spyros_kanouras

Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΗΛΙΟΥ Τρέχον στάδιο: ΑΣΤΕΡΑΣ (Διάρκεια: πέντε δισεκατομμύρια χρόνια ακόμη) Ο Ήλιος παράγει όλη τη θερμότητά του στον πυρήνα του. Αυτή η θερμότητα είναι που εμποδίζει -στην πορεία της προς τα έξω- μια καταστροφική βαρυτική κατάρρευση του Ήλιου και στη συνέχεια ζεσταίνει τη Γη. Το καύσιμο που τροφοδοτεί τη θερμότητα είναι υδρογόνο που συντήκεται σε ήλιο. Α’ στάδιο: ΕΡΥΘΡΟΣ ΓΙΓΑΝΤΑΣ (Διάρκεια: μερικές εκατοντάδες εκατομμύρια χρόνια) Το 95% των άστρων που βλέπουμε στο Γαλαξία μας θα τελειώσουν τη ζωή τους ως «πλανητικά νεφελώματα». Το ίδιο και ο Ήλιος μας. Μόνο το 5%, που είναι αστέρες με τουλάχιστον οκτώ ηλιακές μάζες, θα καταλήξουν ως υπερκαινοφανείς. Σε πέντε δισεκατομμύρια χρόνια τα καύσιμα υδρογόνου του Ήλιου θα έχουν εξαντληθεί. Η βαρύτητα θα αναγκάσει τον εξαντλημένο πυρήνα, που τότε θ’ αποτελείται σχεδόν αποκλειστικά από ήλιο, να συρρικνώνεται, να συμπιέζεται και να γίνεται ακόμα πιο θερμός απ’ ότι σήμερα. Κάποια στιγμή οι υψηλές θερμοκρασίες θα πυροδοτήσουν ακόμα και τις ηλιακές στάχτες, δηλαδή το ήλιο. Θα παραχθούν πυρήνες άνθρακα και ακόμα περισσότερη θερμότητα, η οποία θα είναι σαρωτική, αυξάνοντας κατά χίλιες φορές το φως που θα εκπέμπεται από την επιφάνεια του Ηλίου. Η ίδια θερμότητα θα κάνει τα εξωτερικά στρώματα του Ήλιου να διασταλούν, σχηματίζοντας ένα τεράστιο «ερυθρό γίγαντα». Ο ερυθρός γίγαντας θα είναι τόσο φουσκωμένος ώστε ο Ερμής και η Αφροδίτη θα κινούνται σε τροχιές στο εσωτερικό του. Ας φανταστούμε πως θα είναι μια ημέρα στη Γη όταν θα συμβαίνουν αυτά. Εξαιτίας της τεράστιας φαινομένης διαμέτρου του διογκωμένου Ήλιου, η ανατολή και το ηλιοβασίλεμα θα κρατούν ώρες, ενώ το μεσημέρι ο τεράστιος φωτεινός ερυθρός Ήλιος θα καλύπτει το μισό ουρανό. Η κατάσταση δεν θα διαφέρει από αυτήν στο εσωτερικό ενός κλιβάνου. Οι ωκεανοί θα βράσουν και θα εξατμιστούν στο διάστημα, μαζί με την ατμόσφαιρα. Η έντονη θερμική ακτινοβολία θα ψήσει την επιφάνεια σε ένα παχύ κεραμικό στρώμα. Με λίγα λόγια, μια βιβλική εικόνα της κόλασης. Β’ στάδιο: ΛΕΥΚΟΣ ΝΑΝΟΣ (Διάρκεια: μερικές χιλιάδες χρόνια) Η καύση του ηλίου δεν θα κρατήσει για πολύ˙ λιγότερο από μερικές εκατοντάδες εκατομμύρια έτη. Με το ήλιο μετασχηματισμένο σε μη καύσιμο άνθρακα, ο ηλιακός πυρήνας συρρικνώνεται απότομα –μόνο σε μερικές χιλιάδες χρόνια– μέχρι που πάνω από τη μισή μάζα του Ήλιου να μαζευτεί μέσα σε μια θερμή (εκατομμυρίων βαθμών), πυκνή (ένα κουταλάκι υλικού θα «ζυγίζει» ένα τόνο) μπάλα, με μέγεθος όσο η Γη. Αυτό το θαυμαστό αστρικό απομεινάρι καλείται «λευκός νάνος». Αν και τα αποθέματα καυσίμων έχουν πια εξαντληθεί ολοσχερώς και ο συρρικνωμένος αστρικός πυρήνας βγαίνει τώρα στη σύνταξη, μια μεγάλη τελική έκρηξη περιμένει το άστρο. Λόγω της συρρίκνωσης του μισού και πλέον της μάζας στον πυρήνα, τα εξωτερικά στρώματα του Ήλιου πέφτουν προς τα μέσα με το υλικό να αναφλέγεται καθ’ οδόν, κάνοντας την εξωτερική επιφάνεια να αναπηδά και να δονείται. Τελικώς το 40% της εξωτερικής μάζας του Ήλιου θα εκτιναχθεί με σπασμούς βήχα στο διάστημα, κινούμενη προς τα έξω διαμέσου του Ηλιακού Συστήματος και ακόμα παραπέρα, σε διάταξη σφαιρικών φυσαλίδων. Από πολύ μακριά αυτές δείχνουν ν’ αναμιγνύονται σε ένα γιγαντιαίο αστρικό «φωτοστέφανο». Καθώς τα εξωτερικά στρώματα εκσφενδονίζονται προς τα έξω, όλο και βαθύτερες στρώσεις του Ήλιου εκτίθενται ως εξωτερική επιφάνεια, όπως γίνεται στο ξεφλούδισμα ενός κρεμμυδιού. Γ’ στάδιο: ΠΛΑΝΗΤΙΚΟ ΝΕΦΕΛΩΜΑ (Διάρκεια: λίγες χιλιάδες χρόνια) Όταν ολοκληρωθεί η διαδικασία, ο πρώην πυρήνας του Ήλιου εμφανίζεται σαν ένας λευκός νάνος στο μέσον ενός διαστελλόμενου πέπλου εκτοξευόμενης ύλης. Ακτινοβολία υψηλής ενέργειας που εκπέμπεται από το θερμό λευκό νάνο διεγείρει ηλεκτρόνια των ατόμων του νέφους αερίου, με αποτέλεσμα ένα πολύχρωμο πλανητικό νεφέλωμα. Η Γη θα αισθάνεται τον άνεμο των εκτοξευομένων αερίων να τη σαρώνει, αργά στην αρχή -κάπου 8 χιλιόμετρα ανά δευτερόλεπτο- και στη συνέχεια ν’ αυξάνει ταχύτητα καθώς οι σπασμοί συνεχίζονται, φθάνοντας τελικώς στα 1.600 χιλιόμετρα ανά δευτερόλεπτο! Το απομεινάρι του ήλιου θα ανατέλλει σαν μια κουκίδα με έντονο φως˙ όχι μεγαλύτερη από την Αφροδίτη, αλλά πιο λαμπερή από 100 τωρινούς Ήλιους. Ένα εκτυφλωτικό μπλε-λευκό φως από τη διαβολική κουκίδα, θα σιγοψήνει τη γη απομακρύνοντας από την επιφάνειά της μόρια και άτομα ύλης. Μια νέα, πολύ αραιή «ατμόσφαιρα» ελεύθερων ηλεκτρονίων θα σχηματίζεται καθώς η επιφάνεια της Γης θα κονιορτοποιείται. Εάν υποτεθεί ότι επιβίωνε κάποιος, θα έβλεπε στο νυκτερινό ουρανό το δικό μας πλανητικό νεφέλωμα από μέσα προς τα έξω. Εκτός από τα άστρα, ο ουρανός θα καταυγαζόταν από λεπτεπίλεπτους, πολύχρωμους σχηματισμούς των εκτοξευθέντων ηλιακών υλικών. Αυτό το εντυπωσιακό θέαμα θα κρατήσει μερικές χιλιάδες χρόνια, με το νεφέλωμα να γίνεται φωτεινότερο, πηγαίνοντας από το κόκκινο στο πράσινο. Τελικά, μετά από 10.000 έτη, το διαστελλόμενο νεφέλωμα θα σβήσει μέσα στο υπόστρωμα του γαλαξιακού αερίου και τα αέριά του θα ενσωματωθούν στο διαστρικό μέσο από το οποίο θα σχηματισθούν νέες γενιές άστρων. Δ’ στάδιο: ΑΣΤΡΙΚΟ ΠΤΩΜΑ (Διάρκεια: μερικά δισεκατομμύρια χρόνια και μετά η αιωνιότητα) Ο μικροσκοπικός γαλαζόασπρος νάνος θα παραμείνει και μετά τη διάλυση του νεφελώματος. Αφού περάσουν μερικά δισεκατομμύρια χρόνια ακόμα, αυτό που κάποτε ήταν ο Ήλιος, θα εξασθενίσει σε ένα θαμπό κόκκινο κάρβουνο. Σπύρος Αντ. Κάνουρας, Φυσικός. Προσαρμογή αποσπάσματος από το: Bruce Balick “PLANETARY NEBULAE AND THE FUTURE OF THE SOLAR SYSTEM"

Σ' ευχαριστώ πολύ Βασίλη. Είμαι θαυμαστής της δουλειάς σου, την οποία παρακολουθώ στο Φέισμπουκ. Βασικά είχε ξαναδημοσιευτεί κείμενό μου για την Ολική Έκλειψη Σελήνης της 21-2-2008, αλλά δεν ήμουν γραμμένος. Το είχα στείλει και το είχατε δημοσιεύσει (19/02/2008, ημέρα Τρίτη και ώρα 12:29). Φιλικά, Σπύρος

Επιτρέψτε μου να επιχειρήσω μια πιο ουρανογραφική περιγραφή την οποία αρχικώς έγραψα για τους φίλους μου στο Φέισμπουκ. Άρα συγχωρείστε με όπου ξεφεύγω σε κοινοτυπίες για το περιβάλλον των ερασιτεχνών αστρονόμων. Η επικείμενη Ολική Έκλειψη Σελήνης είναι η πρώτη ορατή από τη χώρα μας μετά απ' εκείνην της 21ης Φεβρουαρίου 2008. Όταν η Σελήνη θ' ανατέλλει στα νοτιοανατολικά γύρω στις εννιά παρά δέκα, με τον ήλιο να δύει αντιδιαμετρικά στον ορίζοντα στα βορειοδυτικά, η πρώτη φάση της έκλειψης, που είναι η βύθιση στην παρασκιά της γης θα έχει ήδη ξεκινήσει. Εντούτοις, αυτό που μπορούμε να αντιληφθούμε δια γυμνού οφθαλμού, δηλαδή την είσοδο στη σκιά της γης, θα ξεκινήσει μισή ώρα αργότερα δηλαδή στις 21:22 περίπου και ενώ θα έχει πάρει να σουρουπώνει. Θα βλέπουμε δηλαδή το φεγγάρι να μαυρίζει σιγά - σιγά από το αριστερό μέσο του, μέχρι να βουτηχτεί ολόκληρο στη γήινη σκιά, μια ώρα αργότερα. Επειδή η σελήνη θα είναι ακόμα πολύ χαμηλά, μόλις 5 μοίρες, θα πρέπει να διαλέξουμε ένα μέρος με ανοικτό νότιο - νοτιοανατολικό ορίζοντα χωρίς ψηλά βουνά ούτε καν υπολογίσιμους κοντινούς λόφους. Για να σιγουρευτούμε ότι θα δούμε την έναρξη της έκλειψης μπορούμε να πάμε οποτεδήποτε στη θέση που έχουμε επιλέξει και να εκτείνουμε το χέρι μας εντελώς ίσια μπροστά με τα δάχτυλα της παλάμης κολλημένα και την παλάμη φάτσα στα μάτια και οριζόντια. Οι κορυφογραμμές δεν πρέπει να ξεπερνάνε το ύψος μισής οριζόντιας παλάμης. Όταν θα ξεκινήσει η ολική φάση στις 22:22, η Σελήνη θα έχει σκαρφαλώσει κάτι λιγότερο από μιάμιση παλάμη εκτεταμένου χεριού (13 μοίρες). Η ολική φάση, δηλαδή το φεγγάρι καλυμμένο ολόκληρο από τη γήινη σκιά, θα κρατήσει μία ώρα και σαράντα λεπτά και θα ολοκληρωθεί 2 λεπτά μετά τα μεσάνυχτα. Το σκοτείνιασμα του φεγγαριού θα μας επιτρέψει να δούμε αστέρια στη γειτονιά του, που η πανσέληνος τα εξαφανίζει μέσα στη φωτοχυσία της. Εκείνη την ώρα λοιπόν η σελήνη θα βρίσκεται στον αστερισμό του Οφιούχου, στα όρια με τον Τοξότη και το Σκορπιό. Τα πιο λαμπρά αστέρια του Σκορπιού θα λάμπουν στα δεξιά της σελήνης, με τον κόκκινο Αντάρη να πρυτανεύει σε απόσταση πάνω από μιάμιση παλάμη εκτεταμένου χεριού. Του Τοξότη, αμυδρότερα αλλά πολυπληθή αυτά σε σχήμα κατσαρόλας, θα είναι βουτηγμένα στην πιο πυκνή περιοχή του Κέντρου του Γαλαξία μας, ενώ αρκετά μακρύτερα, πάνω και αριστερά θα λάμπει κατάλευκος ο Αλτάιρ του Αετού. Αυτή η φάση της ολικότητας αναφέρεται από τους ποιητές σαν το "ματωμένο φεγγάρι"! Και είναι έτσι, αφού τη σκοτεινιά του τη σπάζουν βαθυκόκκινες ακτίνες φωτός που διαθλώνται από τη γήινη ατμόσφαιρα, βάφοντάς το βαθύ κόκκινο έως κεραμιδί. Μια τέτοια ώρα ένας φεγγαριανός θα έβλεπε στη θέση της γης ένα απόκοσμο πύρινο στεφάνι! Η ακριβής απόχρωση και το βάθος του κόκκινου εξαρτάται από διάφορους παράγοντες, με σημαντικότερο τη σύσταση της ατμόσφαιρας. Σε περιόδους με έντονη ηφαιστειακή δραστηριότητα, όπως η τρέχουσα, αναμένουμε το πολύ βαθύ κόκκινο. Ας έχουμε υπ' όψιν μας ότι όπως εμείς βλέπουμε φάσεις της Σελήνης, δηλαδή Νέα σελήνη, Γέμιση (δεξιό μηνίσκο), Πανσέληνο, Φθίση (αριστερό μηνίσκο), Χάση, το ίδιο παθαίνουν και οι φεγγαριανοί με τη Γη! Μόνο που τα βλέπουν αντίστροφα, δηλαδή Πανγαία, Φθίση (αριστερό μηνίσκο), Χάση, Νέα γη, Γέμιση (δεξιό μηνίσκο) κ.ο.κ. Όταν λοιπόν απολαμβάνουμε εδώ έκλειψη Σελήνης, το φεγγάρι έχει έκλειψη Ηλίου! Στις ολικές όμως εκλείψεις Ηλίου της σελήνης(*) -οι οποίες είναι πολύ περισσότερες εκεί και καλύπτουν όλη την επιφάνεια του δορυφόρου και όχι μόνο μια στενή λωρίδα όπως στη γη- οι φεγγαριανοί, εάν υπήρχαν, αντί για ηλιακό στέμμα θα έβλεπαν το πύρινο στεφάνι που σχηματίζουν οι ηλιακές ακτίνες καθώς διέρχονται μέσα από την γήινη ατμόσφαιρα, η οποία αγαπά να τρώει τις μπλε συνιστώσες του φωτός και ν' αφήνει σχεδόν ανεμπόδιστες τις κόκκινες. Αυτή της η προτίμηση εξ άλλου μας χαρίζει τις "ροδοδάχτυλες νυχτοθρεμένες αυγούλες" και τα πορτοκαλιά δειλινά, τότε ακριβώς που ο ήλιος είναι χαμηλά και το φως του πρέπει να διασχίσει πολύ παχύτερο και πλουσιότερο σε σωματίδια στρώμα μέχρι να φτάσει στα μάτια μας. Το πάχος αυτού του παχιού στρώματος αέρα εξαρτάται από το ανάγλυφο του ανατολικού ή δυτικού ορίζοντα, κατά περίπτωση, και είναι κάποιες χιλιάδες χιλιόμετρα έναντι των μόλις δεκάδων που διασχίζει το φως όταν είναι ψηλά. Αυτός είναι και ο λόγος που οι χειμωνιάτικες πανσέληνοι δείχνουν κρύες μπλε (πολύ ψηλά από πάνω μας) ενώ οι καλοκαιριάτικες, που δεν σηκώνονται και πολύ ψηλά πάνω από τον ορίζοντα, πορτοκαλιές και ερωτικές· πχ αυγουστιάτικο φεγγάρι. Ας ξανάρθουμε όμως στην πρώτη ώρα της 16ης Ιουνίου 2011, κατά τη διάρκεια της οποίας θα απολαμβάνουμε και πάλι μερική φάση. Η Σελήνη -αρκετά ψηλά πια- θα αυξάνει το ασπρισμένο τμήμα της μέχρι να γεμίσει και να ξαναλάμψει ολόκληρη στη μία και ένα λεπτό! Αυτό που απομένει, δηλαδή η φάση της παρασκιάς, δύσκολα γίνεται αντιληπτό χωρίς όργανα, ακόμα και από έμπειρα μάτια. Ας προσευχόμαστε να έχει καλό καιρό και να τη δούμε γιατί η επόμενη ορατή από τα μέρη μας Ολική Έκλειψη Σελήνης θα είναι το ξημέρωμα της 28ης Σεπτεμβρίου του 2015... ΥΓ: Τα στοιχεία της συγκεκριμένης έκλειψης τα πήρα από την ιστοσελίδα http://eclipse.gsfc.nasa.gov/LEplot/LEplot2001/LE2011Jun15T.pdf, γενικά στοιχεία από άλλους ιστότοπους όπως ο http://star-www.st-and.ac.uk/~awc/eclipse.html, ενώ την ουρανογραφική περιγραφή τη δημιούργησα με τη βοήθεια του ελεύθερου λογισμικού εικονικού πλανηταρίου Stellarium. _________________ (*) Όταν η σελήνη διασχίζει κατά τις εκλείψεις της τη σκιά της γης κεντρικά, αυτή μπορεί -αναλόγως της απόστασης των δύο σωμάτων- να καλύψει έως και τρεις διαμέτρους σελήνης, με αποτέλεσμα, παρά την ιλιγγιώδη ταχύτητα της σελήνης επί της τροχιάς της (περίπου 1 χιλιόμετρο το δευτερόλεπτο ή 3.700 χιλιόμετρα ωριαίως) οι ολικές φάσεις των εκλείψεων σελήνης να έχουν διάρκεια μέχρι 107 λεπτά. Η συγκεκριμένη της 15ης Ιουνίου διαρκεί 1 ώρα και 40 λεπτά και είναι από τις μέγιστες σε διάρκεια. Αντίθετα με τη σκιά της γης που καταπίνει τη σελήνη, η σκιά της σελήνης επί της γης δημιουργεί μόνο ένα κύκλο διαμέτρου το πολύ 270 χιλιόμετρα· καμιά φορά πολύ λιγότερα και κάποιες φορές -εξαρτάται από τη σχετική απόσταση των δύο σωμάτων- ούτε που αγγίζει την επιφάνεια της γης! Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα οι ολικές εκλείψεις ηλίου να είναι ορατές από μια λωρίδα γης αυτού του πλάτους και να διαρκούν μερικά λεπτά μόνο (θεωρητικό μέγιστο επτάμισι λεπτά). Η Ολική Έκλειψη της 22ας Ιουλίου του 2009 -η γνωστή σ' όσους πήγαμε και την είδαμε ως "της Σαγκάης"- κράτησε μόλις κάτι παραπάνω από έξι λεπτά και ήταν εντούτοις η μεγαλύτερη σε διάρκεια αυτού του αιώνα! Ευκόλως αντιλαμβανόμαστε λοιπόν ότι οι φεγγαριανοί δεν γνωρίζουν φαινόμενο "έκλειψη Γης". Όταν οι άνθρωποι θα δημιουργήσουμε βάσεις και αστεροσκοπεία επί της Σελήνης, τότε θα μπορούμε να βλέπουμε κατά τη διάρκεια των γήινων ολικών εκλείψεων ηλίου μια μαύρη βούλα να διασχίζει επί κάποια χιλιάδες χιλιόμετρα μια περιοχή της γης (από τη δυτική διαχωρίζουσα του κώνου φωτός ημέρας - νύχτας μέχρι την ανατολική) με ταχύτητα από περίπου 1.700 έως 3.400 χιλιόμετρα την ώρα (εξαρτάται από το γεωγραφικό πλάτος της περιοχής σάρωσης).