Περί Αστροφυσικής

[stellar82]

Τι όμορφη είδηση!

 

https://www.neakriti.gr/article/kriti/1603544/to-proto-sholeio-astrofusikis-dimiourgeitai-stin-kriti

[Δροσος Γεωργιος]

Κρήτη: Για πρώτη φορά Σχολείο Αστροφυσικής από το ΙΤΕ και το Αστεροσκοπείο του Σκίνακα.

Το 1ο Σχολείο Αστροφυσικής Κρήτης που ανακοινώθηκε από το Ινστιτούτο Αστροφυσικής του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας, σε λίγες εβδομάδες θα είναι γεγονός και ήδη, συγκεντρώνει μεγάλο ενδιαφέρον. Θα απευθύνεται σε μαθητές της Α’ και Β’ Τάξης Λυκείου και οι τρεις από τους μαθητές που θα διακριθούν στην τελική εθελοντική εξέταση, θα έχουν τη δυνατότητα-ως έπαθλο- να ζήσουν τρεις μέρες ως «αστρονόμοι» στο Αστεροσκοπείο του Σκίνακα.

Όπως δήλωσε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο διευθυντής του Ινστιτούτου Αστροφυσικής του ΙΤΕ Βασίλης Χαρμανδάρης, είναι μια προσπάθεια που επιχειρούν να την καταστήσουν θεσμό, στοχεύοντας να μεταλαμπαδεύσουν όχι τόσο πολύ τις γνώσεις τους, αλλά την αγάπη τους για τις θετικές επιστήμες, στα παιδιά.

«Οι υποχρεώσεις μας είναι κυρίαρχα ερευνητικές, ωστόσο η επιθυμία μας είναι να μπορέσουμε να μεταλαμπαδεύσουμε τη γνώση που έχουμε ή και να εμπνεύσουμε τις επόμενες γενιές, να μπορούν να προσεγγίζουν το θετικό τρόπο σκέψης, την ορθή χρήση της τεχνολογίας και να μπορούν να εξάγουν συμπεράσματα, ακόμη και όταν αυτά μοιάζουν παράξενα. Για παράδειγμα, πήγε ποτέ κάποιος στο κέντρο του ήλιου για να ξέρει τι θερμοκρασίες αναπτύσσονται; Αυτό επιτυγχάνεται μέσω της γνώσης και των συμπερασμάτων στα οποία καταλήγεις μέσα από αυτή» δήλωσε ο κ. Χαρμανδάρης.

Τα μαθήματα ξεκινούν 1 Μαρτίου

Το 1ο Σχολείο Αστροφυσικής Κρήτης που θα ξεκινήσει το Σάββατο 8 Μαρτίου, θα διαρκέσει για οκτώ συνεχόμενα Σάββατα, και διοργανώνεται σε συνεργασία με το Σύλλογο Φυσικών Κρήτης. Τα μαθήματα λόγω περιοριστικών μέτρων -φέτος- θα είναι διαδικτυακά και η συμμετοχή δεν θα μπορεί να ξεπεράσει, λόγω των συνθηκών τα 150-200 άτομα. Είναι όμως, όπως εξήγησε ο διευθυντής του Ινστιτούτου Αστροφυσικής του ΙΤΕ, η αρχή μιας διαδικασίας που επιθυμούν να έχει συνέχεια .

«Μέσα από τις διαλέξεις θα επιχειρήσουμε να καλύψουμε συνοπτικά τη βασική θεματολογία της σύγχρονης αστροφυσικής, βασιζόμενοι στις γνώσεις φυσικής λυκείου που έχουν ήδη αποκτήσει οι μαθητές με στόχο να τους δώσουμε ένα κίνητρο να ανακαλύψουν τη χαρά της κατανόησης του κόσμου που μας περιβάλλει. Να εκτιμήσουν τον καθοριστικό ρόλο που έχει η τεχνολογία στη συλλογή και ανάλυση δεδομένων, αλλά και να εφαρμόσουν τη μεθοδολογία επίλυσης των αστρονομικών ερωτημάτων σε άλλους κλάδους της φυσικής και της ίδιας της ζωής» συμπλήρωσε ο κ. Χαρμανδάρης

Όσοι μαθητές παρακολουθήσουν τα σεμινάρια θα λάβουν επίσημη βεβαίωση συμμετοχής ενώ όσοι το επιθυμούν, μπορούν να συμμετέχουν σε γραπτή διαδικτυακή εξέταση. Οι πέντε πρώτοι στις εξετάσεις θα λάβουν τιμητικό δίπλωμα και βιβλία αστροφυσικής των Πανεπιστημιακών Εκδόσεων Κρήτης, ενώ οι τρεις πρώτοι θα έχουν την ευκαιρία να γίνουν για τρεις μέρες «αστρονόμοι» φιλοξενούμενοι στο Αστεροσκοπείο του Σκίνακα.

«Η σκέψη είναι κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού που θα είναι ανοιχτό το Αστεροσκοπείο, τα παιδιά να φιλοξενηθούν στο Αστεροσκοπείο και να παρατηρούν τα φαινόμενα μαζί με τους αστρονόμους του Ινστιτούτου Αστροφυσικής. Τα παιδιά θα κοιμούνται την ημέρα και θα μένουν ξύπνια τη νύχτα. Νομίζω θα είναι μια πολύ ενδιαφέρουσα εμπειρία, που οποιαδήποτε επιλογή και αν κάνουν στη ζωή τους σε ό,τι αφορά τις σπουδές τους ή την επαγγελματική τους πορεία, θα τη θυμούνται έντονα» κατέληξε ο κ. Χαρμανδάρης.

Λεπτομέρειες για το πρόγραμμα των διαλέξεων και τη διαδικασία υποβολής αιτήσεων συμμετοχής βρίσκονται στην ιστοσελίδα του Ινστιτούτου Αστροφυσικής του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας.

https://www.naftemporiki.gr/story/1687249/kriti-gia-proti-fora-sxoleio-astrofusikis-apo-to-ite-kai-to-asteroskopeio-tou-skinaka

Το επεξεργάστηκε Φεβρουάριος 16 ο Δροσος Γεωργιος

[Δροσος Γεωργιος]

Η αστρονομία αποδεικνύεται εχθρική στο περιβάλλον.

 

Τα τηλεσκόπια και οι άλλες εγκαταστάσεις της αστρονομίας σε όλη τη Γη, μεταξύ άλλων αυτές που ελέγχουν παρατηρητήρια στο διάστημα, έχουν ένα καθόλου αμελητέο «αποτύπωμα άνθρακα», έναν δείκτη σχετικά με την επίπτωση των ανθρωπογενών δραστηριοτήτων στην κλιματική αλλαγή, σύμφωνα με μία νέα διεθνή επιστημονική μελέτη. Πρόκειται για την πιο ολοκληρωμένη απόπειρα να γίνει μία συνολική εκτίμηση για την περιβαλλοντική επίπτωση των κάθε είδους αστρονομικών δραστηριοτήτων.Οι αστρονομικές εγκαταστάσεις εκτιμάται ότι εκπέμπουν ετησίως τουλάχιστον 1,2 εκατομμύρια τόνους ισοδυνάμου διοξειδίου του άνθρακα (CO2), του γνωστότερου «αερίου του θερμοκηπίου». Πέρα από τα συχνά αεροπορικά ταξίδια των αστρονόμων για συνέδρια ή για έρευνα σε άλλα μέρη του κόσμου (τα τηλεσκόπια συχνά βρίσκονται μακριά από την έδρα των επιστημόνων) ή τη μεγάλη κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας από τους υπερυπολογιστές για την πραγματοποίηση πολύπλοκων αστρονομικών προσομοιώσεων, τα ίδια τα τηλεσκόπια και τα άλλα αστρονομικά παρατηρητήρια εκτιμάται ότι είναι αυτά που έχουν τη μερίδα του λέοντος στην εκπομπή άνθρακα στην ατμόσφαιρα.Οι ερευνητές, με επικεφαλής τον Γιούργκεν Κνεντσέντερ του Ινστιτούτου Ερευνών Αστροφυσικής και Πλανητολογίας του Εθνικού Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών (CNRS) της Γαλλίας στην Τουλούζη, οι οποίοι έκαναν τη σχετική δημοσίευση στην επιθεώρηση  «Nature Astronomy», εκτίμησαν τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου από σχεδόν 50 διαστημικές αποστολές (που έχουν αντίστοιχες επίγειες εγκαταστάσεις) και από 40 επίγεια τηλεσκόπια.Η εκτίμηση βασίστηκε σε μία πληθώρα παραγόντων, όπως κατασκευαστικά υλικά, λειτουργικά κόστη, χρήση ηλεκτρισμού κ.ά. Η μελέτη υπολόγισε ότι η παγκόσμια αστρονομική έρευνα έχει ένα συνολικό αποτύπωμα άνθρακα ισοδύναμο με περίπου 20,3 εκατομμύρια τόνους διοξειδίου του άνθρακα και ότι οι ετήσιες εκπομπές της είναι τουλάχιστον 1,2 εκατ. τόνοι CO2. Αυτή η ετήσια ποσότητα εκπομπών είναι περίπου πενταπλάσια από τις εκτιμώμενες εκπομπές που σχετίζονται με τις πτήσεις των αστρονόμων στο πλαίσιο της δουλειάς τους.Τουλάχιστον το ένα τρίτο των εκπομπών των αστρονομικών υποδομών σχετίζεται με τις διαστημικές αποστολές. Ενδεικτικά, εγκαταστάσεις όπως του νέου διαστημικού τηλεσκοπίου James Webb και της νέας επίγειας διάταξης τηλεσκοπίων SKA (Suare Kilometer Array) εκτιμάται ότι ευθύνονται για τουλάχιστον 300.000 τόνους διοξειδίου του άνθρακα κάθε χρόνο, που είναι και οι μεγαλύτερες από όλα τα τηλεσκόπια.Οι ερευνητές τόνισαν την ανάγκη για έναν βραδύτερο και πιο βιώσιμο «βηματισμό» στην κατασκευή μελλοντικών αστρονομικών υποδομών, προκειμένου η αστρονομία να βοηθήσει στην επίτευξη των περιβαλλοντικών στόχων της Συμφωνίας του Παρισιού. Επίσης, επεσήμαναν ότι οι εκτιμήσεις τους έχουν μεγάλο βαθμό αβεβαιότητας και πρέπει να θεωρηθούν προκαταρκτικές, καθώς είναι πιθανό να αναθεωρηθούν στο μέλλον.

https://naftemporiki.gr/story/1845308/i-astronomia-apodeiknuetai-exthriki-sto-periballon

Το επεξεργάστηκε Φεβρουάριος 16 ο Δροσος Γεωργιος

[Δροσος Γεωργιος]

Εκεί στον Ψηλορείτη «βλέπουν» πολύ μακριά

Το υπερσύγχρονο τηλεσκόπιο που θα εγκατασταθεί στο Αστεροσκοπείο Σκίνακα στο τέλος του 2023 ανοίγει νέους ορίζοντες.

«Για να κάνεις καλές παρατηρήσεις θες, εκτός από υψόμετρο, το σημείο να έχει καλό καιρό και σχετική ξηρασία», λέει στην «Κ» ο διευθυντής του Αστεροσκοπείου Σκίνακα Βασίλης Χαρμανδάρης. [Νικολακακης Μανωλης]

Εκείνο το απόγευμα του Ιουνίου, το αμφιθέατρο «Γεώργιος Λιάνης» στο Ιδρυμα Τεχνολογίας και Ερευνας του Ηρακλείου Κρήτης ήταν ασφυκτικά γεμάτο.Σπουδαστές, μεταπτυχιακοί φοιτητές, καθηγητές του Τμήματος Φυσικής, ερευνητές του Ινστιτούτου Αστροφυσικής, εκπρόσωποι της τοπικής κοινωνίας και επιχειρηματίες από την ευρύτερη περιοχή ήταν όλοι εκεί για να παρακολουθήσουν την τελετή επίδοσης χορηγίας 520.000 ευρώ της Επιτροπής «Ελλάδα 2021» στο Ινστιτούτο Αστροφυσικής του ΙΤΕ για την αγορά νέου τηλεσκοπίου για το Αστεροσκοπείο Σκίνακα στην ομώνυμη κορυφή του Ψηλορείτη. Η χαρά και η ικανοποίηση όλων ήταν έκδηλες. Παρά την έρευνα αιχμής που παράγεται στο συγκεκριμένο Αστεροσκοπείο, είναι η πρώτη επένδυση σε νέο τηλεσκόπιο έπειτα από 27 ολόκληρα χρόνια.Το Αστεροσκοπείο Σκίνακα, σε ύψος 1.750 μ., μόλις λίγα χιλιόμετρα από τα Ανώγεια και τον Ιδαίον Aντρον, όπου ο μύθος θέλει να ανατράφηκε ο Δίας, ιδρύθηκε το 1986 κατόπιν συνεργασίας του Πανεπιστημίου Κρήτης, του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Ερευνας (τότε Ερευνητικό Κέντρο Κρήτης) και του Ινστιτούτου Max Planck της Γερμανίας. Αφορμή είχε σταθεί η «επίσκεψη» στη γειτονιά μας του κομήτη του Χάλεϊ –η θέση για παρατήρηση του φαινομένου ήταν η πλέον κατάλληλη–, ωστόσο σταδιακά προέκυψε ότι το σημείο ήταν ιδανικό από πολλές απόψεις. «Στην αστρονομία για να κάνεις καλές παρατηρήσεις θέλεις εκτός από υψόμετρο, το σημείο να έχει καλό καιρό και σχετική ξηρασία, ώστε να μην έχεις το γνωστό τρεμόπαιγμα της ατμόσφαιρας», λέει στην «Κ» ο διευθυντής του Αστεροσκοπείου Σκίνακα και του Ινστιτούτου Αστροφυσικής του ΙΤΕ, καθηγητής Βασίλης Χαρμανδάρης. Κάπως έτσι το 1995, πλάι στο πρώτο τηλεσκόπιο τύπου Schmidt-Cassegrain, με διάμετρο κατόπτρου 0,3 μ (δεν χρησιμοποιείται πια), προστέθηκε ένα μεγαλύτερο, διαμέτρου 1,3 μ., το οποίο και αποτελεί το κύριο τηλεσκόπιο του Αστεροσκοπείου έως σήμερα. «Συνεχίζει να παράγει πολύ καλά ερευνητικά αποτελέσματα για το μέγεθός του. Με τις μετρικές που χρησιμοποιούμε είμαστε οι πιο παραγωγικοί από όλα τα τηλεσκόπια της Ελλάδας. Δεν είναι μόνο η περιοχή, αλλά και οι ικανοί, οι εργατικοί, οι ενθουσιώδεις και αισιόδοξοι άνθρωποι που έβρισκαν και έλυναν ενδιαφέροντα προβλήματα».Το νέο τηλεσκόπιο είναι κατά τι μικρότερο, διαμέτρου ενός μέτρου. Το κόστος για ένα μεγαλύτερο ήταν πολύ υψηλό, άγγιζε το 1,5 εκατ. Το συγκεκριμένο κοστίζει 800.000 ευρώ και το ποσό θα καλυφθεί με συγχρηματοδότηση από το Πανεπιστήμιο Κρήτης. Ωστόσο, το νέο τηλεσκόπιο θα διπλασιάσει τον διαθέσιμο χρόνο για παρατηρήσεις και έρευνα αιχμής από το Αστεροσκοπείο, αφού σύντομα το βασικό τηλεσκόπιο του 1,3 μ. θα δεσμευθεί στο πείραμα PASIPHAE που θα αναζητήσει το αποτύπωμα των πρώτων στιγμών του Σύμπαντος με τη χρήση ενός νέου πρωτοποριακού πολωσίμετρου (επιστημονικό όργανο που χρησιμοποιείται για τη μέτρηση της γωνίας περιστροφής που προκαλείται από το πέρασμα του πολωμένου φωτός μέσω μιας οπτικώς δραστικής ουσίας), το οποίο αναπτύσσεται από το Ινστιτούτο Αστροφυσικής χάρη σε δωρεά του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος. Η νέα ερευνητική υποδομή θα επιτρέψει επίσης τη συμμετοχή του Αστεροσκοπείου Σκίνακα σε καινοτόμα ερευνητικά προγράμματα παρακολούθησης των συνεπειών της σαχαριανής σκόνης στο Νότιο Αιγαίο, αλλά και την ανάπτυξη καινοτόμων εκπαιδευτικών προγραμμάτων. Εξάλλου, χάρη στο νέο τηλεσκόπιο και στηριζόμενο στο μεγαλύτερο φυσικό δώρο της Κρήτης, την ηλιοφάνεια και το ήπιο κλίμα, το Αστεροσκοπείο Σκίνακα θα αποτελέσει τη βάση για την ανάπτυξη της νέας γενιάς δορυφορικών τηλεπικοινωνιών – αυτές που στηρίζονται στη χρήση λέιζερ και όχι ραδιοφωνικών σημάτων, τηλεπικοινωνιών που σύμφωνα με τον κ. Χαρμανδάρη αναμένεται να δημιουργήσουν την επόμενη επανάσταση στις επικοινωνίες.

 

Επιχειρηματικό πεδίο

Παράλληλα, με το νέο τηλεσκόπιο το Αστεροσκοπείο θα μπορέσει να συνεισφέρει και στην ανάπτυξη ενός νέου επιχειρηματικού πεδίου, αυτού που σχετίζεται με την παρακολούθηση των χιλιάδων δορυφόρων που ιδιωτικές εταιρείες στέλνουν σε τροχιά γύρω από τη Γη και των οποίων το πλήθος απαιτεί πλέον «τροχονόμους», ώστε να τους παρακολουθούν και να ενημερώνουν τους ιδιοκτήτες τους για να αποφύγουν πιθανές συγκρούσεις.Και να σκεφθεί κανείς ότι τίποτα από όλα αυτά δεν θα γινόταν σήμερα πράξη εάν πριν από 40 χρόνια κάποιοι εμπνευσμένοι άνθρωποι της Κρήτης δεν αποφάσιζαν να δημιουργήσουν σε ένα νησί, γνωστό μόνο για τα προϊόντα της γης του και τον τουρισμό, ένα νέο πανεπιστήμιο και ένα νέο ερευνητικό κέντρο, ένα ακαδημαϊκό οικοσύστημα που επέτρεψε σε πολλούς Ελληνες επιστήμονες να επιστρέψουν στην πατρίδα τους, παράγοντας πρωτότυπη έρευνα που αναγνωρίζεται διεθνώς. «Πριν από 40 χρόνια στο σημείο που απλώνεται το Ιδρυμα Τεχνολογίας και Ερευνας υπήρχαν μόνο ελιές», λέει χαρακτηριστικά ο διευθυντής του Ινστιτούτου Αστροφυσικής.Αναγνωρίζοντας τα πολλαπλά οφέλη για τον τόπο, η τοπική κοινωνία έχει αγκαλιάσει το Αστεροσκοπείο Σκίνακα. Ο Δήμος Ανωγείων (τα 15 στρέμματα στα οποία εκτείνεται το Αστεροσκοπείο στον Ψηλορείτη αποτελούν δωρεάν του δήμου) με χρηματοδότηση από την περιφέρεια έχει ξεκινήσει τα αναγκαία έργα ασφαλτόστρωσης του δρόμου προς την κορυφή του Σκίνακα, ενώ έχει καταθέσει αίτημα να συνδεθεί το Αστεροσκοπείο με το δίκτυο της ΔΕΗ. «Η συνεισφορά του δήμου είναι εντυπωσιακή. Ακόμα και το χιόνι μας το καθαρίζουν δωρεάν».Το νέο τηλεσκόπιο αναμένεται να σκαρφαλώσει στην κορυφή του Σκίνακα λίγο πριν από το τέλος του 2023, ανοίγοντας νέους ορίζοντες για την επιστήμη της αστρονομίας στην Κρήτη. Καθώς όπως λένε στο Ινστιτούτο Αστροφυσικής, «sky is not the limit».

https://www.kathimerini.gr/society/561915835/ekei-ston-psiloreiti-vlepoyn-poly-makria/

Το επεξεργάστηκε Φεβρουάριος 16 ο Δροσος Γεωργιος

[Δροσος Γεωργιος]

Ρέθυμνο: Ημέρες ελεύθερης επίσκεψης κοινού στους χώρους του Αστεροσκοπείου Σκίνακα στον Ψηλορείτη.

 

Ημέρες ελεύθερης επίσκεψης του κοινού στους χώρους του Αστεροσκοπείου Σκίνακα, στον Ψηλορείτη, πάνω από τα Ανώγεια, προσφέρουν οι επιστήμονες του Αστεροσκοπείου, σε μία προσπάθεια εξοικείωσης του κοινού με την επιστήμη και την τεχνολογία.Οι ημέρες κοινού για το καλοκαίρι 2022 στο Αστεροσκοπείο του Σκίνακα είναι οι Κυριακές, 10 Ιουλίου, 7 Αυγούστου, 21 Αυγούστου και 11 Σεπτεμβρίου και δίδεται η δυνατότητα στους επισκέπτες του να έχουν μια πρώτη γνωριμία της λειτουργίας του Αστεροσκοπείου, να πληροφορηθούν για τα τελευταία επιτεύγματα στην Αστροφυσική και να παρατηρήσουν από το τηλεσκόπιο 1,3 μ, εφόσον οι καιρικές συνθήκες το επιτρέπουν.Κατά τη διάρκεια των ημερών επίσκεψης κοινού, κατά τις ώρες 18:00-23:00 οι επισκέπτες θα έχουν τη δυνατότητα να ξεναγηθούν στις εγκαταστάσεις του Αστεροσκοπείου και να παρακολουθήσουν σχετική παρουσίαση, συνήθως έως τις 20:30. Κατόπιν, μπορούν να παρατηρήσουν μέσω του τηλεσκοπίου των 1,3 μέτρων, ένα ουράνιο αντικείμενο που θα είναι ορατό εκείνη την περίοδο. Λόγω των χαμηλών θερμοκρασιών που επικρατούν στο υψόμετρο του Αστεροσκοπείου Σκίνακα, προτείνεται στους επισκέπτες να είναι ντυμένοι κατάλληλα. Να σημειωθεί ότι στο Αστεροσκοπείο δεν υπάρχουν κοινόχρηστοι χώροι υγιεινής, ικανός αριθμός καθισμάτων για μεγάλο αριθμό επισκεπτών, οι χώροι είναι περιορισμένοι και δεν προσφέρονται για μεγάλης διάρκειας παραμονή κοινού, καθώς ο χώρος αποτελεί ερευνητική-επιστημονική εγκατάσταση.Οι υπεύθυνοι ενημερώνουν επίσης ότι σε ημέρες μεγάλης προσέλευσης η αναμονή για την παρατήρηση με το μάτι μπορεί να ξεπεράσει τη μία ώρα και για τους λόγους αυτούς, η επίσκεψη με μικρά παιδιά, όπως και για άτομα με προβλήματα κινητικά, σε ημέρες μεγάλης προσέλευσης δεν συστήνεται.Σημαντικό είναι να γνωρίζουν επίσης οι επισκέπτες, πως λόγω της στενότητας του δρόμου προς το Αστεροσκοπείο που εμπεριέχει σοβαρό κίνδυνο ατυχήματος και του περιορισμένου χώρου στάθμευσης στο Αστεροσκοπείο, η επίσκεψη με λεωφορεία τις ημέρες ελεύθερης επίσκεψης του κοινού δεν είναι δυνατή.Ιδιαίτερη προσοχή απαιτείται δε, κατά τα τελευταία 5 χλμ προς την κορυφή του Αστεροσκοπείου (μετά την έξοδο προς αριστερά από τον κεντρικό δρόμο προς Νίδα) λόγω της στενότητας του δρόμου και των συνεπειών από τον περασμένο χειμώνα.

Περισσότερες λεπτομέρειες είναι διαθέσιμες στο βίντεο στην ηλεκτρονική σελίδα

 https://www.youtube.com/watch?v=OViEu3B8Pm0

 

https://naftemporiki.gr/story/1881059/rethumno-imeres-eleutheris-episkepsis-koinou-stous-xorous-tou-asteroskopeiou-skinaka-ston-psiloreiti

Το επεξεργάστηκε Φεβρουάριος 16 ο Δροσος Γεωργιος

[Δροσος Γεωργιος]

Δρ Ελένη Βαρδουλάκη: «…γέφυρα μεταξύ Αστροφυσικής και της καθημερινής μας ζωής»

«Το Σύμπαν στο Τσεπάκι Σου» || εκδόσεις Key Books

 

Αποκαλυπτικές φωτογραφίες του διαστημικού τηλεσκοπίου  Τζέιμς Γουέμπ,  που έδωσε πρόσφατα στο φως της δημοσιότητας η NASA, μας δίνουν μια νέα οπτική, δείχνοντάς μας πώς ήταν το σύμπαν πριν από 13 -και παραπάνω- δισεκατομμύρια χρόνια.

• Οι εικόνες αυτές εγείρουν παντός είδους επιστημονικά ερωτήματα, από αστρονομικής φύσης έως και φιλοσοφικής.Η Δρ Ελένη Βαρδουλάκη, αστροφυσικός και επικοινωνιολόγος της επιστήμης,  με το βλέμμα στραμμένο στο μέλλον της επιστήμης, έγραψε το βιβλίο «Το Σύμπαν στο Τσεπάκι Σου» που κυκλοφορεί από τις  εκδόσεις Key Books.  Στις σελίδες του, με απλό λόγο και χιούμορ, η Ελληνίδα αστροφυσικός μάς οδηγεί σε ένα ταξίδι στον χρόνο και τον χώρο. Μιλήσαμε μαζί της.

Τι σας ώθησε στη συγγραφή του βιβλίου;

«Ήθελα να φτιάξω μια γέφυρα μεταξύ Αστροφυσικής και της καθημερινής μας ζωής. Να εξηγήσω με απλά λόγια και με αναλογίες από την καθημερινότητα τις δύσκολες φυσικές έννοιες που περιγράφουν το διάστημα. Και να δείξω τη χρησιμότητα της Αστροφυσικής στην καθημερινή μας ζωή. Μ’ αρέσει πολύ να μιλάω και να συζητάω για Αστροφυσική και θέλω να περάσω αυτή την αγάπη που έχω για το σύμπαν σε όλο τον κόσμο! Γι’ αυτό και έχω αρχίσει ήδη το επόμενο βιβλίο. Είμαι σίγουρη ότι θα σας αρέσει και αυτό πάρα πολύ!»

 

 

 

Γιατί είναι χρήσιμη η Αστροφυσική στην καθημερινή μας ζωή;

«Για να μπορέσω εγώ σαν αστροφυσικός να παρατηρήσω ένα μακρινό αστέρι ή ένα μακρινό γαλαξία (που αποτελείται από δισεκατομμύρια αστέρια) χρειάζομαι τηλεσκόπια. Μεγάλα τηλεσκόπια σε Γη και διάστημα. Δημιουργώ, λοιπόν, τεχνολογία που δεν υπήρχε για να κάνω την έρευνα μου, αλλά που στη συνέχεια θα εφαρμοστεί στην καθημερινότητα. Στο βιβλίο μου δίνω πολλά παραδείγματα, αλλά ας πούμε μερικά εδώ. Το wifi ανακαλύφθηκε από αστροφυσικούς στην Αυστραλία, ώστε να μεταφέρουν ασύρματα τα δεδομένα τους. Το ceran -υλικό από το οποίο είναι φτιαγμένες οι κεραμικές εστίες στις κουζίνες μας, δημιουργήθηκε πρώτα σαν κάτοπτρο διαστημικού τηλεσκοπίου, γιατί είναι πολύ ανθεκτικό στις μεγάλες αλλαγές θερμοκρασίας. Η μαγνητική τομογραφία, πολύ σημαντική στην ιατρική, χρησιμοποιεί τεχνικές που δημιουργήθηκαν για την έρευνα στην Αστροφυσική. Και άλλα πολλά.»

 

 

 

Πώς σας προσέλκυσε ο κλάδος της Αστροφυσικής;

«Πάντα με γοήτευε το διάστημα και το άγνωστο. Είναι έμφυτη η ανάγκη του ανθρώπου για εξερεύνηση. Μου άρεσε πολύ και η Φυσική. Έτσι, όταν πήγα στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων για το πτυχίο Φυσικής, ήρθα σε επαφή με τον κλάδο της Αστροφυσικής και με κέρδισε. Μου άνοιξε τα μάτια στην απεραντοσύνη του σύμπαντος και μου δημιούργησε περισσότερα ερωτήματα, που ήθελα να απαντήσω. Αποφάσισα, λοιπόν, να κάνω καριέρα στην Αστροφυσική. Έφυγα για διδακτορικό στην Οξφόρδη και μετά συνέχισα την  ακαδημαϊκή μου πορεία με σταθμούς σε Πόρτο, Κρήτη, Βόννη και Τάουτενμπουργκ της Γερμανίας. Πολύ θα ήθελα στο εγγύς μέλλον να ξαναγυρίσω πίσω στην Ελλάδα και να συνεχίσω εδώ την έρευνά μου».

 

 

 

Πώς προέκυψε η ιδέα εκλαΐκευσης της Αστροφυσικής;

«Το 2017, άρχισα να γράφω εκλαϊκευμένα άρθρα για το ευρύ κοινό και ξεκίνησα το κανάλι Rogue Astrophysics στο YouTube με εκλαϊκευμένα βίντεο που εξηγούν ανακαλύψεις και έννοιες στην Αστροφυσική. Εκείνη την εποχή ζούσα στη Βόννη της Γερμανίας και έφτιαξα μια ομάδα για τη διοργάνωση βραδιών Αστροφυσικής (Astronomy on Tap Bonn) σε παμπ, για το ευρύ κοινό, με ομιλίες και κουίζ. Όταν πήγα στην Ιένα, εν μέσω πανδημίας, συνέχισα διαδικτυακά πλέον με συνεντεύξεις από επιστήμονες, με το Astronomy on Tap Jena.»

 

 

 

Ποια είναι η πιο συχνή ερώτηση από το ευρύ κοινό;

«Για τις μαύρες τρύπες, για το Σύμπαν μας και τι υπήρχε πριν τη μεγάλη έκρηξη και, φυσικά, για εξωγήινους. Οι μαύρες τρύπες, σημεία στο διάστημα με τεράστια μάζα που έλκουν τα πάντα γύρω τους. Δε τους ξεφεύγει τίποτα, ακόμα και το ίδιο το φως. Εξού και το μαύρες. Το Σύμπαν μας πιστεύουμε ότι δημιουργήθηκε από μια μεγάλη έκρηξη, το big bang. Το έχουμε αποδείξει από παρατηρήσεις με τα τηλεσκόπιά μας και από συγκρίσεις των δεδομένων με τις θεωρίες μας για τη δημιουργία του σύμπαντος. Δεν γνωρίζουμε, όμως, τι υπήρχε πριν τη μεγάλη έκρηξη. Δεν έχουμε τα παρατηρησιακά δεδομένα να το δούμε. Όσον αφορά τους εξωγήινους, υπάρχουν προγράμματα όπως το SETI που ψάχνουν για ραδιοσήματα από το διάστημα που μπορεί να προέρχονται από εξωγήινες τηλεπικοινωνίες. Αλλά δεν έχουμε βρει κάτι».

 

 

 

Χρειαζόμασταν ακόμα ένα διαστημικό τηλεσκόπιο;

«Ο λόγος για το JWST (James Webb Space Telescope)  και η σύντομη απάντηση είναι, ναι! Το JWST παρατηρεί στο υπέρυθρο της ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας. Ξέρετε, τα μάτια μας δε βλέπουν στο υπέρυθρο. Τα μάτια μας έμαθαν, εξελίχθηκαν, να βλέπουν στο οπτικό. Επίσης η ατμόσφαιρα της Γης δρα σαν φίλτρο που μπλοκάρει μεγάλο μέρος της υπέρυθρης ακτινοβολίας. Έτσι πρέπει να στείλουμε αυτά τα τηλεσκόπια στο διάστημα, για να παρατηρούν ανενόχλητα. Και τι βλέπει το JWST; Αστέρια και σκόνη και υπερμεγέθεις μαύρες τρύπες, ανιχνεύει χημικά στοιχεία στον γαλαξία μας, σε άλλους γαλαξίες καθώς και στις ατμόσφαιρες εξωπλανητών. Και ψάχνει να βρει τα πρώτα αστέρια και τους πρώτους γαλαξίες που δημιουργήθηκαν στο Σύμπαν, κάτι που δεν το έχουμε δει ακόμα».

 

 

 

Ένα μήνυμα προς τα νέα παιδιά που θέλουν να ακολουθήσουν τον κλάδο της Αστροφυσικής.

«Η Αστροφυσική είναι μια υπέροχη επιστήμη! Αν θέλετε να γίνετε αστροφυσικοί δεν είναι απαραίτητο να έχετε πρώτο πτυχίο Φυσικής, όπως εγώ. Μπορείτε να πάτε από τα μαθηματικά, την επιστήμη υπολογιστών, το Πολυτεχνείο για παράδειγμα, σε ένα μάστερ Αστροφυσικής. Εκεί μπορείτε να επιλέξετε ποια κατεύθυνση σας αρέσει: παρατηρησιακή Αστροφυσική που κάνει χρήση τηλεσκοπίων, θεωρητική Αστροφυσική ή προσομοιώσεις. Επιπλέον, με τον τεράστιο όγκο δεδομένων που παίρνουμε από τηλεσκόπια υπάρχει και ανάγκη για ειδικούς σε αλγόριθμους τεχνίτης νοημοσύνης για την επεξεργασία και ανάλυση δεδομένων. Όλοι οι δρόμοι, σχεδόν, οδηγούν στην Αστροφυσική!»

https://naftemporiki.gr/story/1896245/dr-eleni-bardoulaki-gefura-metaksu-astrofusikis-kai-tis-kathimerinis-mas-zois

Το επεξεργάστηκε Φεβρουάριος 16 ο Δροσος Γεωργιος

[Δροσος Γεωργιος]

Πλαστές οι σημειώσεις του πατέρα της αστρονομίας

Το κείμενο υποτίθεται ότι αναφερόταν στους δορυφόρους του Δία, μια ανακάλυψη που κατέρριψε τη θεωρία ότι όλα περιστρέφονται γύρω από τη Γη.

Για σχεδόν έναν αιώνα, το λεγόμενο «Χειρόγραφο του Γαλιλαίου» ήταν το κόσμημα της βιβλιοθήκης του Πανεπιστημίου του Μίσιγκαν. Όπως αποδεικνύεται όμως οι περίφημες χειρόγραφες σημειώσεις του πατέρα της αστρονομίας είναι πλαστές.Το πανεπιστήμιο ανακοίνωσε ότι το χειρόγραφο της μίας σελίδας πρέπει να γράφτηκε στις αρχές του 20ού αιώνα και όχι το 1609-1610.Η βιβλιοθήκη, αναφέρει το CBS, πραγματοποίησε εσωτερική έρευνα όταν ο Νικ Ουάιλντινγκ, καθηγητής Ιστορίας στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο της Τζόρτζια και συγγραφέας βιογραφίας του Γαλιλαίου που πρόκειται να δημοσιευτεί σύντομα, εξέφρασε «σοβαρές αμφιβολίες για την αυθεντικότητά του.Ήταν μια σοβαρή καταγγελία, δεδομένου ότι ο Ουάιλντινγκ είχε αποκαλύψει και άλλα τέτοια περιστατικά στο παρελθόν.

Το κάτω τμήμα του χειρογράφου περιλαμβάνει σημειώσεις για την ανακάλυψη των δορυφόρων του Δία (University of Michigan Library)

Σύμφωνα με το πανεπιστήμιο, το χειρόγραφο είναι πιθανώς προϊόν του ιταλού πλαστογράφου Τομπία Νικότρα, ο οποίος φυλακίστηκε για δύο χρόνια το 1934 για την πλαστογράφηση διαφόρων χειρογράφων, ανάμεσά τους και άλλες σημειώσεις του Γαλιλαίου.Τον 17^ο αιώνα, εξηγεί το πανεπιστήμιο, οι χαρτοποιοί συνήθιζαν να σημαδεύουν το χαρτί με υδατογραφήματα, χαρακτήρες και σχέδια που διακρίνονται μόνο όταν κοιτάξει κανείς το χαρτί κόντρα στο φως.Το χειρόγραφο του Μίσιγκαν έφερε ως υδατογράφημα τους χαρακτήρες «BMO», που σημαίνει ότι φτιάχτηκε στο Μπέργκαμο, όμως κανένα άλλο έγγραφο με τη συγκεκριμένη σήμανση δεν είναι γνωστό ως σήμερα.Επιπλέον, το πανεπιστήμιο δεν βρήκε «καμία ένδειξη» ύπαρξης του χειρογράφου πριν από το 1930.Το πρώτο μισό του χειρογράφου περιλαμβάνει σημειώσεις που αναφέρονται στην παρουσίαση που έδωσε το 1609 ο Γαλιλαίος στον Δόγη της Βενετίας σχετικά με ένα νέο τηλεσκόπιό του.Το δεύτερο μισό περιλαμβάνει σημειώσεις για τις παρατηρήσεις του Δία το 1610. Ο Γαλιλαίος Γαλιλέι είχε καταφέρει να διακρίνει με το τηλεσκόπιό του τα τέσσερα μεγαλύτερα φεγγάρια του πλανήτη, τα πρώτα ουράνια σώματα που δεν κινούνταν γύρω από τη Γη.Ήταν μια σπουδαία ανακάλυψη που κατεδάφισε την ιδέα ότι όλο το Σύμπαν περιστρέφεται γύρω από τον πλανήτη μας.Η γνήσια βερσιόν του πρώτου μέρους της επιστολής, αναφέρει το πανεπιστήμιο, βρίσκεται στα Κρατικά Αρχεία της Βενετίας, ενώ οι τελικές σημειώσεις για τους δορυφόρους του Δία περιλαμβάνονται στη συλλογή της Εθνικής Κεντρικής Βιβλιοθήκης της Φλωρεντίας.Το πλαστό χειρόγραφο αγοράστηκε από τον επιχειρηματία του Ντιτρόιτ και συλλέκτη Τρέισι ΜακΓκρέγκορ σε δημοπρασία που πραγματοποίησε τον Μάιο του 1934 ο οίκος American Art Anderson Galleries.O οίκος διαβεβαίωνε ότι η γνησιότητά του είχε πιστοποιηθεί από τον καρδινάλιο Πιέτρο Μάφι, αρχιεπίσκοπο της Πίζας.Ο αρχιεπίσκοπς είχε συγκρίνει το χειρόγραφο με άλλες σημειώσεις του Γαλιλαίου, οι οποίες όμως ήταν κι αυτές έργο του πλαστογράφου Τομπία Νικότρα.

https://www.tanea.gr/2022/08/24/science-technology/plastes-oi-simeioseis-tou-patera-tis-astronomias/

Το επεξεργάστηκε Φεβρουάριος 16 ο Δροσος Γεωργιος

[Δροσος Γεωργιος]

ΑΡΓΟΣ: Εξασφαλίστηκαν τα πρώτα κονδύλια για νέο ραδιοτηλεσκόπιο στον Ψηλορείτη.

Στην πιλοτική φάση θα εγκατασταθούν στο Αστεροσκοπείο του Σκίνακα 16 παραβολικές κεραίες.

Μια ευρωπαϊκή σύμπραξη, της οποίας ηγείται το Ινστιτούτο Αστροφυσικής του ελληνικού Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας (ITE), εξασφάλισε ευρωπαϊκή χρηματοδότηση 3 εκατ. ευρώ για τον σχεδιασμό του ραδιοτηλεσκοπίου «Άργος» και την ανάπτυξη τεχνολογιών αιχμής για την ανάλυση αστρονομικών δεδομένων.Το υπό σχεδίαση ραδιοτηλεσκόπιο θα συμβάλλει στη μελέτη του πρώιμου Σύμπαντος και την κατανόηση φαινομένων όπως οι μαύρες τρύπες, τα βαρυτικά κύματα, οι αστέρες νετρονίων και οι εκρήξεις υπερκαινοφανών αστέρων.Το διεπιστημονικό πρόγραμμα, διάρκειας τριών ετών, αναμένεται να δημιουργήσει σημαντικό αριθμό θέσεων εργασίας και να συνδράμει στην εκπαίδευση νέων επιστημόνων σε ανταγωνιστικά πεδία όπως η αστρονομία βαρυτικών κυμάτων, οι ψηφιακές επικοινωνίες και η επιστήμη δεδομένων.Η μελέτη θα κορυφωθεί με την εγκατάσταση ενός πρότυπου ραδιοτηλεσκοπίου αποτελούμενου από 16 παραβολικές κεραίες στο Αστεροσκοπείο του Σκίνακα στην Κρήτη. Χάρη στην τεχνική συμβολομετρίας, τα επιμέρους αυτά πιάτα θα λειτουργούν ως ενιαίο όργανο.Στην ίδια προσέγγιση θα βασιστεί και η τελική μορφή του «Άργος», εφόσον το σχέδιο υλοποιηθεί.Επιστημονικά υπεύθυνος του προγράμματος είναι ο δρ Γιάννης Αντωνιάδης, ερευνητής του Ινστιτούτου Αστροφυσικής του ΙΤΕ.Το εργαστήριο τηλεπικοινωνιών και δικτύων του Ινστιτούτου Πληροφορικής (ΙΠ) του ΙΤΕ, με υπεύθυνο τον δρα Νικόλαο Πετρουλάκη, θα συντονίσει τον χαρακτηρισμό του περιβάλλοντος των υποψήφιων τοποθεσιών για την εγκατάσταση του τηλεσκοπίου, εστιάζοντας στη συστηματική καταγραφή των γήινων ραδιοφωνικών παρεμβολών που μπορεί να επηρεάσουν σημαντικά τις μετρήσεις του τηλεσκοπίου.Τον σχεδιασμό των υπολογιστικών δομών και της βάσης δεδομένων του «Άργος» θα αναλάβει το εργαστήριο ανάλυσης ψηφιακών σημάτων του ΙΠ-ΙΤΕ με υπεύθυνο τον δρ Γεώργιο Τσαγκαράκη, ενώ το γερμανικό Ινστιτούτο «Μαξ Πλανκ» για τη Ραδιοαστρονομία στη Βόννη θα αναπτύξει το λογισμικό για τον συμβολομετρικό συνδυασμό των σημάτων και θα συμμετέχει στον σχεδιασμό των οργάνων μέτρησης.Το εργαστήριο τηλεπικοινωνιακών συστημάτων του Τμήματος Ψηφιακών Συστημάτων στο Πανεπιστήμιο Πειραιά θα σχεδιάσει τους δέκτες και τις κεραίες και θα συντονίσει την ανάπτυξη του λογισμικού για τον έλεγχο του τηλεσκοπίου. Την ομάδα θα επιβλέπει ο καθηγητής Δρ. Θανάσης Κανάτας, διευθυντής του εργαστηρίου.Τέλος, η ομάδα του ερευνητή Jean-Luc Starck στο CEA/Saclay της Γαλλίας θα αναπτύξει πρότυπους αλγόριθμους τεχνητής νοημοσύνης για την αυτοματοποιημένη ανίχνευση φαινομένων στα δεδομένα που θα συλλέγει το τηλεσκόπιο.

https://www.in.gr/2022/08/29/b-science/space/argos-eksasfalistikan-ta-prota-kondylia-gia-neo-radiotileskopio-ston-psiloreiti/

Το επεξεργάστηκε Φεβρουάριος 16 ο Δροσος Γεωργιος

[Δροσος Γεωργιος]

Αστροφυσικά χαμόγελα.

Η πρώτη Παρασκευή του Οκτωβρίου έχει καθιερωθεί ως η παγκόσμια ημέρα χαμόγελου. Το σύνθημα της ημέρας είναι: «Κάνε μια πράξη καλοσύνης. Βοήθησε ένα πρόσωπο να χαμογελάσει». Τα άτομα ενθαρρύνονται να ανταλλάσσουν χαμόγελα για να δημιουργήσουν, έστω και για μια ημέρα, μια ευχάριστη ατμόσφαιρα στον πλανήτη.Το ιστορικό της γιορτής ξεκινά μια μέρα του 1963, όταν ο Χάρβεϊ Μπολ προσλήφθηκε από την ασφαλιστική εταιρεία της Μασαχουσέτης «State Mutual Life Assurance Company» για φτιάξει ένα σύμβολο που θα ανέβαζε το ηθικό των υπαλλήλων της. Τού πήρε μόνο δέκα λεπτά για να σχεδιάσει ένα κίτρινο κύκλο με το χαμογελαστό προσωπάκι, που είναι γνωστό παγκοσμίως ως smiley. Για τις υπηρεσίες πληρώθηκε με το ποσό των 45 δολαρίων (350 δολάρια με σημερινές τιμές).

Το smiley γνώρισε μεγάλη επιτυχία. Αποτυπώθηκε σε μπλουζάκια και πόστερ, ενώ ήταν πηγή έμπνευσης για το πασίγνωστο εμότικον των ηλεκτρονικών υπολογιστών. Aπέφερε εκατομμύρια δολάρια, αλλά ο Μπολ έλαβε μόνο την αρχική αμοιβή του.

Έτσι, λόγω της ημέρας, ο αστροφυσικός Eric Lagadec δημοσίευσε στο twitter δυο αστροφυσικά χαμόγελα:  
τo χαμόγελο από το γαλαξιακό σμήνος SDSS J1038+4849 που προκλήθηκε πριν από 4,5 δισεκατομμύρια χρόνια από την καμπύλωση του φωτός εξαιτίας του φαινομένου βαρυτικού φακού:

… και από τον κρατήρα Galle στον πλανήτη Άρη, ο οποίος λόγω παρειδωλίας φαίνεται σαν ένα χαμογελαστό πρόσωπο:

https://physicsgg.me/2022/10/07/αστροφυσικά-χαμόγελα/

[Δροσος Γεωργιος]

Σύμπαν: Πώς δημιουργήθηκε – Τα νέα επιστημονικά δεδομένα, στις έρευνες συμμετέχει το Ινστιτούτο Αστροφυσικής του ΙΤΕ.

Νέα δεδομένα που προέρχονται από έξι διαφορετικά τηλεσκόπια στην Ευρώπη, επιβεβαιώνουν την παρουσία βαρυτικών κυμάτων που ανοίγει ένα νέο παράθυρο στη μελέτη της δημιουργίας και εξέλιξης του Σύμπαντος.«Πρόκειται για μια εξαιρετικά σημαντική διεθνή συνεργασία και έρευνα 25 ετών η οποία απέδωσε καρπούς και θα οδηγήσει τις εξελίξεις στα επόμενα χρόνια, με πρωταγωνιστή το Ινστιτούτο Αστροφυσικής του ΙΤΕ» είπε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο δρ Γιάννης Αντωνιάδης, ερευνητής του ΙΤΕ που συμμετείχε με την ομάδα του στην έρευνα, ο οποίος επισήμανε ότι «ήδη κατασκευάζεται το νέο, κορυφαίας τεχνολογίας, τηλεσκόπιο ΑΡΓΟΣ που θα τοποθετηθεί στην Κρήτη και θα υποστηρίξει την εξερεύνηση των βαρυτικών κυμάτων παγκοσμίως».

Υπόσχονται πρωτόγνωρες ανακαλύψεις

Τα αποτελέσματα παρατηρήσεων της τελευταίας 25ετίας, δημοσιεύονται σήμερα στην επιθεώρηση Astronomy & Astrophysics και αναφέρονται σε ισχυρές ενδείξεις για την ύπαρξη υποβάθρου βαρυτικών κυμάτων χαμηλών συχνοτήτων, που υπόσχονται πρωτόγνωρες ανακαλύψεις στη μελέτη του σχηματισμού και της εξέλιξης του Σύμπαντός μας και των γαλαξιών που το κατοικούν. Τα βαρυτικά αυτά κύματα αποδίδονται κυρίως σε ζεύγη υπερμεγεθών μαύρων τρυπών, με μάζες εκατομμύρια έως δισεκατομμύρια φορές μεγαλύτερες από αυτές του Ήλιου, που περιστρέφονται η μία γύρω από την άλλη, λόγω βαρυτικής έλξης.Σειρά άρθρων που δημοσιεύθηκαν σήμερα από την Ευρωπαϊκή κοινοπραξία αστρονόμων – European Pulsar Timing Array (EPTA), από δέκα Ιδρύματα σε διάφορες χώρες, παρουσιάζει τα αποτελέσματα παρατηρήσεων που προέρχονται από έξι ραδιοτηλεσκόπια, από τα πιο ευαίσθητα του κόσμου. Τα δεδομένα αυτά συνάδουν με ένα υπόβαθρο βαρυτικών κυμάτων που διέπει ολόκληρο το Σύμπαν, μιας βασικής πρόβλεψης της Σύγχρονης Φυσικής και Κοσμολογίας. 

Σημαντικό ορόσημο

Η ομάδα του δρ Γιάννη Αντωνιάδη, ερευνητή στο Ινστιτούτο Αστροφυσικής του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ), συμμετείχε στην ανάλυση δεδομένων της έρευνας αυτής. Η ανίχνευση του υποβάθρου βαρυτικών κυμάτων αποτελεί σημαντικό ορόσημο για το άνοιγμα ενός νέου παραθύρου στο φάσμα των βαρυτικών κυμάτων, το οποίο θα επιτρέψει στους αστρονόμους να μελετήσουν τον σχηματισμό και την εξέλιξη των μεγαλύτερων δομών στο Σύμπαν. Θα προσφέρει επίσης τη δυνατότητα για νέους ελέγχους της φύσης της Βαρύτητας και της σκοτεινής ύλης, αποκαλύπτοντας ενδεχομένως τις φυσικές διεργασίες που διαμόρφωσαν το πρώιμο Σύμπαν.Το σήμα που ανιχνεύθηκε αποτελεί κυματισμούς στη δομή του χωροχρόνου που προβλέπονται από τη Γενική Θεωρία της σχετικότητας του Άλμπερτ Αϊνστάιν. Τα κύματα αυτά ταλαντώνονται με χρονικές κλίμακες ετών έως δεκαετιών, έχουν μήκος κύματος εκατομμυρίων χιλιομέτρων, το οποίο είναι πολύ χαμηλό για να ανιχνευθεί από επίγεια συμβολόμετρα όπως το LIGO και VIRGO, τα οποία επιβεβαίωσαν για πρώτη φορά την ύπαρξη βαρυτικών κυμάτων το 2015.

«Συστοιχίες χρονισμού πάλσαρ»

Ωστόσο, μια διαφορετική τεχνική που ονομάζεται «συστοιχίες χρονισμού πάλσαρ», χρησιμοποιεί τα πάλσαρ (αστέρες νετρονίων), ως φυσικά ρολόγια ακριβείας για να ανιχνεύσει αυτά τα κύματα. Τα πάλσαρ έχουν εξαιρετικά σταθερή περιστροφή και εκπέμπουν περιοδικούς παλμούς ραδιοκυμάτων (όπως ένας φάρος), που φτάνουν στη Γη σε προβλέψιμους χρόνους. Όταν ένα βαρυτικό κύμα περνά απ’ τη Γη, προκαλεί μια μικρή παραμόρφωση του χωροχρόνου που μεταβάλλει τον χρόνο άφιξης των παλμών.«Συγκρίνοντας τους παρατηρηθέντες χρόνους άφιξης με τους αναμενόμενους, μπορούμε να μετρήσουμε την επίδραση του βαρυτικού κύματος και να εξάγουμε πληροφορίες για την πηγή και το πλάτος του» λέει ο Γιάννης Αντωνιάδης. Επειδή η μεταβολή αυτή είναι εξαιρετικά μικρή και γίνεται σε χρονικές κλίμακες ετών έως δεκαετιών, απαιτούνται μακροχρόνιες παρατηρήσεις πολλών πάλσαρ ώστε να επιτευχθεί η ανίχνευση της επίδρασης των βαρυτικών κυμάτων.

Τα δεδομένα συλλέχθηκαν τις τελευταίες τρεις δεκαετίες

Το σύνολο δεδομένων που αναλύθηκε από το EPTA περιέχει ευαίσθητα δεδομένα για 25 πάλσαρ που συλλέχθηκαν τις τελευταίες τρεις δεκαετίες με τα μεγαλύτερα τηλεσκόπια της Ευρώπης. Πρόκειται για το ραδιοτηλεσκόπιο των 100 μέτρων Effelsberg στη Γερμανία, το τηλεσκόπιο Lovell του αστεροσκοπείου Jodrell Bank στο Ηνωμένο Βασίλειο, το ραδιοτηλεσκόπιο Nançay στη Γαλλία, το ραδιοτηλεσκόπιο 60 μέτρων στη Σαρδηνία της Ιταλία και το ραδιοτηλεσκόπιο Westerbork Radio Synthesis Telescope στην Ολλανδία. Για την ανάλυση των δεδομένων συνεργάστηκαν πάνω από 70 ερευνητές απ’ όλο τον Κόσμο. Από την Ελλάδα, εκτός της ομάδας του κ. Αντωνιάδη συμμετείχε στην ανάλυση και ο δρ Νικόλας Καβαλιέρο από το Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο.Το EPTA αποτελεί μέρος μιας ευρύτερης διεθνούς προσπάθειας, του International Pulsar Timing Array (IPTA), το οποίο συνδυάζει δεδομένα από παρόμοια πειράματα στη Βόρεια Αμερική (NANOGrav), την Αυστραλία (PPTA), την Ινδία (InPTA) και τη Νότια Αφρική (MeerKAT). Παρόμοιες ενδείξεις για την ύπαρξη του υποβάθρου βαρυτικών κυμάτων ανακοινώθηκαν ταυτόχρονα από το NANOGrav, ενώ οι μετρήσεις συνάδουν και με τα αποτελέσματα που αναφέρθηκαν από το PPTA, και την κοινοπραξία Chinese Pulsar Timing Array.

Η πιθανότητα για το σήμα που είδαν οι επιστήμονες

«Αυτό είναι πολύ συναρπαστικό», εξηγεί ο κ. Αντωνιάδης. «Η πιθανότητα το σήμα που είδαμε στα δεδομένα μας να έχει εμφανιστεί τυχαία είναι μία στις δέκα χιλιάδες. Ωστόσο, ο χρυσός κανόνας στην Επιστήμη για να ισχυριστεί κανείς την ανίχνευση ενός νέου φαινομένου είναι το αποτέλεσμα του πειράματος να έχει πιθανότητα να συμβεί τυχαία λιγότερο από μία φορά στο εκατομμύριο. Αν και το αποτέλεσμα του EPTA δεν πληροί ακόμη αυτό τον κανόνα, το γεγονός ότι οι συνάδελφοί μας σε όλο τον κόσμο βλέπουν το ίδιο σήμα μας κάνει πολύ πιο σίγουρους πως αυτό που βλέπουμε είναι πραγματικό».Μέσα στους επόμενους μήνες, οι επιστήμονες του EPTA θα συνδυάσουν τα δεδομένα τους με αυτά των συναδέλφων τους στα πλαίσια του IPTA για να χαρακτηρίσουν καλύτερα το σήμα. «Όλοι είμαστε βέβαιοι ότι το συνδυαστικό σύνολο των δεδομένων θα οδηγήσει στην τελική απόδειξη της γνησιότητας του σήματος», προσθέτει ο κ. Αντωνιάδης.Επιπλέον, το σχέδιο EPTA προετοιμάζεται ήδη για το επόμενο βήμα. Σύμφωνα με τον Αντωνιάδη, «μια πτυχή αυτού είναι ο σχεδιασμός νέων οργάνων ανίχνευση. Γι’ αυτόν τον λόγο, το ΙΤΕ ηγείται μιας διεθνούς προσπάθειας που υποστηρίζεται από κονδύλια της Ευρωπαϊκής Ένωσης, για την κατασκευή ενός ραδιοτηλεσκοπίου επόμενης γενιάς στην Κρήτη. Το τηλεσκόπιο, το οποίο ονομάζουμε ARGOS, (https://argos-telescope.eu/) σχεδιάζεται ειδικά για παρατηρήσεις χρονομέτρησης πάλσαρ. Μόλις κατασκευαστεί, θα γίνει το πιο ευαίσθητο όργανο για τέτοιου είδους μετρήσεις και θα μας επιτρέψει να εξερευνήσουμε καλύτερα το νέο αυτό παράθυρο στην αστρονομία βαρυτικών κυμάτων που μόλις άνοιξε, σκάβοντας βαθύτερα για σήματα από το Πρώιμο Σύμπαν».Η ομάδα του κ. Αντωνιάδη υποστηρίζεται από το ΕΛΙΔΕΚ και το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, καθώς και από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή μέσω του προγράμματος «Ορίζοντας Ευρώπη 2021-2027».

https://www.in.gr/2023/06/29/b-science/space/sympan-pos-dimiourgithike-ta-nea-epistimonika-dedomena-stis-ereynes-symmetexei-institouto-astrofysikis-tou-ite/

[Δροσος Γεωργιος]

Έσβησα το φως, έβαλα τα ακουστικά μου, έκλεισα την πόρτα και συνήθισα την έλλειψη βαρύτητας. Τι άλλο μπορεί να εμποδίσει έναν αστροναύτη να κοιμηθεί αρκετά; Αποδεικνύεται ότι η ανελέητη γαλαξιακή ακτινοβολία
Σε αντίθεση με την ηλιακή ακτινοβολία, οι γαλαξιακές ακτίνες είναι πολύ πιο «επιθετικές». Η ενέργεια είναι πολύ μεγαλύτερη και είναι πολύ πιο δύσκολο να προστατευτείς από τα διεισδυτικά σωματίδια.
  Ευτυχώς, σε χαμηλή τροχιά ο σταθμός εξακολουθεί να προστατεύεται από το μαγνητικό πεδίο της Γης και η επίδραση μιας τέτοιας ακτινοβολίας είναι ελάχιστη εκεί.
Υπάρχει μια υπόθεση ότι μέσα στο ISS αυτές οι ακτίνες μπορούν να φανούν όχι μόνο με γυμνό μάτι, αλλά κυριολεκτικά με κλειστά μάτια. Τακτοποιημένος στην καμπίνα, προσπαθώντας να κοιμηθείς, και κάτω από τα βλέφαρά σου, από το πουθενά, έντονο πράσινο, κόκκινο, κίτρινο αναβοσβήνει... Σε ένα εντελώς σκοτεινό δωμάτιο
  Υποτίθεται ότι αυτά τα βαριά σωματίδια της κοσμικής ακτινοβολίας «χτύπησαν» τον αμφιβληστροειδή του ματιού.
Οι περισσότεροι κοσμοναύτες παραπονέθηκαν για μια τέτοια «ντίσκο» με κλειστά μάτια. Είναι αλήθεια ότι ανέφεραν διαφορετικές συχνότητες φλας - από 15 δευτερόλεπτα έως 3 λεπτά. Αλλά το χρώμα, ενδιαφέροντα, ήταν το ίδιο σε πολλές περιπτώσεις.
Μια τέτοια επίδραση δεν έχει ακόμη επιβεβαιωθεί πειραματικά.Γενικά, κατά τη διάρκεια των 25 χρόνων της πτήσης του ISS, δεν έχουν εντοπιστεί σοβαροί κίνδυνοι επιδράσεων ακτινοβολίας στους αστροναύτες, επομένως δεν υπάρχει λόγος να ανησυχείτε πολύ. Αλλά μπορείτε να συμπάσχετε με προβλήματα ύπνου.

https://vk.com/rsc_energia?z=video-167742670_456239349%2Fa8863ff7745ed9923c%2Fpl_wall_-167742670

https://vk.com/rsc_energia?w=wall-167742670_3366

[Δροσος Γεωργιος]

Ακριβώς πριν από 60 χρόνια, δύο σοβιετικοί δορυφόροι ξεκίνησαν να εξερευνήσουν τις ζώνες ακτινοβολίας της Γης.
Το «Electron-1» και το «Electron-2» δεν ήταν «δίδυμα». Εκτοξεύτηκαν σε διαφορετικές τροχιές για ελαφρώς διαφορετικούς σκοπούς - για να εξερευνήσουν την εσωτερική και την εξωτερική ζώνη ακτινοβολίας. Εάν η εμβέλεια πτήσης του πρώτου έφτανε περίπου τα 6.000 km, τότε το δεύτερο απομακρύνθηκε από τη Γη κατά περίπου 60.000 km.
Αυτό περιελάμβανε τη συλλογή δεδομένων σχετικά με την επίδραση της ηλιακής δραστηριότητας. Γεγονός είναι ότι η ανακάλυψη των ζωνών ακτινοβολίας συνέβη αρχικά κατά την περίοδο του μέγιστου. Ως εκ τούτου, τα "Electrons" κυκλοφόρησαν σε μια περίοδο ελάχιστων "διαταραχών". Φροντίσαμε να αλλάξουν τα χαρακτηριστικά των ζωνών, όχι όμως καταστροφικά.
Το Electron-1 υπέστη ιδιαίτερη ζημιά από την ακτινοβολία.
Δέχτηκε «επίθεση» από ρεύματα πρωτονίων από την εσωτερική ζώνη. Λειτουργούσε ενεργά μόνο για 40 ημέρες και σύντομα τα ηλιακά πάνελ του απέτυχαν εντελώς. Κατασκευάστηκαν προστατευτικές οθόνες για τα επόμενα «Ηλεκτρόνια».

https://vk.com/rsc_energia?w=wall-167742670_3402

[Δροσος Γεωργιος]

Αστροφυσική και Φιλοσοφία τον Φεβρουάριο στο Mathesis.

Η ποιοτική διαδικτυακή εκπαίδευση συνεχίζει να προσφέρεται ελεύθερα μέσα από την πλατφόρμα του Mathesis σε κάθε ανήσυχο πολίτη.

Φέτος τον Φεβρουάριο, δύο νέα μαθήματα εκλαϊκευμένης αστροφυσικής και φιλοσοφίας έρχονται στην οθόνη του υπολογιστή σας. Μαζί με τους καλύτερους πανεπιστημιακούς δασκάλους θα στραφούμε προς τον ουρανό και θα αναρωτηθούμε αν είμαστε άραγε μόνοι μας στο σύμπαν· και ύστερα θα ταξιδέψουμε στο Καίνιξμπεργκ της Πρωσίας για να ρωτήσουμε τον Ιμμάνουελ Καντ μέχρι που φτάνουν τελικά τα όρια της γνώσης μας.Με μοναδικό προαπαιτούμενο την κριτική σκέψη θα εξετάσουμε ορισμένα από τα σημαντικότερα  ερωτήματα που έθεσε το είδος μας, κρατώντας μαζί μας τον συλλογισμό ότι ίσως τελικά οι ερωτήσεις αυτές –ως αφορμή για σκέψη και αναζήτηση– να είναι σημαντικότερες ακόμα και από τις απαντήσεις που θα συζητήσουμε. 

Ταξίδι στο Σύμπαν – Σταθμός Δεύτερος: Είμαστε μόνοι;

Διδάσκοντες: Βάσω Παυλίδου – Κώστας Τάσσης, Πανεπιστήμιο Κρήτης

Το μάθημα αυτό θα είναι ένα ταξίδι στο σύμπαν. Θα είναι ένα ταξίδι για όλους: δεν απαιτείται καμία πρότερη γνώση Φυσικής και οι μαθηματικές έννοιες που θα χρησιμοποιήσουμε θα είναι οικείες σε κάθε ταξιδιώτη που έχει τελειώσει την Α’ Γυμνασίου. Θα είναι ένα ταξίδι αναζήτησης: αυτό που θα μας ενδιαφέρει περισσότερο δεν είναι οι ίδιες οι απαντήσεις, αλλά το πώς φτάνουμε σε αυτές τις απαντήσεις. Πώς ξέρουμε ό,τι ξέρουμε για το σύμπαν; Και πώς θα ανακαλύψουμε ό,τι δεν ξέρουμε ακόμη; Οδηγός μας, η μεγάλη ερώτηση: Είμαστε μόνοι στο Σύμπαν; Πόσο πιθανό είναι να υπάρχει ζωή πέρα από τη Γη; Πώς προσπαθούν οι αστροφυσικοί να απαντήσουν αυτήν την ερώτηση; Τι θα σήμαινε για τον δικό μας, τον ανθρώπινο πολιτισμό, αν η ζωή ήταν πολύ κοινή στο Σύμπαν; Τι θα σήμαινε για τον πολιτισμό μας, αν είμαστε στ’ αλήθεια ολομόναχοι;

Η δημιουργία του μαθήματος στηρίχθηκε σε δωρεά της Αθηνάς Φωτιάδου-Μητσούλη.

Η φιλοσοφία του Καντ: Οι όροι και τα όρια της γνώσης

Διδάσκων: Γιάννης Πίσσης, Πανεπιστήμιο Κρήτης

Τι μπορώ να γνωρίζω; Υπό ποιους όρους, δηλαδή υπό ποιες προϋποθέσεις,  μπορώ να γνωρίζω και μέχρι ποια όρια;Λίγα μόλις χρόνια πριν τη Γαλλική Επανάσταση, ο Καντ επιχείρησε με την Κριτική του καθαρού Λόγου μια ανάλογη «επανάσταση στον τρόπο σκέψης». Σκοπό είχε να δείξει πώς όντα σαν εμάς –«πεπερασμένα έλλογα όντα»–  μπορούν να έχουν έγκυρη γνώση, χωρίς αυτό να πρέπει να το εγγυηθεί κάποιος έξω από μας: ο Θεός ή η φύση.  Το πρώτο μέρος της Κριτικής εκθέτει τους όρους υπό τους οποίους μπορούμε πράγματι να έχουμε έγκυρη γνώση για τα αντικείμενα της εμπειρίας μας: τους  όρους υπό τους οποίους προσλαμβάνουμε αντικείμενα με τις αισθήσεις μας και τους όρους υπό τους οποίους σκεφτόμαστε αυτά τα αντικείμενα. Το δεύτερο μέρος καταδεικνύει τα όρια της γνώσης μας: γιατί η σκέψη αναγκαστικά αποτυγχάνει να αναφερθεί σε αντικείμενα πέραν της εμπειρίας.Το μάθημα αυτό εξετάζει τη θεωρητική φιλοσοφία του Καντ και αποτελεί το πρώτο μέρος μίας σειράς τριών αυτοτελών -αλλά και συνδεόμενων μεταξύ τους- μαθημάτων πάνω στο έργο του μεγάλου Γερμανού στοχαστή. Τα μαθήματα θα κυκλοφορήσουν εντός του 2024, με αφορμή τα 300 χρόνια από τη γέννηση του Ιμμάνουελ Καντ.Σε επανάληψη προσφέρονται επίσης τα μαθήματα Παγκόσμια Ιστορία 1: Ο άνθρωπος απέναντι στη Φύση (Μαρία Ευθυμίου, Πανεπιστήμιο Αθηνών), Αρχαία Ελληνική Τεχνολογία 1: Βασικές Τεχνολογίες (Θεοδόσης Τάσιος, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο), Προχωρημένος Προγραμματισμός με Python (Nίκος Αβούρης, Πανεπιστήμιο Πατρών) και Πιθανότητες 1 (Μιχάλης Κολουντζάκης, Πανεπιστήμιο Κρήτης).

Τα μαθήματα ξεκινάνε τη Δευτέρα, 26 Φεβρουαρίου 2024 ενώ ήδη μπορείτε να εγγραφείτε σε αυτά και να δείτε την πρώτη εβδομάδα τους στο mathesis.cup.gr.

Info: mathesis@cup.gr / 210-3849038 & 2810-391096

[Δροσος Γεωργιος]

14 δισεκατομμύρια χρόνια κοσμικής εξέλιξης.

 Την αλματώδη πρόοδο που έχει γίνει στην κατανόηση του Σύμπαντος φωτίζει το βιβλίο των αστροφυσικών, Νιλ ντεΓκράς Τάισον και Ντόναλντ Γκόλντσμιθ «Η αρχή-14 δισεκατομμύρια χρόνια κοσμικής εξέλιξης», η αναθεωρημένη έκδοση του οποίου κυκλοφορεί στις 3 Απριλίου από τις εκδόσεις «Διόπτρα» σε μετάφραση του Χριστόδουλου Λιθαρή.Οι δύο αστροφυσικοί προσεγγίζουν την εξέλιξη του Σύμπαντος με την προσωπική τους ματιά, αναφέρονται σε πρόσφατες εξελίξεις γύρω από την κοσμολογία και γράφουν για όσα πιστεύουν και όσα δεν πιστεύουν ότι η επιστήμη μπορεί να απαντήσει. Με τόνο πληροφοριακό και ενίοτε χιουμοριστικό, οι δύο επιστήμονες «ταξιδεύουν» τον αναγνώστη στο απέραντο σύμπαν. Η έκδοση περιλαμβάνει σημαντικές πρόσφατες ανακαλύψεις, όπως τους πάνω από 5.000 εξωπλανήτες, που ρίχνουν φως στην προέλευση, αλλά και στις πιθανότητες ζωής σε άλλα σημεία του Γαλαξία μας, και παραθέτει δεδομένα από νέα επίγεια και διαστημικά παρατηρητήρια που έχουν αλλάξει καθοριστικά όσα γνωρίζουμε για το διαστελλόμενο Σύμπαν.Ο Νιλ ντεΓκρας Τάισον είναι αστροφυσικός και συγγραφέας, μεταξύ άλλων του διεθνούς μπεστ σέλερ «Αστροφυσική για βιαστικούς». Από το 1996 είναι διευθυντής του Πλανηταρίου Χέιντεν που βρίσκεται στο Αμερικανικό Μουσείο Φυσικής Ιστορίας στη Νέα Υόρκη. Παρουσιάζει το βραβευμένο με Emmy podcast StarTalk και είναι συνιδρυτής του αντίστοιχου εντύπου StarTalk Sports Edition. Έχει αναγορευτεί 21 φορές επίτιμος διδάκτωρ, έχει τιμηθεί με το Μετάλλιο Κοινωνικής Προσφοράς από την Εθνική Ακαδημία Επιστημών των ΗΠΑ και με το Μετάλλιο Διακεκριμένης Υπηρεσίας από τη NASA. Ο αστεροειδής 13123 Tyson ονομάστηκε έτσι προς τιμήν του.Ο Ντόναλντ Γκόλντσμιθ είναι αστροφυσικός, έχει διδάξει στο Μπέρκλεϊ στην Καλιφόρνια και σε άλλα πανεπιστήμια. Έχει γράψει πάνω από είκοσι βιβλία και έχει τιμηθεί από την Αμερικανική Αστρονομική Εταιρεία για τη συνεισφορά του στην εκλαΐκευση της αστρονομίας.

      Ακολουθεί προδημοσίευση του βιβλίου:

      ΑΝΑΚΑΛΥΠΤΟΝΤΑΣ ΓΑΛΑΞΙΕΣ

      Πριν από δυόμισι αιώνες, λίγο προτού ο Άγγλος αστρονόμος σερ Ουίλιαμ Χέρσελ κατασκευάσει το πρώτο πραγματικά μεγάλο τηλεσκόπιο του κόσμου, το γνωστό Σύμπαν αποτελούνταν μόνο από τα αστέρια, τον Ήλιο και τη Σελήνη, τους πλανήτες, λίγα φεγγάρια του Δία και του Κρόνου, μερικά θαμπά αντικείμενα και τον Γαλαξία, που σχηματίζει μια γαλακτερή λωρίδα στον νυχτερινό ουρανό. Τα θαμπά αντικείμενα, που η επιστημονική ονομασία τους είναι νεφελώματα, από τη λατινική λέξη nebulae, η οποία σημαίνει «νέφη», είναι αντικείμενα απροσδιόριστης μορφής, όπως το νεφέλωμα του Καρκίνου στον αστερισμό του Ταύρου και το νεφέλωμα της Ανδρομέδας, που μοιάζει να βρίσκεται ανάμεσα στα άστρα του αστερισμού της Ανδρομέδας.Το τηλεσκόπιο του Χέρσελ είχε κάτοπτρο διαμέτρου 48 ιντσών – πρωτοφανές μέγεθος για το 1789, τη χρονιά που ολοκληρώθηκε η κατασκευή του. Ο σκελετός των δοκών που το στήριζαν και το κατηύθυναν, το καθιστούσε δύσχρηστο όργανο, αλλά όταν ο Χέρσελ το έστρεψε στον ουρανό, μπόρεσε να δει αμέσως τα αναρίθμητα αστέρια που αποτελούσαν τον γαλαξία μας. Χρησιμοποιώντας αυτό το 48 ιντσών τηλεσκόπιο, όπως επίσης ένα πιο μικρό και ευέλικτο, ο Χέρσελ και η αδελφή του Κάρολαϊν συνέταξαν τον πρώτο εκτεταμένο κατάλογο των βόρειων νεφελωμάτων του «βαθέος ουρανού». Ο σερ Τζον -ο γιος του Ουίλιαμ Χέρσελ- συνέχισε την οικογενειακή παράδοση, εμπλουτίζοντας τον κατάλογο των βόρειων αντικειμένων του πατέρα του και της θείας του, και κατά τη διαμονή του για αρκετό διάστημα στο Ακρωτήρι της Καλής Ελπίδας, στο νότιο άκρο της Αφρικής, κατέγραψε περίπου 1.700 θαμπά αντικείμενα που ήταν ορατά από το Νότιο Ημισφαίριο. Το 1864, συνέταξε μια συλλογή με τα γνωστά αντικείμενα του βαθέος ουρανού, το A General Catalogue of Nebulae and Clusters of Stars, που περιλάμβανε πάνω από 5.000 λήμματα. Παρά το μεγάλο αυτό σώμα δεδομένων, κανείς εκείνη την εποχή δεν ήξερε την πραγματική ταυτότητα των νεφελωμάτων, τις αποστάσεις τους από τη Γη ή τις μεταξύ τους διαφορές. Ωστόσο ο κατάλογος του 1864 πρόσφερε τη δυνατότητα να ταξινομηθούν τα νεφελώματα μορφολογικά – δηλαδή, ανάλογα με το σχήμα τους. Οι αστρονόμοι ονόμασαν τα νεφελώματα που είχαν σπειροειδές σχήμα «σπειροειδή νεφελώματα», εκείνα που είχαν αόριστα ελλειπτικό σχήμα «ελλειπτικά νεφελώματα» και τα διάφορα νεφελώματα με ακανόνιστο σχήμα -που δεν ήταν ούτε σπειροειδή ούτε ελλειπτικά- «ακανόνιστα νεφελώματα». Τέλος, ονόμασαν τα νεφελώματα που φαίνονταν μικρά και στρογγυλά, σαν τηλεσκοπική εικόνα πλανήτη, «πλανητικά νεφελώματα», ένα σφάλμα ορολογίας που μπερδεύει μονίμως τους νεοφερμένους στην αστρονομία.Στο μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας της, η αστρονομία έλεγε τα πράγματα με το όνομά τους, χρησιμοποιώντας περιγραφικές μεθόδους έρευνας που έμοιαζαν πολύ μ’ εκείνες της βοτανολογίας. Καταφεύγοντας σε μακροσκελείς καταλόγους άστρων και θαμπών αντικειμένων, οι αστρονόμοι έψαχναν για μοτίβα και ταξινομούσαν τα αντικείμενα σύμφωνα με αυτά. Και ήταν πολύ λογικό βήμα. Οι περισσότεροι άνθρωποι, αρχίζοντας από την παιδική ηλικία, τοποθετούν τα πράγματα σύμφωνα με την εμφάνιση και το σχήμα, χωρίς καν να τους πει κάποιος να το κάνουν. Όμως αυτή η προσέγγιση έχει τα όριά της. Η οικογένεια Χέρσελ πάντα υπέθετε πως επειδή πολλά από τα θαμπά αντικείμενα είχαν περίπου το ίδιο μέγεθος στον νυχτερινό ουρανό, όλα τα νεφελώματα θα πρέπει να βρίσκονταν σχεδόν στην ίδια απόσταση από τη Γη. Γι’ αυτούς, λοιπόν, ήταν απλώς μια καλή και σωστή επιστημονική μέθοδος το να εφαρμόσουν σε όλα τα νεφελώματα τους ίδιους κανόνες ταξινόμησης.Το κακό είναι πως η υπόθεση ότι όλα τα νεφελώματα βρίσκονται σε παρόμοιες αποστάσεις αποδείχτηκε πολύ λανθασμένη. Η φύση είναι άπιαστη, ακόμα και πανούργα. Μερικά από τα νεφελώματα που κατηγοριοποίησαν οι Χέρσελ δεν απέχουν πολύ περισσότερο απ’ ό,τι τα άστρα, άρα είναι σχετικά μικρά (αν ένα πλάτος μερικών τρισεκατομμυρίων χιλιομέτρων μπορεί να θεωρηθεί «σχετικά μικρό»). Κάποια άλλα αποδείχτηκε πως είναι πολύ πιο μακρινά, οπότε πρέπει να έχουν μεγαλύτερο μέγεθος από τα θαμπά αντικείμενα που είναι σχετικά κοντά μας για να φαίνονται ιδίου μεγέθους στον ουρανό.Επομένως το μάθημα είναι ότι κάποια στιγμή πρέπει να σταματήσετε να είστε προσηλωμένοι στην εμφάνιση ενός πράγματος και να αρχίσετε να ρωτάτε τι είναι. Ευτυχώς, στα τέλη του 19ου αιώνα, οι πρόοδοι της επιστήμης και της τεχνολογίας είχαν δώσει στους αστρονόμους τη δυνατότητα να κάνουν αυτό ακριβώς, να πάψουν την απλή κατηγοριοποίηση των περιεχομένων του Σύμπαντος. Αυτή η μεταβολή οδήγησε στη γέννηση της αστροφυσικής, τη χρήσιμη εφαρμογή των νόμων της φυσικής στις αστρονομικές καταστάσεις. Την ίδια περίοδο που ο σερ Τζον Χέρσελ εξέδιδε τον τεράστιο κατάλογό του με τα νεφελώματα, ένα καινούριο επιστημονικό όργανο, το φασματοσκόπιο, αξιοποιήθηκε στην έρευνα για νεφελώματα. Η μοναδική δουλειά του φασματοσκοπίου είναι να διαλύει το φως σε ένα ουράνιο τόξο που αποτελείται από τα συστατικά χρώματά του. Αυτά τα χρώματα, και τα χαρακτηριστικά που εμπεριέχουν, αποκαλύπτουν όχι μόνο μικρές λεπτομέρειες για τη χημική σύνθεση της πηγής του φωτός, αλλά επίσης, εξαιτίας του φαινομένου Ντόπλερ, που περιγράφεται στο Κεφάλαιο 5, αποκαλύπτουν την κίνηση της πηγής του φωτός που πλησιάζει ή απομακρύνεται από τη Γη.Η φασματοσκοπία τελικά αποκάλυψε κάτι αξιοσημείωτο: τα σπειροειδή νεφελώματα, που δείχνουν να επικρατούν έξω από τη λωρίδα του γαλαξία μας, σχεδόν όλα απομακρύνονται από τη Γη, και μάλιστα με εξαιρετικά υψηλές ταχύτητες. Αντιθέτως, όλα τα πλανητικά νεφελώματα, όπως και τα περισσότερα ακανόνιστα νεφελώματα, ταξιδεύουν με σχετικά χαμηλές ταχύτητες – κάποια προς εμάς και κάποια μακριά από εμάς. Μήπως είχε συμβεί μια καταστροφική έκρηξη στο κέντρο του Γαλαξία, εκτοξεύοντας μόνο τα σπειροειδή νεφελώματα; Αν ναι, τότε γιατί κανένα δεν οπισθοχωρούσε; Μήπως βλέπαμε την καταστροφή σε κάποια ιδιαίτερη χρονική στιγμή; Παρά τις προόδους στη φωτογραφία, που απέδωσαν ταχύτερα φωτογραφικά γαλακτώματα, προσφέροντας στους αστρονόμους τη δυνατότητα να μετρούν τα φάσματα όλο και πιο αμυδρών νεφελωμάτων, η έξοδος συνεχιζόταν και τα ερωτήματα έμεναν αναπάντητα. Οι περισσότερες πρόοδοι στην αστρονομία, όπως συμβαίνει και σε άλλες επιστήμες, επιτεύχθηκαν από την εισαγωγή καλύτερης τεχνολογίας. Στην αρχή της δεκαετίας του 1920, άλλο ένα βασικό όργανο εμφανίστηκε στη σκηνή: το τρομερό Τηλεσκόπιο Χούκερ, 100 ιντσών, στο Αστεροσκοπείο του όρους Ουίλσον κοντά στην Πασαντίνα της Καλιφόρνια. Το 1923, ο Αμερικανός αστροφυσικός Έντουιν Π. Χαμπλ χρησιμοποίησε αυτό το τηλεσκόπιο -το μεγαλύτερο του κόσμου τότε- για να βρει έναν ειδικό τύπο άστρου, έναν μεταβλητό Κηφείδη, στο νεφέλωμα της Ανδρομέδας. Οι μεταβλητοί αστέρες όλων των τύπων ποικίλλουν σε φωτεινότητα σύμφωνα με γνωστά μοτίβα· οι μεταβλητοί Κηφείδες, που πήραν το όνομά τους από το πρωτότυπο της κατηγορίας, ένα άστρο στον αστερισμό του Κηφέως, είναι όλοι εξαιρετικά φωτεινοί και επομένως ορατοί από τεράστιες αποστάσεις. Επειδή η λαμπρότητά τους ποικίλλει με βάση αναγνωρίσιμους κύκλους, η υπομονή και η επιμονή θα αποκαλύψουν όλο και περισσότερους στον προσεκτικό παρατηρητή. Ο Χαμπλ είχε βρει λίγους από αυτούς τους μεταβλητούς Κηφείδες μέσα στον γαλαξία μας και υπολόγισε τις αποστάσεις τους· όμως, προς έκπληξή του, ο Κηφείδης που βρήκε στην Ανδρομέδα ήταν πολύ πιο αμυδρός από τους άλλους. Η πιο πιθανή εξήγηση γι’ αυτή την αμυδρότητα ήταν ότι ο καινούριος μεταβλητός Κηφείδης, και το νεφέλωμα της Ανδρομέδας στο οποίο υπάρχει, βρίσκεται σε απόσταση πολύ μεγαλύτερη από εκείνη των Κηφείδων του γαλαξία μας. Ο Χαμπλ συνειδητοποίησε ότι αυτό τοποθετούσε το νεφέλωμα της Ανδρομέδας σε τόσο μεγάλη απόσταση, που δεν ήταν δυνατόν να βρίσκεται ανάμεσα στα άστρα του αστερισμού της Ανδρομέδας, ούτε κάπου μέσα στον γαλαξία μας – και δεν θα μπορούσε να έχει εκτιναχτεί μακριά, μαζί με τα σπειροειδή αδέλφια του, εξαιτίας κάποιου καταστροφικού ατυχήματος.Αυτό σήμαινε κάτι συγκλονιστικό. Η ανακάλυψη του Χαμπλ έδειξε ότι τα σπειροειδή νεφελώματα ήταν από μόνα τους ολόκληρα συστήματα άστρων, μεγάλα και γεμάτα άστρα σαν τον δικό μας γαλαξία. Σύμφωνα με τη φράση του φιλόσοφου Ιμάνουελ Καντ, ο Χαμπλ είχε δείξει ότι «σύμπαντα νησιά» πρέπει να βρίσκονταν κατά δεκάδες έξω από το δικό μας αστρικό σύστημα, γιατί το αντικείμενο στην Ανδρομέδα αποτελούσε απλώς το πρώτο στη λίστα των πιο γνωστών σπειροειδών νεφελωμάτων.

      Το νεφέλωμα της Ανδρομέδας ήταν, στην πραγματικότητα, ο γαλαξίας της Ανδρομέδας.

Διαβάστε επίσης την εισαγωγή και το 1ο εφάλαιο του βιβλίου ΕΔΩ

https://www.dioptra.gr/FlippingBook/2441/el/I-arxi/#page-1

https://www.amna.gr/home/article/808154/Prodimosieusi-tou-bibliou-ton-Nil-nteGkras-Taison-kai-Ntonalnt-Gkolntsmith-I-archi-14-disekatommuria-chronia-kosmikis-exelixis

 

[Δροσος Γεωργιος]

Έδρα Εξωπλανητικών Συστημάτων και Αστροβιολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

Δεν υπάρχει ως αυτόνομο αντικείμενο στον ελληνικό ακαδημαϊκό χώρο.

Μια σημαντική εξέλιξη όχι μόνο για τον ελληνικό αλλά και τον ευρωπαϊκό ακαδημαϊκό χώρο έλαβε χώρα χθες Παρασκευή στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.Με στόχο τη δωρεά για την ίδρυση επώνυμης έδρας, με τίτλο «Εξωπλανητικά Συστήματα και Αστροβιολογία», στον Τομέα Αστροφυσικής, Αστρονομίας και Μηχανικής του Τμήματος Φυσικής του ΑΠΘ, υπογράφηκε στην Πρυτανεία, Μνημόνιο Συνεργασίας μεταξύ του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και της εταιρείας ROKS MARITIME INC. Το Μνημόνιο Συνεργασίας υπέγραψαν ο Πρύτανης του ΑΠΘ, Καθηγητής Χαράλαμπος Φείδας, και ο εκπρόσωπος της εταιρείας κ. Κωνσταντίνος Κροντηράς. Στη συνάντηση συμμετείχαν οι Καθηγητές του Τμήματος Φυσικής του ΑΠΘ Νικόλαος Στεργιούλας, Κλεομένης Τσιγάνης και Παντελής Παπαδόπουλος.Το γνωστικό αντικείμενο «Εξωπλανητικά Συστήματα και Αστροβιολογία» συνδέεται με πλήθος διαστημικών αποστολών του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος (ESA) και της NASA. Πρόκειται για ένα νέο αντικείμενο υψηλού επιστημονικού ενδιαφέροντος και αντίκτυπου, το οποίο δεν υπάρχει, ως αυτόνομο αντικείμενο, στον ελληνικό ακαδημαϊκό χώρο ενώ ελάχιστες παρόμοιες έδρες υπάρχουν στα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια.Η λειτουργία της έδρας θα συμβάλλει αποφασιστικά στην ανάπτυξη των ερευνητικών δραστηριοτήτων της Σχολής Θετικών Επιστημών του ΑΠΘ, καθώς το ερευνητικό αντικείμενο είναι διεπιστημονικό, με αναφορά, εκτός από την Αστροφυσική, στις επιστήμες της Χημείας, της Βιολογίας και της Γεωλογίας, ενώ το τεχνικό μέρος του εξοπλισμού των παρατηρήσεων αφορά και σε αντικείμενα που θεραπεύονται στην Πολυτεχνική Σχολή του ΑΠΘ. Επιπρόσθετα, προβλέπεται η δημιουργία διεπιστημονικής φοιτητικής ομάδας που θα δραστηριοποιείται στο ερευνητικό αντικείμενο της επώνυμης έδρας και θα συμμετέχει σε δραστηριότητες και διαγωνισμούς της ESA.

Οι δράσεις

«Με την ίδρυση της επώνυμης έδρας, το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο πρωτοπορεί, για ακόμα μία φορά, καθώς αποκτά ξεχωριστή θέση στο ερευνητικό αντικείμενο των Εξωπλανητικών Συστημάτων και της Αστροβιολογίας, ανάμεσα στα πανεπιστήμια και τα ερευνητικά κέντρα της χώρας μας αλλά και στο διεθνές ακαδημαϊκό περιβάλλον» δήλωσε ο Πρύτανης του ΑΠΘ, Καθηγητής Χαράλαμπος Φείδας.Στον Τομέα Αστροφυσικής, Αστρονομίας και Μηχανικής έχει ήδη συσταθεί επιστημονική ομάδα, με συμμετοχή και πολλών φοιτητών, η οποία συμμετέχει σε νέες παρατηρήσεις εξωπλανητών, αξιοποιώντας τις υπάρχουσες υποδομές, όπως είναι τα τηλεσκόπια στο Αστεροσκοπείο του ΑΠΘ και στους αστρονομικούς σταθμούς του ΑΠΘ στο ΝΟΗΣΙΣ και στην Κύπρο, ενώ σύντομα θα λειτουργήσει και μεγαλύτερη υποδομή στον αστρονομικό σταθμό του ΑΠΘ στον Χολομώντα. Οι παρατηρήσεις αυτές συμβάλλουν ενεργά στην προετοιμασία της διαστημικής αποστολής ARIEL (Atmospheric Remote-sensing Infrared Exoplanet Large-survey) της ESA.Η δωρεά θα διατεθεί, μεταξύ άλλων, για την πρόσληψη ενός επισκέπτη καθηγητή/τριας με εξειδίκευση στο γνωστικό αντικείμενο της επώνυμης έδρας, με διεθνή εμπειρία, που θα επιλεγεί σύμφωνα κατόπιν εισήγησης στη Γενική Συνέλευση του Τμήματος Φυσικής. Επίσης, ένα μέρος της δωρεάς θα διατεθεί για την αναβάθμιση του εξοπλισμού και των υποδομών του Εργαστηρίου Αστρονομίας, στο οποίο θα φιλοξενηθεί η έδρα.

https://www.naftemporiki.gr/techscience/1633620/edra-exoplanitikon-systimaton-kai-astroviologias-sto-aristoteleio-panepistimio-thessalonikis/

Το επεξεργάστηκε Απρίλιος 9 ο Δροσος Γεωργιος