astrovox

Καλωσήρθες! Σου έχω στείλει και ένα πμ να σε βοηθήσω να ανακτήσεις τον παλιό σου λογαριασμό!

Εννοεί εστιαστή μια διπλή ταχύτητα ρύθμισης; Ναι, γενικά καλό είναι διότι έχεις τη δυνατότητα να κάνεις ρύθμιση της εστίασης με μεγαλύτερη ακρίβεια, συνήθως με 1:10 κίνηση. Στη φωτογράφιση η τέλεια εστίαση είναι κρίσιμης σημασίας. Βέβαια, ο καλός εστιαστής δεν είναι αυτόματα αυτός που έχει διπλή ταχύτητα αλλά είναι ένα ευπρόσδεκτο χαρακτηριστικό.

Τα τρία workshop δε θεωρούνταν εργασίες προς παρουσίαση ώστε να απαιτείται σχετικό κείμενο στα πρακτικά. Υπάρχει όμως powerpoint που μπορεί να αναρτηθεί από τον Αντώνη. Πολλές από τις φωτό του Άγγελου υπάρχουν στο powerpoint.

Κι όμως υπάρχει αστεράκι εκεί, και είναι 7ου μεγέθους. Δες συνημμένο φωτό από το starry night.

Βαγγέλη είμαι τυχερός διότι το παρατηρητήριο απέχει 495 μέτρα από το μονοπάτι. Να υποθέσω δεν υπάρχει λόγος μετακίνησης, σωστά;

Τέλεια, θα το προγραμματίσουμε!

Δημοσιεύθηκαν Online τα πρακτικά του συνεδρίου. Μπορείτε να τα κατεβάσετε από εδώ: https://www.dropbox.com/s/r430gsu6mjfsf5z/PRAKTIKA%209ou%20PSEA.pdf?dl=0

Συνημμένο και ένα excel με τα Herschel 400. Herschel_400_list.xls Ο κατάλογος Herschel 400

Συνημμένη και η σχετική παρουσίαση από το συνέδριο της Σπάρτης. Προσωπικά, η προσπάθεια παρατήρησης του καταλόγου Herschel 400 εμπλούτισε σημαντικά τις παρατηρησιακές μου εμπειρίες μου και είμαι πλέον πεπεισμένος πως αποτελεί την καλύτερη επιλογή για όποιον παρατηρητή περάσει το αρχικό στάδιο με τα Messier. Herschel_400_sparta.pdf Παρουσίαση Herschel 400 - Σπάρτη 2015.

Η βασική δυσκολία στην ολοκλήρωση της παρατήρησης οφείλεται κυρίως στα ανοιξιάτικα αντικείμενα. Πέρα από το μεγάλο τους αριθμό, συχνά τα πεδία είναι δύσκολα και με έλλειψη λαμπρών αστεριών. Συχνά είναι προτιμότερο να ακολουθεί κανείς την πορεία του στο νυχτερινό ουρανό από τους ήδη παρατηρηθέντες γαλαξίες προς τους επόμενους παρά μέσω αστροαλμάτων. Από την άλλη, λόγω της πυκνότητας των γαλαξιών συχνά είναι εύκολο να δει κανείς πολλούς γαλαξίες σε κοντινή απόσταση γλιτώνοντας έτσι χρόνο από τη μετακίνηση σε διαφορετικά σημεία του ουρανού. Το ίδιο ισχύει και για τους γαλαξίες στη Μεγάλη Άρκτο. Ο προτεινόμενος τρόπος αντιμετώπισης του ζητήματος αυτού είναι να εκμεταλλευτεί κανείς τη μεγάλη χρονική ορατότητα των ανοιξιάτικων αστερισμών (ουσιαστικά από Μάρτιο έως Ιούλιο). Με βάση αυτά τα δεδομένα, προτείνεται το γενικό πρόγραμμα παρατήρησης του πίνακα 4 το οποίο θα μπορούσε να οδηγήσει στην ολοκλήρωση του καταλόγου σε 2 έως 3 χρόνια. Το προτεινόμενο πρόγραμμα είναι ενδεικτικό και κάθε παρατηρητής πρέπει να σχεδιάσει τη δική του εκδοχή με βάση τις προτιμήσεις, τον ελεύθερο χρόνο και την εμπειρία του και τον εξοπλισμό του. Ωστόσο, αυτό το προτεινόμενο πρόγραμμα τοποθετεί τα βασικά μεγέθη της προσπάθειας και δίνει χρήσιμες γενικές κατευθύνσεις. Βιβλιογραφία και περαιτέρω πηγές πληροφοριών Herschel 400 Observing Guide, Stephen James O'Meara, Cambridge University Press 2007 Herschel 400 Club by Darrell M. Dodge http://www.telosnet.com/dmdodge/astronomy/H400_intro.html Herschel 400 Program by The Astronomical League https://www.astroleague.org/al/obsclubs/herschel/h400lstc.html Herschel 400 Wikipedia https://en.wikipedia.org/wiki/Herschel_400_Catalogue Πίνακας 4: Προτεινόμενος χρονοπρογραμματισμός ολοκλήρωσης των Herschel 400

Προτεινόμενος προγραμματισμός παρατήρησης Για τον προγραμματισμό της παρατήρησης, πρέπει να ληφθούν τα παραπάνω δεδομένα αλλά και ζητήματα που αφορούν την κατανομή των αντικειμένων στην ουράνια σφαίρα και την ετήσια ορατότητά τους. Σε γενικές γραμμές η κατανομή των αντικειμένων έχει τα εξής κυρίαρχα χαρακτηριστικά: •Ιδιαίτερα μεγάλη ποσότητα και πυκνότητα από γαλαξίες στον ανοιξιάτικο ουρανό (Παρθένος, Λέων, Κόμη Βερενίκης, Θηρευτικοί Κύνες κ.ά.). •Πολλοί γαλαξίες στον αειφανή αστερισμό της Μεγάλης Άρκτου, αρκετά σμήνη στον αειφανή αστερισμό της Κασσιόπης. •Μεγάλη ποσότητα και πυκνότητα σμηνών στο θερινό ουρανό (Τοξότης, Οφιούχος, Κύκνος κ.ά.) •Μεγάλη ποσότητα αλλά μικρότερη πυκνότητα σμηνών στο χειμερινό ουρανό (Ωρίων, Μονόκερως κ.ά.) καθώς και μερικά δύσκολα νεφελώματα. Η κατανομή αυτή απεικονίζεται στην Εικόνα 2. Εικόνα 2: Τα αντικείμενα Herschel πάνω στον χάρτη. Με κόκκινο οι γαλαξίες, με πράσινο τα νεφελώματα και με κίτρινο τα σμήνη.

Απαιτούμενος χρόνος παρατήρησης Η προσπάθεια παρατήρησης και των 400 αντικειμένων του καταλόγου είναι, στην τυπική περίπτωση, μια ενασχόληση μερικών ετών. Ασφαλώς, αυτό εξαρτάται από το χρόνο που θα αφιερώσει ο παρατηρητής, τη συχνότητα των παρατηρήσεων καθώς και το αν στην παρατήρηση θα αφιερωθεί ολοκληρωτικά στο στόχο αυτό. Στη βιβλιογραφία συναντάει κανείς διάφορους τρόπους υπολογισμού του χρόνου που απαιτείται για την ολοκλήρωση του καταλόγου. Ο Darrell M. Dodge αναφέρει πως απαιτούνται 200 ώρες παρατήρησης ενώ ο Stephen James O’Meara έχει χωρίσει το πρόγραμμα σε 84 βραδιές παρατήρησης, με κυμαινόμενο όμως αριθμό αντικειμένων ώστε να χωρέσουν 7 βραδιές σε κάθε μήνα του έτους. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα στο πρόγραμμά του να υπάρχουν βραδιές με πολύ λίγα αντικείμενα. Στην 4-ετή προσπάθεια παρατήρησης των Herschel 400 από το γράφοντα, προέκυψαν διάφορα χρήσιμα συμπεράσματα όσον αφορά τον πραγματικό χρόνο που απαιτείται καθώς και το χρονοπρογραμματισμό της ολοκλήρωσης όλου του καταλόγου. Στην προσπάθεια προσέγγισης του μέσου παρατηρητή, οι παρατηρήσεις είχαν κατά κύριο λόγο τα εξής χαρακτηριστικά: • Παρατήρηση με πλήρως χειροκίνητο τρόπο (Dobsonian, telrad, οπτικό σκόπευτρο, έντυπος χάρτης). • Οι παρατηρήσεις δεν περιλάμβαναν αποκλειστικά την επιδίωξη του στόχου των Herschel 400 αλλά ήταν εμπλουτισμένες και με άλλα αντικείμενα (Messier, πλανήτες, κομήτες κ.ά). • Οι συνεδρίες παρατήρησης είχαν μια τυπική διάρκεια 3-4 ωρών. • Οι παρατηρήσεις περιλάμβαναν προσεκτική παρατήρηση του αντικειμένου, δοκιμή εφόσον ήταν απαραίτητο και άλλων μεγεθύνσεων ή δοκιμή φίλτρων και σύντομη καταγραφή σημειώσεων στα ενδιαφέροντα αντικείμενα. • Οι παρατηρήσεις λάμβαναν χώρα σε αρκετά έως πολύ σκοτεινούς ουρανούς (SQM 20,8 έως 21,6). Με αυτά τα χαρακτηριστικά, ο μέσος όρος παρατηρηθέντων αντικειμένων ανά βραδιά ήταν περίπου 8. Αυτό οδηγεί στο συμπέρασμα ότι με ένα μεσαίο ρυθμό είναι εφικτή η ολοκλήρωση του καταλόγου μετά από 50 βραδιές παρατήρησης. Με έναν πιο εντατικό ρυθμό, που αντιστοιχούσε στις πιο παραγωγικές βραδιές, ο αριθμός μπορεί να αυξηθεί σε περίπου 12 αντικείμενα ανά βραδιά και οι βραδιές παρατήρησης να μειωθούν σε 30-35. Οι βραδιές παρατήρησης δεν κατανέμονται απαραίτητα ομοιόμορφα στο έτος. Η εμπειρία έχει δείξει πως κυρίως λόγω των καιρικών συνθηκών, αλλά και άλλων παραγόντων όπως ο ελεύθερος χρόνος, παρατηρούμε περισσότερο το καλοκαίρι και λιγότερο τις άλλες εποχές. Στην παρακάτω εικόνα αναγράφεται το ποσοστό επί τοις εκατό των συνολικών βραδιών παρατήρησης που έγιναν σε κάθε εποχή του έτους στην 4-ετή αυτή προσπάθεια ενώ υπήρχε πρόθεση παρατήρησης σε σαββατοκύριακα Νέας Σελήνης ή Τελευταίου Τετάρτου. Προκύπτει ότι σχεδόν οι μισές βραδιές παρατήρησης έλαβαν χώρα το καλοκαίρι. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα τη γρήγορη ολοκλήρωση των καλοκαιρινών αντικειμένων του καταλόγου ήδη από το δεύτερο καλοκαίρι και τη δυσκολότερη ολοκλήρωση των αντικειμένων άλλων εποχών. Από το γεγονός αυτό, προκύπτει η ανάγκη για σχεδιασμό του προγράμματος παρατήρησης και του περιεχομένου των παρατηρήσεων ώστε να αντισταθμιστεί αυτή η ανισότητα. Εικόνα 1: Το ποσοστό % των συνολικών διαθέσιμων νυχτών παρατήρησης ανά εποχή από Σεπ. 2011 έως Αυγ. 2015

Απαιτούμενος εξοπλισμός Η αρχική απαίτηση με την οποία καταρτίστηκε ο κατάλογος Herschel 400 ήταν το να είναι όλα τα αντικείμενα ορατά με τηλεσκόπια 6 ιντσών ή μεγαλύτερα από σκοτεινό ουρανό. Πειραματισμός με λίγο μικρότερο τηλεσκόπιο από το θεωρητικό όριο (5 ίντσες) έδειξε πως τα περισσότερα από τα 400 αντικείμενα είναι ορατά και με μικρότερο τηλεσκόπιο από πολύ σκοτεινό ουρανό. Περίπου 75 αντικείμενα από τον κατάλογο παρουσιάζουν ιδιαίτερη δυσκολία στο να παρατηρηθούν με μικρότερα τηλεσκόπια τα οποία είναι κυρίως τα αντικείμενα 11ου και 12ου μεγέθους. Και μερικά από αυτά είναι πιθανώς εφικτά από μικρότερα τηλεσκόπια σε εξαιρετικές συνθήκες παρατήρησης (διαφάνεια, σκοτεινός ουρανός). Με ένα τηλεσκόπιο 8 ιντσών, που αποτελεί μία από τις δημοφιλέστερες επιλογές των ερασιτεχνών αστρονόμων, όλα τα αντικείμενα είναι εύκολα ορατά. Η παρατηρησιακή προσπάθεια του γράφοντος έχει συντελεστεί με ένα νευτώνειο τηλεσκόπιο 12 ιντσών το οποίο στην πράξη αποδείχτηκε ικανό για την εύκολη παρατήρηση χαρακτηριστικών (σχήμα, δομή) στη μεγάλη πλειοψηφία των αντικειμένων του καταλόγου. Η εμπειρία έδειξε ότι ο κατάλογος Herschel 400 πέρα από μια λίστα αντικειμένων ορατών με τηλεσκόπιο 6 ιντσών, αποτελεί και μία λίστα αντικειμένων με εύκολα παρατηρήσιμες λεπτομέρειες με μεσαία τηλεσκόπια (10-12 ιντσών) στην πλειοψηφία των αντικειμένων. Στο γεγονός αυτό βασίζεται και η πεποίθηση πως ο κατάλογος αυτός αποτελεί μια άριστη λύση στη διαδικασία επιλογής παρατηρησιακών στόχων από τους ερασιτέχνες αστρονόμους μεσαίας ή και μεγαλύτερης εμπειρίας. Καθώς τα αντικείμενα του καταλόγου ποικίλουν από ιδιαίτερα εκτεταμένα (όπως το νεφέλωμα της Βορείου Αμερικής) έως ιδιαίτερα συμπυκνωμένα (όπως πολύ μικρά πλανητικά νεφελώματα) χρειάζεται ένα πλήρες σετ προσοφθαλμίων που καλύπτουν όλες τις μεγεθύνσεις. Τα αντικείμενα που απαιτούν οπωσδήποτε φίλτρο για να γίνουν ορατά είναι ελάχιστα αλλά κυρίως μερικά νεφελώματα διάχυσης ευνοούνται από φίλτρο οξυγόνου όπως και μερικά πλανητικά νεφελώματα ώστε να ξεχωρίσουν από τα διπλανά αστέρια.

Τα φαινόμενα μεγέθη των αντικειμένων Herschel κυμαίνονται από 4ο έως 12ο μέγεθος. Η πλειοψηφία των φωτεινότερων αντικειμένων (λαμπρότερα του 8ου μεγέθους) είναι ανοιχτά σμήνη και λίγα σφαιρωτά ενώ η πλειονοψηφία των αμυδρότερων αντικειμένων (αμυδρότερα του 10ου μεγέθους) είναι κυρίως γαλαξίες και λίγα πλανητικά νεφελώματα. Αναλυτικά η κατανομή των αντικειμένων Herschel 400 ανά βαθμίδα φαινόμενου μεγέθους παρουσιάζεται στον πίνακα 3. Πίνακας 3: Πλήθος αντικειμένων Herschel 400 ανά μονάδα φαινόμενου μεγέθους

Αντικείμενα του καταλόγου Herschel 400 υπάρχουν σε 49 διαφορετικούς αστερισμούς. Σχεδόν το ένα τέταρτο των αντικειμένων συγκεντρώνεται σε δύο αστερισμούς (Παρθένος και Μεγάλη Άρκτος). Η κατανομή των αντικειμένων ανά αστερισμό παρουσιάζεται στον Πίνακα 2. Πίνακας 2: Πλήθος αντικειμένων Herschel 400 ανά αστερισμό

Περισσότερα από τα μισά αντικείμενα του καταλόγου είναι γαλαξίες, που είναι εξάλλου αναμενόμενο. Ωστόσο, υπάρχει μεγάλος αριθμός από όλους τους τύπους αντικειμένων βαθέως ουρανού ώστε να ικανοποιεί όλους τους παρατηρητές. Συνοπτικά, αυτό καταγράφεται στον Πίνακα 1. Πίνακας 1: Πλήθος αντικειμένων Herschel 400 ανά τύπο

Οι ερασιτέχνες αστρονόμοι βρίσκονται συχνά σε δυσκολία καταρτισμού προγράμματος παρατήρησης και επιλογής στόχων βαθέως ουρανού. Αυτό μπορεί να συμβεί για τους αρχάριους μετά την ολοκλήρωση της καθιερωμένης παρατήρηση των 110 αντικειμένων Messier που αποτελούν σημαντικό σημείο αφετηρίας αλλά εξαντλούνται σχετικά γρήγορα. Η δυσκολία επιλογής στόχων μπορεί όμως να προκύψει και σε ερασιτέχνες αστρονόμους μεγαλύτερης εμπειρίας. Η μετέπειτα δυσκολία καταρτισμού του προγράμματος παρατήρησης οφείλεται σε διάφορους λόγους όπως το ότι οι διάφοροι κατάλογοι αντικειμένων αποτελούνται από αντικείμενα που δεν είναι όλα ορατά με μικρά ή μεσαία τηλεσκόπια ή δεν είναι όλα ορατά στα γεωγραφικά μας πλάτη. Οι πιο έμπειροι ερασιτέχνες αστρονόμοι καταρτίζουν το πρόγραμμα παρατήρησης με τη βοήθεια καταλόγων και χαρτών ωστόσο και αυτοί μπορούν να βοηθηθούν στον καταρτισμό του προγράμματός τους ώστε να επιλέξουν τα αντικείμενα που είναι ευκολότερα στην παρατήρηση και, το κυριότερο, αποκαλύπτουν περισσότερες λεπτομέρειες κατά την παρατήρησή τους. Αυτή η ανάγκη για ένα πρόγραμμα παρατήρησης και μία επιλογή στόχων που θα ταιριάζουν σε τηλεσκόπια μεσαίου μεγέθους και παρατηρητές μεσαίας εμπειρίας οδήγησε ερασιτέχνες αστρονόμους του Ancient City Astronomy Club στη Florida των ΗΠΑ στην επιλογή 400 αντικειμένων που είχε παρατηρήσει ο William Herschel, και που αποτελούν μέρος του καταλόγου NGC. Αυτά τα αντικείμενα αποτέλεσαν τον κατάλογο Herschel 400 ο οποίος σταδιακά έγινε δημοφιλής καθώς παρουσιάζει σημαντικά πλεονεκτήματα όπως: •όλα τα αντικείμενα είναι ορατά από γεωγραφικά πλάτης όπως της Ελλάδας. •όλα τα αντικείμενα είναι ορατά με τηλεσκόπια 6 ιντσών από σκοτεινό ουρανό. •υπάρχουν αντικείμενα σε 49 διαφορετικούς αστερισμούς προσφέροντας στόχους για όλη τη διάρκεια του χρόνου. •τα 400 αντικείμενα μπορούν να απασχολήσουν έναν ερασιτέχνη αστρονόμο για αρκετά χρόνια. •περιέχει μερικά πολύ ενδιαφέροντα αντικείμενα που συναγωνίζονται αντικείμενα του καταλόγου Messier. Η σημασία του καταλόγου Herschel 400 καταδεικνύεται από το γεγονός πως περιλαμβάνει κάποια πασίγνωστα αντικείμενα και μερικούς από τα πιο ενδιαφέροντες στόχους βαθέως ουρανού (πέρα από τα Messier) όπως το διπλό σμήνος του Περσέα (NGC 869/884), το νεφέλωμα Βορείου Αμερικής (NGC 7000), το νεφέλωμα του Κρόνου (NGC 7009), το «Μάτι της Γάτας» (NGC 6543), τη «Μπλε Χιονόμπαλα» (NGC 7662), το γαλαξία του Γλύπτη (NGC 253), το «Μάτι της Κλεοπάτρας» (NGC 1535), το «Ρόδο της Καρολίνας» (NGC 7789) και πολλά άλλα. Η ύπαρξη συγκεκριμένων, καλά οργανωμένων και εφικτών στόχων παρατήρησης βοηθάει στην καλύτερη οργάνωση των παρατηρήσεων, στην καλύτερη αξιοποίηση του διαθέσιμου χρόνου παρατήρησης αλλά και την ανακάλυψη των όμορφων αντικειμένων του βαθέως ουρανού.

Δημοσιεύθηκε το επίσημο εγχειρίδιο οπτικής παρατήρησης μεταβλητών της AAVSO στα ελληνικά. Τη μετάφραση πραγματοποίησε ο Στέλιος Κλειδής. Η μετάφραση αναμένεται να βοηθήσει τους Έλληνες ερασιτέχνες αστρονόμους να ασχοληθούν με τους μεταβλητούς αστέρες. Μπορείτε να κατεβάσετε το εγχειρίδιο εδώ: https://www.aavso.org/visual-observing-manual-greek

Τη Δευτέρα, ο πλανήτης Ουρανός βρέθηκε στην αντίθεση σηματοδοτώντας μια καλή περίοδο για την παρατήρησή του. Ο πλανήτης θα μεσουρανεί σε ύψος 58 μοιρών λίγο μετά τη 1 το ξημέρωμα ενώ σταδιακά θα μεσουρανεί όλο και πιο νωρίς. Αν και ιδιαίτερα δύσκολο, το φαινόμενο μέγεθος του που είναι 5,7 επιτρέπει να τον δει κανείς με γυμνό μάτι από πολύ σκοτεινό και καθαρό ουρανό. Βρίσκεται στον αστερισμό των Ιχθύων.

Σήμερα στη συνεδρίαση των ΔΣ των αστρονομικών συλλόγων αποφασίστηκαν οι αναθέσεις των επόμενων πανελληνίων διοργανώσεων. Η 10η Πανελλήνια Εξόρμηση θα γίνει στον Πάρνωνα το καλοκαίρι του 2016 και θα διοργανωθεί από την Αστρονομική Ένωση Σπάρτης. Το 10ο Πανελλήνιο Συνέδριο θα γίνει στην Κέρκυρα τον Οκτώβριο του 2017 και θα διοργανωθεί από την Αστρονομική Εταιρεία Κέρκυρας.

Το συνέδριο μόλις ξεκίνησε!

Ένα υπερθέαμα μπορούν να δουν στον ανατολικό ουρανό αυτές τις ημέρες όσοι ξυπνήσουν νωρίς. Στα ανατολικά-νοτιοανατολικά μετά τις 5:30 τα ξημερώματα μία πανέμορφη θα κυριαρχεί στον ουρανό η σύνοδος ενός λεπτού μηνίσκου Σελήνης, της Αφροδίτης, του Βασιλίσκου (α Λέοντος), του Άρη και του Δία! Λίγο πριν το ξημέρωμα θα ανατείλει και ο Ερμής. Αν ξυπνάτε νωρίς, μην ξεχάσετε να ρίξετε μια ματιά στα ανατολικά, το θέαμα θα σας ανταμείψει!

Κορυφώνονται οι "Δρακοντίδες" τη νύχτα 8 προς 9 Οκτωβρίου. Οι "Δρακοντίδες" είναι μια σχετικά απρόβλεπτη βροχή διαττόντων που κατά καιρούς έχει εκπλήξει τους παρατηρητές με απρόσμενα μεγάλη δραστηριότητα. Φέτος δεν αναμένεται κάποια αυξημένη δραστηριότητα αλλά οι ευνοϊκές συνθήκες Σελήνης και το γεγονός πως το ακτινοβόλο σημείο είναι αειφανές σημαίνουν πως ίσως αξίζει μια προσπάθεια. Ο ΙΜΟ γράφει σχετικά:

Ο Δημήτρης Μανούσος από το Ηράκλειο της Κρήτης εργάζεται ως μηχανικός λογισμικού όμως η καρδιά του χτυπάει αστρονομικά. Μετά από χρόνια παρατήρησης στους σκοτεινούς ουρανούς της Κρήτης, αποφάσισε να ασχοληθεί και με την κατασκευή χειροποίητων τηλεσκοπίων Dobsonian. Στο σημερινό αφιέρωμα θα γνωρίσουμε καλύτερα τόσο το Δημήτρη όσο και τις εντυπωσιακές του κατασκευές. Πες μας λίγα πράγματα για την ιστορία σου ως ερασιτέχνης αστρονόμος και ως δημιουργός χειροποίητων τηλεσκοπίων. Πώς προέκυψαν και συνδυάστηκαν οι δύο αυτές ασχολίες; Ξεκίνησα να ασχολούμαι ερασιτεχνικά με την αστρονομία από μικρό παιδί. Ο πατέρας μου είναι επιπλοποιός και παράλληλα ξεκίνησα να πηγαίνω στο ξυλουργείο από μικρό παιδί. Αργότερα με τις σπουδές το άφησα αλλά πάντοτε στον ελεύθερο μου χρόνο έφτιαχνα διάφορα. Η φλόγα της αστρονομίας όμως ήταν πάντα μέσα μου. Στην ηλικία των 12 ετών απέκτησα το πρώτο μου τηλεσκόπιο μετά από οικονομίες που έκανα. Το τηλεσκόπιο ήταν μια απλή διόπτρα της πρώην Ε.Σ.Σ.Δ. από λαϊκή αγορά Ρώσων μεταναστών. Δεν ήταν κάτι το ιδιαίτερο αλλά για μένα αυτό το μικρό μονόκιαλο ήταν ότι πιο πολύτιμο είχα. Τα καλοκαιρινά βράδια στην αυλή του σπιτιού έκανα τις πρώτες παρατηρήσεις μου. Έβλεπα με τις ώρες τη Σελήνη καθώς και διάφορους τυχαίους αστέρες. Μου άρεσε να παρατηρώ το χρώμα τους και τη στίλβη τους. Αξέχαστη εμπειρία ήταν η ανακάλυψη του Κρόνου τυχαία ένα βράδυ. Εκείνα τα χρόνια δεν υπήρχαν τηλεσκόπια και όπως καταλαβαίνεις κάθε βράδυ γινόταν ένα μίνι Star Party στο σπίτι μου με παιδικούς φίλους και συγγενείς. Το πρώτο τεχνικό πρόβλημα που αντιμετώπισα τότε σαν παρατηρητής ήταν η απουσία μιας σταθερής στήριξης. Κρατούσα με το χέρι το τηλεσκόπιο και δεν μπορούσα να κοιτάζω σταθερά σε ένα στόχο για πολύ ώρα, ειδικά αν ο στόχος αυτός ήταν ψηλά. Έτσι όταν ήθελα για παράδειγμα να δείξω κάτι σε κάποιον ήταν πάρα πολύ δύσκολο. Το τηλεσκόπιο δεν είχε υποδοχές για να στηριχτεί έστω σε κάποιο τρίποδο. Έτσι λοιπόν ξεκίνησα φτιάχνοντας ένα υποτυπώδες τρίποδο σαν πρώτη αστροκατασκευή. Το τρίποδο ήταν ειδικά διαμορφωμένο ώστε να μπορεί να συγκρατεί τη διόπτρα και ήταν μια ογκώδης κατασκευή με χοντροκομμένα ξύλα και λαμαρίνες, τίποτα το ιδιαίτερο, αλλά τουλάχιστο κρατούσε το μονόκιαλο σταθερό. Το τρίποδο το έφτιαξα φυσικά με τη βοήθεια του πατέρα μου ο οποίος όντας επαγγελματίας επιπλοποιός μου δίδαξε τη δουλειά (και συνεχίζει να με διδάσκει ακόμη). Έτσι λοιπόν ξεκίνησαν οι πρώτες μου κατασκευές αστρονομικού τύπου. Ποια είναι τα πλεονεκτήματα ενός χειροποίητου τηλεσκοπίου όπως αυτά που φτιάχνεις; Γιατί να μην προτιμήσει κανείς ένα βιομηχανικό προϊόν; Το χειροποίητο γενικά είναι πάντα καλύτερο από ένα βιομηχανικό προϊόν μαζικής παραγωγής. Ο πρώτος λόγος είναι η ποιότητα της κατασκευής. Στο χειροποίητο τηλεσκόπιο όλα τα κύρια μέρη κατασκευάζονται στο χέρι. Το κάθε κομμάτι επιβλέπεται και περνάει από έλεγχο. Έτσι όταν υπάρχει το παραμικρό σφάλμα, το συγκεκριμένο κομμάτι απορρίπτεται και φτιάχνεται εκ νέου καινούριο. Αυτό δεν συμβαίνει με τα τηλεσκόπια μαζικής παραγωγής. Ο έλεγχος εκεί γίνεται συνήθως δειγματοληπτικά στο τελικό προϊόν και όχι σε κάθε επιμέρους κομμάτι. Ο άλλος λόγος είναι οι προδιαγραφές. Το χειροποίητο τηλεσκόπιο σχεδιάζεται με συγκεκριμένες προδιαγραφές που έχουν καθιερωθεί από διεθνή βιβλιογραφία αλλά και καταξιωμένους κατασκευαστές χειροποίητων τηλεσκοπίων στο εξωτερικό. Αυτό δυστυχώς δε συμβαίνει με τα μαζικής παραγωγής τηλεσκόπια. Κατά τη διάρκεια του σχεδιασμού λαμβάνονται επίσης οι προσωπικές προτιμήσεις και ανάγκες του παρατηρητή. Πριν την κατασκευή γίνεται συνεννόηση και μετά προχωράμε με το σχεδιασμό. Για παράδειγμα λαμβάνεται υπόψιν το ύψος του παρατηρητή, τα προσοφθάλμια που χρησιμοποιεί ή που θέλει να χρησιμοποιήσει στο μέλλον, καθώς και τα παρελκόμενα που επιθυμεί. Ο χρήστης έχει στη διάθεσή του μια πολύ μεγάλη ποικιλία από οπτικά και αξεσουάρ που υπάρχουν στην αγορά που πραγματικά το τηλεσκόπιο που φτιάχνεται στο τέλος να είναι μοναδικό. Δυστυχώς τα τηλεσκόπια μαζικής παραγωγής δεν έχουν αυτό το πλεονέκτημα. Κατασκευάζονται με συγκεκριμένο σχέδιο και στάνταρ αξεσουάρ. Αυτό πολλές φορές δεν ικανοποιεί το παρατηρητή. Έτσι τις περισσότερες φορές αναγκάζεται να προβεί σε παρεμβάσεις και προσθήκες που κοστίζουν σε χρόνο και χρήμα, τον ταλαιπωρούν και σπάνια έχουν το επιθυμητό αποτέλεσμα. Τα μαζικής παραγωγής τηλεσκόπια συνήθως είναι ογκώδης και βαριές κατασκευές που πάσχουν από ταλαντώσεις, αστάθεια καθώς επίσης και από προβλήματα κίνησης. Όλα αυτά υποβαθμίζουν την ποιότητα της παρατήρησης με αποτέλεσμα μετά από λίγο καιρό ο παρατηρητής να έχει κουραστεί και να κάνει όλο και λιγότερες παρατηρήσεις. Το μέγεθος των προβλημάτων αυτών αυξάνεται εκθετικά ειδικά σε τηλεσκόπια μεγάλης διαμέτρου. Τέλος η εμπειρία που αποκτάται από την κατασκευή ενός τηλεσκοπίου είναι μοναδική και η παρατήρηση αποκτά άλλη αξία για τον παρατηρητή που έχει φτιάξει το δικό του τηλεσκόπιο. Ποιο είναι, κατά τη δική σου προσωπική άποψη, το ιδανικό τηλεσκόπιο για παρατήρηση βαθέως ουρανού; Το ιδανικό τηλεσκόπιο, κατά τη γνώμη μου, για παρατήρηση βαθέως ουρανού είναι το μεγαλύτερο σε διάμετρο που μπορούμε να μεταφέρουμε σε σκοτεινό ουρανό. Κακά τα ψέματα, εδώ οι ίντσες και ο σκοτεινός ουρανός είναι 2 απαιτήσεις που δεν υπόκεινται σε συμβιβασμό. Είναι κρίμα πραγματικά να κάνουμε συστηματική παρατήρηση βαθέως ουρανού μέσα από την πόλη. Η διάμετρος του τηλεσκοπίου μας μειώνεται δραματικά λόγω φωτορύπανσης. Από την άλλη μεριά, ένα μικρό τηλεσκόπιο σε σκοτεινό ουρανό, δεν μπορεί να δείξει τα ίδια πράγματα με ένα μεγαλύτερης διαμέτρου, οπότε αν μπορούμε να μεταφέρουμε ένα μεγαλύτερο φυσικά αξίζει. Όσο αφορά το θέμα της μεταφοράς, δυστυχώς δεν μπορούμε να μεταφέρουμε ισημερινές στηρίξεις για μεγάλης διαμέτρου νευτώνεια πχ για πάνω από 16 ίντσες. Κάτι τέτοιο θα ήταν άθλος μεταφοράς εκτός κι αν είχαμε ένα κινητό παρατηρητήριο. Η μόνη λύση λοιπόν για μεγάλα διαμετρήματα είναι τα Truss Dobsonian τηλεσκόπια. Δηλαδή νευτώνεια τηλεσκόπια συναρμολογούμενα σε αλταζιμουθιακή στήριξη. Τα τηλεσκόπια αυτά είναι έτσι σχεδιασμένα ώστε να μεταφέρονται με τη μέγιστη δυνατή ευκολία. Το τηλεσκόπιο αποσπάται σε μικρά μέρη που μπορούμε να φορτώσουμε στο αυτοκίνητο και να μεταφέρουμε σε σκοτεινό ουρανό. Ειδικά σε μεγάλα διαμετρήματα (20 ίντσες και πάνω) ο σχεδιασμός αυτός αποτελεί τη μόνη λύση. Περιέγραψέ μια παρατηρησιακή εμπειρία που σου έχει μείνει αξέχαστη. Πάντα μου άρεσε να παρατηρώ γαλαξίες. Αν ο γαλαξίας είναι σχετικά φωτεινός προσπαθώ να προσδιορίσω το σχήμα του, την κλίση την εμφάνιση πυρήνα ή συγκεκριμένης δομής. Αν πρόκειται για γαλαξιακό σμήνος αυτό που απολαμβάνω είναι να εντοπίζω και να ταυτοποιώ έναν-έναν όσους περισσότερους γαλαξίες μπορώ. Θυμάμαι λοιπόν μια παρατήρηση που είχα κάνει πριν από μερικά χρόνια όπου είχα εκτυπώσει μια φωτογραφία από DSS το γαλαξιακό σμήνος Abell 1656 στην Κόμη Βερενίκης. Η φωτογραφία απεικόνιζε πεδίο περίπου 1 μοίρας και είχε σημαδεμένους με λεζάντα πάνω από 100 γαλαξίες. Εκείνο το βράδυ θυμάμαι να έχω εντοπίσει πάνω από 60 γαλαξίες μόνο σε αυτό το σμήνος. NGC, IC, MCG, CGCG από 11,5 έως το απίστευτο 15,2 v-mag ρεκόρ για 12 ίντσες. Η βραδιά ήταν υπέροχη, ο ουρανός κρυστάλλινος και οι συνθήκες ήταν ιδανικές. Αντί για αστροάλματα από τον ερευνητή έκανες γαλαξιοάλματα μέσα από το προσοφθάλμιο. Πραγματικά ήταν ένας άθλος παρατήρησης. Εκείνο το βράδυ είχα εντοπίσει συνολικά πάνω από 70 γαλαξίες παρατηρώντας επιπλέον άλλα μικρότερα σμήνη ενώ ένιωσα περισσότερο από κάθε άλλη φορά πόσο μικροί είμαστε σε αυτό που λέμε Κόσμος. Ποια είναι η κρισιμότερη παράμετρος στην κατασκευή ενός τηλεσκοπίου και ποιο είναι το πιο δύσκολο στάδιο; Δεν μπορώ να σκεφτώ κάτι συγκεκριμένο. Νομίζω ότι όλα τα στάδια κατασκευής είναι σημαντικά. Όλα τα μέρη του τηλεσκοπίου πρέπει να συνεργάζονται αρμονικά. Αν ένα από τα μέρη δεν είναι άρτιο τότε όλο το τηλεσκόπιο είναι προβληματικό. Ξεκινώντας από την κατασκευή του mirror cell, θα πρέπει να μελετηθεί και να υπολογιστεί με ακρίβεια η θέση των σημείων στήριξης έτσι ώστε το σφάλμα να είναι μικρότερο από αυτό του κατόπτρου (μετριέται κι αυτό σε P-V και RMS). Η αράχνη θα πρέπει να είναι στιβαρή έτσι ώστε να μπορεί να στηρίξει επαρκώς ένα μεγάλο δευτερεύον αλλά συγχρόνως να είναι ελαφριά για να μη μετατοπίζει το κέντρο βάρους προς τα πάνω. Οι καμπύλες κλίσης θα πρέπει να είναι σωστά υπολογισμένες ώστε το τηλεσκόπιο να μπορεί να ισορροπεί. Η κόλληση των ξύλινων μερών επίσης είναι σημαντική. Πολύ σημαντική είναι επίσης η τοποθέτηση των τεφλόν και ο υπολογισμός της πίεσης που πρέπει να ασκείται για να είναι η κίνηση ομαλή. Έχουν αφιερωθεί πολλά χρόνια πειραματισμών και έρευνας προκειμένου να βρεθούν τα κατάλληλα υλικά καθώς και ιδανικός συνδυασμός και ακόμη και τώρα υπάρχουν ανοικτά θέματα που ερευνώνται. Τέλος η κατασκευή των truss πρέπει να γίνει προσεκτικά ειδικά στα σημεία σύνδεσης όπου ασκούνται πολύ μεγάλες πιέσεις. Ποια η άποψή σου για τα πολύ γρήγορα μεγάλα dobsonian που καταργούν τις σκάλες; Νομίζω ότι είναι η φυσική εξέλιξη. Παλαιότερα δεν υπήρχαν τόσο γρήγορα τηλεσκόπια διαθέσιμα. Δεν γνωρίζω το λόγο αλλά υποθέτω λόγω απουσίας διορθωτικών φακών κόμης. Όπως ξέρουμε το κάτοπτρο ενός νευτώνειου τηλεσκοπίου έχει σχήμα παραβολής. Η παραβολή έχει την μοναδική ιδιότητα (καμία άλλη κωνική τομή δεν την έχει) να εστιάζει το φως από παράλληλες ακτίνες σε ένα σημείο. Αυτό όμως ισχύει όταν ο στόχος που παρατηρείται βρίσκεται στο κέντρο του οπτικού άξονα. Όταν ο στόχος μετατοπίζεται στα άκρα της παραβολής (άκρα του κατόπτρου) το σημείο εστίασης αλλάζει. Το φαινόμενο αυτό ονομάζεται κόμη και αρχίζει να εμφανίζεται σε εστιακούς λόγους κάτω από f/5. Με την εξέλιξη των προσοφθάλμιων αλλά και την εμφάνιση ειδικών διορθωτικών φακών, τα τελευταία χρόνια παρατηρούμε να εξαλείφεται ή τουλάχιστο να είναι μικρό το φαινόμενο της κόμης στα γρήγορα τηλεσκόπια. Έτσι λοιπόν μπορεί κάποιος να επιλέξει οπτικά μεγάλης διαμέτρου και πολύ γρήγορου εστιακού λόγου. Αυτή τη στιγμή υπάρχουν κατασκευαστές οπτικών οι οποίοι κατασκευάζουν παραβολικά κάτοπτρα με εστιακούς λόγους κάτω από f/4 και διαμέτρους πάνω από 20 ίντσες. Αυτό για ένα μέτριου αναστήματος παρατηρητή καταργεί την ανάγκη για σκάλα. Θεωρώ πλεονέκτημα την παρατήρηση χωρίς σκάλα και δεν μπορώ να φανταστώ πώς θα ήταν η παρατήρηση αν έπρεπε να ανεβοκατέβαινα σε μια σκάλα μέσα στο σκοτάδι. Φυσικά όλα έχουν ένα όριο. Στα υπερβολικά γρήγορα τηλεσκόπια ακόμη και οι διορθωτές κόμης δεν μπορούν να ανταπεξέλθουν, επίσης η κεντρική παρεμπόδιση αρχίζει να αποτελεί πρόβλημα. Αυτό συμβαίνει διότι ο κώνος φωτός είναι πολύ μεγάλος που χρειάζεται τεράστιο δευτερεύον για να μην έχουμε απώλειες φωτός. Έτσι λοιπόν βλέπουμε ότι η κεντρική παρεμπόδιση μπορεί να υπερβεί κατά πολύ το όριο του 20% που από εκεί και πάνω παρατηρείται αλλοίωση του κοντράστ σε παρατήρηση πλανητών. Όλα λοιπόν έχουν τα όρια τους. Σε άλλους τομείς του αστρονομικού εξοπλισμού η τεχνολογία έχει οδηγήσει τελευταία σε σημαντικές βελτιώσεις. Στο dobsonian τηλεσκόπιο βλέπουμε ή αναμένουμε να δούμε εξελίξεις από την εφαρμογή σύγχρονων τεχνολογιών; Είναι σίγουρο ότι θα δούμε κι εκεί εξελίξεις. Η ισημερινή πλατφόρμα και τα συστήματα go-to για dobsonian έχουν πλέον εδραιωθεί και είναι διαθέσιμα στο εμπόριο. Πρόσφατα έτυχε να διαβάσω ένα άρθρο στο οποίο προτείνονταν ένα σύστημα προσαρμοζόμενων οπτικών (adaptive optics) για ερασιτεχνικά τηλεσκόπια το οποίο εφαρμόζει πάνω στον εστιαστή. Πρόκειται εν ολίγοις για μια ηλεκτρονική διάταξη η οποία διορθώνει το seeing σε πραγματικό χρόνο. Έτσι ο παρατηρητής είναι σε θέση να αυξήσει τη μεγέθυνση χωρίς να έχει εμπόδιο τις διαταραχές της ατμόσφαιρας. Αυτού του είδους η τεχνολογία εφαρμόζεται αυτή τη στιγμή σε μεγάλα αστεροσκοπεία ανά τον κόσμο. Η πρόοδος της τεχνολογίας επηρεάζει και το dobsonian τηλεσκόπιο και πιστεύω ότι θα δούμε αρκετά ενδιαφέροντα πράγματα στο μέλλον. Τι θα συμβούλευες επίδοξους κατόχων πολύ μεγάλων dobsonian; Σε ποια κατεύθυνση να στραφούν; Νομίζω ότι ο σχεδιασμός truss είναι απαραίτητος, ειδικά από 16 ίντσες και πάνω. Παρότι οι κατασκευές αυτές κοστίζουν περισσότερο από τα κλασσικά dobsonian, έχουν σημαντικό πλεονέκτημα. Καταλαμβάνουν πολύ μικρότερο όγκο, ζυγίζουν όσο το δυνατό λιγότερο και μπορούν να μεταφέρονται εύκολα εν συγκρίσει με αυτά του κλειστού σωλήνα. Ωστόσο ο μελλοντικός κάτοχος θα πρέπει να λάβει υπόψιν του μερικά πράγματα πριν κάνει το μεγάλο βήμα. Το πιο σημαντικό είναι η δυνατότητα να μπορούμε να μεταφέρουμε το τηλεσκόπιο με το αυτοκίνητο σε πολύ σκοτεινούς ουρανούς μόνοι μας. Παρότι τα τηλεσκόπια τύπου truss είναι ο πιο ελαφρύς σχεδιασμός, δεν πάει να πει ότι μπορούμε και να τα μεταφέρουμε εύκολα. Νομίζω ότι οι περισσότεροι από εμάς δεν έχουμε ιδέα για τον όγκο και το βάρος που μπορεί να έχει ένα τόσο μεγάλο τηλεσκόπιο ακόμη και truss, που πολλές φορές ερχόμαστε προ εκπλήξεως. Θα πρέπει λοιπόν από πριν να κάνουμε μια μελέτη στο μεταφορικό μέσο που διαθέτουμε και για το αν μπορεί να μεταφέρει το τηλεσκόπιο που σκοπεύουμε να αποκτήσουμε μελετώντας λίγο τις διαστάσεις του αυτοκινήτου μας. Και προπαντός να μην ξεχνάμε ότι δεν έχουμε μόνο το τηλεσκόπιο αλλά και μια σειρά από παρελκόμενα όπως τραπεζάκι, καρέκλα, βιβλία, χάρτες κτλ. Επίσης αν το τηλεσκόπιο είναι αρκετά μεγάλο θα πρέπει να λάβουμε υπόψιν μας τη δυνατότητα μεταφοράς του τη στιγμή που θα βγει από το αυτοκίνητο. Το βάρος πολλές φορές μπορεί να ξεπεράσει τα 40 κιλά (μόνο για το κουτί του πρωτεύοντος) ακόμη και αν το σχεδιασμός είναι Ultra Compact (για τηλεσκόπια από 20 ίντσες και πάνω) οπότε θα πρέπει να σκεφτούμε βοηθητικές ρόδες με μακριές χειρολαβές (σαν καροτσάκι) αλλά και ράμπες για να κατεβαίνει από το αυτοκίνητο. Να λάβουμε υπόψιν έξτρα παρελκόμενα και αξεσουάρ που θα πρέπει να έχει το τηλεσκόπιο αυτό που πριν δεν τα είχαμε ανάγκη. Για παράδειγμα φωτοχιτώνιο, διορθωτή κόμης (ειδικά σε τηλεσκόπια κάτω από f/4.5) καθώς και ένα αξιόπιστο σύστημα ευθυγράμμισης οπτικών. Ποια είναι τα μελλοντικά σου σχέδια; Υπάρχουν αρκετά πράγματα που μπορεί να κάνει κανείς σε αυτό που λέμε ATM. Αρκεί φυσικά να υπάρχει ο χρόνος και η διάθεση. Κάποια στιγμή σκέφτομαι να βελτιώσω την ισημερινή πλατφόρμα από το prototype που είχα κάνει στο παρελθόν. Νομίζω ότι το tracking είναι πολύ σημαντικό. Επίσης, έχει γίνει μια προσπάθεια για μια ρομποτική στήριξη για truss dobsonian τύπου ServoCat αλλά πολύ πιο οικονομική η οποία αυτή τη στιγμή βρίσκεται σε φάση δοκιμών. Κάποια στιγμή θα ήθελα να ασχοληθώ με κατασκευή κατόπτρων για νευτώνεια τηλεσκόπια. Έχω προμηθευτεί με όλα τα απαραίτητα υλικά αλλά και 2 mirror blanks 6 και 8 ιντσών για να ξεκινήσω. Είναι ένα εντελώς διαφορετικό μονοπάτι που απαιτεί μελέτη, εξάσκηση και δουλειά. Ο στόχος μου είναι η κατασκευή ενός μεγάλου κατόπτρου (20+ ίντσες) όσο γίνεται λεπτού έτσι ώστε να ελαχιστοποιηθεί το βάρος του τηλεσκοπίου. Μερικές από τις κατασκευές του Δημήτρη Η πρώτη κατασκευή του Δημήτρη, ένα τηλεσκόπιο 12" f/5. Μια άλλη κατασκευή 16" f/4.5 Κυψέλη κατόπτρου 18 σημείων για τηλεσκόπιο 16" Άλλη μια κατασκευή 16" f/4.5 με προσθήκη κωδικοποιητών θέσης για push-to. Κωδικοποιητής θέσης για το Alt. Τηλεσκόπιο 12" f/5 Περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να βρείτε στο σχετικό blog του Δημήτρη: http://astronomy-with-your-hands.blogspot.gr/ καθώς και στις παρουσιάσεις των κατασκευών του στο astrovox: http://www.astrovox.gr/forum/viewtopic.php?t=16285 http://www.astrovox.gr/forum/viewtopic.php?t=17643 http://www.astrovox.gr/forum/viewtopic.php?t=19201