Χρόνος.

[Δροσος Γεωργιος]

Ο υπέρτατος οδηγός για τον χρόνο.

11 συναρπαστικές γνώσεις που αποκτήσαμε μέχρι σήμερα για τον χρόνο (σύμφωνα με το αρχείο του BBC Future)

1. Η γλώσσα σας επηρεάζει την αντίληψή σας για τον χρόνο

Σκεφτείτε τον χρόνο ως μια γραμμή. Προς ποια κατεύθυνση ρέει; Είναι οριζόντια ή κάθετη; Ή μήπως δεν είναι καθόλου γραμμή για εσάς. Οι απαντήσεις σε αυτές τις ερωτήσεις μπορεί κάλλιστα να εξαρτώνται από τη γλώσσα που μιλάτε.Για παράδειγμα, οι αγγλόφωνοι περιγράφουν τον χρόνο ως μπροστά ή πίσω τους ή ως οριζόντια γραμμή που κινείται από αριστερά προς τα δεξιά. Οι ομιλητές της Μανδαρινικής γλώσσας οραματίζονται τον χρόνο ως μια κάθετη γραμμή, όπου το κάτω αντιπροσωπεύει το μέλλον, ενώ οι Έλληνες τείνουν να βλέπουν τον χρόνο ως μια τρισδιάστατη οντότητα που είναι «μεγάλη» και όχι «μακρά». Στο Pormpuraww, μια απομακρυσμένη κοινότητα ιθαγενών της Αυστραλίας, ο χρόνος είναι τοποθετημένος σύμφωνα με την ανατολή και τη δύση.

2. Όταν το σύμπαν τελικά πεθάνει, δεν θα υπάρχει ούτε μέλλον ούτε παρόν

Όπως κι εμείς, έτσι και ο τρόπος που περνάει ο χρόνος θα αλλάξει καθώς το Σύμπαν θα γερνάει. Το «βέλος του χρόνου», το οποίο δείχνει από το παρελθόν προς το μέλλον, πιστεύεται ότι έχει τις ρίζες του στη Μεγάλη Έκρηξη. Το βρεφικό Σύμπαν πιστεύεται ότι είχε πολύ χαμηλή εντροπία – ένα μέτρο αταξίας ή τυχαιότητας. Από τότε, η εντροπία αυξάνεται – αυτή η αλλαγή είναι που δίνει στο βέλος του χρόνου την πορεία του. Είναι ο ίδιος λόγος για τον οποίο είναι εύκολο να σπάσεις ένα φρέσκο αυγό, αλλά εξαιρετικά δύσκολο να πάρεις ένα χάος από θραύσματα και κρόκο και να δημιουργήσεις ένα ολόκληρο φρέσκο αυγό.Κανείς δεν ξέρει τι θα συμβεί στο τέλος του Σύμπαντος, αλλά ένας ισχυρός υποψήφιος είναι ο «θερμικός θάνατος», όπου η εντροπία θα έχει φτάσει στο μέγιστο και το βέλος του χρόνου θα χάσει την κατεύθυνσή του. Σκεφτείτε το σαν όλα τα αυγά του Σύμπαντος να έχουν ήδη συντριβεί, και μετά από αυτό τίποτα ενδιαφέρον δεν θα ξανασυμβεί.

3. Μπορεί να μην είναι δυνατή η συνειδητή εμπειρία χωρίς χρόνο

Μετράμε, άρα είμαστε. Ο χτύπος του χρόνου είναι ο αόρατος, καρδιακός παλμός της ζωής μας και επηρεάζει κάθε στιγμή της συνείδησής μας. Ο χρόνος και ο εαυτός μας βρίσκονται σε διαρκή χειραψία – ακόμη και ένας άνθρωπος παγιδευμένος σε μια εντελώς σκοτεινή σπηλιά θα εξακολουθούσε να διέπεται από τους κιρκάδιους ρυθμούς των εσωτερικών μας ρολογιών.Η Holly Andersen, η οποία σπουδάζει φιλοσοφία της επιστήμης και μεταφυσική στο Πανεπιστήμιο Simon Fraser στο Burnaby της Βρετανικής Κολομβίας, προειδοποιεί για το τι θα μπορούσε να κάνει η απώλεια της αίσθησης του χρόνου στην αίσθηση του εαυτού μας. Πιστεύει ότι δεν είναι δυνατόν να έχουμε συνειδητή εμπειρία χωρίς το χρόνο και το πέρασμα του χρόνου. Σκεφτείτε πώς η προσωπική σας ταυτότητα χτίζεται με την πάροδο του χρόνου, αρχειοθετημένη ως αναμνήσεις.«Αυτές οι αναμνήσεις σας συγκροτούν με την πάροδο του χρόνου» λέει η Andersen. «Αν χάσετε ένα μέρος του χρόνου θα είστε πλέον ένα διαφορετικό άτομο».

4. Δεν υπάρχουν ρολόγια με 100% ακρίβεια

Οι μετρολόγοι εργάζονται πολύ σκληρά για να κρατήσουν τον χρόνο, χρησιμοποιώντας ολοένα και καλύτερη τεχνολογία για να μετρήσουν το πέρασμα των λεπτών, των δευτερολέπτων και των ωρών. Ωστόσο, ενώ τα ατομικά τους ρολόγια είναι απίστευτα ακριβή, δεν είναι τέλεια. Στην πραγματικότητα, δεν υπάρχει κανένα ρολόι στη Γη που να είναι απολύτως «σωστό».Η πραγματική διαδικασία καθορισμού της ώρας που είναι – αυτή τη στιγμή – βασίζεται σε πολλά ρολόγια, που όλα διατηρούν την ώρα σε όλο τον κόσμο. Όλα τα εθνικά εργαστήρια στέλνουν τις μετρήσεις τους στο Διεθνές Γραφείο Μέτρων και Σταθμών στο Παρίσι, το οποίο στη συνέχεια δημιουργεί έναν σταθμισμένο μέσο όρο. Η ώρα, επομένως, είναι ένα ανθρώπινο κατασκεύασμα.

5. Η εμπειρία του χρόνου δημιουργείται ενεργά, από το μυαλό μας

Διάφοροι παράγοντες έχουν καθοριστική σημασία για την κατασκευή της αντίληψης του χρόνου – η μνήμη, η συγκέντρωση, το συναίσθημα και η αίσθηση που έχουμε ότι ο χρόνος βρίσκεται κατά κάποιον τρόπο στο χώρο. Η αντίληψη του χρόνου μας ριζώνει στη νοητική μας πραγματικότητα. Ο χρόνος δεν βρίσκεται μόνο στο επίκεντρο του τρόπου με τον οποίο οργανώνουμε τη ζωή μας, αλλά και του τρόπου με τον οποίο τον βιώνουμε.Το θετικό είναι ότι αυτό μας δίνει κάποιο μέτρο ελέγχου του τρόπου με τον οποίο τον βιώνουμε. Για παράδειγμα, αν θέλετε να νιώσετε ότι η ζωή σας δεν περνάει γρήγορα από μπροστά σας, το κλειδί είναι η καινοτομία: Η έρευνα δείχνει ότι μια ζωή με επαναλαμβανόμενες και ρουτινιάρικες δραστηριότητες θα νιώσετε, καθώς θα την αναλογίζεστε, ότι ο χρόνος περνάει πιο γρήγορα.

6. Υπάρχουν ήδη πολίτες του 22ου αιώνα ανάμεσά μας αλλά δεν είναι χρονοταξιδιώτες

Ο επόμενος αιώνας μπορεί συχνά να μοιάζει πολύ μακρινός: Μια μακρινή χώρα, όπου ζουν υποθετικά αγέννητες γενιές. Ωστόσο, υπάρχουν εκατομμύρια άνθρωποι στη Γη αυτή τη στιγμή που θα είναι εκεί όταν τα πυροτεχνήματα θα εκραγούν την παραμονή της Πρωτοχρονιάς του 2099. Ένα παιδί που γεννήθηκε το 2023 θα είναι στη δεκαετία των 70 του, τότε. Είμαστε πολύ περισσότερο συνδεδεμένοι σε μεγάλα χρονικά διαστήματα απ’ ό,τι ίσως συνειδητοποιούμε. Μέσω των οικογενειακών μας δεσμών, είμαστε όλοι ένα βήμα πριν από τους προηγούμενους και τους μελλοντικούς αιώνες.

7. Μπορούμε όλοι να βιώσουμε μια χρονική μεταβολή

Ο χρόνος δεν κυλάει πάντα με τον ίδιο ρυθμό για όλους. Μήπως ο χρόνος βρίσκεται μόνο στο μυαλό; Ένα αυτοκίνητο γλιστράει για κάτι που μοιάζει με αιωνιότητα, εκτοξεύοντας χαλίκια στον αέρα όπου αιωρούνται ακίνητα. Ο χρόνος επιβραδύνεται σχεδόν μέχρι να σταματήσει και, εκείνη τη στιγμή, αντιδράτε για να προστατευθείτε. Σε τέτοιες καταστάσεις, το άγχος μπορεί να ωθήσει τον εγκέφαλο να επιταχύνει την εσωτερική του επεξεργασία – για να σας βοηθήσει να χειριστείτε μια κατάσταση ζωής ή θανάτου.Διαταραχές του εγκεφάλου, όπως η επιληψία ή το εγκεφαλικό επεισόδιο, μπορούν επίσης να προκαλέσουν χρονικά τεχνάσματα του μυαλού – επιταχύνοντας τον χρόνο ή σταματώντας τον. Ορισμένοι άνθρωποι, όπως οι αθλητές, μπορούν ακόμη και να εκπαιδεύσουν τον εγκέφαλό τους να δημιουργεί μια χρονική στρέβλωση κατά παραγγελία- ένας σέρφερ που πιάνει ένα κύμα την τέλεια στιγμή, ένας ασταμάτητος ποδοσφαιριστής.Ο χρόνος, όπως φαίνεται, είναι μια εύθραυστη ψευδαίσθηση. Σε μια στιγμή μπορεί να βρεθούμε σε μια αλλοιωμένη πραγματικότητα.

8. Όταν αλλάζουν τα ρολόγια για τη θερινή ώρα, πρέπει να ευχαριστήσουμε (ή να κατηγορήσουμε) έναν κατασκευαστή

Η αλλαγή των ρολογιών για το καλοκαίρι -για να εκμεταλλευτούμε στο έπακρο τις μεγάλες ώρες της ημέρας στα υψηλότερα γεωγραφικά πλάτη- δεν αγκαλιάζεται καθολικά από όλους. Αλλά είτε το αγαπάτε είτε το μισείτε, υπάρχει ένας πεισματάρης Βρετανός αγωνιστής που μπορείτε να ευχαριστήσετε. Χωρίς έναν οικοδόμο που ονομάζεται William Willett, το ένα τέταρτο του κόσμου – συμπεριλαμβανομένων των ΗΠΑ – ίσως να μην είχε υιοθετήσει ποτέ τη θερινή ώρα.Αφού ο Willett κατάφερε να πείσει τους πολιτικούς ηγέτες, η Βρετανία έκανε την αλλαγή κατά τη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Η κίνηση αυτή έγινε λόγω της έλλειψης άνθρακα – και οι μεγαλύτερες ώρες της ημέρας σήμαιναν λιγότερη ανάγκη για ηλεκτρική ενέργεια από άνθρακα για να διατηρούνται τα φώτα αναμμένα. Η ιδέα ήταν τόσο αποτελεσματική που στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, η Βρετανία την προχώρησε ένα βήμα παραπέρα και έτρεξε προσωρινά σε διπλή θερινή ώρα, δύο ολόκληρες ώρες μπροστά από την ώρα GMT, για να εξοικονομήσει βιομηχανικό κόστος.

9. Δεν ζεις πραγματικά στο παρόν

Καθώς διαβάζετε αυτές τις λέξεις, είναι εύκολο να υποθέσετε ότι πρόκειται για το «τώρα». Ωστόσο, δεν είναι.Πάρτε την απλή πράξη να κοιτάξετε ένα άτομο που σας μιλάει απέναντι από ένα τραπέζι. Η επιβεβαίωση της κίνησης των χειλιών του φτάνει στα μάτια μας πριν από τον ήχο της φωνής του (επειδή το φως ταξιδεύει ταχύτερα από τον ήχο), αλλά ο εγκέφαλός μας τα συγχρονίζει για να τα κάνει να ταιριάζουν.Και αυτό δεν είναι καν το πιο περίεργο πράγμα σχετικά με τον χρόνο. Οι νόμοι της φυσικής υποδηλώνουν ότι σε ορισμένες περιπτώσεις, μπορεί να ρέει και προς τα πίσω.

10. Οι μέρες μας γίνονται μεγαλύτερες λόγω της βαρύτητας του φεγγαριού

Μπορεί να σας εκπλήσσει το γεγονός ότι η Σελήνη – ο σταθερός τροχιακός σύντροφος του πλανήτη μας στο αστρομπαλέτο που εκτελούμε γύρω από τον Ήλιο – απομακρύνεται όλο και περισσότερο από εμάς. Κάθε χρόνο η απόσταση μεταξύ της Γης και της Σελήνης αυξάνεται κατά 3,8 εκατοστά. Και καθώς το κάνει αυτό, κάνει τις μέρες μας λίγο μεγαλύτερες.Αυτό οφείλεται στην έλξη της βαρύτητας της Σελήνης στον πλανήτη μας. Η βαρυτική έλξη της Σελήνης δημιουργεί παλίρροιες, οι οποίες είναι ένα «εξόγκωμα» νερού που εκτείνεται σε ελλειπτικό σχήμα τόσο προς όσο και μακριά από τη βαρύτητα της Σελήνης. Όμως η Γη περιστρέφεται στον άξονά της πολύ πιο γρήγορα από ό,τι η Σελήνη περιστρέφεται γύρω της, πράγμα που σημαίνει ότι η τριβή από τις ωκεάνιες λεκάνες παρασύρει το νερό μαζί της. Αυτό προκαλεί το εξόγκωμα να κινείται ελαφρώς μπροστά από τη Σελήνη στην τροχιά της, η οποία με τη σειρά της προσπαθεί να την τραβήξει προς τα πίσω. Αυτό σταδιακά απορροφά την περιστροφική ενέργεια του πλανήτη μας, επιβραδύνοντας την περιστροφή του, ενώ η Σελήνη κερδίζει ενέργεια, με αποτέλεσμα να κινείται σε υψηλότερη τροχιά και να απομακρύνεται από τη Γη.Η σταδιακή επιβράδυνση της περιστροφής του πλανήτη μας έχει προκαλέσει την αύξηση της διάρκειας μιας μέσης γήινης ημέρας κατά περίπου 1,09 χιλιοστά του δευτερολέπτου ανά αιώνα από τα τέλη της δεκαετίας του 1600. Άλλες εκτιμήσεις ανεβάζουν τον αριθμό λίγο ψηλότερα, στα 1,78 χιλιοστά του δευτερολέπτου ανά αιώνα, βασιζόμενες σε πιο αρχαίες παρατηρήσεις εκλείψεων. Αν και τίποτα από αυτά δεν ακούγεται πολύ, κατά τη διάρκεια της ιστορίας της Γης των 4,5 δισεκατομμυρίων ετών, αθροίζονται.

11. Πολλοί άνθρωποι ζουν εκτός συμβατικού χρόνου –Για αυτούς δεν είναι 2023

Για πολλούς Νεπαλέζους, αυτό το άρθρο δεν δημοσιεύτηκε το 2023. Στο ημερολόγιο Bikram Sambat του Νεπάλ, είναι στην πραγματικότητα το έτος 2080. Τουλάχιστον τέσσερα ημερολόγια χρησιμοποιούνται μεταξύ διαφορετικών εθνοτικών ομάδων εκεί και  το Νεπάλ είναι ακόμη και 15 λεπτά εκτός συγχρονισμού με τις συνήθεις ζώνες ώρας.Αποδεικνύεται ότι πολλοί πολιτισμοί είναι εντάξει με το να βιώνουν πολλά έτη ταυτόχρονα. Στη Μιανμάρ είναι επίσης το 1384, στην Ταϊλάνδη το 2566 και στην Αιθιοπία το 2016, όπου το έτος διαρκεί 13 μήνες. Το ισλαμικό ημερολόγιο, εν τω μεταξύ, σηματοδότησε την άφιξη του έτους 1445 τον Ιούλιο.

Έφη Αλεβίζου – https://www.in.gr/2023/11/12/in-science/11-apisteyta-gegonota-gia-ton-xrono-yparxoun-idi-polites-tou-22ou-aiona-anamesa-mas/ – https://www.bbc.com/future/article/20231110-11-mind-boggling-facts-about-time

Το επεξεργάστηκε Νοέμβριος 13, 2023 ο Δροσος Γεωργιος

[Δροσος Γεωργιος]

Η κοκκώδης υφή του χωροχρόνου.

O χρόνος που μετράει ένα ρολόι είναι «κβαντωμένος», δηλαδή λαμβάνει συγκεκριμένες μόνο τιμές, και όχι όλες. Είναι σαν να έχει κοκκώδη υφή, να σύγκειται δηλαδή από διακριτούς κόκκους, και όχι από μια συνεχή επιφάνεια. Αυτό είναι το πιο ιδιάζον χαρακτηριστικό της κβαντικής μηχανικής, και από αυτό ακριβώς λαμβάνει την ονομασία της: τα «κβάντα» είναι στοιχειώδεις κόκκοι, η ελάχιστη ποσότητα κατά την οποία μπορεί να μεταβληθεί κάποιο φυσικό μέγεθος. Για όλα τα φαινόμενα υπάρχει μια ελάχιστη κλίμακα. Για το βαρυτικό πεδίο, αυτή είναι η «κλίμακα Πλάνκ».

Μήκος Planck, χρόνος Planck και μάζα Planck

Ο ελάχιστος χρόνος ονομάζεται «χρόνος Πλανκ». Η τιμή του μπορεί να εκτιμηθεί εύκολα αν συνδυάσουμε τις σταθερές που χαρακτηρίζουν φαινόμενα υποκείμενα στη σχετικότητα, τη βαρύτητα και την κβαντική μηχανική (την ταχύτητα του φωτός c, τη σταθερά του Νεύτωνα G και τη σταθερά του Πλανκ ).
Από κοινού, αυτές δίνουν μια τιμή ίση με 10^-44 δευτερόλεπτα: ένα εκατοστό του εκατομμυριοστού του τρισεκατομμυριοστού ενός τρισεκατομμυριοστού ενός τρισεκατομμυριοστού ενός δευτερολέπτου. Αυτός είναι ο χρόνος Πλανκ: σε αυτή την εξαιρετικά μικρή κλίμακα, οι κβαντικές επιδράσεις στον χρόνο γίνονται έκδηλες.Ο χρόνος Πλανκ είναι μικρός, πολύ μικρότερος απ’ ότι μπορούν σήμερα να μετρήσουν τα διαθέσιμα ρολόγια μας. Είναι τόσο μικρός, ώστε δεν θα πρέπει να εκπλαγούμε αν «εκεί κάτω», σε μια τόσο μικροσκοπική κλίμακα, η έννοια του χρόνου παύει να αληθεύει. Γιατί θα πρέπει να το κάνει; Τίποτε δεν ισχύει παντού και πάντα. Αργά ή γρήγορα, πάντοτε ανακαλύπτουμε κάτι καινούργιο.Η «κβάντωση» του χρόνου συνεπάγεται ότι δεν υπάρχουν όλες οι τιμές του χρόνου t. Εάν μπορούσαμε να μετρήσουμε τη διάρκεια ενός χρονικού διαστήματος με τη μεγαλύτερη δυνατή ακρίβεια, θα βρίσκαμε ότι ο χρόνος που μετράμε λαμβάνει συγκεκριμένες μόνο, ειδικές τιμές. Δεν μπορούμε να εκλάβουμε την χρονική διάρκεια ως συνεχή ποσότητα. Στην πραγματικότητα είναι ασυνεχής: δε ρέει ομαλά αλλά μοιάζει να μεταπηδά, σαν καγκουρό, από την μια τιμή στην άλλη.Με άλλα λόγια, υπάρχει ένα ελάχιστο διάστημα χρόνου. Κάτω από αυτό, δεν υφίσταται καν η έννοια του χρόνου – ακόμα και στην πιο θεμελιώδη σημασία της.

Φαίνεται λοιπόν πως τα ανά τους αιώνες ποτάμια μελάνης, από τον Αριστοτέλη μέχρι τον Χάιντεγκερ, σχετικά με τη φύση του «συνεχούς», πήγαν χαμένα. Η έννοια της συνέχειας δεν είναι παρά ένα τέχνασμα των μαθηματικών προκειμένου να μελετούν πράγματα εξαιρετικά λεπτόκοκκης υφής. Ο κόσμος δεν είναι συνεχής, αλλά με έναν λεπτό τρόπο διακριτός. Ο καλός Κύριος δε σχεδίασε τον κόσμο τραβώντας συνεχείς γραμμές, αλλά με χρωματικές «πιτσιλιές», σαν τις στιγματογραφίες του Ζωρζ Σερά.Η κβάντωση είναι πανταχού παρούσα στη φύση: το φως αποτελείται από φωτόνια, τα σωματίδια του φωτός. Τα ηλεκτρόνια στα άτομα μπορούν να λάβουν συγκεκριμένες τιμές ενέργειας. Ο καθαρότερος αέρας έχει κοκκώδη υφή, όπως και η πυκνότερη ύλη. Άπαξ και κατανοηθεί ότι ο χώρος και ο χρόνος του Νεύτωνα είναι φυσικές οντότητες όπως όλες οι άλλες, αβίαστα υποθέτει κανείς ότι είναι επίσης κβαντισμένες. Και η θεωρία επιβεβαιώνει την ιδέα: η κβαντική βαρύτητα βρόχων προβλέπει ότι τα στοιχειώδη χρονικά άλματα είναι μεν μικρά, ωστόσο πεπερασμένα.Η ιδέα ότι ο χρόνος μπορεί να έχει κοκκώδη υφή, ότι μπορεί να υπάρχουν ελάχιστα χρονικά διαστήματα, δεν είναι καινούργια. Υποστηρίχθηκε τον δέκατο έβδομο αιώνα από τον Άγιο Ισίδωρο της Σεβίλλης, στην Ετυμολογία του, και τον επόμενο αιώνα από τον Σεβάσμιο Βέδα σε έργο με τίτλο De Divisionibus Temporum, ή αλλιώς: «Περί των Διαιρέσεων του Χρόνου». Τον δωδέκατο αιώνα, ο σπουδαίος φιλόσοφος Μαϊμονίδης γράφει: «Ο χρόνος αποτελείται από άτομα, δηλαδή από πολλά μέρη που δεν μπορούν να διαιρεθούν περαιτέρω, λόγω της μικρής τους διάρκειας». Η ιδέα πιθανότατα χρονολογείται ακόμα παλαιότερα: η απώλεια των πρωτότυπων κειμένων του Δημόκριτου δε μας επιτρέπει να γνωρίζουμε εάν υπήρχε ήδη στην κλασική αρχαιο-ελληνική ατομική θεωρία. Η αφηρημένη σκέψη προοιωνίζεται, αιώνες πριν, υποθέσεις που βρίσκουν χρήση στην επιστημονική έρευνα – ή επιβεβαιώνονται από αυτήν.Το χωρικό αντίστοιχο του χρόνου Πλάνκ είναι το μήκος Πλάνκ: το ελάχιστο όριο κάτω από το οποίο η έννοια του μήκους παύει να έχει νόημα. Το μήκος Πλάνκ ισούται περίπου με 10^-33 εκατοστά, ή αλλιώς, με ένα εκατομμυριοστό του δισεκατομμυριοστού του δισεκατομμυριοστού ενός δισεκατομμυριοστού του χιλιοστού. Όταν ήμουν νέος, στο πανεπιστήμιο, με σαγήνευσε το πρόβλημα του τι συμβαίνει σε αυτή την εξαιρετικά μικρή κλίμακα. Στο κέντρο μιας μεγάλης κόλλας ζωγράφισα με κόκκινο χρώμα ένα αστραφτερό:

Το κρέμασα ψηλά στο δωμάτιό μου στην Μπολόνια και αποφάσισα ότι ο στόχος μου θα ήταν να κατανοήσω τι συμβαίνει εκεί κάτω, στη μικρότερη κλίμακα όπου ο χρόνος και ο χώρος παύουν να είναι αυτό που είναι – τι συμβαίνει όταν φτάνουμε στα στοιχειώδη κβάντα του χώρου και του χρόνου. Μετά αφιέρωσα την υπόλοιπη ζωή μου στην προσπάθεια να τα καταφέρω.

απόσπασμα από το βιβλίο του Carlo Rovelli, «H ΤΑΞΗ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ», εκδόσεις Πατάκη

Για τα περιεχόμενα του βιβλίου και την εισαγωγή πατήστε ΕΔΩ

[Δροσος Γεωργιος]

Τι ακριβώς είναι ο χρόνος για έναν φυσικό και τι για έναν φιλόσοφο; 

Το διαχρονικό γνωστικό έλλειμμα… χρονοσοφίας

Πώς εξηγείται η ανάγκη της φυσικής και μεταφυσικής εξάλειψης του χρόνου;
Το διαχρονικό γνωστικό έλλειμμα… χρονοσοφίας

Αν ο χρόνος είναι μόνο ό,τι μετράνε τα ρολόγια μας, τότε γιατί οι εξελίξεις των πολύπλοκων φυσικών συστημάτων είναι συνήθως απρόβλεπτες και δημιουργικές; Και γιατί η «χρονικότητα» και η «ιστορικότητα» όλων των φυσικών φαινομένων δεν μπορούν πλέον να θυσιάζονται στον βωμό της «αιωνιότητας», δηλαδή να τις παραβλέπουμε στο όνομα της «αντικειμενικής» γνώσης;

Τι ακριβώς είναι ο χρόνος για έναν φυσικό και τι για έναν φιλόσοφο; Είναι κάτι πραγματικό ή, αντίθετα, δεν είναι τίποτα περισσότερο από μια ψευδαίσθηση που «υπάρχει» μόνο στο μυαλό κάποιων πεπερασμένων και ατελώς σκεπτόμενων όντων όπως οι άνθρωποι; Πώς μπορεί ο χρόνος να παρεισφρέει και να δρα καταλυτικά μέσα σε έναν νομοτελειακό Κόσμο, όπου τα πάντα καθορίζονται από αιώνιους-άχρονους φυσικούς νόμους; Κι αν τελικά δεχτούμε ότι ο χρόνος υπάρχει όντως, είναι μόνο καταστροφικός ή, ενίοτε, μπορεί να είναι και δημιουργικός;Πώς απαντά σε αυτά τα αποφασιστικά ερωτήματα η αρχαιότερη και η πιο ώριμη από τις θετικές επιστήμες, η Φυσική, και πώς αποτιμά γνωσιολογικά και ανθρωπολογικά αυτές τις απαντήσεις η Φιλοσοφία; Εχει περάσει ένας αιώνας απ’ όταν συναντήθηκαν στην περίφημη Φιλοσοφική Εταιρεία του Παρισιού, στις 6 Απριλίου του 1922, δύο μεγάλοι και πολύ διάσημοι στοχαστές, ο φυσικός Αλμπερτ Αϊνστάιν με τον φιλόσοφο Ανρί Μπερξόν, για να ανταλλάξουν απόψεις γύρω από το αίνιγμα του χρόνου.Στο επίμονο ερώτημα του Μπερξόν αν ο χρόνος που περιγράφει η Θεωρία της Σχετικότητας, και συνεπώς η σύγχρονη Φυσική, έχει να κάνει με τον χρόνο όπως τον βιώνουν καθημερινά οι άνθρωποι, έλαβε από τον Αϊνστάιν την ακόλουθη απάντηση: «Το ερώτημα τίθεται ως εξής: ο χρόνος του φιλοσόφου είναι ο ίδιος με τον χρόνο του φυσικού;»Και προς μεγάλη απογοήτευση του Μπερξόν, ο δημιουργός της Θεωρίας της Σχετικότητας θα απαντήσει απερίφραστα: «Μόνο η επιστήμη λέει την αλήθεια και κανένα υποκειμενικό βίωμα δεν μπορεί να διασώσει ό,τι αρνείται η επιστήμη».Στην ατελέσφορη -για πολλοστή φορά- προσπάθεια διαλόγου ενός κορυφαίου φυσικού με έναν μεγάλο φιλόσοφο, αποτυπώθηκε η θεμελιώδης διαφωνία τους σχετικά με τη φύση του χρόνου και την επίδρασή του τόσο στην εξέλιξη του Σύμπαντος όσο και στην Ιστορία των ανθρώπων.

Το διαχρονικό παράδοξο του «άχρονου χρόνου»

Αν έχει δίκιο ο Αϊνστάιν, τότε ο χρόνος που περιγράφουν οι βασικοί νόμοι της Φυσικής, τόσο η κλασική δυναμική του Νεύτωνα όσο και η σχετικιστική φυσική του Αϊνστάιν, δεν συμφωνεί καθόλου με τον ανθρώπινο χρόνο, αφού ο φυσικός χρόνος είναι γραμμικός, συμμετρικός, ομοιότροπος και αντιστρεπτός ως προς το παρελθόν και το μέλλον. Επομένως, το προσωπικό αίσθημα του χρόνου που βιώνουν οι άνθρωποι καθημερινά δεν έχει κανένα απολύτως νόημα για τη Φυσική και μπορεί να «υπάρχει» μόνο ως ιδιωτική ή προσωπική ψευδαίσθηση!Οπως το έθεσε, ήδη από τον 17ο αιώνα, ο Νεύτων στην εισαγωγή του περίφημου βιβλίου του «Philosophiae Naturalis Principia Mathematica» (Μαθηματικές Αρχές της Φυσικής Φιλοσοφίας): «Ο απόλυτος, αληθινός και μαθηματικός χρόνος, αφ’ εαυτού και από την ίδια του τη φύση, ρέει ομοιόμορφα χωρίς να εξαρτάται από τίποτα το εξωτερικό…». Με άλλα λόγια, η υποκειμενική εμπειρία του χρόνου που βιώνουν οι άνθρωποι για τον Νεύτωνα (αλλά και για την κλασική Φυσική συνολικά) είναι απλώς μια ψευδαίσθηση που δεν έχει την παραμικρή σχέση με τον απόλυτο κοσμικό χώρο και χρόνο.Μια θεμελιώδης φυσική και, ταυτοχρόνως, μετα -φυσική δοξασία, που αιώνες μετά φαίνεται πως τη συμμερίζεται και ο Αϊνστάιν, ο βασικός υπαίτιος της «δολοφονίας» του απόλυτου χώρου και χρόνου του Νεύτωνα στη σύγχρονη Φυσική! Πάντως, και για τον δημιουργό της Θεωρίας της Σχετικότητας, ο χρόνος δεν είναι τίποτα άλλο από μία μαθηματική παράμετρος, η τέταρτη διάσταση στην τρισδιάστατη περιγραφή της φυσικής πραγματικότητας: Τίποτα περισσότερο δηλαδή από την επιπρόσθετη διάσταση για την περιγραφή του νέου τετραδιάστατου, σχετικιστικού συνεχούς που είναι ο «χωροχρόνος».Προσβλέποντας στην αντικειμενική και διαχρονικά έγκυρη περιγραφή του ενιαίου χωροχρόνου, ο πατέρας της Θεωρίας της Σχετικότητας οδηγήθηκε τελικά στην εξάλειψη του χρόνου ως ανεξάρτητου και δημιουργικού φυσικού παράγοντα. Διότι βέβαια, σε αντίθεση με τον υποκειμενικό ανθρώπινο χρόνο, ο φυσικός χωροχρόνος δεν κυλάει ποτέ προς μία μόνο κατεύθυνση, ούτε βέβαια μπορεί να επιφέρει τίποτα νέο στη βαθύτερη δομή του Σύμπαντος. Οπως θα εκμυστηρευτεί ο Αϊνστάιν σε ένα διάσημο παρηγορητικό γράμμα για τον θάνατο ενός πολύ αγαπητού φίλου του: «Η διάκριση ανάμεσα σε παρελθόν και μέλλον αποτελεί μόνο μια (ανθρώπινη) ψευδαίσθηση, μολονότι πρόκειται για μια επίμονη ψευδαίσθηση».Πώς εξηγείται, ωστόσο, αυτή η τόσο επίμονη ψευδαίσθηση; Γιατί τόσο για τη νευτώνεια δυναμική όσο και για τη σχετικιστική φυσική, αλλά και για την κβαντική μικροφυσική, ο χρόνος δεν θεωρείται θεμελιώδης και ανεξάλειπτη φυσική πραγματικότητα, ούτε καν ως ένας αποφασιστικός φυσικός παράγοντας, αλλά μόνο μία επιπρόσθετη μαθηματική διάσταση για την περιγραφή της κίνησης των υλικών σωμάτων, η οποία μπορεί κάλλιστα να παίρνει είτε θετικές είτε αρνητικές τιμές (από το t στο -t)! Και αυτή η χρονική αντιστροφή στις θεμελιώδεις εξισώσεις, αν δηλαδή ο χρόνος των φυσικών φαινομένων «ρέει» από το παρελθόν προς το μέλλον ή το αντίστροφο, δεν επηρεάζει καθόλου ούτε τη δυναμική ούτε τα ίδια τα φαινόμενα που περιγράφουν αυτές οι εξισώσεις.Το παράδοξο της απαξίωσης του χρόνου από την κλασική Φυσική, δηλαδή η συστηματική προσπάθεια εξάλειψής του ως αποφασιστικού φυσικού παράγοντα στη διαμόρφωση της δομής και της εξέλιξης του Σύμπαντος, προέκυψε από τη βαθύτερη επιστημολογική και μεταφυσική ανάγκη για μια «αντικειμενική» και διαχρονικά έγκυρη γνωστική κατανόηση του Σύμπαντος, την προσπάθεια δηλαδή επιστημονικής θεώρησης και περιγραφής του από την αχρονική σκοπιά της αιωνιότητας. Ενα μάλλον προεπιστημονικό και σαφώς μετα-φυσικό πρότυπο γνώσης και έρευνας, που επέβαλε στους φυσικούς που το αποδέχονται να αναζητούν παντού άχρονες φυσικές διεργασίες και φαινόμενα που επιδεικνύουν χρονική συμμετρία και αντιστρεψιμότητα.Πράγματι, όταν κάποτε ρώτησαν τον Αϊνστάιν «τι είναι ο χρόνος;» αυτός απάντησε χωρίς περιστροφές: «Ο,τι μετράνε τα ρολόγια μας!». Με αυτή την προκλητική δήλωση ο μεγάλος ανανεωτής των εννοιών του χώρου και του χρόνου στη Φυσική ήθελε να μας υπενθυμίσει ότι ο χρόνος δεν είναι «κάτι τι» που μπορεί να συλληφθεί ανεξάρτητα από τον τρόπο που τον μετράμε: η ύπαρξή του προκύπτει και εξαρτάται μόνο από το πώς καταγράφουμε την παρουσία του.Εξάλλου, δεν πρόκειται καθόλου για μια καινοφανή προσέγγιση του προβλήματος του χρόνου, αφού στην προκλητική δήλωσή του ο Αϊνστάιν δεν κάνει τίποτε περισσότερο από το να επαναλάβει ό,τι ρητά είχε υποστηρίξει, πριν από χιλιετίες, ο Αριστοτέλης στο έργο του «Φυσικά» ή «Φυσική Ακρόασις»: «Γιατί αυτό ακριβώς είναι ο χρόνος: αριθμός της κίνησης σύμφωνα με το πριν και το μετά» (μτφρ. Βασίλης Κάλφας, Εκδ. Νήσος).Απορρίπτοντας την επικρατούσα, τότε, κυκλική σύλληψη του χρόνου και τα παράδοξα της αιωνιότητας που αυτή συνεπάγεται, ο Αριστοτέλης ανοίγει πρώτος τον δρόμο για την εκκοσμίκευση, δηλαδή για τη μαθηματική γνωστική διαχείριση του φυσικού χρόνου, ο οποίος, έκτοτε, πρέπει να διαφοροποιείται επιμελώς από τον χρόνο της ψυχής.

Ο δημιουργικός ρόλος του «βέλους του χρόνου»

Πάντως, η αρχαιότατη επιθυμία να εξαλείψουμε τον χρόνο προσκρούει στη σχεδόν καθολική αναγνώριση και επιβεβαίωση από όλες τις φυσικές και ανθρωπιστικές επιστήμες της εγγενούς και δυσεξάλειπτης «χρονικότητας» όλων των φαινομένων. Γεγονός που έχει ιδιαίτερα ανατρεπτικές συνέπειες για την «κλασική» αχρονική κοσμοαντίληψη και επιβάλλει στη Φυσική όχι μόνο να αναγνωρίσει ότι ο χρόνος δεν είναι μια ανθρώπινη ψευδαίσθηση, αλλά και να εξηγήσει σε τι συνίσταται η ουσιαστική ασυμμετρία ανάμεσα στο παρελθόν, το παρόν και το μέλλον.Κάτι που, στο πλαίσιο της Φυσικής, επιβεβαιώνεται από τη θερμοδυναμική των ανοιχτών συστημάτων, δηλαδή όσων φυσικών συστημάτων ή δομών μπορούν να ανταλλάσσουν ενέργεια-ύλη με το περιβάλλον τους και έτσι βρίσκονται μακριά από τη θανατηφόρο θερμοδυναμική ισορροπία της μέγιστης εντροπίας. Επιπλέον, σύμφωνα με τη Θερμοδυναμική, όλα τα «ανοιχτά συστήματα» τείνουν, με το πέρασμα του χρόνου, να αυτοοργανώνονται και να δημιουργούν πιο περίπλοκες δομές. Η αχίλλειος πτέρνα της πεσιμιστικής ή καταστροφικής εκδοχής του βέλους του χρόνου, δηλαδή της δήθεν μη αντιστρεπτής και αδυσώπητης ροής του χρόνου στη φύση, ήταν ότι μελετούσε αποκλειστικά «κλειστά» θερμοδυναμικά συστήματα. Ομως, τέτοια κλειστά ή ενεργειακά απομονωμένα φυσικά συστήματα, που δεν ανταλλάσσουν πια ύλη ή ενέργεια με το περιβάλλον τους, δεν είναι ο κανόνας αλλά η εξαίρεση στη Φύση.Ιδού πώς συνοψίζει αυτή την κοσμοϊστορική μεταστροφή από την αιωνιότητα προς την καθολική αποδοχή της «Αρχής της Χρονικότητας» ο βραβευμένος με Νόμπελ Ιλια Πριγκοζίν στο πολύ ενδιαφέρον βιβλίο του «Το τέλος της βεβαιότητας» (κυκλοφορεί από τις Εκδ. Κάτοπτρο): «Δεν είμαστε εμείς οι άνθρωποι οι γεννήτορες του βέλους του χρόνου. Αντίθετα, είμαστε τα παιδιά του». Επομένως, η εγγενής χρονικότητα, δηλαδή η πανταχού παρούσα «μη αναστρεψιμότητα» (irreversibility) των βασικών φυσικών διαδικασιών, αποτελεί τον κανόνα στη Φύση, ενώ η χρονική «αναστρεψιμότητα» την εξαίρεση.Συνεπώς, μετά τις εντυπωσιακές και εξαιρετικά ανατρεπτικές ανακαλύψεις σχετικά με τη διαρκή ανάδυση και την εξέλιξη περίπλοκων φυσικών συστημάτων στον πλανήτη Γη, καθώς και τη σταθερή δυναμική των περισσότερων κοσμολογικών φαινομένων στο γνωστό μας Σύμπαν, πρέπει να θεωρείται πλέον επαρκώς τεκμηριωμένο το ότι ο χρόνος δεν είναι απλώς μια γεωμετρική μεταβλητή, αλλά μάλλον ένας από τους αποφασιστικούς παράγοντες που διαμορφώνουν την απρόσμενη οργάνωση και την πολύπλοκη συμπεριφορά των «ανοιχτών συστημάτων»: των συστημάτων δηλαδή που εμφανίζονται, διατηρούνται και εξελίσσονται επειδή μπορούν να ανταλλάσσουν ύλη, ενέργεια και πληροφορίες με το περιβάλλον τους. Και τα αμέτρητα σμήνη γαλαξιών, η ποικιλομορφία των έμβιων οργανισμών, αλλά και των ανθρώπινων κοινωνιών αποτελούν τυπικά παραδείγματα της ευεργετικής δράσης του χρόνου στα ανοιχτά συστήματα.

– https://www.efsyn.gr/epistimi/mihanes-toy-noy/421152_diahroniko-gnostiko-elleimma-hronosofias

[Δροσος Γεωργιος]

Πώς ο χρόνος αλλάζει τη φύση και τη Φυσική.

Πριν από 12 χρόνια ανακοινώθηκε διεθνώς η ανακάλυψη του μποζονίου του Χιγκς στον Μεγάλο Επιταχυντή Σωματιδίων στη Γενεύη. Ενας από τους αναμφισβήτητους πρωταγωνιστές αυτών των ερευνών ήταν ο Ιταλός φυσικός Γκουίντο Τονέλι. Την επόμενη εβδομάδα ο Γκουίντο Τονέλι θα έρθει στην Ελλάδα για να παρουσιάσει τα βιβλία του που κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Στις 13 Δεκεμβρίου 2011 (7,5 μήνες πριν την επίσημη ανακοίνωση της ανίχνευσης του μποζονίου Χιγκς), τα πειράματα CMS και ATLAS εκτιμούσαν ότι η μάζα του μποζονίου Higgs βρίσκονταν στο εύρος 124 – 126 GeV! Ο Guido Tonelli (δεξιά), είχε παρουσιάσει τα δεδομένα του CMS σχετικά με την μάζα του μποζονίου Χιγκς. Η Fabiola Gianotti παρουσίασε τα αντίστοιχα δεδομένα του ATLAS.

Με αυτή την ευκαιρία, αλλά και για να παρουσιάσουμε στους αναγνώστες μας τις ιδέες αυτού του σπουδαίου φυσικού, του ζητήσαμε να μας εξηγήσει ποιούς κινδύνους εγκυμoνεί για τη φυσική η κυρίαρχη σήμερα τάση εξάλειψης του χρόνου.
Σπύρος Μανουσέλης – https://www.efsyn.gr/epistimi/mihanes-toy-noy/422046_pos-o-hronos-allazei-ti-fysi-kai-ti-fysiki

Το βιβλίο «Χρόνος – Από τον μύθο του Κρόνου στο Cern», που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Διόπτρα, είναι ένα πολυσυζητημένο δοκίμιο που έγραψε ο διάσημος Ιταλός φυσικός Γκουίντο Τονέλι (Guido Tonelli) για να υπερασπιστεί τον αποφασιστικό ρόλο του χρόνου σε όλα τα μακροσκοπικά και μικροσκοπικά φυσικά φαινόμενα, αλλά και ευρύτερα στην εξέλιξη της επιστημονικής σκέψης. Ο συγγραφέας υιοθετεί δηλαδή μια μάλλον αιρετική προσέγγιση της σημασίας του χρόνου, αφού οι κυρίαρχες θεωρίες και οι περισσότεροι σύγχρονοι φυσικοί προσπαθούν να εξαλείψουν από τα θεμελιώδη φυσικά φαινόμενα την ενοχλητική παρουσία του χρόνου, όπως υποστηρίξαμε στο προηγούμενο άρθρο μας (Βλ. «Μηχανές του Νου» 3-2-2024).

Χρόνος – Από τον μύθο του Κρόνου στο Cern

Ποιος είναι, όμως, ο Γκουίντο Τονέλι και γιατί οι απόψεις του για τον χρόνο έχουν ενοχλήσει πολλούς συνάδελφους του; Στις 4 Ιουλίου του 2012, ανακοινώθηκε στη Γενεύη η ανακάλυψη της ύπαρξης του μποζονίου του Χιγκς, ενός υποθετικού, μέχρι τότε, σωματιδίου που, σύμφωνα με το «Καθιερωμένο Μοντέλο» της μικροφυσικής, καθορίζει τη μάζα όλων των άλλων υποατομικών σωματιδίων. Η ύπαρξη του αινιγματικού σωματιδίου του Χιγκς επιβεβαιώθηκε πειραματικά χάρη στις έρευνες στον Μεγάλο Αδρονικό Επιταχυντή, που βρίσκεται στο CERN (Ευρωπαϊκό Κέντρο Πυρηνικών Ερευνών στη Γενέυη), και ένας από τους αναμφισβήτητους πρωταγωνιστές αυτών των ερευνών ήταν ο Γκουίντο Τονέλι.Αφορμή για τη συνέντευξη που ακολουθεί είναι η επίσκεψη του Τονέλι στην Αθήνα για να παρουσιάσει στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό το βιβλίο του «Χρόνος – Από τον μύθο του Κρόνου στο Cern». Η εκδήλωση θα γίνει την ερχόμενη Πέμπτη 15 Φεβρουαρίου, στις 18.30, στο αμφιθέατρο του Ιταλικού Μορφωτικού Ινστιτούτου (Πατησίων 47).

● Καθηγητά Τονέλι, σήμερα οι διαθέσιμες φυσικές εξηγήσεις-θεωρίες εξακολουθούν να αγνοούν το 95% των βασικών συστατικών και των λειτουργιών του Σύμπαντος. Και παρά τις πολύ μεγάλες προόδους της, η σύγχρονη Φυσική απέχει ακόμη πολύ από το να κατανοεί πλήρως ορισμένα από τα θεμελιώδη ζητήματα που την απασχολούν. Και πρώτα απ’ όλα το πρόβλημα της εγγενούς χρονικότητας κάθε φυσικού φαινομένου. Πώς εξηγείται ότι τόσο η σχετικιστική μακροφυσική όσο και η σύγχρονη κβαντική μικροφυσική επιθυμούν να «σκοτώσουν τον Κρόνο», έχουν δηλαδή ανάγκη να εξαλείψουν τον Χρόνο;

Ναι, παρά τις μεγάλες προόδους, η άγνοιά μας είναι ακόμη τεράστια. Και ειλικρινά είναι ενοχλητικό ότι, ακόμη και σήμερα, δεν είμαστε σε θέση να βρούμε κάποια σαφή εξήγηση για τη σκοτεινή ύλη που συγκρατεί μεταξύ τους τούς γαλαξίες και για τη σκοτεινή ενέργεια που προκαλεί την επιταχυνόμενη διαστολή του Σύμπαντος. Εχουμε βέβαια κατανοήσει πώς λειτουργεί η συνήθης ύλη, αυτή που συγκροτεί τα άστρα, τους πλανήτες, τα πετρώματα και όλα αυτά που βλέπουμε γύρω μας, πρόκειται όμως για ένα ασήμαντο τμήμα του όλου: αφού αντιστοιχεί μόλις στο 5%, και το υπόλοιπο 95% του Σύμπαντος παραμένει ακόμη εντελώς μυστηριώδες.Πάντως, μέχρι τώρα, σε όλα τα φαινόμενα που παρατηρούμε, ο χρόνος εξακολουθεί να παίζει αποφασιστικό ρόλο. Αρρηκτα συνδεδεμένος με τον χώρο, ο χρόνος παραμορφώνεται από την ύλη-ενέργεια και η παρουσία του εξηγεί τη συμπεριφορά του γνωστού Σύμπαντος σε μεγάλη κλίμακα. Εμφανίζεται, όμως, και στα φαινόμενα που καθορίζουν τη συμπεριφορά της ύλης σε μικροσκοπικό επίπεδο: τα ελάχιστα κβαντικά κύματα και οι βαθύτερες συμμετρίες κυβερνώνται από τον χρόνο. Χωρίς την προσφυγή στον χρόνο, η σύγχρονη Φυσική δεν θα ήταν σε θέση να εξηγήσει με ακρίβεια τα φυσικά φαινόμενα που αναπτύσσονται σε σαράντα τάξεις μεγέθους.Ωστόσο, είναι αλήθεια ότι σύμφωνα με κάποιες υποθέσεις, που διατυπώνονται από τους φίλους θεωρητικούς φυσικούς, ο χρόνος φαίνεται να μην αποτελεί ένα αναγκαίο και απαραίτητο συστατικό για το Σύμπαν μας. Σύμφωνα μάλιστα με ορισμένες από αυτές τις θεωρητικές υποθέσεις, ο χρόνος θα μπορούσε να αναδυθεί μόνο ως ένα δευτερεύον προϊόν, δεδομένου ότι το ουσιαστικό συστατικό του Σύμπαντος θεωρείται μόνο ο χώρος, ο οποίος έχει μία πολύ λεπτή κοκκώδη υφή.Εντούτοις, είναι σημαντικό να επισημάνουμε το γεγονός ότι, μέχρι σήμερα, αυτές οι θεωρίες είναι μόνο κομψές εικασίες, που δεν έχουν την παραμικρή εμπειρική επιβεβαίωση. Εύλογα, λοιπόν, καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι η σύγχρονη Φυσική δεν μπορεί να απαλλαγεί ή να υπάρξει χωρίς τον χρόνο. Και ότι απέχουμε πολύ από την υλοποίηση του πανάρχαιου ονείρου των ανθρώπων να «σκοτώσουν τον Κρόνο».

● Εσείς, αντίθετα, στα βιβλία σας παρουσιάζετε τη χρονική εξέλιξη τόσο του Σύμπαντος, συνολικά, όσο και των επιμέρους φυσικών φαινομένων ως μια διαδικασία που διαμορφώνεται τελικά από την τύχη και την αναγκαιότητα. Τι ακριβώς εννοείτε και γιατί υποστηρίζετε ότι πρόκειται για μια φυσική διαδικασία που δεν κατευθύνεται σε έναν προκαθορισμένο στόχο, ούτε και σχεδιάστηκε (εξ αρχής) από τους φυσικούς νόμους ή από κάποιον Προγραμματιστή;

Διότι, μέχρι τώρα, για το κάθε φυσικό φαινόμενο που έχουμε υποβάλει σε συστηματική έρευνα βρήκαμε πάντοτε μόνο φυσικές εξηγήσεις. Οσο για τις πολυάριθμες περιπτώσεις για τις οποίες δεν διαθέτουμε, ακόμη, κάποια ικανοποιητική εξήγηση, το μόνο που θα συμβούλευα είναι να έχουμε υπομονή. Για παράδειγμα, θα χρειαστούν πολλά χρόνια ή δεκαετίες, και ίσως θα πρέπει να έρθει μια νέα γενιά ερευνητών, όμως, αργά ή γρήγορα, θα ανακαλύψουμε τη φυσική προέλευση της σκοτεινής ύλης και ενέργειας. Και είμαι πεπεισμένος ότι η εξήγησή τους θα είναι, για ακόμη μία φορά, ένας υλικός μηχανισμός που δρα στο εσωτερικό της Φύσης.Ολα ανεξαιρέτως τα φυσικά φαινόμενα ακολουθούν μια ορισμένη πορεία, η οποία διαμορφώνεται από την τύχη και την αναγκαιότητα, με τρόπο ώστε να μην παραβιάζονται κάποιες βαθύτερες συμμετρίες που οδηγούν στις αρχές διατήρησης. Αυτό που πολύ συχνά παραβλέπουμε ή δεν λαμβάνουμε υπόψη είναι το τεράστιο χρονικό διάστημα που έχει παρέλθει από τη γέννηση του Σύμπαντος μέχρι σήμερα: 13,8 δισεκατομμύρια χρόνια, καθώς και τον ασύλληπτο αριθμό των «διαφορετικών εργαστηρίων» της Φύσης, μέσα στα οποία συντελέστηκαν τα αναρίθμητα «πειράματα» που οδήγησαν το Σύμπαν στη σημερινή του κατάσταση: εκατοντάδες δισεκατομμύρια γαλαξίες, καθένας από τους οποίους περιέχει εκατοντάδες δισεκατομμύρια άστρα, τα οποία, με τη σειρά τους, περιβάλλονται από τους πιο διαφορετικούς και παράξενους πλανήτες.

● Συνεπώς, τύχη και αναγκαιότητα αποτελούν για εσάς τις αποφασιστικές έννοιες για την κατανόηση κάθε φυσικής, βιολογικής και, ενδεχομένως, κοινωνικο-ιστορικής εξέλιξης. Επιπλέον, η ιστορία της ανθρώπινης γνώσης μάς διδάσκει ότι τόσο η ευρύτερη επιστημονική περιπέτεια όσο, ειδικότερα, αυτή της Φυσικής, ήταν κατά το παρελθόν και παραμένει μια διαρκής γνωστική επανάσταση, δηλαδή μια σταθερή ρήξη με τις απόλυτες επιστημονικές αλήθειες και τα δόγματα που επικρατούν κάθε εποχή. Στα βιβλία σας, μάλιστα, υποστηρίζετε –από κοινού με άλλους επιστήμονες και επιστημολόγους– ότι κάθε επιστημονική θεωρία και πρακτική θεμελιώνεται στην αναγνώριση του σφάλματος. Επομένως, κάθε επιστήμη βρίσκεται διαρκώς σε αναζήτηση μιας εναλλακτικής θεωρίας που θα διαψεύσει ένα μέρος ή και το σύνολο της επικρατέστερης, μέχρι τότε, θεωρίας. Αν αυτό ισχύει, γιατί θα πρέπει να έχουμε εμπιστοσύνη στην πρόσκαιρη επιστημονική γνώση και στις τεχνολογικές εφαρμογές της;

Τύχη και αναγκαιότητα παίζουν όντως αποφασιστικό ρόλο στην κατανόηση των εξελίξεων στη Φυσική και τη Βιολογία. Αντίθετα, η δυναμική των ανθρώπινων ιστορικο-κοινωνικών εξελίξεων είναι αρκετά διαφορετική, επειδή σε αυτήν υπεισέρχονται τα ανθρώπινα όντα με τα πάθη, τους φόβους και τα όνειρά τους. Και σε αυτά δεν μπορούν να εφαρμοστούν οι νόμοι της Φυσικής, και η επιστημονική μας μέθοδος αποτυγχάνει όταν εξετάζουμε μοναδικά φαινόμενα που δεν μπορούν να αναπαραχθούν.
Αντιστρόφως, η μέθοδος του Γαλιλαίου, δηλαδή της συστηματικής παρατήρησης των φυσικών αντικειμένων και της πραγματοποίησης πειραμάτων για να διαπιστώσουμε αν ισχύουν οι προβλέψεις των υποθέσεων που διατυπώνονται, αποδεικνύεται εξαιρετικά αποτελεσματική για την έρευνα των φυσικών φαινομένων. Και είναι σημαντικό να διευκρινίσουμε ότι οι επιστήμονες δεν αναζητούν την «Αλήθεια», αντίθετα ονειρεύονται να καταρρίψουν τις βεβαιότητες που θα έχουν συσσωρευτεί μέχρι εκείνη τη στιγμή.
Η εντυπωσιακή ανάπτυξη της επιστημονικής γνώσης προκύπτει από τις προσπάθειες χιλιάδων επιστημόνων να ανακαλύψουν νέα φαινόμενα, τα οποία θα τους αναγκάσουν να προτείνουν μια ευρύτερη και πιο πλήρη επιστημονική θεωρία. Εδώ όμως απαιτείται μεγάλη προσοχή, επειδή η «παλιά θεωρία» δεν αποδείχτηκε εντελώς εσφαλμένη, απλώς είχε ένα πιο περιορισμένο πεδίο εφαρμογών.
Για παράδειγμα, η κλασική μηχανική χρησιμοποιείται ακόμη σήμερα, με μεγάλη επιτυχία, για τη λεπτομερή περιγραφή της κίνησης των μακροσκοπικών σωμάτων (ενός αεροπλάνου, ενός αυτοκινήτου κ.λπ.), ενώ είναι ακατάλληλη για την περιγραφή της κίνησης των ηλεκτρονίων γύρω από τον πυρήνα ενός ατόμου. Σε αυτό το πλαίσιο, πρέπει να καταφύγουμε στην κβαντική μηχανική, μια γενικότερη και πληρέστερη θεωρία από την Κλασική Μηχανική.
Με ανάλογο τρόπο, σήμερα, αναζητάμε μια ευρύτερη θεωρία της ύλης, η οποία θα πρέπει να υπερβαίνει το «Καθιερωμένο Μοντέλο» για τις θεμελιώδεις φυσικές αλληλεπιδράσεις. Και η νέα φυσική που θα προκύψει θα πρέπει αφενός να εξηγεί τα φαινόμενα που δεν κατανοούμε σήμερα, και αφετέρου να περιλαμβάνει, ως υποπερίπτωση, την τρέχουσα θεωρία, η οποία θα εξακολουθεί να ισχύει για τα φαινόμενα μιας ορισμένης ενεργειακής κλίμακας.

Γένεση – Η μεγάλη ιστορία της προέλευσης του κόσμου

Ο Guido Tonelli είναι κορυφαίος ερευνητής στη φυσική των σωματιδίων, καθηγητής Φυσικής στο Πανεπιστήμιο της Πίζας και ένας από τους πρωταγωνιστές της ανακάλυψης του μποζονίου του Χιγκς στον Μεγάλο Επιταχυντή Σωματιδίων του CERN στη Γενεύη. Για το σπουδαίο επιστημονικό του έργο έχει λάβει το διεθνές βραβείο Fundamental Physics Prize (2013), το βραβείο Enrico Fermi της Ιταλικής Εταιρείας Φυσικής (2013), ενώ το 2014 του απονεμήθηκε τιμητικό μετάλλιο από τον πρόεδρο της Ιταλικής Δημοκρατίας. Εκτός από το πιο πρόσφατο βιβλίο του για τον Χρόνο, από τις εκδόσεις Διόπτρα κυκλοφορεί και το βιβλίο του «Γένεση – Η μεγάλη ιστορία της προέλευσης του κόσμου», αμφότερα πολύ καλά μεταφρασμένα από τη Μαρία Οικονομίδου.
Την Τρίτη 13 Φεβρουαρίου, ώρα 20.30, θα παρουσιάσει στην Αρτα το βιβλίο του «Γένεση – Η μεγάλη ιστορία της προέλευσης του κόσμου», στην αίθουσα του Μουσικοφιλολογικού Συλλόγου Αρτης. Την Πέμπτη 15 Φεβρουαρίου, ώρα 18.30, θα παρουσιάσει στην Αθήνα –μαζί με δύο Ελληνες ομιλητές– το βιβλίο του «Χρόνος – Από τον μύθο του Κρόνου στο Cern», στο αμφιθέατρο του Ιταλικού Μορφωτικού Ινστιτούτου (Πατησίων 47). Οι εκδηλώσεις θα γίνουν με ταυτόχρονη διερμηνεία.

https://physicsgg.me/2024/02/10/πώς-ο-χρόνος-αλλάζει-τη-φύση-και-τη-φυσι/

[Δροσος Γεωργιος]

Τα μυστικά του χρόνου.

Ο καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Πίζας, φυσικός στο CERN της Γενεύης και ένας από τους πατέρες της ανακάλυψης του μποζονίου του Χιγκς, Guido Tonelli, με αφορμή την παρουσίαση του βιβλίου του «Χρόνος – Από τον μύθο του Κρόνου στο Cern», την Τετάρτη 14 Φεβρουαρίου 2024 συνομίλησε με δημοσιογράφους και ερευνητές σε εκδήλωση στο Αστεροσκοπείο Αθηνών, κάτω από τον θόλο του τηλεσκοπίου Δωρίδη στον λόφο της Πνύκας.

κ. Τονέλι, πρωτεργάτης της ανακάλυψης του μποζονίου Χιγκς: «Ο άνθρωπος είναι μοναδικό και μη επαναλήψιμο είδος»Τι είναι ο χρόνος; Υπάρχει πραγματικά ή πρόκειται απλώς για μια τεράστια ψευδαίσθηση; Θα καταφέρουμε ποτέ να νικήσουμε την αμείλικτη επέλασή του; Αυτό το «ζητούμενο από καταγωγής κόσμου», όπως το χαρακτηρίζει ο διεθνούς φήμης φυσικός, Γκουίντο Τονέλι, και ένας από τους επιστήμονες του CERN που πρωταγωνίστησαν στην ανακάλυψη του μποζονίου του Χιγκς, το εξερευνά στο πιο πρόσφατο βιβλίο του, το οποίο παρουσιάζει σήμερα στην Αθήνα.Ο χρόνος δεν είναι μια αφηρημένη έννοια, εξηγεί ο κ. Τονέλι στο βιβλίο του «Χρόνος- Από τον μύθο του Κρόνου στο Cern» (εκδόσεις Διόπτρα). Καταλαμβάνει το Σύμπαν, μεταλλάσσεται, δονείται, ταλαντώνεται. Ο καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Πίζας και φυσικός στον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Πυρηνικών Ερευνών (CERN) της Γενεύης επιχειρεί ένα ταξίδι στην Ιστορία, την Επιστήμη, την Τέχνη και τη Φιλοσοφία, προκειμένου να μας βοηθήσει να συλλάβουμε καλύτερα την έννοια του χρόνου και τη σχέση μας μαζί του, αλλά και τον ρυθμό του εσωτερικού μας χρόνου. Αυτό το συγγραφικό του ταξίδι παρουσιάζει σήμερα στο βιβλιοπωλείο «Books and Life» στην Αθήνα. Μία ημέρα πριν από την εκδήλωση, ο Γκουίντο Τονέλι συνάντησε επιστήμονες και δημοσιογράφους κάτω από τον θόλο του τηλεσκοπίου Δωρίδη, στον λόφο της Πνύκας.Ο κ. Τονέλι μίλησε για τις έννοιες του χώρου και του χρόνου στο Σύμπαν, αλλά και για τον ανθρώπινο χρόνο. Στα ερωτήματα γύρω από τον χρόνο, υπενθύμισε, «η ανθρωπότητα προσπάθησε να απαντήσει και η προσπάθεια αυτή μεταφράζεται σε επανάσταση που οδήγησε στη δημιουργία έργων τέχνης, ποιημάτων και μνημείων αρχιτεκτονικής και γέννησε τα φιλοσοφικά ρεύματα και τις θρησκείες». «Η ανθρωπότητα ανέκαθεν ονειρευόταν να σταματήσει τον χρόνο, να μπορέσει να επέμβει και να τον ελέγξει. Η Επιστήμη, όμως, διαπίστωσε ότι ο χρόνος σταματάει μέσα στις μαύρες τρύπες. Σε κανένα από εμάς δεν θα συνιστούσα, βέβαια, να πλησιάσει τις μαύρες τρύπες γιατί είναι άκρως επικίνδυνες!», συμπλήρωσε με χιούμορ.Το βιβλίο για τον χρόνο είναι η δεύτερη συγγραφική δουλειά του Γκουίντο Τονέλι, μετά το «Γένεση- Η μεγάλη ιστορία της προέλευσης του κόσμου», για τη δημιουργία του Σύμπαντος, που κυκλοφορεί από τον ίδιο εκδοτικό οίκο. Ο ίδιος προανήγγειλε χθες και το τρίτο του βιβλίο με τίτλο «Materia», που θα κυκλοφορήσει το ερχόμενο φθινόπωρο, και αναφέρθηκε στην ανάγκη που τον οδηγεί να γράφει για επιστημονικά θέματα απευθυνόμενος στο ευρύ κοινό. «Ο λόγος που με ώθησε να γράψω τα βιβλία είναι ότι απευθύνομαι στην πόλη μου, στην κοινότητά μου, στους αναγνώστες, σε μια προσπάθεια να συμμεριστώ μαζί τους την ομορφιά όλων αυτών των εννοιών. Γιατί πρόκειται για έννοιες πραγματικά πανέμορφες που δεν θα έπρεπε σε καμία περίπτωση να είναι μόνο κατανοητές από τους επιστήμονες και όχι από τον υπόλοιπο κόσμο. Και είναι σημαντικές, γιατί όταν η επιστήμη αλλάζει με τις ανακαλύψεις της όλη την κοινωνική δομή, καταλαβαίνετε ποια είναι η επίπτωση και η επιρροή αυτών των εννοιών», υπογράμμισε.Στο ίδιο πλαίσιο και έπειτα από σχετική ερώτηση για τις αμφισβητήσεις που δέχονται οι επιστήμονες, σχολίασε ότι «όταν ο άνθρωπος αδυνατεί να συλλάβει ότι πίσω από τα επιτεύγματα υπάρχουν συγκεκριμένα θεωρήματα και έννοιες, τότε γεννιέται η δυσπιστία». Ανέδειξε, εξάλλου, την ανάγκη «να διατυπώσουμε, να εξηγήσουμε, να ανοίξουμε τις πόρτες των εργαστηρίων μας και να δείξουμε ότι δεν υπάρχει τίποτα κρυπτό υπό τον ήλιο για να καταρρίψουμε αυτά τα ίχνη της δυσπιστίας και των αμφιβολιών».Επιπλέον, ο κ. Τονέλι μίλησε για τη σημασία διαλόγου ανάμεσα στις επιστήμες που ασχολούνται με τη φύση και σε εκείνες που ασχολούνται με τον άνθρωπο, καθώς «ο άνθρωπος είναι ένα μοναδικό και μη επαναλήψιμο είδος», όπως είπε χαρακτηριστικά.«Το πρώτο πράγμα που διδάσκω στους πρωτοετείς φοιτητές μου την πρώτη ημέρα στο αμφιθέατρο είναι ότι η Φυσική θα σας βοηθήσει να καταλάβετε πάρα πολλά πράγματα από τον πραγματικό κόσμο που μας περιβάλλει. Όμως, κανένας νόμος της δεν μπορεί να σας βοηθήσει να καταλάβετε το τεράστιο εκείνο μέγεθος που αφορά στις ανθρώπινες σχέσεις, στο γιατί φοβόμαστε συγκεκριμένα πράγματα, γιατί μας αρέσουν συγκεκριμένα έργα τέχνης ή γιατί ερωτευόμαστε συγκεκριμένα άτομα. Τα πεδία αυτά δεν μπορούν να μας βοηθήσουν να διατυπώσουμε ποιο είναι το σωστό, ποιο το λάθος, να άρουμε τις αδικίες που υφίστανται σήμερα, διότι υπάρχουν πολύ πιο έμπειροι που ασχολούνται με αυτό, οι φιλόσοφοι, οι καλλιτέχνες, οι ποιητές, οι ιστορικοί, όσοι ασχολούνται με τις ανθρωπιστικές επιστήμες, οι οποίοι εδώ και αιώνες ασχολούνται με την ανθρώπινη συμπεριφορά».Από τη συζήτηση για το Σύμπαν δεν θα μπορούσε να απουσιάζει το μποζόνιο του Χιγκς, καθώς ο ίδιος είναι ένας από τους «πατέρες» της ανακάλυψής του στο CERN. Εξηγώντας τον ρόλο του μποζονίου στο να αποκτήσουν μάζα τα στοιχειώδη σωματίδια του Σύμπαντος, ο κ. Τονέλι υπογράμμισε ότι «η ανακάλυψη αυτού του στοιχείου ήταν πραγματικά μοναδική, θεμελιώδους σημασίας, γιατί μας βοήθησε να καταλάβουμε ότι χωρίς αυτό, το Σύμπαν δεν θα ήταν σήμερα αυτό το οποίο γνωρίζουμε».Σημειώνεται ότι ο Γκουίντο Τονέλι έχει λάβει το διεθνές βραβείο Fundamental Physics Prize και το βραβείο Enrico Fermi της Ιταλικής Εταιρείας Φυσικής το 2013, ενώ ένα χρόνο μετά του απονεμήθηκε τιμητικό μετάλλιο από τον Πρόεδρο της Ιταλικής Δημοκρατίας.

*Η εκδήλωση θα πραγματοποιηθεί σήμερα, Πέμπτη 15 Φεβρουαρίου, στις 7 μ.μ., στο βιβλιοπωλείο «Books and Life» των εκδόσεων «Διόπτρα» (Σόλωνος 93-95, Αθήνα). Με τον Γκουίντο Τονέλι θα συνομιλήσουν ο βιολόγος και δημοσιογράφος, Σπύρος Μανουσέλης, και ο καθηγητής Φυσικής στα Πανεπιστήμια του Αμβούργου και του Μπέρμιγχαμ, Κώστας Νικολόπουλος. Η είσοδος θα είναι ελεύθερη. Κατά τη χθεσινή συνάντηση του κ. Τονέλι με δημοσιογράφους, τον διεθνούς φήμης φυσικό προλόγισε η αστροφυσικός και υπεύθυνη του Κέντρου Επισκεπτών του Αστεροσκοπείου στο Θησείο, Φιόρη Μεταλληνού, η οποία υπενθύμισε ότι μια βασική υπηρεσία του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών κατά την ίδρυσή του το 1846 είχε να κάνει με τον χρόνο, δηλαδή με τον υπολογισμό της επίσημης ώρας Ελλάδας.

– https://www.amna.gr/home/article/797189/Gk-Toneli–protergatis-tis-anakalupsis-tou-mpozoniou-Chigks-O-anthropos-einai-monadiko-kai-mi-epanalipsimo-eidos

 

[Δροσος Γεωργιος]

Η αλυσίδα του χρόνου της τεχνητής νοημοσύνης στην ανθρωπότητα.

Η ΑΙ έρχεται για να μετασχηματίσει με απρόβλεπτους και εντυπωσιακούς τρόπους τον ανθρώπινο πολιτισμό.Η τεχνητή νοημοσύνη επελαύνει ως πραγματικός τυφώνας όχι μόνο στη βιομηχανία της τεχνολογίας αλλά σχεδόν σε κάθε τομέα φέρνοντας άμεσα τεκτονικές αλλαγές στον σύγχρονο ανθρώπινο πολιτισμό.Η έρευνα γύρω από την τεχνητή νοημοσύνη ξεκίνησε πριν από δεκαετίες και τα τελευταία χρόνια είχαμε φτάσει στο σημείο να δούμε να λειτουργούν τα πρώτα προγράμματα τεχνητής νοημοσύνης στη μορφή κάποιων αυτοματοποιημένων τηλεφωνικών κέντρων, προγραμμάτων παροχής online απαντήσεων σε απορίες πελατών εταιρειών και υπηρεσιών ή κάποιων ψηφιακών βοηθών σε κινητά τηλέφωνα ή οικιακά gadgets.Η εμφάνιση του διάσημου πλέον προγράμματος του τομέα της γενετικής νοημοσύνης ChatGPT προκάλεσε ένα πραγματικό Big Bang, μια Μεγάλη Έκρηξη, στον τομέα της τεχνητής νοημοσύνης. Ξεκίνησε μια κούρσα ανάπτυξης νέων πιο προηγμένων μοντέλων γενετικής νοημοσύνης και μέσα σε λιγότερο από δύο χρόνια αρχίζουμε πλέον να συζητάμε για την αποκαλούμενη «Τεχνολογική Μοναδικότητα» όρος που περιγράφει την  εμφάνιση της υπερευφυΐας με τεχνολογικά μέσα. Αφού οι δυνατότητες μιας τέτοιας ευφυΐας θα ήταν δύσκολο να γίνουν καταληπτές από τον ανθρώπινο νου, η εμφάνιση μιας τεχνολογικής μοναδικότητας αντιμετωπίζεται ως ένας διανοητικός ορίζοντας γεγονότων, πέραν του οποίου τα συμβάντα δεν μπορούν να προβλεφθούν ή να κατανοηθούν. Με απλά λόγια μιλάμε για τεχνητή νοημοσύνη που θα υπερέχει από την ανθρώπινη νόηση και μέχρι πρόσφατα οι ειδικοί θεωρούσαν ότι κάτι τέτοιο θα αργήσει πολύ ακόμη να συμβεί, αν συμβεί.Όμως ο Τζένσεν Χουάνγκ ο οποίος ηγείται της Nvidia, της κορυφαίας στον κόσμο κατασκευάστριας εταιρείας τσιπ τεχνητής νοημοσύνης που χρησιμοποιούνται για τη δημιουργία συστημάτων όπως το ChatGPT, προέβλεψε πριν από λίγες μέρες ότι σε μια πενταετία θα κάνει την εμφάνιση της μια πρώτη εκδοχή τεχνολογικής μοναδικότητας προκαλώντας ίσως σε κάποιους ενθουσιασμό σε κάποιους άλλους όμως (μάλλον τους περισσότερους) προβληματισμό για το είδους τεχνολογία θα είναι αυτή και ποιος θα την ελέγχει αν βέβαια ελέγχεται…Πώς θα είναι λοιπόν η ζωή του ανθρώπου τα επόμενα χρόνια με την τεχνητή νοημοσύνη σε πρώτο πλάνο; Πολλά σενάρια παρουσιάζουν ένα δυστοπικό κόσμο όπου η τεχνητή νοημοσύνη θα έχει με κάποιο τρόπο καταφέρει σε μερικές δεκαετίες να καταστρέψει τον σύγχρονο ανθρώπινο πολιτισμό. Υπάρχουν όμως και πιο ευοίωνα σενάρια όπου η τεχνητή νοημοσύνη λειτουργεί υπέρ της ανθρωπότητας. Ας ρίξουμε μια ματιά σε αυτή την καλή πλευρά του πιθανού μέλλοντος στην συμπλήρωση 100 ετών από την κυκλοφορία της Ναυτεμπορικής.

Το Τοπίο των Εθνών

Η έννοια των παραδοσιακών εθνικών κρατών θα έχει αλλάξει ριζικά. Τα συστήματα διακυβέρνησης που λειτουργούν με τεχνητή νοημοσύνη θα έχουν εξορθολογίσει τις διαδικασίες λήψης αποφάσεων, μειώνοντας την ανάγκη για πολιτική γραφειοκρατία. Ο κόσμος θα έχει μετατραπεί σε μια πιο διασυνδεδεμένη, παγκόσμια κοινωνία, με τους υπερεθνικούς οργανισμούς να διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της πολιτικής. Τα σύνορα θα έχουν γίνει λιγότερο άκαμπτα και οι έννοιες της ιθαγένειας θα έχουν εξελιχθεί ώστε να είναι πιο περιεκτικές και λιγότερο συνδεδεμένες με τη γεωγραφική θέση.

Οικονομικές αλλαγές και μετατόπιση θέσεων εργασίας

Μία από τις πιο σημαντικές συνέπειες του αυτοματισμού που βασίζεται στην τεχνητή νοημοσύνη ήταν ο μετασχηματισμός της αγοράς εργασίας. Πολλές εργασίες ρουτίνας, χειρωνακτικές, ακόμη και γνωστικές εργασίες θα έχουν αυτοματοποιηθεί, οδηγώντας σε μετατόπιση θέσεων εργασίας στις παραδοσιακές βιομηχανίες. Ωστόσο, αυτή η στροφή θα δημιουργήσει επίσης νέες ευκαιρίες σε τομείς που σχετίζονται με την τεχνητή νοημοσύνη, τη ρομποτική και την επιστήμη δεδομένων.Οι άνθρωποι θα έχουν προσαρμοστεί αναπτύσσοντας δεξιότητες που συμπληρώνουν την τεχνητή νοημοσύνη, όπως η δημιουργικότητα, η συναισθηματική νοημοσύνη και η κριτική σκέψη. Η δια βίου μάθηση και η επανεκπαίδευση θα έχουν γίνει ο κανόνας και οι κυβερνήσεις έχουν εφαρμόσει ισχυρά δίχτυα κοινωνικής ασφάλειας για να στηρίξουν τα άτομα κατά τη διάρκεια της μετάβασης σταδιοδρομίας. Ενώ τα παραδοσιακά μοντέλα απασχόλησης θα έχουν αλλάξει, έχει προκύψει μια πιο δίκαιη κατανομή των πόρων, με τα συστήματα βασικού εισοδήματος να διασφαλίζουν την κάλυψη των βασικών αναγκών των ανθρώπων.

Επιβίωση και ευημερία

Η επιβίωση του ανθρώπου σε αυτόν τον εξαιρετικά αυτοματοποιημένο κόσμο θα είναι σε μεγάλο βαθμό επιτυχής λόγω των τεχνολογικών προόδων στην υγειονομική περίθαλψη, την παραγωγή τροφίμων και τη διαχείριση καταστροφών. Τα συστήματα υγειονομικής περίθαλψης που θα λειτουργούν με τεχνητή νοημοσύνη παρέχουν εξατομικευμένες θεραπείες και η νανοτεχνολογία θα έχει φέρει επανάσταση στην ιατρική, επιτρέποντας την έγκαιρη ανίχνευση και θεραπεία ασθενειών.
Η κάθετη γεωργία και οι πρακτικές βιώσιμης γεωργίας θα εξασφαλίζουν συνεπή προσφορά τροφίμων, ενώ η πρόβλεψη και η αντιμετώπιση καταστροφών με γνώμονα την τεχνητή νοημοσύνη θα έχουν μετριάσει τον αντίκτυπο των φυσικών καταστροφών.
Όσον αφορά την ευημερία, οι άνθρωποι θα έχουν περισσότερο ελεύθερο χρόνο και ευκαιρίες για προσωπική εξέλιξη. Με την τεχνητή νοημοσύνη να χειρίζεται πολλές εργασίες ρουτίνας, τα άτομα θα έχουν μεγαλύτερη ελευθερία να ασχολούνται με ότι τους ευχαριστεί περισσότερο, να συμμετέχουν σε δημιουργικές προσπάθειες και να περνούν χρόνο με τα αγαπημένα τους πρόσωπα. Οι τεχνολογίες εικονικής και επαυξημένης πραγματικότητας θα έχουν εμπλουτίσει την ψυχαγωγία και την εκπαίδευση, παρέχοντας καθηλωτικές εμπειρίες που θολώνουν τη γραμμή μεταξύ του ψηφιακού και του φυσικού κόσμου.

Ψυχική Υγεία και Ευεξία

Ενώ πολλές πτυχές της ζωής θα έχουν βελτιωθεί, θα εξακολουθούν να υπάρχουν προκλήσεις σε αυτόν τον εξαιρετικά αυτοματοποιημένο κόσμο. Ο γρήγορος ρυθμός της τεχνολογικής αλλαγής θα έχει οδηγήσει σε μια αίσθηση αποσύνδεσης από το παρελθόν και την πολιτιστική ταυτότητα, που μπορεί να συμβάλει σε συναισθήματα αποξένωσης και νοσταλγίας.
Επιπλέον, η πίεση για συνεχή προσαρμογή και εκμάθηση νέων δεξιοτήτων μπορεί να οδηγήσει σε άγχος και άγχος.
Η επικράτηση των κοινωνικών δικτύων που βασίζονται στην τεχνητή νοημοσύνη και των εικονικών αλληλεπιδράσεων θα έχει επίσης εγείρει ανησυχίες σχετικά με τον αντίκτυπο στην ψυχική υγεία. Οι άνθρωποι θα έχουν πρόσβαση σε θεραπευτές τεχνητής νοημοσύνης και συστήματα υποστήριξης ψυχικής υγείας, αλλά θα παραμένουν ερωτήματα σχετικά με την αυθεντικότητα των ανθρώπινων σχέσεων σε έναν κόσμο όπου μεγάλο μέρος της κοινωνικής αλληλεπίδρασης θα λαμβάνει χώρα σε κάποιου είδους κυβερνοχώρο.

Ένα πιθανό timeline της επίδρασης της τεχνητής νοημοσύνης

2026: Η τεχνητή νοημοσύνη καταστρέφει την οικονομία. Οι προγραμματιστές υπολογιστών, οι λογιστές, οι δικηγόροι και άλλα επαγγέλματα αντικαθίστανται σταδιακά από την τεχνητή νοημοσύνη.

2028: Η τεχνητή νοημοσύνη δημιουργεί τέχνη, μουσική και βίντεο ενώ αντικαθιστά τους δασκάλους.

2033: Η τεχνητή νοημοσύνη δημιουργεί ρομπότ για τον εαυτό της. Η τεχνητή νοημοσύνη είναι ενσωματωμένη σε όλα, από μηχανές καφέ μέχρι αεροπλάνα.

2038: Η τεχνητή νοημοσύνη κάνει επιστημονικές ανακαλύψεις που θα χρειάζονταν χιλιάδες χρόνια για να γίνουν με χρήση συμβατικών υπολογιστών.

2045: Η τεχνητή νοημοσύνη βρίσκει τρόπο να εμποδίζει  τη διαδικασία γήρανσης, οι άνθρωποι θα ζουν πάνω από 300 χρόνια.

2050: Πλησιάζει η «εποχή της αφθονίας». Καθιερώνεται καθολικό βασικό εισόδημα για όλους τους ανθρώπους. Οι άνθρωποι ζουν κυρίως στην εικονική πραγματικότητα.

2060: Οι άνθρωποι συγχωνεύονται με την τεχνητή νοημοσύνη. Οι βιολογικοί εγκέφαλοι γίνονται ψηφιακοί.

2070: Η ανθρώπινη συνείδηση γίνεται ψηφιακή

2100: Η τεχνητή νοημοσύνη γίνεται επικυρίαρχος και ξεκινά την προσπάθεια της να αποικίσει άλλα αστρικά συστήματα.

25 προβλέψεις για την επίδραση της τεχνητής νοημοσύνης

1)  Θα δημιουργηθούν αποικίες στη Σελήνη, τον Άρη και ίσως σε ακόμη πιο μακρινούς πλανήτες και δορυφόρους.
2)  Η άνοδος της στάθμης της θάλασσας και οι τεχνολογικές εξελίξεις θα οδηγήσουν στη δημιουργία υποβρύχιων πόλεων.
3)  Η κλιματική αλλαγή και άλλα προβλήματα θα οδηγήσουν στη δημιουργία υπόγειων πόλεων.
4)  Μηχανήματα μεγάλης κλίμακας θα μπορούν να τροποποιήσουν και να ελέγξουν τις καιρικές συνθήκες είτε τοπικά είτε σε μεγαλύτερες περιοχές της Γης.
5)   Φωτοβολταϊκά διαστημικά πάρκα θα απεριόριστη και φιλική στο περιβάλλον ενέργεια για την ανθρωπότητα.
6)  Η προηγμένη τεχνητή νοημοσύνη θα διαχειρίζεται συγκεκριμένους τομείς διακυβέρνησης, διασφαλίζοντας αμερόληπτες αποφάσεις.
7)  Η εργασία, η εκπαίδευση και η κοινωνικοποίηση θα γίνονται σε καθηλωτικούς και ρεαλιστικούς κόσμους εικονικής πραγματικότητας.
Πολλοί επαγγελματικοί τομείς, από την υγειονομική περίθαλψη έως τη νομική μπορεί να λειτουργούν κατά κύριο λόγο με συστήματα τεχνητής νοημοσύνης
9)  Οι απευθείας συνδέσεις εγκεφάλου με ηλεκτρονικές συσκευές μέσω εγκεφαλικών εμφυτευμάτων ή άλλων τεχνολογιών θα καταστήσουν τις οθόνες και τις φορητές συσκευές ξεπερασμένες.
10)   Η τεχνητή νοημοσύνη θα επιτρέψει την άμεση μεταφορά σκέψεων κάνοντας πραγματικότητα την τηλεπαθητική επικοινωνία και καθιστώντας την φωνητική επικοινωνία παρελθόν.

11)    Οι καινοτομίες στην ιατρική θα επεκτείνουν το προσδόκιμο ζωής του ανθρώπου πέρα από τα 100 χρόνια ως κανόνας.
12)   Η μάθηση με γνώμονα την τεχνητή νοημοσύνη θα προσαρμόσει τα προγράμματα σπουδών με βάση τον ρυθμό και τις προτιμήσεις κάθε μαθητή.
13)    Με την παγκόσμια συνδεσιμότητα στο αποκορύφωμά της, μια συγχώνευση πολιτισμών θα οδηγήσει σε νέες γλώσσες, κουζίνες και μορφές τέχνης.
14)   Οι θεραπείες όχι μόνο θα παρατείνουν τη ζωή, αλλά θα μπορούσαν να αντιστρέψουν τη γήρανση, προσφέροντας επιστροφή στο νεανικό σθένος.
15)   Παγκόσμιο νόμισμα: Ένα ενιαίο ψηφιακό νόμισμα μπορεί να κυριαρχήσει στις παγκόσμιες οικονομικές συναλλαγές.
16)   Αναβίωση άγριας ζωής: Τα εξαφανισμένα είδη μπορεί να επιστρέψουν μέσω προηγμένης κλωνοποίησης και γενετικής μηχανικής.
17)   Τα βάθη των ωκεανών θα είναι ένας σημαντικός κόμβος για την καλλιέργεια τροφίμων και ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.
18)   Οι αστικές περιοχές θα ανακυκλώνουν όλα τα απόβλητα, με τις μηδενικές εκπομπές ρύπων και τη μηδενική ρύπανση να γίνονται το πρότυπο.
19)   Αυτοματοποιημένα συστήματα θα προσομοιώνουν δάση, ερήμους και ζούγκλες για να εξασφαλίσουν οικολογική ισορροπία.
20)   Τα νανορομπότ θα είναι κοινά ιατρικά εργαλεία, που θα λειτουργούν εκ των έσω για τη διάγνωση και τη θεραπεία παθήσεων.
21)   Τα ταξίδια στην ηπειρωτική χώρα θα γίνονται μέσα σε λίγα λεπτά με υπερηχητικά τρένα
22)   Τη θέση των αυτοκινήτων θα πάρουν drones
23)   Ολογράμματα τεχνητής νοημοσύνης θα χρησιμεύσουν ως σύντροφοι, εκπαιδευτές και διασκεδαστές.
24)   Τα εργαστήρια θα παράγουν το μεγαλύτερο μέρος των τροφίμων μας, προσαρμοσμένα στις ατομικές διατροφικές ανάγκες και γεύσεις.
25)    Οι συσκευές στιγμιαίας μετάφρασης θα διαγράψουν τα γλωσσικά εμπόδια.

https://www.naftemporiki.gr/techscience/1609939/i-alysida-toy-chronoy-tis-technitis-noimosynis-stin-anthropotita/

[Δροσος Γεωργιος]

Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο στην αύξηση της εντροπίας

«Αναζητώντας τον Χαμένο Χρόνο» είναι ο τίτλος του μυθιστορήματος των 3.200 σελίδων του Γάλλου συγγραφέα Μαρσέλ Προυστ. Θεωρείται το σημαντικότερο έργο του και είναι γνωστό τόσο από την χαρακτηριστική πρόταση με την οποία ξεκινά «Για χρόνια πλάγιαζα νωρίς» , όσο και για το επεισόδιο με την ανάδυση των αναμνήσεων που πυροδότησε η γεύση μιας μαντλέν, που περιγράφεται στον πρώτο (από τους επτά) τόμους. Ο Προυστ δεν αφηγείται τα συμβάντα του κόσμου, αλλά όσα συμβαίνουν στην μνήμη ενός ατόμου. Όπως γράφει ο ίδιος: η πραγματικότητα διαμορφώνεται μόνο μέσα από τη μνήμη. Και η μνήμη με τη σειρά της είναι μια συλλογή ιχνών, ένα έμμεσο προϊόν αύξησης της αταξίας (εντροπίας) του κόσμου.Η μνήμη είναι τα ίχνη του παρελθόντος στο παρόν – η διάκριση μεταξύ παρελθόντος και μέλλοντος. Σύμφωνα με τον σημαντικότερο νόμο της Φυσικής, τον Δεύτερο Θερμοδυναμικό Νόμο, η εντροπία S του σύμπαντος αυξάνεται (ΔS≥0). Ο λόγος που το παρελθόν (κι όχι το μέλλον) αφήνει ίχνη είναι μόνο γιατί η εντροπία ήταν μικρότερη στο παρελθόν.Ακόμα και τα πιο απλά φαινόμενα διέπονται από τον Δεύτερο Θερμοδυναμικό Νόμο. Για παράδειγμα μια πέτρα που πέφτει στο έδαφος. Λένε ότι αυτό συμβαίνει διότι η πέτρα οδεύει προς μια κατάσταση χαμηλότερης ενέργειας. Και γιατί θα πρέπει τελικά να χάσει ενέργεια αφού η ενέργεια διατηρείται; Η απάντηση είναι ότι πως όταν η πέτρα χτυπήσει στο έδαφος η μηχανική της ενέργεια μετατρέπεται σε θερμότητα. Και αυτό είναι μια μη αντιστρεπτή διαδικασία. Δεν έχει δρόμο επιστροφής. Η εντροπία του συστήματος αυξήθηκε. Χωρίς τον δεύτερο θερμοδυναμικό νόμο η πέτρα θα αναπηδούσε συνεχώς. Και δεν θα υπήρχε διάκριση μεταξύ παρελθόντος και μέλλοντος.Η ακίνητη πέτρα είναι το ίχνος του παρελθόντος που άφησε η αύξηση της εντροπίας, όπως η μνήμη της γεύσης του γλυκού μαντλέν που ‘ζωντάνεψε’ το παρελθόν του Προύστ. Η αίσθηση της ροής του χρόνου όπως την γνωρίζουμε από την εμπειρία μας είναι τα ίχνη του παρελθόντος που καταγράφονται ως μνήμη στο σώμα μας από την αύξηση της εντροπίας:

«(…) Από πολλά κιόλας χρόνια, δεν επιζούσε πια τίποτε για μένα απ’ το Κομπραί, παρά μόνο η σκηνή και το δράμα της ώρας που έπρεπε να πλαγιάσω, όταν, μια χειμωνιάτικη μέρα, μόλις γύρισα στο σπίτι, η μητέρα μου, βλέποντας πως κρύωνα, πρότεινε να μου δώσει, μ’ όλο που δεν το συνήθιζα, λίγο τσάι. Στην αρχή αρνήθηκα κι ύστερα, δεν ξέρω γιατί, άλλαξα γνώμη. Έστειλε να φέρουν έν’ απ’ αυτά τα κοντόχοντρα γλυκά που ονομάζονται Μικρές Μαντλέν και φαίνονται σα νάχουν χυθεί στην αυλακωτή φόρμα μιας αχιβάδας. Και σε λίγο, μηχανικά εξουθενωμένος απ’ την πληκτική μέρα και την προοπτική ενός θλιβερού αύριο, έφερνα στα χείλια μου μιά κουταλιά τσάι όπου είχα αφήσει να μαλακώσει ένα κομμάτι μαντλέν. Αλλά τη στιγμή που η γουλιά, ανακατεμένη με τα ψίχουλα του γλυκού, άγγιξε τον ουρανίσκο μου, σκίρτησα, προσέχοντας κάτι καταπληκτικό που συνέβαινε μέσα μου. Μια γλυκειά απόλαυση με είχε κυριεύσει, απομονωμένη, χωρίς να ξέρω την αιτία της. Μου είχε ξαφνικά κάνει τις περιπέτειες της ζωής αδιάφορες, ακίνδυνες τις καταστροφές της, ανύπαρκτη τη συντομία της, με τον ίδιο τρόπο που επενεργεί ο έρωτας, πλημμυρίζοντας με μια πολύτιμη ουσία: ή μάλλον η ουσία αυτή δεν ήταν μέσα μου, είμουν εγώ. Είχα πάψει να νιώθω τον εαυτό μου μέτριο, τυχαίο, θνητό. Από πού μπορούσε να μου έρχεται αυτή η έντονη χαρά; Αισθανόμουν πως ήταν συνυφασμένη με τη γεύση του τσαγιού και του γλυκού, αλλά και πως την ξεπερνούσε απεριόριστα, πως δεν μπορούσε να είναι της ίδιας φύσης. Από πού ερχόταν; Τι σήμαινε; Που θα τη συλλάβω; Πίνω μια δεύτερη γουλιά και δεν βρίσκω σ’ αυτήν τίποτε περισσότερο από την πρώτη, πίνω μια τρίτη και μου προσφέρει κάτι λιγότερο από τη δεύτερη. Είναι καιρός να σταματήσω, η ενέργεια του ποτού φαίνεται να μειώνεται. Είναι φανερό πώς η αλήθεια που γυρεύω δε βρίσκεται σ’ αυτό, αλλά μέσα μου. Αυτό την ξύπνησε, αλλά δεν τη γνωρίζει, και μπορεί μόνο να την επαναλαμβάνει ασταμάτητα, με ολοένα λιγότερη δύναμη, αυτή την ίδια μαρτυρία που δεν είμαι σε θέση να ερμηνεύσω και που θέλω τουλάχιστον να μπορέσω να ξαναζητήσω και να ξαναβρώ ανέπαφη, στη διάθεσή μου, σε λίγο, για ένα αποφασιστικό ξεκαθάρισμα. Ακουμπώ το φλυτζάνι κι απευθύνομαι στη σκέψη μου. Η σκέψη μου πρέπει να βρει την αλήθεια. Αλλά πώς; Σκληρή αβεβαιότητα, κάθε φορά που η σκέψη νιώθει πως την ξεπερνά ο ίδιος ο εαυτός της. όταν αυτός, ο ερευνητής, είναι ταυτόχρονα κι όλη η σκοτεινή χώρα που πρέπει να ερευνήσει κι όπου όλα του τα εφόδια δεν τον βοηθούν σε τίποτε. Να ερευνήσει; όχι μόνο: να δημιουργήσει. Βρίσκεται απέναντι σε κάτι που δεν υπάρχει ακόμα και που μόνο αυτός μπορεί να πραγματοποιήσει, κι ύστερα να το φέρει μέσα στο δικό του φως.
Κι αρχίζω πάλι να αναρωτιέμαι ποιά μπορούσε νά ‘ναι αυτή η άγνωστη κατάσταση, που δεν την έφερνε καμιά λογική απόδειξη, αλλά το αυταπόδεικτο, της ευτυχίας της, της πραγματικότητάς της, που μπροστά της οι άλλες πραγματικότητες εξανεμίζονταν. Θέλω να προσπαθήσω να την κάνω να ξαναφανεί. Πάω πίσω με τη σκέψη στη στιγμή που πήρα την πρώτη κουταλιά τσάι. Ξαναβρίσκω την ίδια κατάσταση, χωρίς περισσότερη ενέργεια. Απαιτώ απ’ τη σκέψη μου μεγαλύτερη προσπάθεια, να ξαναφέρει για μιά ακόμα φορά την αίσθηση που χάνεται. Και, για να μη σπάσει τίποτα την ορμή με την οποία θα προσπαθήσει να την ξανασυλλάβει, απομακρύνω κάθε εμπόδιο, κάθε σκέψη ξένη, προστατεύω τ’ αυτιά μου και την προσοχή μου απ’ τους θορύβους της γειτονικής κάμαρας. Όμως, καθώς νιώθω τη σκέψη μου να κουράζεται χωρίς αποτέλεσμα, την πιέζω, αντίθετα, να δεχτεί τον περισπασμό που της αρνιόμουν, να σκεφτεί κάτι άλλο, ν’ ανακτήσει δυνάμεις πριν από την υπέρτατη προσπάθεια. Ύστερα για δεύτερη φορά δημιουργώ ένα κενό μπροστά της, ξανατοποθετώ απέναντί της τη γεύση της ακόμα πρόσφατης πρώτης γουλιάς και νιώθω να σκιρτά μέσα μου κάτι που μετακινείται, που θάθελε ν’ ανυψωθεί, κάτι που ξέφυγε, λες απ΄την άγκυρά του, σε μεγάλο βάθος. δεν ξέρω τι είναι, ανεβαίνει όμως αργά. αισθάνομαι την αντίσταση κι ακούω το σάλαγο απ’ τις αποστάσεις που διασχίζει.
Σίγουρα αυτό που δονείται έτσι στο βάθος του είναι μου πρέπει νά ‘ναι η εικόνα, η οπτική ανάμνηση που, δεμένη μ’ αυτή τη γεύση προσπαθεί να την ακολουθήσει, για να φτάσει ως εμένα. Αγωνίζεται όμως πολύ μακριά, πολύ συγκεχυμένα. μόλις διακρίνω την ουδέτερη αντανάκλαση, όπου μπερδεύεται το άπιαστο στροβίλισμα των χρωμάτων που αναταράχτηκαν. δεν μπορώ όμως ν’ αναγωρίσω τη μορφή, να της ζητήσω, αφού είναι ο μόνος δυνατός διερμηνέας, να μου μεταφράσει τη μαρτυρία της σύγχρονής της, της αχώριστης συσντρόφου της, της γεύσης, να της ζητήσω να μου πει για ποιά ειδική περίσταση, για ποιά περασμένη εποχή πρόκειται.
Θα φτάσει άραγε ως την επιφάνεια της καθαρής μου συνείδησης, αυτή η ανάμνηση, η στιγμή απ’ τα παλιά, που η έλξη μιας στιγμής απαράλλακτης ήρθε από τόσο μακριά να προκαλέσει, να συγκινήσει, να ξεσηκώσει στα κατάβαθά μου; Δεν ξέρω. Τώρα δε νιώθω πια τίποτα, έχει σταματήσει, έχει ίσως βουλιάξει ξανά. ποιός ξέρει αν θ’ αναδυθεί πάλι ποτέ απ’ τη νύχτα της; Πρέπει να ξαναπροσπαθήσω, δέκα φορές από την αρχή, να σκύψω επάνω της. Κι όπως πάντα, η νωθρότητα που μας εκτρέπει από κάθε δύσκολη προσπάθεια, από κάθε έργο σημαντικό, με συμβούλεψε να τα εγκαταλείψω όλα, να πιώ το τσάι μου και να σκεφτώ μόνο τις σημερινές μου σκοτούρες, τις αυριανές μου επιθυμίες, που αφήνονται να τις αναμασώ χωρίς κόπο.
Και ξαφνικά παρουσιάστηκε η ανάμνηση. Αυτή η γεύση ήταν η γεύση του μικρού κομματιού της μαντλέν που την Κυριακή το πρωί στο Κομπραί (τη μέρα εκείνη δεν έβγαινα πριν απ’ την ώρα της λειτουργίας) μου πρόσφερε η θεία μου η Λεονί, όταν πήγαινα να της πω καλημέρα στο δωμάτιό της, αφού πρώτα το βουτούσε στο τσάι ή στο φλαμούρι της. Η όψη της μικρής μαντλέν δε μου ‘χε θυμίσει τίποτα πριν να τη γευτώ. ίσως γιατί, έχοντας δει συχνά από τότε μερικές μαντλέν, χωρίς όμως να τις δοκιμάσω, πάνω από τα ράφια των ζαχαροπλαστείων, η εικόνα τους είχε εγκαταλείψει εκείνες τις μέρες του Κομπραί για να δεθεί μ’ άλλες πιό πρόσφατες. ίσως γιατί, απ’ αυτές τις αναμνήσεις τις εγκαταλειμμένες τόσον καιρό έξω απ’ τη μνήμη, δεν επιζούσε τίποτα, όλα είχαν διαλυθεί. οι μορφές – κι αυτή ακόμα του μικρού κοχυλιού της ζαχαροπλαστικής, τόσο στρουμπουλά αισθησιακού κάτω από τις αυστηρές κι ευλαβικές πτυχές του – είχαν διαλυθεί ή, κοιμισμένες, είχαν χάσει τη δύναμη της επέκτασης, που θα τους επέτρεπε να ξαναδεθούν με τη συνειδήση. Όταν όμως από ένα μακρινό παρελθόν τίποτα δεν επιζεί, αφού πεθάνουν οι άνθρωποι, αφού καταστραφούν τα άψυχα, μόνες, πιό φθαρτές, αλλά πιό μακρόβιες, πιό άϋλες, πιό επίμονες, πιό πιστές, η όσφρηση και η γεύση ζουν για καιρό ακόμα, σαν τις ψυχές, για να θυμούνται, να περιμένουν, να ελπίζουν, πάνω σ’ όλα αυτά τα ερείπια, να βαστούν χωρίς να λυγίζουν, πάνω στη μικρή σχεδόν άϋλη σταγόνα τους, το τεράστιο οικοδόμημα της ανάμνησης.
Και μόλις αναγνώρισα τη γεύση του κομματιού της μαντλέν, βουτηγμένο στο φλαμούρι, που μού ‘δινε η θεία μου (μ’ όλο που δεν ήξερα ακόμα τότε και μπόρεσα μόνο πολύ αργότερα να ν’ ανακαλύψω γιατί η ανάμνηση αυτή μ’ έκανε τόσο ευτυχισμένο), αμέσως, το παλιό γκρίζο σπίτι πάνω στο δρόμο, όπου βρισκόταν το δωματιό της, ήρθε σαν σκηνικό θεάτρου να στηθεί μπροστά στο εξοχικό σπιτάκι πού ‘βλεπε στον κήπο και τό ‘χαν χτίσει για τους γονείς μου στο πίσω του μέρος (αυτή την ξεκομμένη επιφάνεια, τη μόνη που είχα ξαναδεί ως τότε). και, μαζί με το σπίτι, την πόλη, απ’ το πρωί ως το βράδυ και μ’ όποιοδήποτε καιρό, την Πλατεία όπου μ’ έστελναν πριν απ’ το γεύμα, τους δρόμους όπου πήγαινα να κάνω θελήματα, τα εξοχικά δρομάκια που παίρναμε όταν ο καιρός ήταν καλός. Και σαν το παιχνίδι που διασκεδάζει τους Ιάπωνες, όταν μουσκεύουν σ’ ένα μπωλ πορσελάνης γεμάτο νερό μικρά κομμάτια χαρτί, αξεχώριστα ως τότε, μα που μόλις βραχούν, τεντώνονται, στρίβουν, χρωματίζονται, διαφοροποιούνται, γίνονται λουλούδια, σπίτια, πρόσωπα στέρεα και που τ’ αναγνωρίζεις, έτσι και τώρα όλα τα λουλούδια του κήπου μας και του πάρκου του κυρίου Σουάν, και τα νούφαρα της Βιβόν, κι οι καλοί άνθρωποι του χωριού και τα μικρά τους σπίτια, κι η εκκλησιά κι όλο το Κομπραί και τα περίχωρά του, όλ’ αυτά που παίρνουν μορφή και ολική υπόσταση, βγήκαν, πόλη και κήποι, απ’ το φλυτζάνι μου με το τσάι. »

πηγές:
1. ‘Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο – Ι Από τη μεριά του Σουάν’, Μαρσέλ Προύστ, Μετάφραση Π.Α.Ζ., εκδόσεις Ηριδανός – https://beq.ebooksgratuits.com/auteurs/Proust/Proust-01.pdf
2. Carlo Rovelli, «H ΤΑΞΗ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ», εκδόσεις Πατάκη