και η νοημοσύνη τους αυξάνεται, καθώς εκατομμύρια άνθρωποι τα χρησιμοποιούν καθημερινά. «Η ανθρώπινη νοημοσύνη, η ατομική και η συλλογική, αυξάνεται; Πόσο προετοιμασμένοι είμαστε και ποιοι θα διαχειριστούν την καλπάζουσα τεχνητή νοημοσύνη και όλες τις άλλες ολιστικές τεχνολογίες», διερωτάται ο καθηγητής, παρατηρώντας ότι όλες αυτές οι αλλαγές συμβαίνουν σε ένα τοπίο όπου «αυξάνεται ακόμα περισσότερο η ανισότητα, όπου οι πλούσιοι γίνονται πλουσιότεροι και οι φτωχοί φτωχότεροι». «Μερικές δεκάδες είναι οι πιο πλούσιοι άνθρωποι και μαζί με κάποιες χιλιάδες ακόμη, διαθέτουν τόσο πλούτο όσο ο μισός πληθυσμός του πλανήτη μας, δηλαδή 4 δισεκατομμύρια άνθρωποι», λέει, σημειώνοντας ότι εκεί ελλοχεύει ο κίνδυνος «να ενταχθούμε σε μία μετα-ανθρώπινη διαδικασία».Μέσα από ποιες διαδικασίες, όμως, κινδυνεύει ο άνθρωπος να εξελιχθεί σε μετάνθρωπο; «Πολλοί λένε πως μετά την ολοκλήρωση των αναλύσεων του γενετικού υλικού και άλλων μεγάλων μακρομορίων και μηχανισμών, που προσφέρονται από την ομική, τη βιοτεχνολογία και άλλες παρόμοιες τεχνολογίες, το φαινόμενο της ζωής θα έχει διαλευκανθεί. Δε θα χρειάζονται λέξεις «αρχαίες» να ορίζουν τις έννοιες. Θα εφευρεθούν νέες που θα αποτυπώνουν καλύτερα τις νέες συνθήκες που θα προκύπτουν από τη «νέα σύνθεση Ρομποτικής και Τεχνητής Νοημοσύνης», ένα πλέγμα τεχνολογίας και αλγοριθμικών ρυθμίσεων, που θα κατευθύνουν την ανάπτυξη και την εξέλιξη του ανθρώπου και των άλλων μορφών ζωής. Και διερωτώνται: Ποιοι και πώς θα διαχειρίζονται μιας τέτοιας τεράστιας διάστασης εξέλιξη; Είναι ορατός ο κίνδυνος ελέγχου της λογικής, της συνείδησης και των αισθήσεων, μετατρέποντας το ανθρώπινο είδος σε μετάνθρωπο: Ένα σύμπλεγμα ανθρώπου και μηχανής, μία μίξη ανθρώπου και υπολογιστή;», απαντά ο κ. Σκούρας.«Οι καιροί ου μενετοί και ο παραλογισμός μεγάλος. Το οικονομικό παράδειγμα που υιοθετήσαμε και οι κοινωνίες που ζούμε δε φαίνεται να μας οδηγούν μακρόχρονα σε ασφαλείς λειμώνες. Όμως, ο λόγος για τη ζωή αφήνει ως παρακαταθήκη την αλλαγή, την εξέλιξη, τη συμβίωση, τη νέα πρόταση για τη ζωή. Ας αφήσουμε το μυαλό μας να ξεφύγει από τους φόβους και τις αγκυλώσεις. Η ζωή και ο πλανήτης μας καλούν, αρκεί να μπορούμε ακόμη να συνειδητοποιήσουμε το κάλεσμά τους», επισημαίνει, υπογραμμίζοντας την ανάγκη οι άνθρωποι να αφυπνιστούν, ώστε να διαμορφώσουν το μέλλον τους με επίγνωση και υπευθυνότητα.

Η σημασία της συνύπαρξης και της πολιτικής συνείδησης

Εστιάζοντας στη διαρκή πάλη μεταξύ ανταγωνισμού και συμβίωσης στη φύση και την κοινωνία, ο καθηγητής αναλύει το πώς η επιδίωξη της μοναδικότητας και η προσαρμογή στις εξελισσόμενες συνθήκες καθορίζουν την ανθρώπινη ύπαρξη.«Ο ανταγωνισμός υπάρχει στη φύση. Το ένα είδος ανταγωνίζεται με το άλλο. Οι άνθρωποι ανταγωνίζονται μεταξύ τους, προβάλλοντας τις ιδιαιτερότητές τους σε σχέση με τα κοινά τους. Αν όμως δούμε τα πιο σημαντικά βήματα στην εξέλιξή της ζωής, από τότε που έκανε την εμφάνισή της, 3,7 δισεκατομμύρια χρόνια πριν, θα αντιληφθούμε ότι η συμβίωση ήταν η κυρίαρχη συνθήκη. Συμβίωση μας διδάσκει η ζωή. Σήμερα, όσο ποτέ άλλοτε, πρέπει να βρούμε τρόπο να συμβιώνουμε, να συνυπάρχουμε, ζώντας με την εκπληκτική διαφορετικότητα που η ίδια η φύση δημιουργεί, με τη βιοποικιλότητα των ειδών και τον πολυμορφισμό των ατόμων», λέει και εξηγεί: «Το κάθε άτομο, ο κάθε οργανισμός είναι ιδιαίτερος, διαφορετικός από τον άλλο, αλλά η ζωή απαιτεί όλοι μαζί να συνυπάρξουμε αρμονικά. Ο ίδιος ο ανθρώπινος οργανισμός είναι ένα παράδειγμα συμβίωσης. Αποτελείται από 10 φορές περισσότερα μικροβιακού τύπου κύτταρα από ό,τι τα ανθρώπινά του κύτταρα, που χωρίς αυτά δεν θα μπορούσε να ζήσει. Να συμβιώσουμε, ευδαιμονικά κήρυττε ο Αριστοτέλης και ο Επίκουρος, και κηρύττει κάθε ηθική που σέβεται τη συνύπαρξη».Διερευνώντας, τέλος, τη σημασία της πολιτικής συνείδησης ο καθηγητής αντιπαραθέτει τις έννοιες του πολίτη και του υπηκόου, αναδεικνύοντας την ανάγκη της ενεργής συμμετοχής, έναντι της παθητικότητας: «Ας σταθούμε σε δύο λέξεις, που αν και φαίνεται να έχουν την ίδια σημασία, διαφέρουν ουσιαστικά και χαρακτηρίζουν την εκάστοτε κοινωνία: Οι έννοιες «πολίτης» και «υπήκοος». Πολίτης σήμαινε στα αρχαία ελληνικά ο ελεύθερος άνθρωπος που ήταν μέλος της πόλης και του τρόπου διακυβέρνησης, με ενεργή συμμετοχή στη λήψη αποφάσεων και δικαίωμα συμμετοχής στο εκλέγειν και εκλέγεσθαι. Η ενεργητική αυτή έννοια διέφερε κατά πολύ από την παθητικότητα που εκφράζει η έννοια υπήκοος που στην αρχαιότητα σήμαινε αυτός που ακούσει και κατ’ επέκταση ο ευπειθής, ο υποτασσόμενος στον ηγεμόνα ή τη χώρα».«Σε μας επαφίεται η Ανθρωπόκαινος Εποχή να μην καταντήσει Ανθρωπόκενος, μία εποχή χωρίς ανθρώπους και χωρίς τις γνώριμες γήινες μορφές ζωής στον γνώριμο και συμβιωτικό μας πλανήτη. Να προλάβουμε…», καταλήγει ο κ. Σκούρας.

 

Σμαρώ Αβραμίδου – https://www.amna.gr/home/article/898470/Kath-Genetikis-Z-Skouras-Thliberi-tha-einai-i-Techniti-Noimosuni-stin-koinonia-pou-de-skeftetai

[Δροσος Γεωργιος]

Ερευνητές επαναπρογραμμάτισαν κύτταρα για να γίνουν εξολοθρευτές εγκεφαλικών ασθενειών.

Επαναστατική μέθοδος υπόσχεται αποτελεσματική αντιμετώπιση ανίατων σήμερα παθήσεων.

Με δημοσίευση της στην επιθεώρηση «Cell Stem Cell» ερευνητές από το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια Irvine περιγράφουν το πώς κατάφεραν να επαναπρογραμματίσουν κύτταρα για να καταπολεμήσουν και ενδεχομένως να αντιστρέψουν εγκεφαλικές ασθένειες όπως η νόσος Αλτσχάιμερ.Οι ερευνητές δημιούργησαν στο εργαστήριο ανοσοκύτταρα τα οποία μπορούν να εντοπίσουν τη συσσώρευση τοξικών υλικών στον εγκέφαλο και να τα απομακρύνουν αποκαθιστώντας τη μνήμη και τη λειτουργία του εγκεφάλου σε ποντίκια. Το έκαναν αυτό μετατρέποντας τα βλαστοκύτταρα, τα οποία μπορούν να μετασχηματιστούν οποιοδήποτε κύτταρο στο σώμα, σε κύτταρα του εγκεφάλου που ονομάζονται μικρογλοία. Τα μικρογλοία αποτελούν έναν ιδιαίτερο πληθυσμό κυττάρων με πληθώρα λειτουργιών στον ανθρώπινο εγκέφαλο και έχουν κυρίαρχο ρόλο στην άμυνα του.Τα κύτταρα που δημιούργησαν οι ερευνητές κατάφεραν να καθαρίσουν τα «σκουπίδια »χωρίς να βλάψουν τον υγιή ιστό, οδηγώντας σε μειωμένη φλεγμονή και δραματική βελτίωση στην απόδοση του εγκεφάλου σε ποντίκια. Η θεραπεία θα μπορούσε να σηματοδοτήσει την έναρξη μιας εντελώς νέας προσέγγισης στη νευροεκφυλιστική νόσο με πιθανές εφαρμογές για τον καρκίνο του εγκεφάλου, τη σκλήρυνση κατά πλάκας και πολλά άλλα. «Εάν η θεραπεία λειτουργεί σε ανθρώπους όπως στα ποντίκια, θα μπορούσε να ξαναγράψει το μέλλον της υγείας του εγκεφάλου» αναφέρουν οι ερευνητές.Οι υπάρχουσες θεραπείες που έχουν αναπτυχθεί μπορούν μόνο να επιβραδύνουν τα συμπτώματα όχι να τα αναστρέψουν. Οι δοκιμές σε ανθρώπους απέχουν ακόμη αλλά τα πρώτα αποτελέσματα δημιουργούν αισιοδοξία ότι η μέθοδος αυτή έχει αν μη τι άλλο κάποιες καλές προοπτικές.
Τα αποτελέσματα υποδηλώνουν ότι οι ερευνητές έχουν ξεπεράσει ένα από τα μεγαλύτερα εμπόδια για τη θεραπεία εκφυλιστικών παθήσεων του εγκεφάλου: να ξεπεράσει το φάρμακο τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό.Αυτό το προστατευτικό στρώμα κυττάρων καλύπτει τις εσωτερικές επιφάνειες των αιμοφόρων αγγείων μέσα στον εγκέφαλο και λειτουργεί ως ένα είδος πύλης, κρατώντας τις επιβλαβείς ουσίες έξω και κρατώντας τις χρήσιμες. Οι παραδοσιακές θεραπείες που βασίζονται σε κύτταρα απέτυχαν να παρακάμψουν αυτό το φράγμα, αλλά τα μικρογλοία δεν χρειάζεται να το κάνουν επειδή βρίσκονται ήδη μέσα στον εγκέφαλο.«Έχουμε αναπτύξει ένα προγραμματιζόμενο, ζωντανό σύστημα παροχής που ξεπερνά αυτό το πρόβλημα κατοικώντας στον ίδιο τον εγκέφαλο και ανταποκρίνεται μόνο όταν και όπου χρειάζεται» αναφέρει ο καθηγητής νευροβιολογίας Μάθιου Μπλούρτον-Τζόουνς επικεφαλής του εργαστηρίου του πανεπιστημίου που έγινε η έρευνα.Τα τυπικά μικρογλοία λειτουργούν και προστατευτικά για τον εγκέφαλο αλλά και βλαπτικά στην εξέλιξη της νόσου Αλτσχάιμερ. Όταν η αποκαλούμενη «πλάκα» που προκαλεί την Αλτσχάιμερ αρχίζει να συσσωρεύεται στον εγκέφαλο τα μικρογλοία αναλαμβάνουν δράση απελευθερώνοντας ένζυμα για να τη διασπάσουν.Αλλά με την πάροδο του χρόνου τα μικρογλοία αρχίζουν να… τρέχουν με μεγάλη ταχύτητα προκαλώντας φλεγμονές και καταστρέφοντας τους νευρώνες.Οι ερευνητές βρήκαν έναν τρόπο να δημιουργήσουν μικρογλοία που αντιμετωπίζουν την εγκεφαλική βλάβη χωρίς στην συνέχεια να γίνονται σύμμαχοι της. Αρχικά ανέπτυξαν ανθρώπινα μικρογλοία από βλαστοκύτταρα και στη συνέχεια χρησιμοποίησαν την μέθοδο επεξεργασίας γονιδίων CRISPR – μια τεχνική που επιτρέπει στους επιστήμονες να κάνουν ακριβείς αλλαγές στο DNA ενός κυττάρου – για να επαναπρογραμματίσουν τον τρόπο λειτουργίας τους.

Η μέθοδος

Τα τροποποιημένα μικρογλοία εκκρίνουν νεπριλυσίνη, ένα ένζυμο που διασπά την εγκεφαλική πλάκα, μόνο όταν βρίσκονται στην πραγματικότητα κοντά σε μια πλάκα. Αυτό εμποδίζει τα μικρογλοία να βλάψουν κατά λάθος κρίσιμα υγιή μέρη του εγκεφάλου. Οι πλάκες διαταράσσουν την κανονική λειτουργία του εγκεφάλου παρεμβαίνοντας στην κυτταρική σηματοδότηση οδηγώντας έτσι τη γνωστική έκπτωση.«Επειδή η θεραπευτική πρωτεΐνη παρήχθη μόνο ως απόκριση στις αμυλοειδείς πλάκες, αυτή η προσέγγιση ήταν ιδιαίτερα στοχευμένη αλλά σε γενικές γραμμές αποτελεσματική», δήλωσε ο Ζαν Πολ Τσανταρεβιάν, επικεφαλής της έρευνας. «Αυτή η εργασία ανοίγει την πόρτα σε μια εντελώς νέα κατηγορία θεραπειών εγκεφάλου. Αντί να χρησιμοποιούμε συνθετικά φάρμακα ή ιικούς φορείς, στρατολογούμε τα ανοσοκύτταρα του εγκεφάλου ως οχήματα παροχής ακριβείας» υποστηρίζει ο Ρόμπερτ Σπιτάλε καθηγητής φαρμακευτικών επιστημών, μέλος της ερευνητικής ομάδας.Οι ερευνητές τονίζουν ότι υπάρχει ακόμη πολλή δουλειά που πρέπει να γίνει για να ξεκινήσουν δοκιμές αυτής της μεθόδου σε ανθρώπους. Ένα από τα εμπόδια πάντως σύμφωνα με τους ερευνητές θα μπορούσε να αντιμετωπιστεί με την παραγωγή αυτών των κυττάρων από τα βλαστοκύτταρα του ίδιου του ασθενούς, κάτι που θα μείωνε τον κίνδυνο να τα απορρίψει το ανοσοποιητικό σύστημα.

https://www.naftemporiki.gr/techscience/1949527/ereynites-epanaprogrammatisan-kyttara-gia-na-ginoyn-exolothreytes-egkefalikon-astheneion/