Γιώργος Γραμματικάκης.

[Δροσος Γεωργιος]

Γιώργος Γραμματικάκης: «Δεν επεδίωξα βραβεία, μου αρκούσε η εκτίμηση του κόσμου»

Ήταν Οκτώβριος του 2022 όταν ο Γιώργος Γραμματικάκης έδινε μία από τις τελευταίες του συνεντεύξεις στην εφημερίδα «Πατρίς».

Έφυγε από τη ζωή ο διακεκριμένος πανεπιστημιακός και πρώην ευρωβουλευτής Γιώργος Γραμματικάκης, σε ηλικία 84 ετών.
Ο Γιώργος Γραμματικάκης γεννήθηκε και πέρασε τα παιδικά του χρόνια στο Ηράκλειο της Κρήτης. Διέγραψε, στη συνέχεια, ένα μεγάλο κύκλο σπουδών και επιστημονικής έρευνας, για να επιστρέψει το 1982 στα πάτρια εδάφη ως καθηγητής στο Τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου Κρήτης. Ενδιάμεσοι σταθμοί ήταν το Πανεπιστήμιο Αθηνών, το Imperial College του Λονδίνου, ο «Δημόκριτος» και το Ευρωπαϊκό Κέντρο Πυρηνικών Ερευνών (CERN) στη Γενεύη. Τα επιστημονικά του ενδιαφέροντα στρέφονταν γύρω από τη δομή της ύλης και την κοσμολογία, ενώ ως επισκέπτης καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Harvard ασχολήθηκε επίσης με την ιστορία της επιστήμης. Συμμετείχε ακόμα στο πείραμα «Νέστωρ», που είχε ως στόχο να ανιχνεύσει τα φαντασματικά νετρίνα στα θαλάσσια βάθη της Πύλου. Εξελέγη δύο φορές (1990 και 1993) πρύτανης του Πανεπιστημίου Κρήτης και για μία τετραετία διετέλεσε πρόεδρος του Ιονίου Πανεπιστημίου. Υπήρξε μέλος του Δ.Σ. της ΕΡΤ, προέδρος του Μουσείου «Νίκος Καζαντζάκης» στην Κρήτη, ενώ από το 2012 είναι αντιπρόεδρος στο Δ.Σ. της Εθνικής Λυρικής Σκηνής. Συνεργάσθηκε παλαιότερα με τις εφημερίδες Βήμα και Ελευθεροτυπία, και αργότερα με το διαδικτυακό Protagon. Ασχολήθηκε ιδιαίτερα με τη σύνδεση της Επιστήμης με τη Μουσική, και οι σχετικές εκδηλώσεις, με τη συνεργασία κορυφαίων μουσικών, έχουν παρουσιασθεί σε πολλά μέρη της Ελλάδος, αλλά και στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών και Θεσσαλονίκης. Υπήρξε μέλος σε επιτροπές Ευρωπαίων εμπειρογνωμόνων για τις προοπτικές της Παιδείας και της Ερευνας στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Τιμήθηκε με ποικίλες διακρίσεις, ενώ ανακηρύχθηκε επίτιμος δημότης των Δήμων Δράμας και Σητείας. Το 2014 εξελέγη ευρωβουλευτής με το «Ποτάμι» και συμμετείχε στις Επιτροπές Πολιτισμού και Παιδείας, και επίσης Περιβάλλοντος και Δημόσιας Υγείας, του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. kathimerini.gr

Μικρός έπαιζε σε αλάνες του Ηρακλείου, είχε δίπλα του τον μονάκριβο αδελφό και τους φίλους του. Μεγάλωσε με έναν επιφανειακά αυστηρό πατέρα και μία γλυκιά μητέρα. Οι τιμές και οι διακρίσεις δεν έχουν τέλος στο βιογραφικό του ομότιμου καθηγητή του Πανεπιστημίου Κρήτης Γιώργου Γραμματικάκη, ο οποίος τιμήθηκε με το Βραβείο Ηθικής Τάξης του Δήμου Ηρακλείου.

Σε συνέντευξή του στην «Π» μιλάει για το τηλεσκόπιο James Webb και τονίζει πως «ακόμα και με την πιο αδιανόητη πρόοδο της τεχνολογίας, απαιτούνται πολλές ανθρώπινες ζωές και μεγάλη τύχη, για να δώσουμε την πρώτη χειραψία με έναν εξωγήινο».

Το κείμενο της συνέντευξης έχει ως εξής:

Ας ξεκινήσουμε από την αφορμή για αυτή τη συζήτηση, το Βραβείο Ηθικής Τάξης. Τι σημαίνει για εσάς αυτή η διάκριση;

«Σημαίνει πολλά. Να τονίσω όμως  ότι λίγο  με συγκινούσαν  παλαιότερα   τα βραβεία και οι τιμητικές εκδηλώσεις και ποτέ δεν τις επιδίωξα. Μου αρκούσε η εκτίμηση του κόσμου και των φοιτητών, που με συνόδευε πάντα, και είχε ως γνώρισμά της έναν ιδιότυπο αυθορμητισμό.Άλλα όμως νόμιζα εγώ, και άλλα πρέσβευε η ζωή, που καταργεί συνήθως με την πράξη τις θεωρίες μας. Κάποια στιγμή λοιπόν η αγαπημένη μου Σητεία με ανακήρυξε επίτιμο δημότη της πόλεως και ένιωσα  μεγάλη χαρά. Ακολούθησαν και άλλοι, πόλεις, ιδρύματα και σύλλογοι. Έτσι δεν  ήσαν λίγες οι φορές που κάποιο βραβείο ή μια  δημόσια  εκδήλωση τιμής  είχε  εμένα ως αποδέκτη. Με τον  καιρό  κατάλαβα ότι όλα είχαν την αξία και το βαθύτερο τους νόημα και οφείλω  χάρη σε όσους είχαν τη σχετική πρωτοβουλία.Ένα βραβείο  όμως, που προέρχεται από  την πόλη που γεννήθηκα έχει  από μόνο του μια λαμπερή ιδιαιτερότητα. Όταν μου ανακοίνωσε τη βράβευση ο ίδιος ο δήμαρχος, σαν αστραπή πέρασαν από το μυαλό μου οι αλάνες που παίζαμε μικροί, τα σχολεία που με δίδαξαν,  η μαγεία και τα βάσανα του πρώτου έρωτα, ο επιφανειακά αυστηρός πατέρας μου, η γλύκα της μητέρας μου, ο μονάκριβος αδελφός μου, οι φίλοι.Κάποια στιγμή μάλιστα νόμισα -σίγουρα ήταν μια ψευδαίσθηση!- ότι ηχούν χαρμόσυνα οι καμπάνες του Αγίου Τίτου, που  λάτρευα ως παιδί.  Η  ασταμάτητη βουή της πόλεως τρυπούσε πάντα τους τοίχους και τα παράθυρα».

κ. Γραμματικάκη, παρόλο που έχουν περάσει δεκαετίες από τότε που είχατε στα χέρια σας τα ηνία του Πανεπιστημίου Κρήτης, πολύς κόσμος ακόμα όταν ακούει τη λέξη «πρύτανης» σκέφτεται εσάς. Πώς το εξηγείτε;

«Δεν έχω κάποια πειστική απάντηση. Θεωρώ ότι όλοι οι συνάδελφοι που τιμήθηκαν κατά καιρούς με το αξίωμα του πρύτανη συνέβαλαν, άλλος λίγο και άλλος περισσότερο, στην πρόοδο και την καταξίωση του Πανεπιστημίου μας. Στη  δική μου περίπτωση, νομίζω ότι μεγάλο ρόλο στην αγάπη του κόσμου έπαιξε  η προσπάθειά μου να εκφράσω, με επιμονή και καθαρότητα, τις αξίες και τις αρετές που πρέπει να χαρακτηρίζουν ένα ανώτατο Ίδρυμα:Τους  δεσμούς του  με την κοινωνία και τον  τόπο,  την ανεξαρτησία του απέναντι στην  πολιτική εξουσία,  την αντίληψη ότι η Παιδεία είναι κάτι ευρύτερο και ευγενέστερο από την απλή παροχή γνώσεων. Χωρίς ίσως να το συνειδητοποιώ, εξέφρασα τη βαθύτερη λαχτάρα των πολιτών  για μια άλλη Ελλάδα, που θα ανταποκρίνεται στους κόπους και τα όνειρα τους».

Σήμερα οι εξελίξεις στην Αστροφυσική είναι ραγδαίες. Πώς βλέπετε εσείς τα δεδομένα από το James Webb;

«Το διαστημικό  τηλεσκόπιο James Webb ανοίγει  πράγματι ένα καινούργιο, ολοφώτεινο παράθυρο στο Σύμπαν. Το σημαντικότερο χαρακτηριστικό του είναι ότι   μπορεί να ανιχνεύει ακτινοβολίες που  ξεκινούν από  το  οπτικό φάσμα, εκτείνονται όμως μέχρι το υπέρυθρο. Έχει λοιπόν τη δυνατότητα να απεικονίσει γεγονότα και γαλαξίες πολύ βαθειά στο Σύμπαν, λίγες μόνον δεκαετίες μετά την εκρηκτική του Γένεση.Είναι πάντως γεγονός ότι το ανθρώπινο  μυαλό αδυνατεί  να συλλάβει την εικόνα του  Σύμπαντος, που μας αποκάλυψε τις τελευταίες δεκαετίες η Αστροφυσική. Η Γένεσή του οφείλεται  σε  μια αδιανόητη, Μεγάλη Έκρηξη, που έλαβε χώρα  πριν από 14 περίπου δισεκατομμύρια χρόνια. Από τότε το Σύμπαν εξακολουθεί να  διαστέλλεται και στην απέραντη έκταση του περιλαμβάνεται  σήμερα  ένας ασύλληπτος αριθμός  άστρων και γαλαξιών.Την παρουσία της στο Σύμπαν δηλώνει επίσης μια μεγάλη ποικιλία  αστρικών σωμάτων: κομήτες και αστέρες  νετρονίων,  πλανήτες και  μαύρες οπές, πανέμορφα νεφελώματα. “Για τον αστρονόμο”, παρατήρησε κάποιος στον Αϊνστάιν, “ο άνθρωπος δεν είναι τίποτε άλλο, παρά μια κουκκίδα χωρίς σημασία σε ένα άπειρο Σύμπαν”. “Συχνά αισθάνομαι το ίδιο”, απάντησε ο Αϊνστάιν. “Συνειδητοποιώ όμως ότι αυτή η ασήμαντη κουκκίδα, που είναι ο άνθρωπος, είναι επίσης ο αστρονόμος”.Σε αυτά τα πλαίσια  οι πρώτες φωτογραφίες που  δόθηκαν στην δημοσιότητα από το James Webb δεν αποτελούν απλώς ένα βήμα, αλλά ένα πραγματικό  άλμα στη Γνώση του Σύμπαντος.Απεικονίζουν, ανάμεσα σε άλλα,  ένα “αρχαίο” σμήνος  γαλαξιών, που υποδηλώνει  το απώτατο παρελθόν του Σύμπαντος, αλλά και ένα  μακρινό νεφέλωμα, που αποτελεί και «λίκνο» της γενέσεως νέων αστέρων.Υπάρχουν ακόμα  φωτογραφίες από γνωστούς πλανήτες του ηλιακού μας συστήματος που εντυπωσιάζουν με  την ευκρίνεια και την καθαρότητά τους.  Ο παγκόσμιος  ενθουσιασμός αλλά και το ανάλογο δέος που προκάλεσε η παρουσίαση  των φωτογραφιών υπήρξε λοιπόν  δικαιολογημένος. Μεγάλες είναι άλλωστε οι προσδοκίες για το μέλλον.Όπως διδάσκει όμως η ιστορία της επιστήμης, σημασία δεν έχει μόνο μια  ανακάλυψη, που είναι ίσως  αναμενόμενη. Μεγαλύτερη σημασία έχει  το  αναπάντεχο και το απρόβλεπτο, που θα θέσει σε δοκιμασία τις θεωρίες και τις πεποιθήσεις μας. Αυτή την ανακάλυψη αναμένει και ο υποφαινόμενος και έχω τη βεβαιότητα ότι δεν θα διαψευστώ».

Όπως μάθαμε, το James Webb θα διερευνήσει επίσης τα χαρακτηριστικά των  «εξωπλανητών» και την δυνατότητά τους να φιλοξενούν ζωή. Είμαστε  λοιπόν  κοντά στην ανακάλυψη εξωγήινης  ζωής; 

«Είναι παράδοξο, αλλά η ύπαρξη εξωγήινης ζωής σφραγίζει τις προσδοκίες και τα όνειρα  του ανθρώπου από πολύ παλιά. Ίσως επειδή η ζωή του στη Γη είναι συχνά πιεστική και ανούσια, περιμένει  ένα χέρι βοηθείας και παρηγοριάς από τους πλανήτες και τα μακρινά άστρα.Τα ηλεκτρονικά όμως σήματα που δεκαετίες τώρα έστελναν οι επιστήμονες στο αχανές, αλλά και οι παρατηρήσεις από τα τηλεσκόπια ή τα διαστημικά τους σκάφη, δεν έδειξαν κανένα πειστικό ίχνος για την ύπαρξη εξωγήινης ζωής.Τη μελαγχολία και τη στασιμότητα, που επικράτησε ήρθε να ταράξει μια απρόσμενη ανακάλυψη. Χάρις κυρίως σε  ένα διαστημικό τηλεσκόπιο, που  είναι τεχνολογικά  εξελιγμένο και  φέρει υπερήφανα το όνομα του σπουδαίου αστρονόμου  Κέπλερ, διαπιστώθηκε ότι οι λεγόμενοι «εξωπλανήτες» -πλανήτες, δηλαδή που διαβιούν  έξω από το ηλιακό μας σύστημα- έχουν ισχυρή παρουσία στο Σύμπαν.Αυτήν τη στιγμή έχουν καταγραφεί με λεπτομέρειες πάνω από 5000 εξωπλανήτες, ενώ  υπολογίζεται ότι γύρω από κάθε αστέρι του γαλαξία μας περιφέρεται ένας τουλάχιστον  εξωπλανήτης.Το σημαντικό ωστόσο είναι άλλο. Φαίνεται ότι  κάποιοι εξωπλανήτες  ανήκουν στη λεγόμενη «κατοικήσιμη ζώνη»,  ικανοποιούν δηλαδή τις συνθήκες που θα επέτρεπαν να αναπτυχθεί εκεί  κάποια μορφή ζωής. Τα στοιχεία  μάλιστα, που αναμένονται από το James Webb είναι βέβαιο ότι θα προσθέσουν πολύτιμες γνώσεις  γύρω απο τη δομή και τα  χαρακτηριστικά  των εξωπλανητών.Η συχνή τους πάντως παρουσία αύξησε δραματικά την πιθανότητα να ενδημεί η ζωή και σε κάποια άλλη γωνιά του αχανούς. Το παράδοξο ωστόσο είναι οτι  η  συνάντησή μας με αυτή τη ζωή, εξακολουθεί να εμφανίζεται ανέφικτη. Ο λόγος είναι απλός: Οι τεράστιες αποστάσεις που κυριαρχούν στο Σύμπαν! Ο πλανήτης, για παράδειγμα, που περιστρέφεται γύρω από τον ερυθρό νάνο αστέρα GLIESE 581, και θεωρείται ένας σοβαρός «υποψήφιος» για την ύπαρξη εξωγήινης ζωής είναι ένας από τους πλησιέστερους στη Γη:απέχει από μας «μόνον»  20 έτη φωτός. Όπως όμως μάθαμε -αν μάθαμε!- στο σχολείο, το «έτος φωτός» είναι η ασύλληπτη απόσταση που διανύει το φως σε έναν χρόνο. Αν τώρα ληφθεί υπόψιν ότι το ταχύτερο σημερινό διαστημόπλοιο κινείται με ταχύτητα, που είναι μικρό μόνον κλάσμα εκείνης του φωτός, το συμπέρασμα είναι αυτονόητο. Ακόμα και με την πιό αδιανόητη πρόοδο της τεχνολογίας, απαιτούνται πολλές ανθρώπινες ζωές και μεγάλη τύχη, για να δώσομε την πρώτη χειραψία με έναν εξωγήινο.Είμαστε λοιπόν καταδικασμένοι στην εξωγήινη μοναξιά μας. Θα ήταν έτσι πράξη  σοφίας, αν δείχναμε περισσότερη έγνοια και προσοχή για τον πανέμορφο πλανήτη μας. Ενώ είναι ο μόνος  που με βεβαιότητα φιλοξενεί το θαύμα της ζωής, απειλείται από πολλούς κινδύνους, που οφείλονται κυρίως στην ανθρώπινη αφροσύνη.

«Πάντα είχα έναν πολιτικό εαυτό»

“Με την πολιτική έχετε πάρει οριστικό διαζύγιο ή είστε ανοιχτός σε προτάσεις;”

«Η πολιτική, όταν ασκείται σωστά, έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, και δίκαια ελκύει τους ανθρώπους. Πάντα με εντυπωσίαζε ωστόσο το πόσο εύκολα το μεγαλείο της πολιτικής μετατρέπεται σε αφόρητους συμβιβασμούς και ιδιοτέλειες. Αυτό εξηγεί λίγο και τη δική μου αμφιθυμία, αλλά και την δυσκολία μου να απαντήσω στο ερώτημα σας.Είχα πάντως  την τύχη, χάρις στην καλοσύνη των Ελλήνων πολιτών, να ζήσω από κοντά την πολιτική -και μάλιστα στην  αριστοκρατική της έκφραση-  ως  μέλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Και εκεί ωστόσο έζησα το ίδιο φαινόμενο, η  πολιτική  να εκτρέπεται συχνά σε ταπεινές επιδιώξεις. Αν λοιπόν πρόκειται να επιβιώσει, τουλάχιστον με τις δημοκρατικές παραλλαγές της, η πολιτική πρέπει να αλλάξει πρόσωπο.Η δική μου σωτήρια  διέξοδος ήταν  να εντάξω στις βασικές   δραστηριότητες μου, την προβολή του Ελληνικού Πολιτισμού, του αρχαίου ή του νεότερου, στον χώρο της Ευρώπης. Η απήχηση  της προσπάθειάς μου υπήρξε απρόσμενη και συγκινητική και με έκανε συχνά να σκέφτομαι  πόσο θα κέρδιζε η Ελλάδα αν θεωρούσε  τον πολιτισμό μέρος ουσιαστικό της πολιτικής της.Αποτελεί ωστόσο αλήθεια αναμφισβήτητη ότι δεν είναι λίγα όσα πέτυχε στην πολυτάραχη πορεία της η ελληνική πολιτική ζωή.  Σήμερα έχουν λείψει  οι σπόροι του εθνικού διχασμού, που συχνά μας οδήγησαν στον γκρεμό, ενώ για τη μεγάλη πλειοψηφία του πολιτικού μας κόσμου η Ευρώπη είναι το ευρύτερο σπίτι μας. Τέλος, παρά τις μικρές  ή τις μεγάλες της αδυναμίες, η δημοκρατία κέρδισε νέα ορμή και ποιότητα μετά τη δικτατορία.Για να  απαντήσω πάντως, έστω και δια της τεθλασμένης,  στο ερώτημά σας, είχα πάντα έναν πολιτικό εαυτό, που παραμένει σε εγρήγορση. Από το σημείο όμως αυτό μέχρι να επιδιώξω και κάποια ένταξη μου στην καθημερινότητα  της πολιτικής, ο δρόμος είναι ολισθηρός και δύσβατος.Στην ουσία, το ερώτημα που μου θέσατε το θέτω κι εγώ συχνά στον εαυτό μου. Νομίζω όμως ότι μόνον  ο χρόνος θα δώσει τη σωστή απάντηση».

«Οι αγωνίες μου είναι πολλές»

Ως ένας άνθρωπος που αγάπησε πολύ το Πανεπιστήμιο Κρήτης και την επιστήμη γενικότερα, ποια είναι η αγωνία σας για το μέλλον;«Οι αγωνίες μου είναι πολλές.  Κάποιες ανάσες δίδουν μόνον οι κατακτήσεις  της επιστήμης, αλλά και η παρουσία του πολιτισμού, που και αυτός ωστόσο αμφισβητεί συχνά τον ίδιο του τον εαυτό.Όσο για τα Πανεπιστήμια, που υπήρξαν πάντοτε  πυλώνες ελευθερίας και γνώσεων, φοβούμαι ότι χάνουν με γρήγορο ρυθμό  τον οραματισμό και την αυτοτέλειά τους και υποτάσσονται σε αλλότριες δυνάμεις. Είναι για παράδειγμα χαρακτηριστικό  ότι το  πρόβλημα της βίας, που είναι πράγματι υπαρκτό  σε πανεπιστημιακά ιδρύματα,  αντιμετωπίσθηκε με τη δημιουργία Πανεπιστημιακής αστυνομίας, που ιστορικά υπήρξε το συνώνυμο της βίας.Δεν είναι όμως μόνον τα Πανεπιστήμια που κλυδωνίζονται από τα ρεύματα της εποχής. Είναι η ίδια η ανθρώπινη ύπαρξη, που αισθάνεται ότι απειλείται από ποικίλους κινδύνους. Όσα άλλωστε ζήσαμε απροειδοποίητα την τελευταία δεκαετία ρίχνουν βαριές τις σκιές τους στη ζωή των ανθρώπων. Οικονομικούς κλυδωνισμούς  και μια αδυσώπητη πανδημία, έναν  αποτρόπαιο πόλεμο, και μάλιστα στη γειτονιά της Ευρώπης, κρίση  ενεργειακή αλλά και κλιματικά φαινόμενα, που ξεπερνούν κάθε όριο.Σε ένα από τα βιβλία μου, την Κόμη της Βερενίκης, τόνιζα   ότι  στην εποχή μας κυριαρχεί  ο «μετέωρος άνθρωπος». Ο μετέωρος άνθρωπος είναι αποκομμένος από τα στηρίγματα, τα θρησκευτικά ή τα πολιτικά, που του έδειχναν παλαιότερα μια γραμμή  πορείας. Έχει, αντίθετα,  γίνει έρμαιο δυνάμεων που ούτε ελέγχει, ούτε κατανοεί. Υποπτεύεται ωστόσο  ότι μόνον ένας κόσμος που ξεκινά από τον αυτόν και καταλήγει στον Άλλο -τους άλλους μετέωρους ανθρώπους- έχει κάποια λογική υπάρξεως ή   δυνατότητα να επιβιώσει.Το τελευταίο είναι ωστόσο ένα σημείο με αδιάψευστη βαρύτητα.Όσο λοιπόν και αν φαίνεται παράδοξο, παραμένω αισιόδοξος. Η ανθρωπότητα έχει αποδείξει ότι διαθέτει αστείρευτες δυνάμεις, και ότι μετά την καταστροφή – όπως για παράδειγμα ήταν ο τελευταίος παγκόσμιος πόλεμος-  αργά αλλά σταθερά αναζητά  νέα σημεία προόδου και ευημερίας.Υπάρχει λοιπόν η  ελπίδα ότι από τη σημερινή γενικευμένη κρίση  θα  αναδυθεί ένας καινούργιος ανθρωπισμός, που θα επαναφέρει ισχυρότερες κάποιες από τις αιώνιες αξίες:  την ανάγκη αλληλεγγύης, την κοινωνική δικαιοσύνη, την πίστη στη δημοκρατία. Ενώ παράλληλα πρέπει να υπάρξει  ένα ολόκληρο  κεφάλαιο που θα αναφέρεται στο περιβάλλον και τους ορατούς ή αόρατους κινδύνους που το απειλούν.Έχω ασφαλώς πλήρη συνείδηση ότι όλα αυτά ηχούν σήμερα  ουτοπικά. Όπως όμως διδάσκει η ιστορία, οι μεγάλες αλλαγές ούτε προειδοποιούν, ούτε προβλέπονται».

– https://www.patris.gr/2022/10/10/o-g-grammatikakis-stin-p-den-epedioxa-vraveia-moy-arkoyse-i-ektimisi-toy-kosmoy/

[Δροσος Γεωργιος]

Ο σοφός Γιώργος Γραμματικάκης.

Ήταν ένας γλυκός άνθρωπος, πράος και σοφός που ήθελε να αφήσει ένα χρήσιμο αποτύπωμα με το πέρασμα του από τη ζωή. Για αυτό και έγινε δάσκαλος της γνώσης και φρόντισε, με τα βιβλία του, να τη μεταφέρει, βατή και εκλαϊκευμένη, σε μας τους αδαείς. Για να δούμε τον λαμπρό, κατάφωτο γαλαξία, μέσα από τα γλυκά του μάτια

Όταν συζητούσα με τον Γιώργο Γραμματικάκη ήθελα να πιάσω τον χρόνο και να εφαρμόσω πάνω του όλες αυτές τις θεωρίες περί συστολής και διαστολής. Ποθούσα τα λεπτά να είναι μεγαλύτερα και οι ώρες να μην τελειώνουν ποτέ. Γιατί οι συζητήσεις με τον Γραμματικάκη έτειναν προς το άπειρο, στα βάθη του σύμπαντος ή στον μικρόκοσμο των φωτονίων.Άρεσαν και στον ίδιο αυτές οι κουβέντες που πάντα κατέληγαν στα μεγάλα, στα αναπάντητα και στα υπαρξιακά. Και νομίζω ότι όσο μεγάλωνε, τόσο προσπαθούσε να δώσει θετική απάντηση στο ερώτημα για την ύπαρξη Θεού, αλλά και σκοπού στην ανθρώπινη παρουσία. «Η ζωή δημιουργήθηκε επειδή κάποιος έπρεπε να παρατηρήσει το θαύμα του σύμπαντος» συνήθιζε να λέει. Αν τον πίεζες, θα σου έλεγε ότι δεν μπορεί να απαντήσει θετικά ή αρνητικά στο μεγάλο ερώτημα για το αν υπήρξε ένα ευφυής σχεδιασμός στο σύμπαν. «Νομίζω ότι ακόμα και αν εμφανιστεί μπροστά μας η απάντηση, δεν θα έχουμε την αντιληπτική ικανότητα για να την κατανοήσουμε. Είναι σαν να ζητάς από ένα έντομο να καταλάβει θεωρητική Φυσική».Είναι αστείο, αλλά ο Γραμματικάκης δεν ξεκίνησε να γίνει Φυσικός. Ηθελε να μπει στο Πολυτεχνείο, στη Σχολή Μηχανολόγων Μηχανικών. Προσβλήθηκε όμως από ασιατική γρίπη και λιποθύμησε κατά την εξέταση του τελευταίου μαθήματος. Τότε ένας οικογενειακός φίλος του πρότεινε να σπουδάσει Φυσική καθώς εθεωρείτο η επιστήμη του μέλλοντος. Ο Γραμματικάκης ακολούθησε τη συμβουλή. Και έτσι ξεκίνησε το ταξίδι προς τα άστρα που πάντα οδηγεί στα βάθη της ψυχής.Κάποτε τον ρώτησα τι του έμαθε η ζωή. «Μου έμαθε ότι τα διδάγματα της έρχονται πάντα καθυστερημένα και δεν έχεις χρόνο για να τα αξιοποιήσεις. Και δυστυχώς δεν υπάρχουν οι δεύτερες ευκαιρίες. Σε όλη μου τη ζωή ήθελα να μάθω ένα μουσικό όργανο και δεν το έκανα. Τώρα θα ήταν μια συντροφιά απέναντι στους φόβους που φέρνει το γήρας».Ξέρω ότι πολλά από όσα λέγονται με ύφος νεκρολογίας υπηρετούν γνωστά κλισέ. Ομως τι άλλο θα μπορούσες να πεις για τον Γραμματικάκη; Ναι, ήταν ένας γλυκός άνθρωπος, πράος και σοφός που ήθελε να αφήσει ένα χρήσιμο αποτύπωμα με το πέρασμα του από τη ζωή. Για αυτό και έγινε δάσκαλος της γνώσης και φρόντισε, με τα βιβλία του, να τη μεταφέρει, βατή και εκλαϊκευμένη, σε μας τους αδαείς. Για να δούμε τον λαμπρό, κατάφωτο γαλαξία, μέσα από τα γλυκά του μάτια.Τον Απρίλιο του 2021 ζήτησα από τον Γιώργο Γραμματικάκη να μιλήσει για τον εαυτό του και την επιστήμη. Ακούστε την αφήγηση του.

Κώστας Γιαννακίδης – https://www.protagon.gr/apopseis/o-sofos-giwrgos-grammatikakis-44342815545

[Δροσος Γεωργιος]

Γιώργο Γραμματικάκη: «Εφυγε» ο συνωμότης του καλού

«Πού πάει ο άνθρωπος όταν φεύγει;», σε είχα ρωτήσει μια νύχτα με ξαστεριά –και τσικουδιά– στην Κρήτη. Και εσύ ξεκίνησες πάλι να μιλάς για το σύμπαν το απέραντο, και για το τίποτα, που είμαστε εμείς.

 

Γιώργος Γραμματικάκης, 1939-2023. [

Την Κυριακή με ρωτούσαν πάλι για σένα. Ότι είχες χαθεί από τα στέκια σου, στην Αθήνα. Και εγώ ο βλάκας τους καθησύχασα. «Μόλις χειμωνιάσει θα πάρει το καπέλο του και θα έρθει». Αλλά εσύ έφυγες για το μεγάλο καλοκαίρι. Ή μήπως για τον μεγάλο χειμώνα; Τόσα ήξερες, αυτό δεν μπορούσες να το απαντήσεις; «Που πάει ο άνθρωπος όταν φεύγει;», σε είχα ρωτήσει μια νύχτα με ξαστεριά – και τσικουδιά – στην Κρήτη. Και εσύ δεν είπες «μην με ρωτάς ανοησίες» αλλά ξεκίνησες πάλι να μιλάς για το σύμπαν, το σύμπαν το απέραντο, και για το τίποτα, που είμαστε εμείς. Εμείς ως ίχνος…Φίλε πόσο ωραίος ήσουν στην Σούγια.Λες και ζούσες μόνο για εκείνες τις μέρες του Αυγούστου.Μια στιγμή να εξηγήσω σε όλους τι γινόταν στην σκιά του Κουστογέρακου και συνεχίζω τον αποχαιρετισμό σου.Κάθε Δεκαπενταύγουστο  λοιπόν έδινες ραντεβού στη Σούγια με όλους τους σοφούς. Ο Τραχανάς από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις, ο Καζαμιάκης ο Αρχαιολόγος, ο Καφάτος ο βιολόγος, ο Οικονόμου ο φυσικός, ο Κασόλας ο συγγραφέας. Η καθηγήτρια Δάφνη Μανουσάκη για να πάμε και στους νεότερους. Ο Δεληβοριάς και ο Κριμιζής δεν είχαν καταφέρει να έρθουν, αλλά αυτούς τους βλέπαμε στην Ανάβυσσο – μόνο ο Κούνδουρος, άλλος θαυμαστής σου και αυτός, είχε φύγει… Μάζευες λοιπόν όλους τους σπουδαίους να πίνουν, να τρώνε και να τραγουδούν… Κρητικά αλλά και ρεμπέτικα. Και Κωχ που σου άρεσε. Και Μαρκόπουλο και Χατζηδάκη βέβαια.  «Ο εφιάλτης της Περσεφόνης» με την φωνή της Φαραντούρη, το καλύτερο σου. Θυμάσαι αλήθεια τότε που «ξεναγούσες» τον Μάνο στην συνοικία του Καράβολα; Γυναίκες στις παρέες; Περισσότερες από τους άντρες. Αυτές άλλωστε μάγευες πιο πολύ. Με την Εύα, την γυναίκα σου, στο πλευρό σου να χαμογελάει για το ατέλειωτο φλερτ σου με την ζωή. Η Εύα που ήταν για άπειρα χρόνια Διευθύντρια στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου και μετά του Ιστορικού, η Εύα που στα τραπέζια μιλούσε λίγο… Αλλά τα βλέμματα σας συμπορευόντουσαν πάντα. Από τα φοιτητικά χρόνια και τους αγώνες για την ίδρυση της ΕΦΕΕ.

 

 

Θυμάσαι στα Τεμένια ένα βράδυ; Κάστανα στιφάδο από τα χέρια της κυρίας Βασιλικό. «Η Κρήτη έχει μια σχιζοφρένεια» μας έλεγες ανάμεσα στις μαντινάδες. «Η ομορφιά, ο έρωτας, ο σπαραγμός, το μίσος, η εκδίκηση»…Μια φορά στους «Πρωταγωνιστές» σε είχα παρασύρει να μιλήσουμε για μουσική. Ήσουν τότε και αντιπρόεδρος της Λυρικής – άλλη μεγάλη σου αγάπη και αυτή. Και μου αφηγήθηκες: «Εγώ ήμουν από αστική οικογένεια του Ηρακλείου. Άκουγε Αττίκ, Σογιούλ, Χαιρόπουλο… Οι μαντινάδες ήταν των χωριών και τα ριζίτικα των πολεμιστών. Δεν μας ανήκαν. Κάποια στιγμή όμως ο πατέρας μου, και ενώ έκανα μεταπτυχιακά στο Λονδίνο, μες στην τεχνολογία, μου έστειλε κάτι μικρά δισκάκια των 45 στροφών με ριζίτικα και μαντινάδες. Ό,τι καλύτερο υπήρχε εκείνη την εποχή. Ο Μουντάκης και ο Ξυλούρης είναι οι άγγελοι της κρητικής μουσικής – και στις μορφές ήταν άγγελοι… Εκεί λοιπόν στο Λονδίνο αγάπησα την κρητική μουσική. Η Ελλάδα μέσα μας πικραίνει, έξω όμως την ανακαλύπτουμε πολύ πιο εύκολα».Πρύτανη σε φώναζα όλα αυτά τα χρόνια.Εντυπωσιασμένος από αυτά που είχες καταφέρει στα πανεπιστήμια. Δυο φορές σε είχαν αναδείξει Πρύτανη στο Πανεπιστήμιο Κρήτης. Μέχρι και τον Καστοριάδη είχες κάνει επίτιμο διδάκτορα. Και όταν μετά τις πρυτανείες, στις αρχές της δεκαετίας του 2.000, κυκλοφόρησε «Η κόμη της Βερενίκης» την διάβαζα με κόκκινο στυλό στα χέρια, μη μου ξεφύγει λέξη ασημείωτη.Κάποια στιγμή είπαμε να κάνουμε και μια κουβέντα, μπροστά στις κάμερες, για τους «ψεκασμένους». Άνοιξη του 2013 με την έχθρα να πλημμυρίζει τους δρόμους και να μην φεύγει στους υπονόμους αλλά να σκαρφαλώνει στα κτήρια και να μας πνίγει.   «Κι εσείς πιστεύετε πάντως στην εξωγήινη ζωή», σε προβόκαρα.«Υπάρχει εξωγήινη ζωή, είμαι βέβαιος απλώς δεν μας έχει επισκεφθεί κανένας εξωγήινος και δεν προβλέπω και στο άμεσο μέλλον να μας επισκεφθεί», μου απάντησες.Μας ενοχλούσαν τότε, και τους δύο, οι θεωρίες συνωμοσίας, που είχαν κυριεύσει πολιτικούς, δημοσιογράφους αλλά και επιστήμονες.«Εγώ θα απολογηθώ για τους δημοσιογράφους», προσπαθούσα να σου ξεφύγω.«Και τότε εγώ γιατί να απολογηθώ για τους επιστήμονες»;«Όχι απλώς δε θα εκλείψουν οι θεωρίες συνομωσίας», πίστευες «αλλά και θα ενισχύονται γιατί υπάρχει πια το διαδίκτυο».«Η μεγαλύτερη ίσως εφεύρεση της εποχής μας είναι ταυτόχρονα το μεγάλο φυτώριο των θεωριών συνωμοσίας», συμφωνήσαμε. «Γιατί εκεί ο κάθε πικραμένος μπορεί να ερμηνεύσει τα φαινόμενα, την πολιτική ζωή, τους εξωγήινους, το φεγγάρι, τα πάντα και να έχει ακροατήριο έτοιμο και μάλιστα φανατισμένο».Έτσι καταλήξαμε να μιλάμε για πολιτική και οδηγηθήκαμε στην υποψηφιότητα σου και βέβαια στην εκλογή σου ως Ευρωβουλευτής με το «Ποτάμι» το 2014.Πλησίαζες στην Σεβαστουπόλεως και σε καταλάβαινα από την μυρωδιά του καπνού της πίπας. Εκτός αν μου έδινες ραντεβού στο Φίλιον για να βρίσκεις ευκαιρία να περνάς από τον Δημήτρη στην Λυκαβηττού να δεις αν έχει φτιάξει καμιά καινούργια πίπα. «Ο πολιτικός κόσμος, με κάποιες εξαιρέσεις, κινείται στο επίπεδο των εντυπώσεων και σπανίως της ουσίας», έλεγες. «Ο λαϊκισμός είναι μια πηγή των ελληνικών δεινών. Κανείς από εμάς δεν φταίει. Πάντα κάποιοι άλλοι έχουν την ευθύνη. Ούτε οι κοντινές μας εξουσίες φταίνε. Κάποιες άλλες αδιόρατες ηγεσίες φταίνε.  Έτσι γινόμαστε παθητικοί και αδιάφοροι. Και τι να κάνεις αφού μας ‘’ψεκάζουν’’; Τώρα πως αυτοί που μας ψεκάζουν, μένουν έξω από τον ψεκασμό, ε αυτό είναι αναπάντητο».Γελούσαμε αλλά τα ακροατήρια σου, ήθελαν την «λύση τυφλοσούρτη»: «Τι κάνουμε λοιπόν κύριε καθηγητά;».«Αυτό που μας χρειάζεται είναι αυτό που μας χρειαζόταν πάντα – και ιδιαίτερα στηνΕλλάδα – καλύτερη και βαθύτερη παιδεία.  Και μια συνομωσία του καλού που θα μας κάνει να βλέπουμε την ζωή διαφορετικά». «Η συνομωσία του καλού» που δεν καταφέραμε.Αλλά αρκετά με τα μανιφέστα.Θέλω να ξαναπάμε στα στέκια και τα τραπεζώματα.Για τις συζητήσεις, ζούσες. Μόνο που με τα χρόνια δεν ήθελες να γίνονται στα αμφιθέατρα – το είχες εξαντλήσει αυτό – αλλά σε μια γωνία μιας ταβέρνας. Με καλό κρασί – αυτό ήταν αδιαπραγμάτευτο. Να ξεδιπλώνουμε τα χαρτιά μας χωρίς άγχος.Και όταν μπήκες στις 28 Σεπτέμβριου στο Πανεπιστημιακό του Ηρακλείου τίποτε πάλι δεν σε άγχωσε. Ούτε τα παιδιά σου – η Μαρία και ο Οδυσσέας – φοβήθηκαν. «Μια αντιβίωση, μια δυο μερούλες και μετά σπίτι». Αλλά αυτός ο πανούργος ο σπάνιος μύκητας  δεν έλεγε να υποχωρήσει και την Δευτέρα μπήκες στην εντατική. Να φύγεις ήσυχα το πρωί της Τετάρτης.«Με μπέρδεψες απόψε» σου έλεγα καμιά φορά.Και εσύ πάντα απαντούσες – σοφά, όπως το σκέφτομαι τώρα: «Όχι τόσο όσο θα θελα πάντως».

Η διαδρομή του

Γεννήθηκε το 1939 στο Ηράκλειο της Κρήτης. Σπούδασε Φυσική στο ΕΚΠΑ και συνέχισε με μεταπτυχιακές σπουδές στο Imperial College του Λονδίνου. Επιστημονικοί σταθμοί του ήταν ο «Δημόκριτος», το Ευρωπαϊκό Κέντρο Πυρηνικών Ερευνών (CERN) στη Γενεύη, το Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, όπου ήταν επισκέπτης καθηγητής. Εξελέγη δύο φορές (1990-1996) πρύτανης του Πανεπιστημίου Κρήτης. Το 2014 εξελέγη ευρωβουλευτής με Το Ποτάμι. Εχει γράψει βιβλία όπως «Η κόμη της Βερενίκης» και «Συνομιλίες με το φως», και άρθρα σε εφημερίδες και ηλεκτρονικά μέσα ενημέρωσης. Απεβίωσε στις 25 Οκτωβρίου 2023, σε ηλικία 84 ετών.

Ακούστε το podcast εδώ. 

https://www.kathimerini.gr/society/562692967/o-stayros-theodorakis-apochairetizei-ton-giorgo-grammatikaki-efyge-o-synomotis-toy-kaloy/

[Δροσος Γεωργιος]

Γιώργος Γραμματικάκης, ο φίλος και ο συγραφεας.

Ο Στέφανος Τραχανάς, Διευθυντής του Κέντρου Ανοικτών Διαδικτυακών Μαθημάτων Mathesis, Ιδρυτικό μέλος και πρόεδρος της εκδοτικής επιτροπής των Πανεπιστημιακών Εκδόσεων Κρήτης, των οποίων υπήρξε επικεφαλής από το 1984 ως το 2013, αποχαιρετά τον φίλο και συγγραφέα των ΠΕΚ Γιώργο Γραμματικάκη.

Είμαστε από αστερόσκονη και θα ξαναγίνουμε αστερόσκονη, συνήθιζε να λέει ο Γιώργος Γραμματικάκης όταν οι μεταμεσονύκτιες συζητήσεις μας με τον ίδιο και την Εύα στην ταράτσα-μπαλκόνι του σπιτιού τους στο Ηράκλειο έπαιρναν αυτήν τη στοχαστική τροπή που μόνο τέτοιες ώρες μπορούν να πάρουν. Όταν ο μεγάλος κόσμος «εκεί έξω» αρχίζει να ξεκλειδώνει αυτό το βαθύτερο στρώμα της ψυχής μας που τόσο ερμητικά κλειστό το κρατάμε στην ημερήσια βάρδιά μας.Δεν ήταν όμως μόνο ο μεγάλος κόσμος εκεί έξω που έκανε το ξεκλείδωμα πιο εύκολο, αλλά και ο ίδιος ο Γιώργος Γραμματικάκης. Μ’ αυτή τη χαμηλότονη υπαρξιακή μελαγχολία που έβγαζε εκείνες τις προχωρημένες μεταμεσονύκτιες ώρες. Παρόμοια, υποθέτω, με τη μελαγχολία του μεγάλου ηθοποιού όταν η παράσταση έχει τελειώσει, ο απόηχος του χειροκροτήματος χάνεται στο βάθος, το θέατρο κλείνει και ο μελαγχολικός επίλογος είναι πάντα εκεί: Αλήθεια, προς τι όλα αυτά; Αξίζει άραγε τον κόπο;Έκαναν οίστρο της ζωής τον φόβο του θανάτου θα πει για τους Έλληνες ο Εμπειρίκος, κι αυτόν τον στίχο ψιθύριζε συχνά και ο Γιώργος όταν η αγωνία και ο μόχθος που απαιτεί μια δημιουργική ζωή φάνταζαν παράλογα μπροστά στο αναπόφευκτο τέλος. Μπροστά στην κοινή ανθρώπινη μοίρα.Δεν ξέρω πώς έχουν σκεφτεί άλλοι για την αξία μιας φιλίας στη ζωή μας, όμως για μένα το άσφαλτο κριτήριο, όπως το κατάλαβα τα τελευταία χρόνια –με την πρώτη απώλεια ακριβού φίλου–, είναι τούτο: Να διερωτηθούμε αν υπάρχει μια πολύτιμη πλευρά του εαυτού μας που τη γνωρίσαμε χάρις σ’ αυτή τη φιλία και δεν θα τη ζήσουμε ξανά χωρίς αυτήν.Με τον Γιώργο Γραμματικάκη ξέρω πολύ καλά ποια είναι αυτή η πλευρά του εαυτού μου που τη γνώρισα κυρίως χάρις σ’ αυτόν και θα μείνει ορφανή χωρίς εκείνον. Και είναι τούτη: Το πόσο βαθύ ανθρώπινο συναίσθημα είναι η μελαγχολία της ύπαρξης. Η επίγνωση του αναπότρεπτου τέλους. Και πόσο γλυκό παυσίλυπο μπορεί να είναι η δημιουργία, όσο η φλέβα της παραμένει ακόμα ζωντανή. Η ανθρώπινη τρυφερότητα του Γιώργου Γραμματικάκη – που τόσοι άνθρωποι γύρω του την έχουν νιώσει– είχε ένα τέτοιο μεταφυσικό βάθος. Τρεφόταν από μια βαθιά επίγνωση του τραγικού της ανθρώπινης κατάστασης. Γι’ αυτό και η προσέγγισή του στα ανθρώπινα ήταν τόσο γενναιόδωρη και συγχωρητική προς την ανθρώπινη αδυναμία. Και ο παρηγορητικός του λόγος προς τον φίλο στη δύσκολη στιγμή του, γλυκός και τρυφερός σαν χάδι από αγαπημένο χέρι.Συλλέκτες στιγμών είμαστε και στην προσωπική μου συλλογή μερικές τέτοιες στιγμές με τον Γιώργο και την Εύα – συχνά και τον Οδυσσέα και τη Μαρία– στην ταράτσα του σπιτιού τους στο Ηράκλειο ή στην κοινή αγάπη μας, τη Σούγια, έχουν μια πολύ ξεχωριστή θέση.Η μελαγχολία της ήττας λένε πολλοί –της τελικής και αναπότρεπτης αλλά και τις ενδιάμεσες μέχρις αυτήν– είναι ίσως η βαθύτερη πηγή της τέχνης σε όλες τις εκδοχές της. Κι ο Γιώργος Γραμματικάκης το ήξερε αυτό καλύτερα από κάθε άλλον. Το έβλεπες σε όλες τις επιλογές έργων που συγκροτούσαν το πνευματικό του σύμπαν: Στη μουσική που άκουγε, στη λογοτεχνία που διάβαζε, στο θέατρο που έβλεπε.Το ηρωικό στην τέχνη δεν τον συγκίνησε ποτέ κι ας είχε μια αγωνιστική πλευρά μέσα του στα κοινωνικά ζητήματα. Το τραγικό στοιχείο ήταν η «πατρίδα» του. Και βέβαια, το ανεστραμμένο του είδωλο∙ η σουρεαλιστική, η γκροτέσκα κωμωδία. Το μεγάλο αστείο του κόσμου, όπως θα το πει ένας αγαπημένος κοινός μας φίλος. Οι αστείες μικρές ιστορίες του Γιώργου Γραμματικάκη με το κατεδαφιστικό χιούμορ και την αυτοσαρκαστική διάθεση– αξέχαστες στιγμές για τους τυχερούς φίλους του οι αφηγήσεις του– είναι απλώς η άλλη όψη της ίδιας στάσης απέναντι στη ζωή. Μιας στάσης –το είπαμε και πριν– με μεγάλο πνευματικό και μεταφυσικό βάθος.Ακόμα και στις αντιφάσεις του –ποιος άνθρωπος με ενδιαφέρουσα ζωή δεν έχει κάμποσες απ’ αυτές; – ο Γιώργος Γραμματικάκης ήταν μη τετριμμένος. Ήταν μια εξαιρετικά σύνθετη προσωπικότητα. Σε μια εναλλακτική ζωή του, μπορώ άνετα να τον φανταστώ ως ηθοποιό στο θέατρο του παραλόγου, ως θεατρικό συγγραφέα ή ως σκηνοθέτη. Και μερικά λαμπρά δείγματα αυτού του παράλληλου εαυτού του μας έχει ήδη δώσει στις μοναδικές εκείνες παραστάσεις του για το αρχέγονο φως με τον ίδιο ως πρωταγωνιστή και σκηνοθέτη.Δεν χρειαζόμαστε, όμως, μια εναλλακτική ζωή του για να διαπιστώσουμε και να γευτούμε το καλλιτεχνικό ταλέντο του που τόσο απλόχερα ξεδίπλωσε μπροστά μας μέσα από τα βιβλία του. Με τον ίδιο τον τρόπο που μας έμαθε να βλέπουμε τον μεγάλο κόσμο εκεί έξω. Με το μεταφυσικό βάθος που μόνο η μεγάλη επιστήμη και η μεγάλη τέχνη μπορούν να δώσουν στη θέαση του έναστρου ουρανού.Διότι ο Γιώργος Γραμματικάκης δεν είναι «απλώς» ένας ταλαντούχος εξηγητής της επιστήμης, όσο σπουδαίο κι αν είναι αυτό από μόνο του. Είναι ταυτόχρονα κι ένας «κοσμογράφος». Ένα νέο είδος συγγραφέα που, μιλώντας για την επιστήμη, ανατέμνει συγχρόνως και την εποχή του. Κι όχι την εποχή του γενικά και αόριστα. Αλλά εκείνο το χαρακτηριστικό της που συνιστά –έτσι πιστεύει ο Γ. Γραμματικάκης– και τη θεμελιώδη αναπηρία της.Θα του δώσω ένα όνομα: το μεγάλο ρήγμα. Το χάσμα ανάμεσα στους «δύο πολιτισμούς», τις «δύο κουλτούρες», για να θυμηθώ έναν άλλο σπουδαίο ανατόμο της εποχής του και φυσικό επίσης. Το χάσμα ανάμεσα στην έλλογη εμπειρική προσέγγιση του κόσμου από τη μια μεριά –αυτήν που προσφέρει η επιστήμη– κι εκείνη την ιδιαίτερη θέαση των πραγμάτων και της ανθρώπινης κατάστασης που μόνο η μεγάλη τέχνη, ο φιλόσοφος λόγος ή η γνήσια πίστη μπορούν να μας δώσουν.Όμως ο Γιώργος Γραμματικάκης δεν είναι απλώς ένας ανατόμος ή –γιατί όχι;– ένας γεωλόγος του μεγάλου ρήγματος. Με τα βιβλία του προσπαθεί και να το κλείσει. Ή, έστω, να μας περάσει απέναντι. Να δούμε τον κόσμο κι από την άλλη πλευρά.Και αυτός πιστεύω είναι ο βαθύτερος λόγος που τα βιβλία του ασκούν πάνω μας αυτήν την παράξενη γοητεία. Αυτήν την παρηγορητική επίδραση που μόνο από την καθαρή λογοτεχνία έχουμε μάθει να περιμένουμε.Ίσως όμως να πρόκειται για ένα ιδιαίτερο είδος αισθητικής συγκίνησης που την προκαλεί η ασυνήθιστη επικοινωνία ανάμεσα στους δύο «παράλληλους εαυτούς μας»: τον λογικό και τον συναισθηματικό μας εαυτό. Το δεξί και το αριστερό μας ημισφαίριο. Και ίσως αυτό τελικά να καταφέρνει ο Γιώργος Γραμματικάκης με τα βιβλία του. Να κλείνει κάπως και το μεγάλο εσωτερικό ρήγμα. Για τη δική του εσωτερική γαλήνευση – και τη δική μας.Λέγοντάς μας ότι η επιστημονική περιπέτεια του ανθρώπου δεν εξαντλείται σε μια χαζοχαρούμενη απαρίθμηση των επιστημονικών και τεχνολογικών επιτευγμάτων του αλλά είναι ταυτόχρονα και μια κατάδυση στις βαθύτερες υπαρξιακές του αγωνίες. Στον μεταφυσικό του εαυτό. Αυτόν που μας αποκάλυψε ο Ταρκόφσκι με το Σολάρις και το Στάλκερ. Αυτόν για τον οποίο επίσης μας μίλησε ένας μεγάλος φυσικός –και μέγας αγνωστικιστής– όταν έγραφε: «Η προσπάθεια να καταλάβουμε το σύμπαν είναι από τα λίγα πράγματα που ανυψώνουν την ανθρώπινη ζωή πάνω από το επίπεδο της φάρσας, δίνοντάς της κάτι από τη χάρη της τραγωδίας».Ενώ τον ίδιο μεταφυσικό μας εαυτό –στην ασίγαστη προσπάθειά του να καταλάβει τον αιώνιο κόσμο εκεί έξω, όντας τόσο φθαρτός ο ίδιος– τον περιγράφει με τη δύναμη της μεγάλης ποίησης το παρακάτω δίστιχο που έχω βαθιά στην καρδιά μου:Στο δένδρο της γνώσης κρέμεται άκοπος ξανά ο καρπός. Το χέρι γύρισε στη γη – έμεινε εκεί κι έγινε χώμα.Δεν ξέρω τι ζαβολιά έκανες Γιώργο Γραμματικάκη, όμως εσύ κατάφερες τελικά να κλέψεις μερικούς από τους καλύτερους καρπούς αυτού του Δένδρου και να μας τους προσφέρεις με γενναιοδωρία, τρυφερότητα και αγάπη. Ώστε, χάρις σ’ εσένα, να μπορούμε να αισθανθούμε λίγο από αυτό το ιερό αίσθημα θαυμασμού γι’ αυτόν τον κόσμο, τον μικρό, τον Μέγα. Γι’ αυτήν την Αγία Κλοπή θα σε θυμόμαστε για πάντα Γιώργο Γραμματικάκη.Καλό σου ταξίδι, αγαπημένε φίλε. Τη μελαγχολία της ύπαρξης δεν θα μπορώ να τη μοιραστώ πια μαζί σου. Η μελαγχολία της απουσίας θα είναι όμως εκεί όσο θα είμαι κι εγώ.

https://www.tovima.gr/2023/11/04/opinions/giorgos-grammatikakis-o-filos-kai-o-syggrafeas/