Στέφανος Σοφολόγης

Ίσως, αν το διαβάσει κανείς ολόκληρο...

Παναγιώτη, όταν λόγω ηλικίας η ίριδα του ματιού δεν ανοίγει πιά μέχρι τα 7mm, δεν επηρεάζεται η ικανότητα να δεις όλο το οπτικό πεδίο. Απλά μειώνεται η φωτεινότητα της εικόνας σε περίπτωση που το exit pupil του συνδυασμού τηλεσκόπιου-προσοφθάλμιου είναι μεγαλύτερο από το άνοιγμα του ματιού. Διαιρώντας τη διάμετρο του τηλεσκοπίου (σε mm) με τη μεγέθυνση, βρίσκουμε το exit-pupil του συνδυασμού τηλεσκοπίου-προσοφθαλμίου. Αυτή η τιμή δεν έχει νόημα να είναι μεγαλύτερη από 7mm (γιά όλους) ή μεγαλύτερη από (6~5mm) για ηλικιωμένους. Πάντως οι κόρες των δικών μου ματιών ακόμη ανοίγουν πλήρως στα 37 μου, οπότε δεν χρειάζεται να ανησυχούμε πολύ στα 40... Χρησιμοποιώντας καιρό τον Nagler 16mm έχω καταλήξει ότι ναι μεν το οπτικό πεδίο είναι εντυπωσιακό αλλά τελικά πολύ σπάνια το χρειάζομαι ή το παρατηρώ ολόκληρο. Εξίσου καλές παρατηρήσεις γίνονται και με λίγο μικρότερα οπτικά πεδία (65°~70°) αν οι φακοί είναι κορυφαίοι (Pentax XW, TeleVue Panoptic, Vixen LVW). Επίσης, παραχωρόντας λίγο σε οπτικό πεδίο συνήθως κερδίζουμε σε eye relief και άνεση στην παρατήρηση. Με τον Nagler 16mm είμαι απόλυτα ευχαριστημένος, έχει άριστη οξύτητα μέχρι τα άκρα του πεδίου και είναι ο μεγαλύτερος Nagler στις 1,25". (Θεωρείται άλλωστε ένας από τους καλύτερους Nagler που κατασκευάστηκαν ποτέ.) Ωστόσο για την περιοχή των 9~10mm έχω εγκαταλείψει την ιδέα ενός Nagler 9mm για χάρη ενός Pentax XW 10mm. Ακριβότερος, αλλά η οξύτητα και η άνεση (eye relief) που προσφέρει είναι χωρίς αντίπαλο. Φιλικά, Στέφανος

Αγαπητέ Μάνο, Θα προσπαθήσω να λύσω τις απορίες σου, αν και η εξηγήσεις θα απαιτούσαν σχήματα και εκτενή παρουσίαση. Λόγω του φαινομένου της περίθλασης του φωτός που συμβαίνει όταν αυτό περνάει από ένα άνοιγμα (οπή, φακός, κάτοπτρο κλπ.), τα σημειακά αντικείμενα, δηλ. αυτά που έχουν αμελητέες διαστάσεις, δεν απεικονίζονται σαν σημειακά, αλλά το είδωλό τους έχει διαστάσεις μεγαλύτερες και ίσες με το όριο Dawes του τηλεσκοπίου (η μονάδα μέτρησης είναι το δευτερόλεπτο της μοίρας (") όπως γράφεις ή arc-second.) Λέγοντας διαστάσεις εννοούμε τη φαινόμενη διάμετρο του αντικειμένου στον ουρανό και για τα αστέρια είναι συνήθως πολύ μικρότερη από 0,01 arcsec. Παράδειγμα: Έστω δύο αστέρια που έχουν στον ουρανό φαινόμενη διάμετρο 0,001 arcsec το πρώτο και 0.003 arcsec το δεύτερο. Λόγω της περίθλασης του φωτός δεν θα παρουσιαστούν στο εστιακό επίπεδο του τηλεσκοπίου με αυτές τις διαστάσεις αλλά σαν φωτεινοί δίσκοι (δίσκοι Airy) με διάμετρο 0,65arcsec (0.65”) για ένα τηλεσκόπιο 8 ιντσών. Κανένα αστρικό είδωλο δεν μπορεί να φανεί πιο μικρό από αυτό το όριο, όσο μικρό κι αν είναι στην πραγματικότητα. Αν χρησιμοποιήσουμε μεγαλύτερο τηλεσκόπιο, οι δίσκοι θα γίνουν 0,47arcsec (για 10ιντσο) ή 0,32 arcsec (14ιντσο). Η σχέση που δίνει τη διακριτική ικανότητα r σε arcsec για ένα τηλεσκόπιο διαμέτρου ιντσών είναι r=4,56/D. Με βάση αυτά απαντώ στις ερωτήσεις που έθεσες (με διαφορετική σειρά): 1 και 3. Ασφαλώς μπορούμε να διακρίνουμε αστέρια με πραγματική φαινόμενη διάμετρο μικρότερη από το όριο του Dawes, αρκεί η φωτεινότητά τους να είναι εντός των δυνατοτήτων του τηλεσκοπίου. Ο όρος διακριτική ικανότητα αναφέρεται στο κατά πόσο μπορούμε να διακρίνουμε ξεχωριστά δύο αστέρια που είναι τόσο κοντά μεταξύ τους ώστε οι φωτεινοί δίσκοι τους να εφάπτονται ή να αλληλεπικαλύπτονται. Όταν τα κέντρα τους απέχουν κατά το όριο του Dawes, τότε αλληλεπικαλύπτονται κατά μία ακτίνα και αρχίζουν να φαίνονται σαν ένα αστέρι αντί για δύο. Στην πράξη το seeing δυσκολεύει περισσότερο τα πράγματα και μπορεί να μην καταφέρουμε να έχουμε καλύτερη διακριτική ικανότητα από 1,0~ 0,7arcsec ακόμα και με μεγάλα τηλεσκόπια. Το αν ένα αστέρι θα το δούμε σαν σημείο ή σαν δίσκο στον προσοφθάλμιο φακό εξαρτάται από τη μεγέθυνση αλλά για να γίνει κατανοητό πρέπει να απαντηθεί σε συνδιασμό με την ερώτηση 4. 4. Η διακριτική ικανότητα του γυμνού ματιού είναι συνήθως 60~90 arcsec. Αυτό σημαίνει ότι οποιοδήποτε είδωλο ή αντικείμενο παρουσιάζεται μπροστά μας με φαινόμενη διάμετρο μικρότερη απ’ αυτό το τόξο, το βλέπουμε σαν σημείο, δηλ. χωρίς διαστάσεις, εκτός αν το μεγεθύνουμε. Ας πάμε πάλι στο παραπάνω παράδειγμα: Το 8ιντσο τηλεσκόπιο κάνει όλα τα αστέρια να φαίνονται σαν δίσκοι 0,65arcsec. Με τα δικά μου μάτια που τυχαίνει να έχουν διακριτική ικανότητα 85arcsec πρέπει να μεγεθύνω τους δίσκους των 0,65sec τόσες φορές ώστε να φαίνονται σαν δίσκοι 85arcsec. Δηλ. να χρησιμοποιήσω μεγέθυνση 85:0,65 = 130 φορές. Τότε θα πάψω να βλέπω τα αστεράκια σαν σημεία και θα αρχίσω να τα διακρίνω σαν ελάχιστους δίσκους. Επιπλέον θα μπορώ να διακρίνω ως ξεχωριστά αστέρια που η μεταξύ τους φαινόμενη απόστασή τους είναι στο όριο του Dawes, δηλ. θα εκμεταλλεύομαι στο έπακρο τη διακριτική ικανότητα του συγκεκριμένου τηλεσκοπίου (εφόσον βέβαια τα οπτικά του επιτρέπουν να φτάνει σ΄ αυτή τη θεωρητική ανάλυση). Στην πράξη αν χρησιμοποιήσω κάπως μεγαλύτερη μεγέθυνση (200Χ) θα δω ευκολότερα τις λεπτομέρειες, παρότι στην εικόνα δεν θα προστεθεί επιπλέον λεπτομέρεια. 2. Πράγματι το χώρισμα Cassini στον Κρόνο είναι της τάξης των 0,5~0.6 arcsec. Κι όμως είναι ορατό όχι μόνο με τηλεσκόπια 4 ιντσών αλλά και με 2,4 ιντσών (60mm), ενώ θεωρητικά θα απαιτούνταν τηλεσκόπιο 8~10 ιντσών! Γιατί συμβαίνει αυτό το παράδοξο με τα μικρά τηλεσκόπια; Ας σκεφτούμε όλα τα (άπειρα και συνεχόμενα) φωτεινά σημεία στις «όχθες» του Cassini. Λόγω της περίθλασης αυτά σκορπούν σε δίσκους που αλληλεπικαλύπτονται και στην περιοχή των «οχθών» και επάνω στο μαύρο κενό του χωρίσματος (λιγότερο όμως γιατί λείπουν τα φωτεινά σημεία του κενού). Επιπλέον, ο δίσκος στον οποίο σκορπά ένα φωτεινό σημείο είναι φωτεινότερος στο κέντρο και σκοτεινότερος προς την περιφέρειά του. Το αποτέλεσμα είναι να χαθεί η καθαρά μαύρη περιοχή, όμως θα αφήσει στη θέση της μια περιοχή απλά λιγότερο φωτεινή από τις «όχθες». Επειδή αυτό το φαινόμενο της διαβάθμισης του κοντράστ συμβαίνει κατά μήκος μιας γραμμής (της καμπύλης του χωρίσματος) γίνεται εύκολα αντιληπτό στο μάτι. (Και κυρίως επειδή ο εγκέφαλός μας επεξεργάζεται πολύ αποτελεσματικότερα τα ερεθίσματα που φτιάχνουν γραμμές από ότι τα σημεία.) Αν το Cassini ήταν μια σκοτεινή οπή φαινόμενης διαμέτρου 0,5arcsec κι όχι γραμμή φαινόμενου πλάτους 0,5arcsec, δεν θα φαινόταν καθόλου. Ανάλογο φαινόμενο συμβαίνει με γραμμικά χαρακτηριστικά στη Σελήνη. Έτσι, η χαράδρα πλάτους 700m που βρίσκεται μέσα στην κοιλάδα Vallis Alpes μπορεί να φανεί με ένα τηλεσκόπιο 10 ιντσών (σε άριστες συνθήκες) παρότι το φαινόμενο πλάτος της είναι 0,38arcsec (για τη Σελήνη σε απόσταση 380.000 km). Αντίθετα, ένας σκοτεινός κρατήρας 700m δεν θα φανεί με το ίδιο τηλεσκόπιο (θα φανεί όμως σαν σημείο αν τα χείλη του φωτιστούν έντονα από πλάγιο φως.) Γενικά, στη Σελήνη και στους πλανήτες θα πρέπει να έχουμε χαρακτηριστικά με έντονο κοντράστ (και άριστο seeing) για να εκμεταλλευτούμε τη διακριτική ικανότητα του τηλεσκοπίου. Ελπίζω αυτές οι πληροφορίες να σε βοηθήσουν και για όποια άλλη απορία εδώ είμαστε... Φιλικά, Στέφανος

Ναι, αλλά τούρτα δεν φάγαμε Ειρήνη! Μας τη χρωστάς στο 6ο συνέδριο αν συμπέσει με τα γενέθλιά σου! Καλώς ήρθες πάλι στο astrovox!

Ήταν ένα πολύ όμορφο συνέδριο για όλους μας! Νιώσαμε μεγάλη χαρά που βρεθήκαμε ανάμεσα σε φίλους που είχαμε να δούμε καιρό! Ωστόσο ...κράτησε πολύ λίγο και αισθάνομαι ότι δεν τους είδα όλους όσο θα ήθελα. Δεν πειράζει όμως, η Αλεξανδρούπολη θα μας ξαναφέρει όλους κοντά! Και κάτι μου λέει ότι ο Σ.Ε.Α.Θράκης (και ο δαιμόνιος φίλος Δημήτρης) θα μας επιφυλάξουν άλλο ένα (ή καλύτερα "ένα άλλο") υπέροχο συνέδριο! Αξίζουν θερμά συγχαρητήρια στην οργανωτική επιτροπή, τους εθελοντές και όσους εργάστηκαν για την πραγματικά άψογη και κεφάτη διοργάνωση! Και φυσικά στους ερασιτέχνες -και μη- που ξόδεψαν χρόνο και κόπο για να ετοιμάσουν και να μας παρουσιάσουν τις εισηγήσεις τους. Ιδιαίτερη συγκίνηση αισθάνθηκα μιλώντας μετά από πολλά χρόνια με τους καθηγητές μου στην Αστρονομία, την κα Παναγιώτα Πρέκα-Παπαδήμα και τον κ. Ξενοφώντα Μουσά, σε ένα τέτοιο συνέδριο. Τους οφείλω πολλά γιατί είχαν και έχουν γνήσιο ενθουσιασμό για την επιστήμη τους και καταφέρνουν να τον μεταδίδουν... Φιλικά, Στέφανος

Δεν νομίζω, γιατί αποδίδουν στον Άρη σαφώς (και ορθά) αγαθή πρόθεση. Εκτός, Άρη, κι αν ο πραγματικός τίτλος του άρθρου μπήκε κατά λάθος στο επόμενο, σελ. 66! Πάντως βρίσκω το κείμενο του κ. Παπαστάθη ωραίο και εντός κλίματος, όπως και τις φωτογραφίες. Και δείχνουν νομίζω ότι πέρασαν καλά μαζί μας! ΥΓ1. Ποιός είναι αυτός ο Κώστας; ΥΓ2. Προσπαθώντας ώρα να καταλάβω αν αυτός στο τηλεσκόπιό μου είμαι εγώ, τελικά με ανακάλυψα σε άλλο!

Νίκο, το σωστό μέγιστο βάρος είναι 15Kg και αυτό δίνει η ιαπωνική ιστοσελίδα και όλες οι άλλες εκτός από τις αμερικανικές. Για την απλή έκδοση το μέγιστο φορτία είναι 10Kg. Τώρα γιατί η αμερικανική αντιπροσωπεία δίνει 50lbs (22.7Kg) ο καθένας μπορεί να δώσει την ερμηνεία του. Είναι πάντως γεγονός ότι η Vixen θεωρείται συνήθως συντηρητική στις τιμές για τα μέγιστα φορτία, οπότε οι αμερικανοί ενδέχεται να έκαναν δοκιμές και σε περισσότερα από 15 Kg. Αγόρασα τη Sphinx Deluxe πριν λίγους μήνες και τη χρησιμοποιώ για το Orion Optics GX250 (10") f/4.8 το οποίο ζυγίζει από 9 ως 11.5 Kg με τις μετατροπές που του έχω κάνει και ανάλογα τι του φορτώνω. Η βάση το σηκώνει και το οδηγεί πολύ άνετα και χωρίς ταλαντώσεις. Είναι όμως φανερό ότι τα 15Kg είναι το ρεαλιστικό όριο για καλή συμπεριφορά (μην ξεχνάμε και τα επιπλέον αντίβαρα που θα απαιτούνταν) αν και μηχανικά πιθανότατα αντέχει περισσότερα. Μέχρι τώρα δεν έχω αναφερθεί ιδιαίτερα στη βάση γιατί της αφιέρωσα ελάχιστο χρόνο και δεν έχω κάνει κάποιες ρυθμίσεις που θα ήθελα (οι άξονες είναι από το εργοστάσιο ιδιαίτερα σφιχτοί, περισσότερο απ΄ότι προτιμώ). Εκείνο που μπορώ να πώ με σιγουριά είναι ότι είναι εξαιρετικά φορητή και έχει go-to μεγάλης ακριβείας. To StarBook που τη συνοδεύει έχει πολλές προχωρημένες δυνατότητες αλλά και κάποιες ιδιοτροπίες. Όταν τη χρησιμοποιήσω αρκετά θα μεταφέρω τις εντυπώσεις μου εδώ. Περισσότερα μπορεί κανείς να βρει στο yahoo-group της Sphinx διακρίνοντας τι γράφεται για την απλή και τι για την Deluxe έκδοση. http://tech.groups.yahoo.com/group/Vixen_Sphinx/ Φιλικά, Στέφανος

Όσοι παρευρέθηκαν στον Πάρνωνα τον Ιούλιο, πιθανόν να θυμούνται τους δύο δημοσιογράφους του ΒΗΜΑgazino που έμειναν ένα βράδυ και παρατήτησαν μαζί με τους ερασιτέχνες. Το άρθρο που θα ετοίμαζαν για την ερασιτεχνική αστρονομία (παρατηρήσεις στον Πάρνωνα, ΕΑΕ, astrovox), ήταν να δημοσιευτεί τον Αύγουστο αλλά μάλλον το καθυστέρησε η καυτή (κυριολεκτικά) επικαιρότητα. Αν είναι σωστές οι πληροφορίες μας, θα δημοσιευτεί στο αυριανό φύλλο. Αναζητήστε το!

Πήγε θαυμάσια! Ο καιρός ...έφτιαχνε μέχρι τελευταία στιγμή και η βαριά συννεφιά του πρωινού παραχώρησε οριστικά τη θέση της στον καθαρό ουρανό γύρω στις 8:30 μμ. Σασπένς, όπως και την προηγούμενη φορά στο Αρχαίο Θέατρο! Η προσέλευση του κόσμου ήταν και πάλι μεγάλη (αρκετές εκατοντάδες) αλλά αυτή τη φορά είχαμε έξι τηλεσκόπια και ένα να δίνει live εικόνα της Σελήνης σε βιντεοπροβολέα. Ο Δήμος Λάρισας μας παραχώρησε δωρεάν ρεύμα και την άδεια χρήσης του όμορφου χώρου. Το κοινό ήταν όλων των ηλικιών και με πολλές απορίες για τη Σελήνη αλλά και για την A-Polaris. Ήταν η τέταρτη και τελευταία εκδήλωση του καλοκαιριού για το κοινό και αισθανθήκαμε ότι ήταν εξαιρετικά επιτυχημένη όπως και οι προηγούμενες. Ακολουθούν μερικές φωτογραφίες από το τέλος της βραδιάς, όταν ο κόσμος αραίωσε αισθητά και μπόρεσα να πάρω τη φωτογραφική στα χέρια μου. (Συγχωρέστε τη λίγο «γραφιστική» διάθεση στην επεξεργασία τους.)