Τόνι Ρόθμαν

[Δροσος Γεωργιος]

Kοσμολογία: η θρησκεία του επιστήμονα.

«Η προέλευση του σύμπαντος είναι το απόλυτο αίνιγμα», σύμφωνα με τον θεωρητικό φυσικό και κοσμολόγο Τόνι Ρόθμαν

Ο Αϊνστάιν ενέπνευσε τον Τόνι Ρόθμαν όταν ήταν νέος, όμως το βιβλίο που τον μάγεψε για πάντα και τον έστρεψε στην κοσμολογία ήταν το «Frontiers of Astronomy» του Φρεντ Χόιλ.

H ιδέα ότι το σύμπαν διαστέλλεται είναι σήμερα τόσο γνωστή, ώστε αποτελεί μέρος της λαϊκής κουλτούρας. Και όμως, κάθε φορά που ο Τόνι Ρόθμαν ολοκληρώνει κάποια διάλεξη κοσμολογίας, άνθρωποι από το ακροατήριο τον πλησιάζουν με πολλές απορίες. Η πρώτη είναι: Αφού όλοι οι γαλαξίες απομακρύνονται από εμάς, μήπως βρισκόμαστε στο κέντρο του σύμπαντος; Και η δεύτερη: Μέσα σε τι διαστέλλεται το σύμπαν; «Για να είμαι ειλικρινής, κάποιες φορές αυτά τα ερωτήματα διατυπώνονται με την αντίστροφη σειρά, αλλά, ενώ τα ίδια είναι εντελώς φυσιολογικά, δείχνουν ότι η ιδέα ενός διαστελλόμενου σύμπαντος δεν είναι. Και ασφαλώς δεν ήταν ούτε για τον Αϊνστάιν. Αλλωστε, όταν εκείνος δημοσίευσε τη Γενική Θεωρία της Σχετικότητας το 1916, δεν υπήρχαν αστρονομικές ενδείξεις ότι το σύμπαν διαστέλλεται, ενώ όταν, την ίδια χρονιά, εφάρμοσε τη θεωρία για να καταστρώσει το πρώτο σύγχρονο μοντέλο για το σύμπαν, υπέθεσε ότι το σύμπαν θα πρέπει να είναι στατικό», εξηγεί ο ίδιος.Με σκοπό να κάνει τη Μεγάλη Εκρηξη, τη θεωρία της απαρχής του σύμπαντος, κατανοητή σε όσους ενδιαφέρονται για την επιστήμη αλλά δεν διαθέτουν το κατάλληλο επιστημονικό και μαθηματικό υπόβαθρο, ο Αμερικανός θεωρητικός φυσικός και κοσμολόγος, που έχει διδάξει, μεταξύ άλλων, στα Πανεπιστήμια Χάρβαρντ και Πρίνστον, έγραψε «Ενα μικρό βιβλίο για τη Μεγάλη Εκρηξη» (κυκλοφορεί από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, σε μετάφραση Ανδρομάχης Σπανού).«Η κοσμολογία, την οποία υπηρετείτε εδώ και δεκαετίες, ορισμένες φορές θεωρείται το σημείο συνάντησης της φυσικής με τη φιλοσοφία. Ισχύει αυτό;» τον ρωτώ στην αρχή της συνομιλίας μας. «Ως ένα βαθμό ναι, είναι αληθές και ταυτόχρονα αναπόφευκτο. Αλλωστε, ο πυρήνας κάθε επιστήμης δεν είναι παρά η διατύπωση ερωτημάτων και εν συνεχεία η αναζήτηση απαντήσεων σε αυτά. Αν ερευνήσουμε σε βάθος τα ερωτήματα, αναπόφευκτα ξεμένουμε και από απαντήσεις. Η κοσμολογία είναι ιδιαίτερα επιρρεπής στη συγκεκριμένη δυσκολία. Όταν ανακύπτει μια συζήτηση για τη Μεγάλη Εκρηξη, το πρώτο που σκέφτεται κάποιος που δεν είναι κοσμολόγος (δηλαδή, οι περισσότεροι άνθρωποι) είναι “τι υπήρχε πριν από τη Μεγάλη Εκρηξη;”. Πρόκειται για ένα απολύτως φυσιολογικό και θεμιτό ερώτημα, το οποίο προς το παρόν δεν έχει απάντηση και κατά πάσα πιθανότητα θα συνεχίσει να μην έχει ακόμη και μετά το πέρας της δικής μου ζωής…».

– Τι σας έκανε να αγαπήσετε τη φυσική και την κοσμολογία; Υπάρχουν κάποιοι παιδικοί ήρωες που σχετίζονται με αυτό;

– Όταν ήμουν πέντε ετών με γοήτευαν οι δεινόσαυροι και ήθελα να γίνω παλαιοντολόγος· λίγα χρόνια μετά, αρχαιολόγος. Στα δώδεκά μου, όμως, ήξερα ότι θα γίνω φυσικός. Αυτό οφειλόταν σε μεγάλο βαθμό στο γεγονός ότι ο πατέρας μου ήταν πυρηνικός φυσικός και εργαζόταν στο Εργαστήριο Φυσικής Πλάσματος του Πανεπιστημίου Πρίνστον, το οποίο εκείνη την εποχή ήταν ένα από τα κορυφαία κέντρα στον κόσμο για την ανάπτυξη της ενέργειας πυρηνικής σύντηξης. Μεγάλωσα σκαρφαλώνοντας στα μηχανήματά του. Ο Αϊνστάιν ήταν εφηβικός ήρωάς μου. Η φωτογραφία του από τον Φίλιπ Χάλσμαν ήταν κρεμασμένη στον τοίχο του δωματίου μου, μαζί με μια αφίσα του Εντερπράιζ από το «Σταρ Τρεκ». Ομως το βιβλίο του Φρεντ Χόιλ «Frontiers of Astronomy» ήταν εκείνο που με έκανε να εστιάσω το ενδιαφέρον μου στην κοσμολογία. Ακόμηκαι σήμερα δεν υπάρχει για μένα μεγαλύτερη έμπνευση από τον νυχτερινό ουρανό.

– Τι σας γοητεύει στο Big Bang;

– Ενας φυσικός ασχολείται με τα θεμελιώδη. Η προέλευση του σύμπαντος, όμως, δεν είναι μόνο θεμελιώδες ζήτημα – είναι το απόλυτο αίνιγμα. Κατά κάποιον τρόπο η κοσμολογία είναι η θρησκεία του επιστήμονα, θέτουν την ίδια ερώτηση: Πώς φτάσαμε εδώ; Μόνο που οι απαντήσεις που δίνει ο επιστήμονας είναι διαφορετικές.

– Πώς µπορεί ένας επιστήµονας να κάνει την επιστήµη του να εισέλθει στη δηµόσια συζήτηση; Πρέπει να προσπαθήσει να την εκλαϊκεύσει;

– Φυσικά. Ωστόσο αμφιβάλλω αν η συγγραφή ενός βιβλίου είναι σήμερα ο καλύτερος τρόπος για να προσεγγίσει κανείς ένα μεγάλο κοινό· τα βιβλία δεν φαίνεται να είναι πλέον ο προτιμώμενος τρόπος απόκτησης πληροφοριών. Η επιστήμη είναι μια αργή και επίπονη διαδικασία, απαιτεί πείραμα, δεδομένα, λογική, μαθηματικά, επιβεβαίωση. Είναι και τα κυρίαρχα μέσα ενημέρωσης: επικεντρώνονται μόνο στις αποστολές της NASA και στην πρόοδο της ιατρικής. Και όμως, συμβαίνουν πολύ σημαντικά πράγματα στην επιστήμη: στη φυσική, τη χημεία, τη βιολογία, τη μηχανική. Τα περισσότερα από αυτά δεν αναφέρονται ποτέ, γιατί δεν είναι πολύ «δραματικά». Παρά ταύτα, εξακολουθώ να ελπίζω ότι βιβλία όπως το δικό μου εμπνέουν τους νέους να κάνουν ερωτήσεις.

– Από όλους τους μαθηματικούς και τους φιλοσόφους της ελληνικής αρχαιότητας, τους οποίους αναφέρετε σ’ ένα παλαιότερο βιβλίο σας, το «From Aristotle to Einstein, and Beyond», ποιον θα θέλατε να συναντήσετε –αν με κάποιον μαγικό τρόπο σάς δινόταν η δυνατότητα– και τι θα τον ρωτούσατε;

– Σίγουρα θα ήθελα να είχα γνωρίσει τον Ερατοσθένη για να μάθω πώς υπολόγισε την περιφέρεια της Γης. Θα είχα πολλά να συζητήσω και με τον Αρχιμήδη. Θαυμάζω όλους τους αρχαίους Ελληνες αστρονόμους και μαθηματικούς γιατί με τη βασική γεωμετρία και με τη μεγάλη εφευρετικότητά τους έδωσαν απαντήσεις σε τόσο πολλά ερωτήματα. Αγαπώ πολύ και τους προσωκρατικούς φιλοσόφους.

– Οταν άνθρωποι (όπως εγώ) σας λένε ότι προσπαθούν να καταλάβουν ότι το σύμπαν δεν διαστέλλεται μέσα σε κάτι, τι απαντάτε; Το βρίσκετε αστείο;

– Δεν το βρίσκω καθόλου αστείο. Η αέναη διαστολή του σύμπαντος είναι εξαιρετικά δύσκολο, σχεδόν αδύνατο, να οπτικοποιηθεί, επομένως είναι απολύτως λογικό να μην μπορούν οι περισσότεροι άνθρωποι να την καταλάβουν. Αλλά αυτό μας λένε τα μαθηματικά της Γενικής Θεωρίας της Σχετικότητας του Αϊνστάιν, που περιγράφει τον κόσμο.

– Εκατομμύρια άνθρωποι εξακολουθούν να πιστεύουν ότι η προσεδάφιση στο φεγγάρι το 1969 αποτελεί ψέμα της NASA. Πώς θα μπορούσαν οι επιστήμονες να βοηθήσουν στην αποδόμηση των θεωριών συνωμοσίας;

– Οι θεωρίες συνωμοσίας και η παραπληροφόρηση δεν είναι καινούργια «φρούτα», ήταν ανέκαθεν μαζί μας. Η διαφορά είναι ότι σήμερα εξαπλώνονται πολύ πιο γρήγορα λόγω του Διαδικτύου και των αλγορίθμων που ενισχύουν τις προσωπικές προκαταλήψεις των ανθρώπων. Το Διαδίκτυο έχει κάνει τη μετάδοση των πληροφοριών πολύ πιο εύκολη, αλλά συνολικά δεν πιστεύω ότι βελτίωσε τη ζωή μας. Είμαι μάλλον απαισιόδοξος ως προς την προοπτική να σταματήσει η διασπορά τέτοιων ψευδών ειδήσεων, γιατί δεν μπορούμε να ξαναβάλουμε το τζίνι στο μπουκάλι.

– Εχετε δει την ταινία «Οπενχάιμερ» του Κρίστοφερ Νόλαν; Σας άρεσε;

– Την είδα πρόσφατα. Νομίζω ότι ως ταινία είναι απολύτως αυτοαναφορική, η μεγαλύτερη σημασία δηλαδή δίνεται στον εαυτό της, στο μοντάζ, στα ειδικά εφέ κ.ο.κ. Δεν έμαθα κάτι για τον Οπενχάιμερ που δεν το γνώριζα. Οφείλω, πάντως, να πω ότι ουδέποτε τον έβρισκα ιδιαίτερα ελκυστικό ως χαρακτήρα. Και μια και το σενάριο βασίστηκε στη βιογραφία του από τους Κάι Μπερντ και Μάρτιν Τζ. Σέργουιν, να σας πω κάτι ακόμη: πριν από λίγα χρόνια, σε μια εκδήλωση για τον Οπενχάιμερ στο Πρίνστον, γνώρισα έναν από τους συγγραφείς και του έκανα μια ερώτηση. Καθώς πέρασε μισή ώρα και απάντηση δεν πήρα, δεν μπήκα καν στον κόπο να διαβάσω το βιβλίο τους. (Γέλια)

– Εχετε επισκεφθεί την Ελλάδα;

– Χρόνια ονειρεύομαι να ταξιδέψω στο λίκνο του δυτικού πολιτισμού, αλλά δεν το έχω καταφέρει έως τώρα. Σίγουρα θα ήθελα να βρεθώ στην Αθήνα, την Κρήτη, τη Ρόδο, τη Μονεμβασιά. Οταν σπούδαζα στο Πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ, ένας Ελληνας που έμενε στο διπλανό δωμάτιο στη φοιτητική εστία, με κάλεσε στο εξοχικό του στη Σαντορίνη. Ενα από τα μεγάλα λάθη της ζωής μου είναι ότι δεν αποδέχτηκα την πρόσκλησή του.

– Η αγαπημένη σας ελληνική λέξη στην επιστήμη σας;

– Σχεδόν όλες οι λέξεις στη φυσική προέρχονται από τα ελληνικά, οπότε είναι δύσκολο να διαλέξω. Θα έλεγα το ηλεκτρόνιο, γιατί προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη για το κεχριμπάρι: «ήλεκτρον». Οι αρχαίοι Ελληνες γνώριζαν ότι το τρίψιμο του κεχριμπαριού σε μάλλινο ύφασμα παράγει στατικό ηλεκτρισμό. Είναι συγκινητικό να ξέρεις ότι αυτές οι λέξεις περικλείουν τόση ιστορία. Αλλά και το «άπειρον» του Αναξίμανδρου, γιατί είναι πολύ κοσμολογικό. Μου αρέσει και το δικό σας όνομα! Πάντα πίστευα ότι το πιο όμορφο ρωσικό όνομα είναι το «Αναστασία». Χαίρομαι που, τελικά, είναι ελληνικό.

Το βιβλίο του Τόνι Ρόθμαν «Ενα μικρό βιβλίο για τη Μεγάλη Εκρηξη» κυκλοφορεί στη γλώσσα μας από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης.

Αυτό είναι ένα µικρό βιβλίο για το µεγαλύτερο θέµα που µπορεί να συλλάβει ο ανθρώπινος νους – τη Μεγάλη Έκρηξη. Ωστόσο, τι υπήρχε πριν από αυτήν; Τι ακριβώς συνέβη αµέσως µετά, στα πρώτα κλάσµατα του δευτερολέπτου ή λίγο αργότερα; Πώς προβλέπεται να εξελιχθεί το σύµπαν στο µέλλον; Θα υπάρξει, άραγε, κάποια Μεγάλη Σύνθλιψη; Να µια σειρά από θεµελιώδη ερωτήµατα, στα οποία η κοσµολογία πασχίζει, εδώ και έναν αιώνα, να δώσει απαντήσεις, µελετώντας τη γένεση και τις κινήσεις των γαλαξιών, την κατανοµή των χηµικών στοιχείων, τη διάχυση της θερµικής ακτινοβολίας στον χώρο και τη διερεύνηση εξωτικών φαινοµένων όπως η σκοτεινή ύλη, η σκοτεινή ενέργεια και η κβαντική βαρύτητα. Ο Τόνυ Ρόθµαν, ο συγγραφέας του βιβλίου, µας παρασύρει εδώ σε ένα συναρπαστικό ταξίδι στα µυστήρια του σύµπαντος. Περίπλοκες έννοιες γίνονται απλές και επιστηµονικά αινίγµατα φωτίζονται, όµως τα επιστηµονικά δεδοµένα διαχωρίζονται πάντοτε µε σαφήνεια από τις απλές εικασίες ή τις µη επιβεβαιωµένες θεωρίες. Είναι ένα ταξίδι ανοιχτό σε όλους, που µας οδηγεί µέχρις εκεί όπου ο χώρος και ο χρόνος δεν σηµαίνουν πια τίποτα: στην ιδιοµορφία της Μεγάλης Έκρηξης!

https://physicsgg.me/2024/03/24/kοσμολογία-η-θρησκεία-του-επιστήμονα/