Δροσος Γεωργιος

Τεχνητή νοημοσύνη της IBM θέλει να γίνει συγκυβερνήτης. Στο πλαίσιο συνεργασίας με τη NASA, ο πάνσοφος Watson της IBM εκπαιδεύεται ως συγκυβερνήτης αεροπλάνων και διαστημικών σκαφών προκειμένου να προειδοποιεί για προβλήματα που οι άνθρωποι δεν θα αντιλαμβάνονταν. Ποιος ξέρει; Ίσως μια μέρα η τεχνητή νοημοσύνη αντικαταστήσει και τον πιλότο. Ο Watson έγινε διάσημος το 2001 όταν ανακηρύχθηκε πρωταθλητής στο τηλεπαιχνίδι Jeopardy!, στο οποίο οι παίκτες καλούνται να βρουν τις ερωτήσεις σε γνωστές απαντήσεις. Το σύστημα, μια από τις πιο ανεπτυγμένες τεχνητές νοημοσύνες του κόσμου, αναλύει ωκεανούς δεδομένων για να βρίσκει τις πιθανότερες απαντήσεις σε ερωτήσεις που έχουν διατυπωθεί σε καθημερινή γλώσσα. Μετά τη νίκη του στο Jeopardy!, ο Watson άρχισε να εκπαιδεύεται στην Ογκολογία, εξετάζοντας όλη την ογκώδη βιβλιογραφία για να απαντά σε ιατρικά ερωτήματα. Στη νέα της ενσάρκωση, η τεχνητή νοημοσύνη ξεκίνησε τη βασική εκπαίδευση στο Ερευνητικό Κέντρο «Λάνγκλεϊ» της NASA, όπου θα βοηθά τους ερευνητές στην ανάλυση μεγάλων όγκων δεδομένων. «Το πρώτο σύστημα επίδειξης που κατασκευάσαμε ήταν σχεδιασμένο να προσφέρει στον πιλότο πληροφορίες την ώρα της πτήσης» αναφέρει στο Space.com ο Κρις Κοντέλα, μηχανικός της IBM που εργάζεται στο πρόγραμμα Watson. Η NASA «προσπάθησε να οργανώσει μια αναπαράσταση ενός συμβάντος που σημειώθηκε πριν από λίγα χρόνια σε μια αεροπορική εταιρεία, και να δει αν ο Watson μπορούσε, όταν είχε πρόσβαση στα δεδομένα της πτήσης, να παρουσιάσει πληροφορίες που θα έκαναν τη διαφορά, αν ο πιλότος τις γνώριζε εκείνη την ώρα». Η πραγματική πτήση στην οποία βασίστηκε το σενάριο προσγειώθηκε χωρίς σοβαρό πρόβλημα, ο πιλότος όμως είχε προχωρήσει σε ενέργειες που θα μπορούσαν να είχαν επιδεινώσει την κατάσταση. Στη διάρκεια της προσομοίωσης, ο Watson προσέφερε στοιχεία που θα είχαν βοηθήσει τον πιλότο να κατανοήσει καλύτερα τι συνέβαινε. Η επόμενη φάση της εκπαίδευσης του Watson ως βοηθού για πιλότους θα ξεκινήσει το 2017, είπε ο Κοντέλα. Οι μηχανικοί της IBM έχουν συζητήσει με τη NASA και μια άλλη πιθανή εφαρμογή, στην οποία ο Watson παρακολουθεί την υγεία των αστροναυτών και τους προτείνει θεραπείες στην περίπτωση ασθένειας. Η IBM, εξετάζει το ενδεχόμενο να αναθέσει στον Watson τον χειρισμό τροχοφόρων ρομπότ στον Άρη. Σήμερα, ο Watson ζει στο λεγόμενο νέφος (cloud) και απαιτεί για τη λειτουργία του ογκώδη υπολογιστικά συστήματα. Αν η IBM καταφέρει να τον μικρύνει αρκετά, η τεχνητή νοημοσύνη θα μπορούσε στο μέλλον να βρει δουλειά στο Διάστημα. http://news.in.gr/science-technology/article/?aid=1500121384 Χιλιάδες κόσμου στην τελετή μνήμης του αστροναύτη Τζον Γκλεν. Χιλιάδες άνθρωποι τίμησαν χθες τη μνήμη του Τζον Γκλεν, θρύλου της κατάκτησης του Διαστήματος που πέθανε την περασμένη εβδομάδα στα 95 χρόνια του, σε συγκινητική δημόσια τελετή στο Οχάιο. Η τελετή πραγματοποιήθηκε στο αμφιθέατρο του Ohio State University με τη συμμετοχή 2.500 ανθρώπων. Προβολή ταινιών, συνεντεύξεων που σκιαγράφησαν τη ζωή του Τζον Γκλεν πλαισιώθηκαν από ομιλίες των δικών του ανθρώπων. Το φέρετρο εκείνου που υπήρξε ο πρώτος Αμερικανός που μπήκε σε τροχιά γύρω από τη Γη το 1962 βρισκόταν στη βάση της σκηνής καλυμμένο με την αστερόεσσα. Ο Τζον Γκλεν θα ενταφιασθεί τον Απρίλιο στο απέραντο κοιμητήριο του Αρλινγκτον, κοντά στην Ουάσινγκτον, όπου περισσότεροι από 400.000 στρατιώτες, βετεράνοι και οι οικογένειές τους είναι ενταφιασμένοι, μαζί με προσωπικότητες όπως ο Τζον Φ Κένεντι. Στο κοιμητήριο υπάρχουν επίσης δύο στήλες στη μνήμη των πληρωμάτων του Columbia και του Challenger που εξερράγησαν εν πτήσει. http://www.pronews.gr/portal/20161218/genika/diastima/49/hiliades-kosmoy-stin-teleti-mnimis-toy-astronayti-tzon-gklen

Προετοιμασία για την τροχιακή μονάδα TGO (Trace Gas Orbiter) για ελιγμούς ατμοσφαιρική πέδησης. Στην αποστολή «ExoMars" Οι ειδικοί συνεχίζουν να προετοιμάζουν την τροχιακή μονάδα TGO (Trace Gas Orbiter) για ελιγμούς ατμοσφαιρική πέδησης, κατά το οποίο το μηχάνημα πρέπει να παει σε σχεδόν κυκλική τροχιά με υψόμετρο περίπου 400 χιλιόμετρα πάνω από την επιφάνεια του Άρη, και τροχιακή περίοδο περίπου 2 ωρών. Τώρα το διαστημικό σκάφος είναι σε ιδιαίτερα ελλειπτική τροχιά με περίγειο 250 χιλιόμετρα και απόγειο των 98 000 km, με τροχιακή περίοδο περίπου 4 ημέρες. Έναρξη των εργασιών για την απόσυρση του TGO στην τροχιά στόχο έχει προγραμματιστεί για τις 15 Μαρ, 2017. Κατά τη διάρκεια του ελιγμού, η μονάδα θα είναι στο περίγειο στο άνω άκρο της ατμόσφαιρας του Άρη, με τον τρόπο αυτό τη σταδιακή μείωση του απόγειου και αλλάζοντας την κλίση της τροχιάς. Υποτίθεται ότι η ατμοσφαιρική ελιγμός θα διαρκέσει περίπου 13 μήνες. Οι ειδικοι της Mission Control Center στο Darmstadt (Γερμανία) θα παρακολουθουν την τρέχουσα κατάσταση της τροχιάς και του διαστημικού σκάφους, προκειμένου να αποφευχθούν οι αρνητικές επιπτώσεις των υπερβολικων κραδασμων, πίεση και θερμότητα στο όχημα σε τροχιά. Επί του παρόντος, οι ειδικοί σχεδιάζουν τη λειτουργία, την προετοιμασία των διαστημοπλοίων και επίγειων υποδομών για το μέλλον του ελιγμού. Στις 19 Ιανουαρίου 2017 έχει προγραμματιστεί η ρύθμιση της γωνίας κλίσης της τροχιάς και την απόσυρση των διαστημικών σκαφών σε τροχιά με κλίση 74 μοιρών. Το επόμενο βήμα αναμένεται να μειώσει το περίγειο και το απόγειο της τροχιάς 200 km και 33 475 χιλιόμετρα, αντίστοιχα, λόγω των ελιγμών 3 και στις 9 Φεβρουαρίου 2017. Παρά το γεγονός ότι η ESA (Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Διαστήματος) είχαν ήδη την εμπειρία της ατμοσφαιρικής drag ελιγμών στο σύστημα Venus Express, οι ειδικοί έχουν αρχίσει την προετοιμασία για τη λειτουργία εκ των προτέρων για να βεβαιωθουν ότι όλα τα βήματα που έχουν εκπονηθεί ειναι σωστα και δεν θα προκύψουν καταστάσεις έκτακτης ανάγκης. http://www.roscosmos.ru/23051/

Ν. Κορέα: Εντυπωσιακές επιδόσεις αντιδραστήρα πυρηνικής σύντηξης. Ο αντιδραστήρας πυρηνικής σύντηξης KSTAR στο Εθνικό Ινστιτούτο Έρευνας Σύντηξης στη Νότια Κορέα έθεσε πρόσφατα ένα νέο εντυπωσιακό ρεκόρ λειτουργίας πλάσματος υψηλής απόδοσης διάρκειας 70 δευτερολέπτων. Η λειτουργία αυτή αποτελεί μια όλο και πιο σταθερή κατάσταση που μας φέρνει πιο κοντά στην πλήρη εμπορική λειτουργία ενός αντιδραστήρα πυρηνικής σύντηξης. Οι νοτιοκορεάτες ερευνητές εργάστηκαν για την κατασκευή του KSTAR για πάνω από μία δεκαετία και ο αντιδραστήρας άρχισε να λειτουργεί πειραματικά το 2008. Σύμφωνα με το ινστιτούτο, η ενέργεια σύντηξης αποτελεί μία βέλτιστη εναλλακτική λύση των «βρώμικων» πηγών ενέργειας, όπως τα ορυκτά καύσιμα, καθώς η σύντηξη είναι καθαρή, αποδοτική, και ανεξάντλητη. Λόγω της αφθονίας της εναλλακτικής αυτής πηγής ενέργειας, το ινστιτούτο την αποκαλεί ως «ενέργεια ειρήνης», υποστηρίζοντας ότι η σύντηξη δεν θα προκαλέσει συγκρούσεις μεταξύ διαφόρων κρατών, όπως για παράδειγμα το πετρέλαιο. Η πυρηνική σύντηξη είναι ασφαλέστερη από την πυρηνική σχάση, την αντίδραση που χρησιμοποιείται στους σύγχρονους σταθμούς πυρηνικής ενέργειας, γιατί δεν παράγει ραδιενεργά απόβλητα ή άλλα βλαβερά υποπροϊόντα. Σε αντίθεση με την πυρηνική σχάση, η οποία περιλαμβάνει τη διάσπαση του πυρήνα ενός ατόμου σε μικρότερα νετρόνια και πυρήνες, η πυρηνική σύντηξη δημιουργεί τεράστιες ποσότητες ενέργειας όταν άτομα συντήκονται μαζί σε απίστευτα υψηλές θερμοκρασίες. «Το παγκόσμιο ρεκόρ για το πλάσμα υψηλής απόδοσης, που ξεπέρασε το ένα λεπτό λειτουργίας, έδειξε ότι ο KSTAR αντιπροσωπεύει την πρωτοπορία στην τεχνολογία λειτουργίας πλάσματος σε σταθερή κατάσταση σε έναν υπεραγωγό. Πρόκειται για ένα τεράστιο βήμα προόδου για την υλοποίηση ενός κανονικού αντιδραστήρα σύντηξης», αναφέρει η δήλωση του ινστιτούτου. Η Νότια Κορέα είναι μέλος του έργου Διεθνής Θερμοπυρηνικός Πειραματικός Αντιδραστήρας (ITER), μιας διεθνούς προσπάθειας για την κατασκευή ενός εμπορικού αντιδραστήρα πυρηνικής σύντηξης στην οποία συμμετέχουν επίσης οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Ευρωπαϊκή Ένωση, η Κίνα, η Ιαπωνία, η Ινδία και η Ρωσία. http://www.naftemporiki.gr/story/1185084/n-korea-entuposiakes-epidoseis-antidrastira-purinikis-suntiksis

«Ο άνθρωπος από τις εννιά διαστάσεις» στο Πλανητάριο. Στους επιστημονικούς κύκλους η λεγόμενη «θεωρία των πάντων» είναι κάτι σαν το Αγιο Δισκοπότηρο των απανταχού φυσικών. Πρόκειται για την υπόθεση ότι μόνο μία θεωρία μπορεί να περιγράψει τα βασικά δομικά συστατικά της ύλης και τις θεμελιώδεις δυνάμεις της φύσης σε μια ενιαία και συνεπή θεωρία. Τη γοητευτική και μυστηριώδη θεωρία των πάντων φέρνει στο προσκήνιο το δραματοποιημένο ντοκιμαντέρ του Ιδρύματος Ευγενίδου «Ο άνθρωπος από τις 9 διαστάσεις», ο οποίος ενώ γνωρίζει «τα πάντα», δεν αποκαλύπτει τίποτα. Στην υπόθεση της ταινίας ο μυστηριώδης πρωταγωνιστής θέτει παράξενα ερωτήματα και προσκαλεί το κοινό σε ένα συναρπαστικό ταξίδι από το απειροελάχιστα μικρό έως την απεραντοσύνη του σύμπαντος και από τον τρισδιάσταστο χώρο που γνωρίζουμε στον περίεργο κόσμο των κρυφών διαστάσεων. Θα αποκαλύψει τα μυστικά του και ποια μπορεί να είναι η θεωρία των πάντων; Το ντοκιμαντέρ, που είναι παραγωγή του Εθνικού Μουσείου Αναδυόμενων Επιστημών και Καινοτομίας της Ιαπωνίας «Miraikan», συνδυάζει ζωντανές σκηνές δράσεις, εντυπωσιακά γραφικά αλλά και τις πλέον σύγχρονες τεχνικές οπτικοποίησης επιστημονικών δεδομένων, προκειμένου να γίνονται ευκολότερα κατανοητές οι θεωρίες και η επιστημονική ορολογία. «Ο άνθρωπος από τις 9 διαστάσεις» έχει αποσπάσει το βραβείο «Καλύτερης εκπαιδευτικής παραγωγής» από τον Διεθνή Οργανισμό Πλανηταρίων. Το ντοκιμαντέρ θα προβληθεί μόνο την Τρίτη 20 Δεκεμβρίου σε δύο δωρεάν παραστάσεις, ώρες 6.30 μ.μ. και 8 μ.μ., με δελτία εισόδου τα οποία θα διατεθούν από τις 6 μ.μ. στο ταμείο του Πλανηταρίου. Η παράσταση προτείνεται για παιδιά από 10 ετών και άνω. Συγγρού 387 http://www.kathimerini.gr/888229/article/epikairothta/episthmh/o-an8rwpos-apo-tis-ennia-diastaseis-sto-planhtario

Επιστροφή στο μέλλον για την φυσική των σωματιδίων. Όταν πριν από μερικές ημέρες ανακοινώθηκαν τα ονόματα των 5 νέων φυσικών που τιμήθηκαν με το βραβείο θεμελιώδους φυσικής «New Horizons» https://breakthroughprize.org/Laureates/1/P2 ο θεωρητικός φυσικός Σάββας Δημόπουλος, καθηγητής στο πανεπιστήμιο του Στάνφορντ, αισθάνθηκε πολύ υπερήφανος. Οι τρεις από τους πέντε βραβευθέντες, οι Ασημίνα Αρβανιτάκη, Peter Graham και Surjeet Rajendran, υπήρξαν πρώην μαθητές του!!! Ο ίδιος ο Σάββας Δημόπουλος τιμήθηκε πριν από 10 χρόνια με το βραβείο J.J. Sakurai για την τεράστια συνεισφορά του στην σύγχρονη θεωρητική φυσική (υπερσυμμετρία και υπερσυμμετρικό καθιερωμένο πρότυπο, δυναμικό σπάσιμο συμμετρίας, επιπλέον χωρικές διαστάσεις κ.λπ.), η οποία διαμόρφωσε την θεωρητική έρευνα στην κλίμακα των TeV και ενέπνευσε ένα μεγάλο εύρος πειραμάτων. https://www.aps.org/units/dpf/awards/recipient.cfm?first_nm=Savas&last_nm=Dimopoulos&year=2006 Ο Σάββας Δημόπουλος σε χθεσινό άρθρο του στο Scientific American, αναφέρεται στην βράβευση των μαθητών του, αλλά και στην κατεύθυνση που πρέπει να ακολουθήσουν οι φυσικοί των στοιχειωδών σωματιδίων στα επόμενα χρόνια. Αναγνωρίζει ότι οι γιγαντιαίοι επιταχυντές πραγματοποίησαν εξαιρετικές ανακαλύψεις στις τελευταίες δεκαετίες. Χάρη σ’ αυτούς οι φυσικοί οδηγήθηκαν στο Καθιερωμένο Πρότυπο των στοιχειωδών σωματιδίων, μια εντυπωσιακά επιτυχημένη θεωρία, η οποία εξηγεί σχεδόν όλα όσα παρατηρούμε χρησιμοποιώντας μερικές σταθερές, έναν μικρό αριθμό στοιχειωδών σωματιδίων και πολύ λιγότερες δυνάμεις που περιγράφουν τις αλληλεπιδράσεις τους. Σύμφωνα με τον Σάββα Δημόπουλο, η σύγχρονη φυσική των σωματιδίων υπήρξε ένας θρίαμβος των καλύτερων χαρακτηριστικών της ανθρωπότητας: της δημιουργικότητας, της περιέργειας και της συνεργασίας. Αποκορύφωμά της είναι ο Μεγάλος Επιταχυντής Αδρονίων (LHC) στο CERN, το πολυπλοκότερο πείραμα στην ιστορία της ανθρωπότητας. Ένα πείραμα που κόστισε δισεκατομμύρια δολάρια και στο οποίο συμμετέχουν χιλιάδες άνθρωποι. Η ανακάλυψη του μποζονίου Higgs στον LHC – ένα σωματίδιο που προβλέφθηκε από τη θεωρία μισό αιώνα νωρίτερα – υπήρξε ένα από τα μεγαλύτερα επιστημονικά επιτεύγματα όλων των εποχών. Δυστυχώς όμως υπάρχει ένα πρόβλημα. Ο LHC έχει φτάσει στο όριο της ενέργειάς του, και θα χρειαστούν 30 χρόνια για να κατασκευαστεί ο επόμενος μεγάλος επιταχυντής. Αυτός ο αριθμός είναι συντηρητικός δεδομένων των τεράστιων δυσκολιών και του κόστους που υπεισέρχονται. Συμβαίνει επίσης αυτό το χρονικό διάστημα να είναι και η μέση χρονική διάρκεια μιας επιστημονικής σταδιοδρομίας. Ο Σάββας Δημόπουλος αναρωτιέται, αν μπορούμε στ’ αλήθεια να αφήσουμε μια ολόκληρη γενιά νέων μυαλών να μείνει στο περιθώριο περιμένοντας να κατασκευαστεί το επόμενο πείραμα; Θεωρεί λοιπόν, ότι στα επόμενα δέκα χρόνια οι φυσικοί των σωματιδίων θα πρέπει να σκεφτούν και να σχεδιάσουν το μέλλον τους. Τον τρόπο με τον οποίο θα απαντήσουν στα άλυτα μέχρι τώρα προβλήματα: Ποια είναι η φύση της σκοτεινής ύλης; Από τι είναι φτιαγμένο το σύμπαν μας και πως λειτουργεί; Γιατί το σύμπαν μας είναι τόσο μεγάλο; Γιατί η βαρύτητα είναι τόσο ασθενής; Έτσι κι αλλιώς η φυσική απέχει ακόμα πολύ από το τέλος της. Προτείνει λοιπόν να κοιτάξουμε στο παρελθόν για να βρούμε τις απαντήσεις. Στις αρχές της δεκαετίας του 1930 όταν οι John Cockroft και Ernest Walton κατασκεύασαν τον πρώτο επιταχυντή και ο Ernest Lawrence το πρώτο κύκλοτρο, σε συνδυασμό με τις θεωρητικές εμπνεύσεις, τις τεχνολογικές προόδους και τις μηχανικές κατασκευές, προέκυψε χιονοστιβάδα νέων ανακαλύψεων αλλάζοντας εντελώς το τοπίο της φυσικής του 20ου αιώνα. Η εποχή των επιταχυντών ήταν απόλυτα επιτυχής και σύμφωνα με τον Σάββα Δημόπουλο θα ξαναγίνει πάλι, αλλά εν τω μεταξύ θα πρέπει να επιστρέψουμε στις ρίζες μας. Κατά τα τελευταία 40 χρόνια, αναπτύχθηκαν πολλές σημαντικές θεωρητικές ιδέες, αλλά δεν έχουν ακόμη δοκιμαστεί πειραματικά, όχι γιατί δεν αξίζουν, αλλά επειδή έχουμε επικεντρωθεί στα πειράματα υψηλών ενεργειών. Αυτές οι ιδέες υποστηρίζουν την ύπαρξη επιπλέον χωρικών διαστάσεων, νέων δυνάμεων στη φύση και νέων θεμελιωδών συστατικών της ύλης. Είναι ιδέες μεγάλης σημασίας που δεν μπορούν να ελεγχθούν με την απλή μετάβαση σε υψηλές και υψηλότερες ενέργειες. Έτσι, ενώ έχουμε επικεντρωθεί στους θηριώδεις επιταχυντές σωματιδίων, η σύγχρονη τεχνολογία έχει ανοίξει νέους ορίζοντες, προαναγγέλλοντας την εποχή της σωματιδιακής φυσικής υψηλής ακρίβειας. Οι τεχνολογίες αυτές μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε μικρά, αλλά με μεγάλη ακρίβεια πειράματα που μπορούν να ερευνήσουν ένα ευρύ φάσμα νέων φαινομένων. Αυτά τα πειράματα μπορούν να χωρέσουν πάνω σε ένα τραπέζι, απαιτούν 10 άτομα αντί για 10.000, και το κόστος τους είναι μερικά εκατοντάδες χιλιάδες δολάρια, αντί των δισεκατομμυρίων που απαιτούνται για έναν Supercollider όπως ο LHC. Είμαστε στα πρόθυρα μιας αναγέννησης των επιτραπέζιων πειραμάτων σωματιδιακής φυσικής – σε μια σωματιδιακή φυσική χωρίς επιταχυντές. Ο Σάββας Δημόπουλος ως ένας θεωρητικός που περίμενε δεκαετίες για να ελεγχθεί η δουλειά του στον LHC, θεωρεί ότι οι τρείς βραβευθέντες νέοι επιστήμονες – πρώην μαθητές του – θα βοηθήσουν ώστε να αποφύγουμε μια «χαμένη γενιά» στη σωματιδιακή φυσική. Κι αν αυτό επιτευχθεί, τότε στις επόμενες δεκαετίες η φυσική των στοιχειωδών σωματιδίων θα βιώσει συναρπαστικές στιγμές. Διαβάστε το άρθρο του Σάββα Δημόπουλου με τίτλο «It’s Time for Particle Physics to go Back to the Future» στο περιοδικό Scientific American https://blogs.scientificamerican.com/guest-blog/its-time-for-particle-physics-to-go-back-to-the-future/# Δείτε επίσης τις διαφάνειες από παλαιότερη διάλεξη του Σάββα Δημόπουλου στο πανεπιστήμιο Αθηνών, με τίτλο: «Μεγάλες απαντήσεις από μικρά πειράματα « http://nuclpart.phys.uoa.gr/FloratosFest/Files/dimopoulos.savas.pdf http://physicsgg.me/2016/12/16/%ce%b5%cf%80%ce%b9%cf%83%cf%84%cf%81%ce%bf%cf%86%ce%ae-%cf%83%cf%84%ce%bf-%ce%bc%ce%ad%ce%bb%ce%bb%ce%bf%ce%bd-%ce%b3%ce%b9%ce%b1-%cf%84%ce%b7%ce%bd-%cf%86%cf%85%cf%83%ce%b9%ce%ba%ce%ae-%cf%84%cf%89/

Συνέντευξη της Ασημίνας Αρβανιτάκη. Βραβεύτηκε πρόσφατα με το «New Horizons in Physics», έναν από τους πιο εμβληματικούς τίτλους στον τομέα της επιστήμης της, την χαρακτηρίζουν ως την Ελληνίδα Αϊνστάιν και είναι η πρώτη γυναίκα που κατέχει την έδρα Αρίσταρχος που επιχορηγείται από το Ίδρυμα «Σταύρος Νιάρχος», στο πρωτοποριακό για τις έρευνές του, Ινστιτούτο Φυσικής Perimeter Institute του Καναδά. Η Ασημίνα Αρβανιτάκη, η νεαρή Ελληνίδα θεωρητική φυσικός από τη Μεσσηνία έχει κάθε λόγο να αισθάνεται περήφανη (και να μας κάνει περήφανους). Επικοινωνήσαμε μαζί της και έκλεψε λίγο από τον πολύτιμο χρόνο της για να μας μιλήσει: — Συγχαρητήρια για την τόσο σημαντική σας διάκριση. Πώς αισθάνεστε; Είναι μοναδικό το συναίσθημα να παίρνεις αναγνώριση για κάτι που αγαπάς τόσο πολύ. Επειδή το βραβείο αυτό είναι για νέους επιστήμονες, το βλέπω και ως ευθύνη να συνεχίσω την προσπάθεια μου. —Πείτε μου λίγα πράγματα για τη ζωή σας και τις σπουδές σας. Κατάγομαι από τη Μεσσηνία και πιο συγκεκριμένα από το χωριό Κόκλα. Φοίτησα στα σχολεία του Κοπανακίου Μεσσηνίας. Τις προπτυχιακές μου σπουδές τις έκανα στο ΕΚΠΑ και μετά την αποφοίτησή μου πήγα στο Stanford των ΗΠΑ από όπου πήρα το διδακτορικό μου το 2008. Ήμουν μεταδιδακτορική φοιτήτρια στο UC Berkeley και στο Stanford, μέχρις ότου έγινα καθηγήτρια της Θεωρητικής Φυσικής στο Perimeter Institute. Η έδρα αυτή επιχορηγείται από το Ίδρυμα «Σταύρος Νιάρχος». — Με αφορμή τα αποτελέσματα της πρόσφατης έρευνας του Pisa για την παγκόσμια αξιολόγηση των μαθητών, η εικόνα της ελληνικής εκπαίδευσης είναι απογοητευτική. Ποια ήταν η δική σας εμπειρία από το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα; Τελικά μήπως η μάθηση είναι θέμα προσωπικής φιλομάθειας; Οι γονείς μου ήταν καθηγητές της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης –τώρα συνταξιούχοι- και αποφοίτησα από μικρό σχολείο της επαρχίας , οπότε δεν μπορώ να πω ότι είναι αντιπροσωπευτική η εμπειρία μου. Όμως, από το σχολείο μου , έστω και μικρό, εμπνεύστηκα και μαγεύτηκα για την αναζήτηση της γνώσης. Πρωταγωνιστές οι καθηγητές μου. Επίσης, αυτό που μπορώ να σας πω, είναι ότι, όταν πήγα στο Stanford, δεν ένοιωσα ότι γνώριζα λιγότερα από φοιτητές που είχαν φοιτήσει σε πιο γνωστά πανεπιστήμια του κόσμου. H παιδεία είναι ένα από τα πιο βασικά στοιχεία μιας σύγχρονης κοινωνίας, επειδή μας δίνει τα όπλα να αναπτυχθούμε ατομικά και συλλογικά. Η παιδεία δεν είναι θέμα προσωπικής μόνο φιλομάθειας. Η φιλομάθεια είναι επίκτητο χαρακτηριστικό του ατόμου, αποτέλεσμα της επίδρασης του περιβάλλοντος, ανθρωπογενούς και φυσικού. Επομένως υπάρχουν εξωγενείς παράγοντες, οι οποίοι επηρεάζουν την αποτελεσματικότητα του εκπαιδευτικού συστήματος. Ίσως να θεωρείται επίσης πανάκεια η υλικοτεχνική υποδομή, η γενναιόδωρη χρηματοδότηση της εκπαίδευσης. Όμως, τα όπλα αυτά είναι αναποτελεσματικά, όταν δε χρησιμοποιούνται από εμπνευσμένους δασκάλους, από πνευματικούς ανθρώπους οι οποίοι δύνανται να παρασύρουν τη σκέψη των νέων ανθρώπων. Για παράδειγμα, θα σας αναφέρω το βιβλίο, σχολικό ή πανεπιστημιακό. Μπορεί να είναι το τέλειο βιβλίο. Είναι όμως άψυχο. Θα πάρει ψυχή και θα μιλήσει και θα ακουσθεί μέσα από το δάσκαλο. Η μάθηση, κατά τη γνώμη μου, είναι η συνισταμένη των παραγόντων που προαναφέρθηκαν. — Φαντάζομαι πως έχετε ακούσει αυτό που λίγο πολύ λένε όλοι ότι η «Ελλάδα βγάζει σπουδαίους επιστήμονες». Εσείς είστε ένα εξαιρετικό τέτοιο παράδειγμα. Αλλά τελικά η επιστημονική κλίση είναι θέμα καταγωγής; Γιατί κάποιος ενδιαφέρεται για την επιστήμη και κάποιος άλλος για τις τέχνες ή την ιατρική; Ίσως το ενδιαφέρον αυτό να είναι αποτέλεσμα βιολογικής, πνευματικής και ψυχολογικής ταυτότητας του ατόμου. Αν δεχθούμε ότι η πνευματική ταυτότητα προσδιορίζεται και από το ανθρωπογενές περιβάλλον (π.χ. πολιτιστικό), τότε παίζει ρόλο η καταγωγή. Όσον αφορά για το αν η Ελλάδα βγάζει σπουδαίους επιστήμονες, μπορώ να σας πω ότι γνωρίζω πολλούς Έλληνες που έχουν κάνει καριέρα στο εξωτερικό, αλλά δε νομίζω ότι έχουμε την αποκλειστικότητα. —Τι είναι αυτό που σας γοητεύει πρωτίστως στη φυσική; Το Σύμπαν. Το πόσο μεγάλο, όμορφο, περίεργο είναι και το πόσα πράγματα έχουμε μάθει για αυτό, εμείς οι θνητοί με τη δύναμη της σκέψης μας και το πείραμα. — Παρακολουθούσα με μεγάλο ενδιαφέρον μία διάλεξή σας και προσπαθούσα με τις λίγες γνώσεις που έχω να καταλάβω το αντικείμενο της έρευνάς σας. Μπορείτε να μας πείτε λίγα πράγματα γι’ αυτό; Αν όντως οι θεωρίες σας αποδειχθούν, πώς θα μπορούσαν πρακτικά να βοηθήσουν την ανθρωπότητα πέρα από το να απαντήσουν σε ένα μεγάλο γιατί; Είμαι θεωρητικός της φυσικής των στοιχειωδών σωματιδίων . Στον τομέα μου προσπαθούμε να «αποδομήσουμε» τη φύση στο μικρότερο δυνατό αριθμό δυνάμεων, σωματιδίων και εξισώσεων. Με αυτή την αρχή έχουμε χτίσει τη θεωρία του καθιερωμένου προτύπου η οποία αυτή τη στιγμή περιγράφει παρατηρούμενα φαινόμενα του μεγέθους του Γαλαξία μας μέχρι τις υποατομικές αποστάσεις. Πολλά ερωτήματα, όμως, παραμένουν αναπάντητα. ‘Ενα ερώτημα είναι: Γιατί η βαρύτητα είναι τόσο αδύναμη; Αυτό δεν το αντιλαμβανόμεθα πολύ, διότι η βαρύτητα μας κρατά πάνω στη Γη. Αλλά σκεφτείτε το εξής: Κάθε φορά που σηκώνετε ένα ποτήρι, για να πιείτε νερό υπερνικάτε με τις ηλεκτρικές δυνάμεις στο χέρι σας τη βαρυτική έλξη ολοκλήρου του πλανήτη. Αν η βαρύτητα είχε την ίδια ισχύ με τον ηλεκτρομαγνητισμό, δε θα μπορούσαμε να το πράξουμε αυτό. Άλλο ένα ερώτημα είναι η φύση της σκοτεινής ύλης. Γνωρίζουμε από αστρονομικές παρατηρήσεις ότι τα πράγματα που βλέπουμε αποτελούν μόνο ένα 5% της ενέργειας του Σύμπαντος. Ένα πολύ πιο μεγάλο κομμάτι, περίπου 25%, είναι αυτό που ονομάζουμε σκοτεινή ύλη, ένα είδος ύλης που δεν αλληλεπιδρά με μας πολύ ισχυρά και συγκεκριμένα δεν αλληλεπιδρά με το φως εξού και το όνομά της. Τη «βλέπουμε» αυτή την ύλη μόνο μέσω της δύναμης της βαρύτητας. Το πιο μεγάλο κομμάτι του Σύμπαντος είναι η «σκοτεινή ενέργεια» άλλο ένα μεγάλο μυστήριο. Μέρος της προσπάθειας να πάρουμε απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα είναι το πείραμα στο CERN, το Large Hadron Collider, με το οποίο ο τομέας μου είναι άρρηκτα δεμένος. Με την έρευνά μου, παίρνω μία διαφορετική κατεύθυνση και προσπαθώ να βρω καινούργιους τρόπους να μάθουμε για τη φύση και τα μυστήριά της. Τα πειράματα αυτά εκμεταλλεύονται τις τελευταίες εξελίξεις σε άλλους τομείς της Φυσικής και διαφοροποιούνται από τις μεθόδους που χρησιμοποιούσαμε ως τώρα. Για παράδειγμα, είναι δυνατόν να ανακαλυφθούν νέα σωματίδια ή δυνάμεις χρησιμοποιώντας τεχνολογίες σαν τα ατομικά ωρολόγια ή τις μελανές οπές που ανακαλύψαμε πρόσφατα στο LIGO. Τα ατομικά ρολόγια έχουν τέτοια ακρίβεια που τα χρησιμοποιούμε για τον ορισμό του δευτερολέπτου. Αν είμαι τόσο τυχερή που κάποια από τις προτάσεις μου επαληθευτεί πειραματικά, δε μπορώ να σας πω πώς αυτό θα βοηθήσει άμεσα την κοινωνία. Ο χρόνος θα δείξει. Μπορεί να μην έχει καμία πρακτική εφαρμογή ή μπορεί να πάρει δεκαετίες. Δε νομίζω ότι οι πρακτικές εφαρμογές πρέπει να είναι αυτοσκοπός της επιστήμης. Κανείς δεν ανέθεσε στους αρχαίους μας προγόνους τι να ανακαλύψουν και κανείς δεν είπε στο Σωκράτη τι να σκεφθεί. Ανεξάρτητα από την πρακτική εφαρμογή η ίδια η γνώση του Σύμπαντος προσδιορίζει και τη βιοθεωρία του ανθρώπου. Το «γιατί», η απορία, οδηγεί τον άνθρωπο στη γνώση και η γνώση στην ευδαιμονία/ευτυχία που είναι το ζητούμενο της ανθρώπινης ύπαρξης, όπως έλεγε και ο Αριστοτέλης. — Είστε κάτοχος της έδρας «Αρίσταρχος στο ινστιτούτο θεωρητικής φυσικής Perimeter του, ένας τίτλος μάλλον ανδροκρατούμενος και σίγουρα θα αισθάνεσθε πολύ περήφανη γι’ αυτό. Γενικότερα ο χώρος της επιστήμης είναι ανδροκρατούμενος. Γιατί; Υπάρχει κάτι στις θετικές επιστήμες που τρομάζει τις γυναίκες; Είναι θέμα της φύσης του γυναικείου μυαλού ή είναι αποτέλεσμα κοινωνικών αντιλήψεων; Έχετε προσωπικά βιώσει διάκριση στον τομέα σας λόγω του φύλου σας; Αυτό είναι ένα πολύ καλό ερώτημα για το οποίο, δυστυχώς, δεν έχω καλή απάντηση. Νομίζω ότι είναι αποτέλεσμα τού ότι ζούμε σε μια ανδροκρατούμενη κοινωνία και ότι υπάρχουν στερεότυπα για το τι οι γυναίκες δύνανται και πρέπει να πράττουν. Ενδεικτική είναι και η απουσία των γυναικών από ηγετικές θέσεις σε όλους τους τομείς. Εύχομαι αυτό να αλλάξει. Προσωπικά είμαι πολύ τυχερή που σε κρίσιμες στιγμές της ζωής μου κανείς δε μου είπε τι δρόμο να διαλέξω. Όσοι μου είπαν ότι αυτό που επιθυμώ δεν είναι κατάλληλο για μένα, απλώς τους αγνοήσα. Νομίζω ότι οφείλω πολλά και στους γονείς μου, οι οποίοι ποτέ δε μου είπαν ότι επιστήμονας δεν είναι επάγγελμα για μία γυναίκα ή ότι δε μπορώ να φύγω από τη χώρα για να μην τους εγκαταλείψω. — Έχω πρόβλημα να φανταστώ τον κόσμο με παραπάνω από τρεις διαστάσεις. Μπορείτε να μου τον περιγράψετε ή είναι κάτι που ξεπερνάει τις διαστάσεις της φαντασίας μας; Εν τέλει εσείς σε πόσες διαστάσεις ονειρεύεστε; Είναι τα όνειρα μία διέξοδος από τις τρεις διαστάσεις μας; Ίσως μια καλή αναλογία είναι να φανταστείτε το Σύμπαν σαν μία σελίδα ενός βιβλίου. Οι επιπλέον διαστάσεις είναι η κατεύθυνση κάθετη στη σελίδα. Εμείς, η ύλη με τις αλληλεπιδράσεις της, μπορεί να είμαστε περιορισμένοι, να κινούμαστε πάνω σε αυτή τη σελίδα. Η δύναμη της βαρύτητας είναι η μόνη που δύναται να δει όλο το χώρο. Πειραματικά γνωρίζουμε ότι αυτές οι επιπλέον διαστάσεις είναι μικρές. Οπότε μπορείτε να φανταστείτε ότι η επιπλέον κατεύθυνση στη σελίδα είναι «κουλουριασμένη» και για αυτό δεν τη βλέπουμε. Η θεωρία χορδών μάς λέει ότι μπορεί να υπάρχουν επιπλέον χωρικές διαστάσεις. Είναι άρρηκτα δεμένες με τη μαθηματική συνοχή της θεωρίας. Υπάρχουν τρόποι να εξακριβώσουμε την ύπαρξή τους πειραματικά — ο νόμος του Νεύτωνα για τη βαρύτητα θα ήταν διαφορετικός σε μικρές αποστάσεις. Οπότε αν ανακαλυφθούν θα έχουμε πειραματικές ενδείξεις για τη θεωρία χορδών. —Πώς θα κάνουμε τους νέους ανθρώπους να αγαπήσουν την επιστήμη και την έρευνα; Τελικά η τεχνολογία και όλη αυτή η εύκολη πρόσβαση μέσα από τα τεχνολογικά gadgets καλλιεργεί την περιέργεια για τον κόσμο; Νομίζω πως η σωστή παιδεία, που παρέχεται από τους διαφόρους φορείς, οδηγεί τους νέους στην επιστήμη και την έρευνα και γι’ αυτό το λόγο είναι σημαντική. Νέοι με κριτική σκέψη, ανεξάρτητες πνευματικές οντότητες αναζητούν το «είναι», το «γιατί» και το «πώς» του Σύμπαντος, δηλαδή την ουσία , την αιτία και τον τρόπο των όντων. Η παιδεία διαμορφώνει την προσωπικότητα του ατόμου. Συνεπώς, είναι ευθύνη όλων μας η παιδεία των νέων. Η τεχνολογία είναι το μέσον για την ικανοποίηση της περιέργειας του νέου. —Σας αρέσει η τηλεοπτική σειρά Big Bang Theory; Τι σκέφτεστε για το Sheldon; Moυ αρέσει το Big Bang Theory! Έχουν πολύ καλούς συμβούλους επιστημονικούς και κάνουν καλή δουλειά στην παρουσίαση της φυσικής και των σχετικών εννοιών. Ο Sheldon είναι αξιολάτρευτα περίεργος και, ναι, υπάρχουν φυσικοί που είναι τόσο αλαζόνες. — Φαίνεστε ένας πολύ χαρούμενος και γελαστός άνθρωπος κάτι που ίσως έρχεται σε αντίθεση με το στερεότυπο του σοβαροφανούς επιστήμονα που υπάρχει. Ποιο είναι το σωματίδιο της ευτυχίας; Xαxα… Ξέρετε ότι και οι επιστήμονες είναι κανονικοί άνθρωποι με ενδιαφέροντα , χιούμορ κλπ. Από τον ίδιο πλανήτη είμαστε άλλωστε. Απλώς διαφέρουμε με τους άλλους ανθρώπους στο τι αποφασίσαμε να κάνουμε με τη ζωή μας. Νομίζω το σωματίδιο της ευτυχίας είναι διαφορετικό για τον καθένα μας. Το σημαντικό είναι να το ανακαλύψουμε και γι’ αυτό χρειάζεται προσπάθεια. Προσπαθείς και επιμένεις στους σκοπούς σου μαθαίνοντας από τις αποτυχίες σου που πάντα υπάρχουν. Πρέπει επίσης να μην ξεχνάμε και τις απολαύσεις της ζωής, τους φίλους, την οικογένεια ,ένα καλό ποτήρι κρασί, ή όπως γράφει σ’ ένα ποίημά του ο Αλκαίος ο Μυτιληναίος: «Πολέμα τ’ αγριοκαίρι/ Ξύλα ρίχνε στη φωτιά/ Βάζε μπόλικο κρασάκι γλυκόπιοτο». http://physicsgg.me/2016/12/17/%cf%83%cf%85%ce%bd%ce%ad%ce%bd%cf%84%ce%b5%cf%85%ce%be%ce%b7-%cf%84%ce%b7%cf%82-%ce%b1%cf%83%ce%b7%ce%bc%ce%af%ce%bd%ce%b1%cf%82-%ce%b1%cf%81%ce%b2%ce%b1%ce%bd%ce%b9%cf%84%ce%ac%ce%ba%ce%b7/

Ολική έκλειψη ηλίου 2017 (βίντεο) Στις 21 Αυγούστου του 2017 η σκιά της Σελήνης θα διασχίσει τις ΗΠΑ. Πρόκειται για μια ολική έκλειψη ηλίου. Το βίντεο που ακολουθεί δείχνει πόσο ακριβείς μπορούν να γίνουν στις προβλέψεις τους οι αστρονόμοι. Βλέπουμε πως σκιά της Σελήνης πάνω στη Γη προσεγγίζεται καλύτερα με ένα πολύγωνο. Η εξαιρετικά ακριβής προσομοίωση της διαδρομής της σκιάς δημιουργήθηκε από τον Ernie Wright, συνδυάζοντας τα δεδομένα της επιφάνειας της Σελήνης με τα δεδομένα του εδάφους της Γης και τις προβλεπόμενες θέσεις της Γης-Σελήνης-Ήλιου. http://svs.gsfc.nasa.gov/4515 http://svs.gsfc.nasa.gov/4516 http://physicsgg.me/2016/12/17/%ce%bf%ce%bb%ce%b9%ce%ba%ce%ae-%ce%ad%ce%ba%ce%bb%ce%b5%ce%b9%cf%88%ce%b7-%ce%b7%ce%bb%ce%af%ce%bf%cf%85-2017-%ce%b2%ce%af%ce%bd%cf%84%ce%b5%ce%bf/

Μαθηματικά: Θεωρητική ή πρακτική επιστήμη, εντέλει; Συνηθίζουμε να λέμε ότι κάποιος μαθητής είναι καλός στα πρακτικά μαθήματα, εννοώντας τα Μαθηματικά, τη Φυσική, τη Χημεία, τη Βιολογία και την Πληροφορική. Είναι, όμως, τα Μαθηματικά πρακτική επιστήμη ή μήπως θεωρητική, όπως υποστηρίζουν, για παράδειγμα, όσοι μαθηματικοί κάνουν έρευνα στα Θεωρητικά Μαθηματικά; Ο Γιώργος Λ. Ευαγγελόπουλος, στο βιβλίο του με τίτλο «Μαθηματικά: Θεωρητική ή πρακτική επιστήμη, εντέλει;» (εκδόσεις ΕΥΡΑΣΙΑ) http://www.korfiatisbooks.gr/index.php?page=shop.product_details&category_id=4&flypage=flypage.tpl&product_id=2407&option=com_virtuemart&Itemid=4 καταπιάνεται με αυτό ακριβώς το ερώτημα και η γεμάτη εκπλήξεις περιδιάβασή του στα μονοπάτια της σύγχρονης Μαθηματικής Φυσικής, της Πληροφορικής, των Βιοϊατρικών και Φαρμακευτικών Επιστημών, των Οικονομικών, των Νομικών αλλά και της Φιλοσοφίας εκβάλλει στο συμπέρασμα ότι τα Μαθηματικά είναι μεν θεωρητική επιστήμη αλλά τυγχάνει εντυπωσιακών εφαρμογών σε όλες τις ανωτέρω γνωστικές περιοχές. Ακόμη πιο εντυπωσιακό είναι το γεγονός ότι τα Μαθηματικά συντελούν, κατά τρόπο απροσδόκητο αλλά εντέλει εξαιρετικά γόνιμο, στη δημιουργία νέων επιστημονικών κλάδων. Αυτοί γεννώνται από τη σύζευξη δύο ή περισσοτέρων από τις παραπάνω επιστήμες χάρη στη «μεσολάβηση» των Μαθηματικών και στους νέους δρόμους που αυτά ανοίγουν στη διεπιστημονική έρευνα. Δικαίως, επομένως, τα Μαθηματικά θεωρούνται η βασίλισσα αλλά ταυτόχρονα και η θεραπαινίδα των επιστημών. Ο Γιώργος Ευαγγελόπουλος στην εισαγωγή του βιβλίου του διαπιστώνει «... ότι ακόμη και σήμερα τα παιδιά μας ακούνε συχνά στα σχολεία τους την εσφαλμένη άποψη ότι τα Μαθηματικά είναι πρακτική επιστήμη, σε αντιδιαστολή, μάλιστα προς θεωρητικές επιστήμες, όπως η Φιλολογία, τα Νομικά, η Πολιτική Επιστήμη, κ.λπ. Επιπροσθέτως, αξίζει να τονιστεί πως, παρότι αρκετοί δάσκαλοι της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης θεωρούν τα Μαθηματικά πρακτική επιστήμη, τα σχολικά βιβλία τα παρουσιάζουν συνήθως με εξαιτερικά τεχνικό τρόπο και χωρίς να αναδεικνύουν τη σχέση τους με προβλήματα του πραγματικού κόσμου τα οποία τα Μαθηματικά καλούνται να επιλύσουν. Αυτό συμβαίνει διότι οι συγγραφείς των διδακτικών εγχειριδίων έχουν μάλλον στο μυαλό τους ότι πρέπει να προετοιμάσουν τα παιδιά να σκέφτονται όπως οι θεωρητικοί μαθηματικοί, παρόλο που λίγα από αυτά πρόκειται να ακολουθήσουν μια τέτοια σταδιοδρομία. Ο Ρίτσαρντ Φάινμαν, ένας θρύλος της επιστήμης της Φυσικής, όταν, το 1965, του αντέθηκε – λόγω της ιδιότητάς του ως μέλους της Πολιτειακής Επιτροπής Σχολικών Προγραμμάτων της Καλιφόρνιας – να αξιολογήσει μαθηματικά εγχειρίδια που προορίζονταν για τις τάξεις 1 έως 8 των δημοτικών σχολείων της Καλιφόρνιας, επικέντρωσε την κριτική του στον βαθμό της ελευθερίας και επινοητικότητας που «επιτρέπουν» οι μέθοδοι διαδασκαλίας στον μαθητή, όταν καλείται να επιλύσει κάποιο μαθηματικό πρόβλημα, όσο απλό ή σύνθετο κι αν είναι αυτό. Λέει χαρακτηριστικά: ‘Πρέπει να επιτρέπουμε στο νου να περιπλανιέται ελεύθερα όταν προσπαθεί να λύσει προβλήαμτα. Η εισαγωγή νέων θεμάτων που θα διδάσκονατι με τον παλιό τρόπο δεν αποτελέι πραγματικό πλεονέκτημα. Για να χρησιμοποιεί κανείς τα Μαθηματικά με επιτυχία, πρέπει να υιοθετεί μαι ορισμένη νοητική στάση – να γνωρίζει ότι υπάρχουν πολλοί τρόποι αντιμετώπισης οποιυδήποτε προβλήματος και σε οποιοδήποτε θέμα’. Aυτός, όμως ο τρόπος διδασκαλίας των Μαθηματικών δεν ακολουθείται στα σχολεία, όχι μόνον στα δικά μας αλλά ενίοτε και σ’ αυτά των ΗΠΑ, όπως βλέπετε! Οι παραπάνω διαπιστώσεις προσδιορίζουν τον σκοπό (του παρόντος βιβλίου), που δεν είναι άλλος από το να δείξω ότι τα Μαθηματικά είναι τόσο θεωρητική όσο και πρακτική επιστήμη. Ή, πιο σωστά, ότι είναι κατ’ εξοχήν θεωρητική επιστήμη, με πολύ ενδιαφέρουσες και απροσδόκητες εφαρμογές σε πολλούς άλλους επιστημονικούς κλάδους αλλά και στην τεχνολογία(…) Το εξαιρετικό βιβλίο του Γιώργου Ευαγγελόπουλου στηρίχθηκε σε παλαιότερες ομιλίες του, όμως είναι ιδιαιτέρως εμπλουτισμένο με νέες σκέψεις, νέα στοιχεία και λεπτομέρειες, αλλά και πλήθος βιβλιογραφικών αναφορών. Και θα επανέλθουμε σίγουρα σ’ αυτό σε κάποια από τις προσεχείς αναρτήσεις … http://physicsgg.me/2016/12/18/%ce%bc%ce%b1%ce%b8%ce%b7%ce%bc%ce%b1%cf%84%ce%b9%ce%ba%ce%ac-%ce%b8%ce%b5%cf%89%cf%81%ce%b7%cf%84%ce%b9%ce%ba%ce%ae-%ce%ae-%cf%80%cf%81%ce%b1%ce%ba%cf%84%ce%b9%ce%ba%ce%ae-%ce%b5%cf%80%ce%b9%cf%83-2/

Τα παιδιά της οδού Πανισπέρνα. Τέσσερα ακόμη ονόματα ήρθαν πρόσφατα να προστεθούν στον περιοδικό πίνακα και η κούρσα για την αναζήτηση νέων στοιχείων συνεχίζεται. Ο μακρύς και επιτυχημένος αυτός αγώνας ξεκίνησε τον περασμένο αιώνα από μια ομάδα ιταλών επιστημόνων. Στις 28 Νοεμβρίου 2016 η Διεθνής Ενωση Καθαρής και Εφαρμοσμένης Χημείας (International Union of Pure and Applied Chemistry, IUPAC) ανακοίνωσε τα ονόματα τεσσάρων νέων χημικών στοιχείων, που είναι τα νιχόνιο (Nihonium), μοσκόβιο (Moscovium), τενέσιο (Tennessine) και ογκανέσον (Oganesson). Οι πιο πολλοί θα θυμούνται ίσως από το σχολείο ότι στη φύση υπάρχουν μόνο 92 χημικά στοιχεία, με πρώτο το υδρογόνο (που έχει ένα μόνο πρωτόνιο και ατομικό αριθμό Ζ = 1) και τελευταίο το ουράνιο (που έχει 92 πρωτόνια και ατομικό αριθμό Ζ = 92). Τα υπόλοιπα 26 στοιχεία, με τελευταία αυτά με ατομικούς αριθμούς Ζ = 113, 115, 117 και 118 που ονοματοδοτήθηκαν πρόσφατα, δημιουργήθηκαν από τον άνθρωπο με δύσκολη, επίπονη και εφευρετική δουλειά. Τα τέσσερα αυτά στοιχεία είναι εξαιρετικά ασταθή, όλα τους με χαρακτηριστική διάρκεια ζωής μικρότερη από 20 δευτερόλεπτα, οπότε δεν έχουν κάποιο πρακτικό ενδιαφέρον, πέραν του επιστημονικού. Μας δίνουν όμως την ευκαιρία να δούμε πώς άρχισε η προσπάθεια δημιουργίας υπερουράνιων στοιχείων. Μια ομάδα υπό τον Φέρμι Πριν από 90 χρόνια ο Ενρίκο Φέρμι, ένας νεαρός τότε ιταλός φυσικός, σε ηλικία μόλις 25 ετών, έκανε αίτηση για τη θέση του καθηγητή Θεωρητικής Φυσικής στο Πανεπιστήμιο της Ρώμης Λα Σαπιέντσα (La Sapienza). Μετά την εκλογή του, και με την υποστήριξη του γερουσιαστή Κορμπίνο, ο Φέρμι οργάνωσε μια ερευνητική ομάδα από άλλους έξι νέους επιστήμονες, η οποία στεγάστηκε σε ένα οίκημα της οδού Πανισπέρνα της Ρώμης, από όπου η ομάδα πήρε και το «ανεπίσημο» όνομά της: τα παιδιά της οδού Πανισπέρνα. Οι νέοι αυτοί επιστήμονες ήταν οι Φράνκο Ραζέτι, Εντοάρντο Αμάλντι, Εμίλιο Σεγκρέ, Μπρούνο Ποντεκόρβο, Ετορε Μαγιοράνα και Οσκαρ ντ' Αγκοστίνο, όλοι τους φυσικοί εκτός από τον Ντ' Αγκοστίνο που ήταν χημικός. Μία από τις βασικότερες επιτυχίες της ομάδας θεωρήθηκε ότι ήταν «η απόδειξη της ύπαρξης νέων ραδιενεργών στοιχείων». Με αυτά ακριβώς τα λόγια η επιτροπή των βραβείων Νομπέλ αιτιολόγησε την απονομή του Νομπέλ Φυσικής του 1938 στον Φέρμι. Από το 1911, οπότε διαπιστώθηκε από τον Ράδερφορντ ότι τα άτομα αποτελούνται από έναν θετικά φορτισμένο πυρήνα που περιβάλλεται από αρνητικά φορτισμένα ηλεκτρόνια, γεννήθηκε στους επιστήμονες η ιδέα της μετατροπής ενός χημικού στοιχείου σε ένα άλλο, με την «εμφύτευση» πρωτονίων στον πυρήνα του αρχικού στοιχείου. Αυτή η διεργασία ονομάζεται μεταστοιχείωση (δηλαδή μετατροπή ενός χημικού στοιχείου σε ένα άλλο), και ήταν το όνειρο των αλχημιστών του Μεσαίωνα, που προσπαθούσαν να μετατρέψουν τον μόλυβδο σε χρυσάφι. Η μεταστοιχείωση, με τον τρόπο που περιγράψαμε, δεν είναι εύκολη δουλειά, επειδή ο πυρήνας και το πρωτόνιο έχουν θετικά φορτία, οπότε απωθούνται από τις ηλεκτρικές δυνάμεις, που είναι μάλιστα τόσο ισχυρότερες όσο περισσότερα πρωτόνια έχει ο αρχικός πυρήνας. Θα πρέπει λοιπόν το πρωτόνιο-βλήμα να επιταχυνθεί σε μεγάλη ταχύτητα, ώστε να πλησιάσει τον πυρήνα αρκετά, υπερνικώντας την ηλεκτρική απωστική δύναμη, για να «συλληφθεί» από αυτόν και να δημιουργηθεί ένα άλλο στοιχείο. Οι σύγχρονοι αλχημιστές Το 1932, χρησιμοποιώντας τον πρώτο λειτουργικό επιταχυντή πρωτονίων, οι Κόκροφτ και Γουόλτον βομβάρδισαν έναν στόχο από λίθιο (Z = 3) αλλά αντί να πάρουν βηρύλλιο (Z = 4) πήραν δύο πυρήνες ηλίου (Ζ = 2). Η πρώτη προσπάθεια δεν ήταν πετυχημένη. Ούτως ή άλλως όμως τότε δεν υπήρχε επιταχυντής ικανός να επιταχύνει πρωτόνια τόσο ώστε να τα «εμφυτεύσει» σε πυρήνες ουρανίου, για να δημιουργήσουμε στοιχεία πέρα από τα 92 γνωστά. Οπως συχνά συμβαίνει στην επιστήμη, αλλά και στην καθημερινή ζωή, μεγάλο ρόλο στην ανάδειξη νέων ιδεών παίζει και η χρονική σύμπτωση των γεγονότων. Την ίδια χρονιά με το πείραμα των Κόκροφτ και Γουόλτον, ανακαλύφθηκε το νετρόνιο από τον Τσάντγουικ και έτσι έγινε κατανοητό ότι ο πυρήνας των ατόμων αποτελείται από πρωτόνια και νετρόνια. Την επόμενη χρονιά ο Φέρμι διατύπωσε τη θεωρία της ραδιενέργειας-β, σύμφωνα με την οποία οι ακτίνες-β, που είναι ηλεκτρόνια, εμφανίζονται όταν ένα νετρόνιο στον πυρήνα κάποιου ατόμου μετατρέπεται σε πρωτόνιο εκπέμποντας ένα ηλεκτρόνιο. Αυτό όμως είναι ακριβώς μια μεταστοιχείωση, αλλά χωρίς βομβαρδισμό με πρωτόνια! Επειδή τα νετρόνια είναι ουδέτερα, είναι πολύ εύκολο να απορροφηθούν από έναν πυρήνα, σε αντίθεση με τα πρωτόνια που χρειάζονται προηγουμένως επιτάχυνση. Μετά τη σύλληψη του νετρονίου είναι πιθανό (αλλά όχι βέβαιο) ο πυρήνας αυτός να υποστεί διάσπαση-β, να εκπέμψει δηλαδή ένα ηλεκτρόνιο και να αυξηθεί ο ατομικός αριθμός του κατά ένα. Ετσι τα παιδιά της οδού Πανισπέρνα βομβάρδισαν με νετρόνια το ουράνιο (Ζ = 92) και διαπίστωσαν ότι ο στόχος απέκτησε ραδιενεργές ιδιότητες. Είχαν άραγε παρασκευάσει ένα νέο χημικό στοιχείο με Ζ = 93; Επειδή κανένας δεν γνώριζε τις χημικές ιδιότητες ενός τέτοιου στοιχείου, ο Ντ' Αγκοστίνο, ο χημικός της ομάδας, προσπάθησε να αποκλείσει όσο πιο πολλά στοιχεία μπορούσε, ξεκινώντας από το στοιχείο με Ζ = 91 (πρωτακτίνιο) και προχωρώντας προς τα πίσω σε ολοένα και μικρότερο ατομικό αριθμό. Αφού απέκλεισε καμιά δεκαριά στοιχεία, η ομάδα κατέληξε στο συμπέρασμα ότι, πράγματι, είχαν παρασκευάσει το χημικό στοιχείο με Ζ = 93 και λίγο αργότερα το χημικό στοιχείο με Ζ = 94, τα οποία και ονόμασαν αουζόνιο και εσπέριο, από δύο διαφορετικά ονόματα της Ιταλίας. Η ομάδα ανακοίνωσε το επίτευγμά της και ο Φέρμι πήρε το βραβείο Νομπέλ Φυσικής του 1938. Η μεγάλη γκάφα Δυστυχώς επρόκειτο για μια μεγάλη γκάφα. Αν ο Ντ' Αγκοστίνο είχε συνεχίσει τους ελέγχους και σε χημικά στοιχεία με ακόμη μικρότερο ατομικό αριθμό, θα είχε διαπιστώσει ότι τα δύο «νέα» στοιχεία δεν ήταν καθόλου νέα, ήταν το βάριο (Ζ = 56) και το κρυπτόν (Ζ = 36). Ο πυρήνας του ουρανίου είχε διασπαστεί σε δύο μικρότερους, αφού 56+36=92! Δηλαδή τα παιδιά της οδού Πανισπέρνα είχαν πετύχει τη διάσπαση του ατόμου, αλλά δεν το είχαν αντιληφθεί! Τη δόξα αυτής της σημαντικότατης ανακάλυψης την πήραν το 1938 οι Οτο Χαν και Φριτς Στράσμαν. Ετσι το 1938 σηματοδότησε τρία σημαντικά γεγονότα Φυσικής: τη βράβευση μιας λανθασμένης επιστημονικής ανακοίνωσης, την ανακάλυψη του πραγματικού φαινομένου αλλά και τη διάλυση της ομάδας των παιδιών της οδού Πανισπέρνα. Ο Ετορε Μαγιοράνα, ο θεωρητικός της ομάδας, εξαφανίστηκε από το πλοίο που τον μετέφερε από το Παλέρμο στη Νάπολι. Εικάζεται ότι αυτοκτόνησε. Ο Εμίλιο Σεγκρέ και ο εξάδελφός του Μπρούνο Ποντεκόρβο, που ήταν Εβραίοι, διέφυγαν στις ΗΠΑ για να γλιτώσουν από τις διώξεις του φασιστικού καθεστώτος της Ιταλίας. Ο Σεγκρέ εργάστηκε ερευνητικά στη νέα πατρίδα του και βραβεύθηκε με το βραβείο Νομπέλ Φυσικής του 1959 για την ανακάλυψη του αντιπρωτονίου. Ο ίδιος ο Φέρμι, που ήταν παντρεμένος με Εβραία, πήγε στη Στοκχόλμη τον Δεκέμβριο του 1938 για να παραλάβει το βραβείο Νομπέλ και στη συνέχεια έφυγε κατευθείαν για τις ΗΠΑ. Εκεί εργάστηκε για την κατασκευή του πρώτου ατομικού αντιδραστήρα και της πρώτης ατομικής βόμβας. Πέθανε στη σχετικά νεαρή ηλικία των 53 χρόνων από καρκίνο του στομάχου, αποτέλεσμα πιθανόν της εργασίας του με ραδιενεργές ουσίες, χωρίς να μπορέσει ποτέ να ξεπεράσει το γεγονός της αποτυχίας του να αναγνωρίσει την πυρηνική σχάση, που πραγματοποιήθηκε για πρώτη φορά «κάτω από τη μύτη του» στα εργαστήρια της οδού Πανισπέρνα. Το χημικό στοιχείο με Ζ = 93 δημιουργήθηκε για πρώτη φορά το 1940 στο Μπέρκλεϊ από τους Μακ Μίλαν και Αμπελσον, και ονομάστηκε ποσειδώνιο (neptunium). http://www.tovima.gr/science/article/?aid=852066

Τι πρέπει να γνωρίζετε για το νέο σύστημα πλοήγησης Galileo. Έπειτα από πολυετή καθυστέρηση, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή λανσάρει την Πέμπτη το Galileo, την ευρωπαϊκή απάντηση στο GPS του αμερικανικού στρατού. Το ευρωπαϊκό σύστημα δορυφορικής πλοήγησης δεκαπλασιάζει την ακρίβεια του στίγματος και από το 2018 θα είναι υποχρεωτικό σε όλα τα νέα αυτοκίνητα στην Ευρώπη. Από τις 15 Δεκεμβρίου, πολίτες, δημόσιες αρχές και επιχειρήσεις έχουν πρόσβαση στις «αρχικές» υπηρεσίες του Galileo, κατά τις οποίες το σήμα των δορυφόρων δεν θα είναι αδιάλειπτο. Σε αυτή τη φάση, οι συμβατές συσκευές θα χρησιμοποιούν το ευρωπαϊκό σύστημα σε συνδυασμό με το GPS και το ρωσικό Glonass. «Πρόκειται για ένα τεράστιο επίτευγμα για την Ευρώπη [...] Καμία ευρωπαϊκή χώρα δεν θα μπορούσε να καταφέρει όλα αυτά μόνη», δήλωσε η ευρωπαία επίτροπος Βιομηχανίας Ελζμπιέτα Μπιενκόβσκα, μιλώντας σε ειδική τελετή στις Βρυξέλλες. Ας δούμε τις απαντήσεις στα βασικά ερωτήματα: Πόσο βελτιώνεται η ακρίβεια του στίγματος; Όταν ο αστερισμός του Galileo φτάσει στην τελική του μορφή με 30 δορυφόρους, από τους 18 που περιλαμβάνει σήμερα, το σύστημα θα προσφέρει ακρίβεια ενός μέτρου, συγκριτικά με περίπου 10 μέτρα στο GPS. Για τους χρήστες της συνδρομητικής υπηρεσίας, η ακρίβεια του στίγματος αυξάνεται στα μερικά εκατοστά. Η αυξημένη ακρίβεια του Galileo oφείλεται στα καλύτερα ατομικά ρολόγια που έχουν τεθεί σε τροχιά, τόσο ακριβή που πέφτουν έξω ένα δευτερόλεπτο κάθε τρία εκατομμύρια χρόνια. Επιπλέον, το Galileo είναι συμβατό με το GPS και το Glonass, αν και μπορεί να λειτουργεί εντελώς αυτόνομα. Ο αστερισμός δορυφόρων προγραμματίζεται να έχει συμπληρωθεί το 2020. Υπάρχουν συσκευές Galileo στην αγορά; Ναι, υπάρχουν συμβατές συσκευές. Η σειρά Snapdragon της Qualcomm ενσωματώνει πλέον το Galileo, κάτι που σημαίνει ότι η πλειονότητα των νέων έξυπνων κινητών θα είναι συμβατή με το σύστημα. Το πρώτο smartphone που υποστηρίζει το Galileo παρουσιάστηκε το 2016 από την ισπανική BQ, και η αγορά πρόκειται να μεγαλώσει: ήδη, 17 κατασκευαστές ημιαγωγών (Intel, Qualcomm, STM και άλλες), στις οποίες αντιστοιχεί το 95% της παγκόσμιας προμήθειας, παράγουν προϊόντα συμβατά με το Galileo. Η λίστα των συμβατών συσκευών και τσίπσετ είναι διαθέσιμη εδω. http://www.usegalileo.eu/EN/ Ποιες είναι οι αρχικές υπηρεσίες του Galileo; Πιο ακριβής πλοήγηση: το σήμα του Galileo θα φτάνει σε σημεία που παρέμεναν χωρίς πρόσβαση μέχρι σήμερα, όπως για παράδειγμα σε τούνελ και ανάμεσα σε ψηλά κτήρια, εκεί που δεν φτάνει το σήμα από άλλους δορυφόρους. Υποστήριξη επιχειρήσεων έκακτης ανάγκης: το Galileo επιταχύνει τον εντοπισμό αγνοούμενων που εκπέμπουν σήμα κινδύνου από συμβατές συσκευές. Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ο χρόνος εντοπισμού μειώνεται στα 10 λεπτά από αρκετές ώρες σήμερα. Συγχρονισμός ώρας για κρίσιμες υποδομές: Τα ατομικά ρολόγια των δορυφόρων επιτρέπουν πιο ακριβή συγχρονισμό ώρας για τραπεζικές, οικονομικές και τηλεπικοινωνιακές υπηρεσίες, καθώς και στα λεγόμενα έξυπνα δίκτυα ηλεκτροδότησης. Ασφαλείς υπηρεσίες για δημόσιες αρχές: το Galileo προσφέρει κρυπτογραφημένες υπηρεσίες για κυβερνητικές υπηρεσίες σε συνθήκες κρίσης, όπως για παράδειγμα σε ενδεχόμενες τρομοκρατικές επιθέσεις. Πώς θα χρησιμοποιείται το Galileo στα αυτοκίνητα; Από το 2018, όλα τα νέα αυτοκίνητα που πωλούνται στην ΕΕ θα πρέπει να περιλαμβάνουν δέκτη Galileo, μέσω του οποίου θα ενεργοποιείται αυτόματα σε περίπτωση ατυχήματος το ευρωπαϊκό σύστημα eCall για κλήση βοήθειας. Ποιος διαχειρίζεται το Galileo; Σε αντίθεση με το αμερικανικό GPS και το ρωσικό Glonass, τα οποία ελέγχονται από τον στρατό, το Galileo είναι αμιγώς πολιτική υπηρεσία. Επικεφαλής του προγράμματος είναι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ενώ η υλοποίηση του έργου και η τεχνική διαχείριση έχουν ανατεθεί στην ευρωπαϊκή διαστημική υπηρεσία ESA. Άλλα οφέλη; Το Galileo έχει σημαντικό στρατηγικό ρόλο για την Ευρώπη, η οποία εξαρτάται σήμερα από τα GPS και Glonass που δεν προσφέρουν εγγυήσεις αδιάλειπτης λειτουργίας. Αυτό θα είχε ιδιαίτερη σημασία σε περιπτώσεις «συγκρούσεων ή διαφωνιών», οπότε οι ΗΠΑ θα μπορούσαν να περιορίσουν την πρόσβαση στο GPS. Τα οικονομικά οφέλη επίσης θα μπορούσαν να αποδειχθούν σημαντικά: γύρω στο 10% του ευρωπαϊκού ΑΕΠ εκτιμάται ότι εξαρτάται σήμερα από τις υπηρεσίες δορυφορικής πλοήγησης, ποσοστό που αναμένεται να έχει αυξηθεί στο 30% έως το 2030. Μέχρι το 2020, λέει η Κομισιόν, η αγορά υπηρεσιών δορυφορικής πλοήγησης σε παγκόσμιο επίπεδο θα φτάνει τα 244 δισεκατομμύρια ευρώ. Στα πρώτα 20 χρόνια λειτουργίας του, το Galileo αναμένεται να προσθέσει γύρω στα 90 δισ. ευρώ στην οικονομία της ΕΕ. http://news.in.gr/science-technology/article/?aid=1500121141 Ολοκληρωμένο εργαλείο δοκιμής για τη μελέτη των μεταναστεύσεων των ζώων και των πουλιών. Ειδικοί του RSC «Energia» και το Ινστιτούτο ορνιθολογία του Max Planck (Γερμανία) έχουν αρχίσει να ενσωματωνουν δοκιμές στο ICARUS επιστημονικο εξοπλισμο για τη μελέτη της μετανάστευσης των άγριων ζώων και πουλιών. Το πρώτο βήμα περιλαμβάνει τη δοκιμή του εξοπλισμού ICARUS με μοντέλο εκπαίδευσης για δραστηριότητες των αστροναυτών κατά τη διάρκεια των διαστημικων περιπάτων και την εγκατάσταση του εξοπλισμού στο ρωσικό τμήμα του ISS. Ο Επιστημονικός εξοπλισμός του κοινου ρωσο-γερμανικου πείραματος ICARUS (Διεθνής Συνεργασία για την Έρευνα των ζώων - για τη μελέτη της άγριας ζωής και των πτηνών στην μετανάστευση έχει προγραμματιστεί για παράδοση στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό (ISS) το 2017 στο εξωτερικό της μονάδας υπηρεσίας "Zvezda" ISS ρωσικός τομέας. Ο εξοπλισμός περιλαμβάνει διεπαφές ηλεκτρονική μονάδα, καθώς και τις κεραίες λήψης και μετάδοσης και πρέπει να εγκατασταθεί στο εξωτερικό της μονάδας υπηρεσίας "Zvezda" ISS ρωσικό τομέα. Η εγκατάσταση της κεραίας θα πραγματοποιηθεί κατά τη διάρκεια της προγραμματισμένης για αυτό έξι ώρες διαστημικό περίπατο. Η RSC «Ενέργεια» που εργάζεται για το έργο ICARUS 2010 ως μέρος του πειράματος χώρου (CE) "τυφώνας" (διευθυντής του CE RSC «Energia», επιβλέπων CE DST, Καθηγητής Μιχαήλ Belyaev) και η συμφωνία επιστημονικής συνεργασίας με τους Γερμανούς επιστήμονες. Τον Νοέμβριο του 2014 υπεγράφη η συμφωνία μεταξύ Roskosmos και DLR (Γερμανικό Κέντρο Αεροδιαστημικής) για την υλοποίηση αυτού του έργου στο ρωσικό τμήμα του ISS. Στο πλαίσιο της προετοιμασίας του πειράματος συμμετεχουν η GC "Roskosmos", Ινστιτούτο Γεωγραφίας, Ρωσική Ακαδημία Επιστημών, το DLR, Ινστιτούτο ορνιθολογία του Max Planck και η γερμανική εταιρεία SpeysTeh. http://www.energia.ru/ru/news/news-2016/news_12-16.html

Πέντε Δισεκατομμύρια Χρόνια Μοναξιά. Από τις Εκδόσεις Ροπή κυκλοφορεί το εξαιρετικά ενδιαφέρον βιβλίο: «Πέντε δισεκατομμύρια χρόνια μοναξιά» του Lee Billings. Ακολουθεί ο πρόλογος στην ελληνική έκδοση από τον καθηγητή Χάρη Βάρβογλη: Είμαστε μόνοι μας στο Σύμπαν ή μήπως υπάρχουν όντα σε άλλους πλανήτες που αυτήν τη στιγμή διερωτώνται ακριβώς το ίδιο πράγμα; Το ερώτημα αυτό απασχολεί τους ανθρώπους από πολύ παλιά. Για παράδειγμα, στα τέλη του 4ου αιώνα π.Χ. ο Έλληνας φιλόσοφος Επίκουρος έγραφε: «Υπάρχουν άπειροι κόσμοι, άλλοι όμοιοι και άλλοι διαφορετικοί από το δικό μας». Την εποχή του Γαλιλαίου παρόμοιες ιδέες διατύπωσε στο βιβλίο του Περί απείρου Σύμπαντος και Κόσμων ο Ιταλός μοναχός και φιλόσοφος Τζιορντάνο Μπρούνο (Giordano Bruno). Η υπόθεση της ύπαρξης εξωγήινων όντων απέκτησε μεγάλη δημοτικότητα κατά τον 19ο αιώνα, αφενός μεν λόγω της αλματώδους ανάπτυξης της Αστρονομίας και αφετέρου λόγω της συγγραφής σημαντικών έργων επιστημονικής φαντασίας. Στο σκέλος της Αστρονομίας σημαντικό ρόλο έπαιξαν τα εκλαϊκευτικά βιβλία του Γάλλου αστρονόμου Καμίγ Φλαμαριόν (Camille Flammarion), κυρίως το Οι άλλοι πλανήτες του ουρανού (Les Terres du Ciel), στο οποίο περιγράφει τις φυσικές συνθήκες στους τότε γνωστούς πλανήτες του Ηλιακού Συστήματος, πέραν της Γης, και κάνει εικασίες για τους πιθανούς κατοίκους αυτών των ουράνιων σωμάτων. Στο σκέλος της επιστημονικής φαντασίας σημαντικό ρόλο έπαιξαν τα έργα του Ιούλιου Βερν (Jules Verne) Από τη Γη στη Σελήνη και Γύρω από τη Σελήνη και το έργο του Χ.Τζ. Γουέλς (H.G. Wells) Ο πόλεμος των κόσμων. Στα δύο πρώτα ο Ιούλιος Βερν φαντάζεται την πρώτη διαστημική αποστολή ανθρώπων στη Σελήνη στο δε τρίτο ο Χ.Τζ. Γουέλς περιγράφει την υποθετική επίθεση των κατοίκων του Άρη για την κατάκτηση της Γης. Όμως η πρώτη καθαρά επιστημονική προσέγγιση του θέματος έγινε από τον σήμερα ομότιμο καθηγητή Αστρονομίας στο πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας, Φρανκ Ντρέικ (Frank Drake).Ο Αμερικανός αυτός αστρονόμος έγραψε το 1961 την περίφημη εξίσωση Ντρέικ, με την οποία προσπάθησε να εκτιμήσει τον αριθμό των εξωγήινων πολιτισμών του Γαλαξία μας, με τους οποίους θα μπορούσαμε να επικοινωνήσουμε μέσω ραδιοφωνικών σημάτων. Με τα στοιχεία που εκείνη την εποχή φαινόταν “λογικά” ο αριθμός αυτός προέκυπτε -σε τάξη μεγέθους- ίσος με 10. Με τα σημερινά δεδομένα φαίνεται όμως ότι είναι σημαντικά μικρότερος -αλλά εξαρτάται από το τι θεωρεί κανείς “λογική” τιμή. Κάπως έτσι άρχιζε ένα άρθρο που έγραψα το 2009, και νομίζω ότι όσα αναφέρω παραπάνω είναι και σήμερα επίκαιρα, με τη διευκρίνιση βέβαια ότι από την περίφημη εξίσωση του Ντρέικ λείπουν αρκετές παράμετροι, οι οποίες σχετίζονται με την εμφάνιση ζωής και οι οποίες τότε δεν ήταν γνωστές. Από εκείνη την εποχή έχουν ανακαλυφθεί πάνω από τρεις χιλιάδες εξωπλανήτες (όπως ονομάζουμε τους πλανήτες που περιφέρονται γύρω από άλλους αστέρες, πέρα από τον Ήλιο μας), αλλά οι δυνατότητες ανάπτυξης ζωής σ’ αυτούς φαίνονται ιδιαίτερα περιορισμένες. Με άλλα λόγια, μάλλον υπάρχουν πολλοί πλανήτες στο Σύμπαν, αλλά η πιθανότητα ύπαρξης ζωής σ’ αυτούς μάλλον δεν φαίνεται σημαντική. Οι γνώσεις μας όμως στον τομέα αυτόν αλλάζουν με ταχείς ρυθμούς,και όσα ισχύουν σήμερα μπορεί να μην ισχύουν αύριο. Την εποχή που ήμουν φοιτητής, πριν από 50 χρόνια, υπήρχαν μόνο εικασίες για την ύπαρξη πλανητών πέρα από το Ηλιακό Σύστημα. Το μοναδικό σοβαρό παρατηρησιακό στοιχείο ήταν ότι οι αστέρες με μάζα μικρότερη από δύο φορές τη μάζα του Ήλιου φαίνονται να περιστρέφονται, κατά μέσον όρο, σημαντικά βραδύτερα από ό,τι οι αστέρες με μεγαλύτερη μάζα. Θεωρήθηκε λοιπόν τότε ότι είναι πιθανό να συμβαίνει με αυτούς ό,τι ακριβώς συμβαίνει και με τον Ήλιο μας. Αυτός έχει μικρή στροφορμή, αφού περιστρέφεται μόλις μια φορά το μήνα, ενώ το συντριπτικά μεγαλύτερο ποσοστό της στροφορμής του Ηλιακού Συστήματος το έχουν οι πλανήτες. Το πιθανό συμπέρασμα ήταν λοιπόν ότι οι αστέρες με σχετικά μικρή μάζα συνοδεύονται από πλανητικά συστήματα. Οι παρατηρήσεις της τελευταίας εικοσαετίας είναι συμβατές με αυτήν την υπόθεση, αφού δεν έχει βρεθεί μέχρι σήμερα εξωπλανήτης να περιφέρεται γύρω από αστέρα με μάζα σημαντικά μεγαλύτερη από αυτήν του Ήλιου. Όμως δεν γνωρίζουμε αν αυτό το αποτέλεσμα είναι στατιστικά σημαντικό, επειδή γενικά προτιμούμε να ψάχνουμε για εξωπλανήτες γύρω από αστέρες παρόμοιους με τον Ήλιο -ή μικρότερους. Και αυτό τόσο επειδή θεωρούμε ότι αυτοί έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να φιλοξενούν ζωή όσο και επειδή είναι ευκολότερο να ανακαλυφθούν με την πιο αποδοτική μέθοδο αναζήτησης εξωπλανητών που γνωρίζουμε, αυτήν των ακτινικών ταχυτήτων. Με αυτήν τη μέθοδο άλλωστε ανακαλύφθηκε και ο πρώτος εξωπλανήτης το 1995, όπως αναλυτικά περιγράφεται από τον συγγραφέα αυτού του βιβλίου. Η εξέλιξη της τεχνολογίας στην αναζήτηση εξωπλανητών υπήρξε αλματώδης από το 1995 μέχρι σήμερα. Έχουν προταθεί καμιά δεκαριά άλλες μέθοδοι, από τις οποίες έχουν δοκιμασθεί με θετικά αποτελέσματα οι μισές. Έτσι φθάσαμε στο σημείο να γνωρίζουμε, όπως προανέφερα, πάνω από 3.000 εξωπλανήτες σε περισσότερα από 1.000 εξωπλανητικά συστήματα, με τον αριθμό αυτό να αυξάνει με ταχείς ρυθμούς. Η στατιστική ανάλυση αυτού του δείγματος δείχνει ότι σε αυτό υπάρχει ένα σημαντικότατο ποσοστό αέριων πλανητών της τάξης μεγέθους του Δία, οι οποίοι περιφέρονται σε πολύ μικρές αποστάσεις από τον μητρικό αστέρα. Σε μερικές από αυτές τις περιπτώσεις μάλιστα έχουν παρατηρηθεί και μικρότεροι στερεοί πλανήτες σε μεγαλύτερες αποστάσεις, έχουμε δηλαδή την αρχιτεκτονική “μεγάλοι μέσα, μικροί έξω”. Αυτή η εικόνα δεν μοιάζει καθόλου με το δικό μας Ηλιακό Σύστημα, όπου οι αέριοι γίγαντες πλανήτες περιφέρονται σε μεγάλες αποστάσεις ενώ οι στερεοί γήινοι πλανήτες είναι πιο κοντά στον Ήλιο, έχουμε δηλαδή την αρχιτεκτονική “μεγάλοι έξω, μικροί μέσα”. Δεν γνωρίζουμε ακόμη με σιγουριά αν αυτό το χαρακτηριστικό των εξωπλανητικών συστημάτων έχει στατιστική σημασία ή είναι απλά αποτέλεσμα των πρατηρησιακών μεθόδων αναζήτησης που χρησιμοποιούμε, οι οποίες είναι περισσότερο ευαίσθητες σε μεγάλους πλανήτες και σε τροχιές μικρής ακτίνες. Τι συνθήκες χρειάζονται άραγε για την εμφάνιση ζωής σε έναν πλανήτη; Αν βασιστούμε στη μοναδική μορφή ζωής που γνωρίζουμε, αυτήν που υπάρχει στη Γη, θα πρέπει -καταρχήν- ο πλανήτης να είναι στερεός και να έχει νερό σε υγρή μορφή. Ο Ντρέικ είχε “συμπυκνώσει” όλες τις προϋποθέσεις για την εμφάνιση ζωής σε μια “φαινομενολογική” πιθανότητα. Πώς υπολογίζουμε αυτήν την πιθανότητα; Το σημερινό επίπεδο κατανόησης του φαινομένου της ζωής δείχνει ότι η ζωή είναι ένα εξαιρετικά πολύπλοκο φαινόμενο. Καταρχήν η ύπαρξη νερού σε υγρή μορφή στην επιφάνεια ενός πλανήτη συνεπάγεται ότι αυτός κινείται σε μια συγκεκριμένη ζώνη γύρω από το μητρικό αστέρα. Αν ο πλανήτης είναι πολύ κοντά στο μητρικό αστέρα, η θερμοκρασία στην επιφάνειά του θα είναι πολύ υψηλή και το νερό, εφόσον βέβαια υπάρχει, θα έχει “βράσει” και θα βρίσκεται υπό μορφή υδρατμών. Αν είναι πολύ μακριά, η θερμοκρασία στην επιφάνειά του θα είναι πολύ χαμηλή και το νερό θα έχει “πήξει” και θα βρίσκεται υπό μορφή πάγου. Τα ακριβή όρια αυτής της ζώνης, που ονομάζεται “ζώνη βιωσιμότητας”, εξαρτώνται από τη θερμοκρασία του μητρικού αστέρα. Στους κόκκινους και ψυχρούς αστέρες η ζώνη βρίσκεται πλησιέστερα στον αστέρα από ό,τι στους λευκούς και θερμούς. Θα πρέπει πάντως να σημειωθεί ότι στην περίπτωση της Γης ένα σημαντικό μέρος της θερμότητας στην επιφάνειά της προέρχεται από τον θερμό πυρήνα της, που συμπληρώνει την ενέργεια της ακτινοβολίας του Ήλιου. Όμως η ύπαρξη υγρού νερού σε έναν πλανήτη δεν είναι η μοναδική προϋπόθεση για ύπαρξη ζωής -τουλάχιστον όπως αυτή που γνωρίζουμε στη Γη μας. Θα πρέπει να συνυπάρχουν πολύ περισσότερα “καλά” χαρακτηριστικά. Τα περισσότερα από αυτά συνδέονται με την ύπαρξη κάποιας σταθερότητας στις συνθήκες φωτισμού και θέρμανσης. Εντελώς πρόχειρα σημειώνω μερικά από αυτά. 1. Ατμόσφαιρα. Για να μπορεί ο πλανήτης να συγκρατήσει ατμόσφαιρα θα πρέπει, μεταξύ άλλων, να έχει σχετικά μεγάλη μάζα. Για παράδειγμα γνωρίζουμε σήμερα ότι ο Άρης είχε πολύ παλιά ατμόσφαιρα, την οποία όμως δεν κατόρθωσε να διατηρήσει λόγω της ασθενούς βαρύτητας στην επιφάνειά του, που με τη σειρά της οφείλεται στη μικρή μάζα του. 2. Μικρή εκκεντρότητα, για να μην υπάρχει μεγάλη διακύμανση γύρω από τη μέση τιμή φωτισμού και θερμοκρασίας μεταξύ του περίκεντρου και του απόκεντρου της τροχιάς του, δηλαδή, αντίστοιχα, μεταξύ των σημείων ελάχιστης και μέγιστης απόστασης από το μητρικό αστέρα. 3. Μικρή λόξωση, όπως ονομάζεται η γωνία που σχηματίζει ο άξονας περιστροφής του πλανήτη με τον άξονα περιφοράς του περί το μητρικό αστέρα. Μεγάλη λόξωση, όπως αυτή του πλανήτη Ουρανού, σημαίνει ότι για τη μισή περίοδο περιφοράς ο αστέρας θα φωτίζει και θα θερμαίνει τον έναν πόλο και για την άλλη μισή τον άλλο, ενώ στον ισημερινό θα επικρατεί πάντα ψύχος. Προσομοιώσεις σε ηλεκτρονικό υπολογιστή έδειξαν ότι η λόξωση του Ερμή, της Αφροδίτης και του Άρη μεταβάλλεται ακανόνιστα και σε μεγάλο διάστημα τιμών, ενώ η λόξωση της Γης είναι εξαιρετικά σταθερή. Η σταθερότητα αυτή φαίνεται ότι οφείλεται στην παρουσία της Σελήνης. Είναι πιθανό ότι η ύπαρξη ενός δορυφόρου με μεγάλη μάζα -ως προς αυτήν του μητρικού πλανήτη του- να είναι ένας σημαντικός σταθεροποιητικός παράγοντας της λόξωσης, τον οποίο στερούνται ο Ερμής και η Αφροδίτη, που δεν έχουν δορυφόρους, και ο Άρης, που έχει μεν δύο δορυφόρους αλλά με μικρή σχετικά μάζα. 4. Μαγνητικό πεδίο, για να εκτρέπονται τα σωματίδια της κοσμικής ακτινοβολίας που είναι δυνατόν να προκαλούν μεταλλάξεις στο γενετικό υλικό. Για να υπάρχει μαγνητικό πεδίο θα πρέπει ο πλανήτης να έχει ρευστό πυρήνα και να περιστρέφεται με σχετικά μεγάλη ταχύτητα, όπως απαιτεί η θεωρία της μαγνητικής γεννήτριας του Γιουτζίν Πάρκερ (Eugene Parker). 5. Ασφαλή απόσταση από τον αστέρα, για την αποφυγή του φαινομένου του “παλιρροϊκού κλειδώματος” (tidal locking). Σε αυτό το φαινόμενο η περίοδος περιφοράς του πλανήτη γύρω από το μητρικό αστέρα εξισώνεται με την περίοδο περιστροφής του. Αποτέλεσμα είναι ότι ότι η μία πλευρά του πλανήτη είναι μόνιμα φωτισμένη και έχει υψηλή θερμοκρασία ενώ η αντίθετη έχει μόνιμα σκοτάδι και πολύ χαμηλή θερμοκρασία. Κάτι παρόμοιο συμβαίνει με τη Σελήνη, που “δείχνει” πάντα την ίδια πλευρά της στη Γη. 6. Ασφαλή απόσταση από τον αστέρα, στην περίπτωση που αυτός έχει δραστηριότητα εκλάμψεων και εκτεταμένο στέμμα. Και τα δύο αυτά χαρακτηριστικά οφείλονται στην παρουσία ισχυρού μαγνητικού πεδίου, το οποίο υπάρχει στους ερυθρούς νάνους αστέρες. Το στέμμα εκπέμπει ακτίνες-Χ και αστρικό άνεμο, οι δε εκλάμψεις εκπέμπουν τόσο ακτίνες-Χ όσο και κοσμικές ακτίνες. Όλα αυτά τα φαινόμενα είναι ιδιαίτερα επιβλαβή για τα κύτταρα των ζωντανών οργανισμών αν δεν υπάρχουν προστατευτικές “ασπίδες”, που για τη Γη μας είναι η μαγνητόσφαιρα και η ατμόσφαιρα. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι ένας ισχυρός αστρικός άνεμος μπορεί να παρασύρει την ατμόσφαιρα ενός πλανήτη, και έτσι να τον κάνει αφιλόξενο για ζωή. Με βάση τα δύο τελευταία από τα παραπάνω σημεία, θα έπρεπε ίσως να αναθεωρήσουμε προς τα κάτω τη “λογική” τιμή της πιθανότητας εμφάνισης ζωής σε έναν εξωπλανήτη, αφού οι ερυθροί νάνοι αποτελούν το 75% του συνόλου των αστέρων. Λίγον καιρό πριν γραφεί αυτό το κείμενο έκανε μεγάλη αίσθηση στη διεθνή κοινή γνώμη η ανακοίνωση της ανακάλυψης ενός -κατά τεκμήριο- στερεού πλανήτη με μάζα περίπου 1,5 φορές τη μάζα της Γης. Αυτός βρίσκεται μέσα στη ζώνη βιωσιμότητας του Εγγύτατου του Κενταύρου, που είναι ο πλησιέστερος προς τη Γη αστέρας, σε απόσταση “μόνο” τεσσάρων ετών φωτός. Πολλοί έσπευσαν να προβάλουν την πιθανότητα να υπάρχει ζωή σε αυτόν τον πλανήτη, που ονομάστηκε Εγγύτατος του Κενταύρου b. Δυστυχώς όμως ο Εγγύτατος του Κενταύρου είναι ένας ερυθρός νάνος, με φωτεινότητα μόλις το 1/600 της φωτεινότητας του Ήλιου. Με τόση χαμηλή ακτινοβολία η ζώνη βιωσιμότητας είναι επικίνδυνα κοντά στον αστέρα, μόλις 7,5 εκατομμύρια χιλιόμετρα από αυτόν. Για σύγκριση αναφέρω ότι ο Ερμής, ο πλησιέστερος προς τον Ήλιο πλανήτης, απέχει 58 εκατομμύρια χιλιόμετρα από το μητρικό αστέρι μας. Πέρα από τη μικρή απόσταση του πλανήτη, που κάνει πολύ πιθανό το φαινόμενο του “παλιρροϊκού κλειδώματος”, ο Εγγύτατος του Κενταύρου είναι ένας γνωστός αστέρας εκλάμψεων με ισχυρό μαγνητικό πεδίο και εκτεταμένο στέμμα. Όπως ήδη ανέφερα, η ακτινοβολία από τις εκλάμψεις και το στέμμα καθιστούν αυτόν τον πλανήτη ιδιαίτερα αφιλόξενο για την ανάπτυξη ζωής. Απομένουν τρία σημαντικά ερωτήματα προς απάντηση, για να μπορέσουμε να εκτιμήσουμε την πιθανότητα να “σπάσει” η μοναξιά μας στο Σύμπαν. •Το Ηλιακό Σύστημα, από άποψη αρχιτεκτονικής, είναι ένα “τυπικό” πλανητικό σύστημα ή είναι η εξαίρεση στον κανόνα; •Ποιος είναι ο τρόπος εμφάνισης ζωής σε έναν “κατοικήσιμο” πλανήτη; •Πόση είναι η μέση διάρκεια της ζωής ενός τεχνολογικά προηγμένου πολιτισμού; Στο πρώτο ερώτημα, που είναι θέμα Αστρονομίας, πιστεύω ότι θα έχουμε απάντηση στις προσεχείς δεκαετίες, μέσω του συνδυασμού των παρατηρήσεων, που γίνονται ολοένα και πιο αποτελεσματικές, με τα θεωρητικά μοντέλα, που γίνονται ολοένα και πιο λεπτομερή – στα τελευταία μάλιστα συμμετέχει ενεργά και το Σπουδαστήριο Μηχανικής του Πανεπιστημίου της Θεσσαλονίκης. Στο δεύτερο, που είναι θέμα Βιολογίας, η κατάσταση φαίνεται προς το παρόν πιο ασαφής. Είναι άραγε η ζωή “ενδημικό” φαινόμενο, που αναπτύσσεται σε κάθε πλανήτη ανεξάρτητα, ή μήπως εμφανίστηκε κάποτε στο Σύμπαν και από τότε “διαδίδεται” με κάποιο άγνωστο -σήμερα- μηχανισμό; Η δεύτερη περίπτωση είναι γνωστή και ως “Θεωρία της Πανσπερμίας”, η οποία την εποχή που πρωτοδιατυπώθηκε από τον Σουηδό χημικό Σβάντε Αρένιους (Svante Arrhenius) αντιμετωπίστηκε με δυσπιστία -αν όχι με ειρωνεία. Σήμερα γνωρίζουμε ότι υπάρχουν “οχήματα” που θα μπορούσαν να μεταφέρουν τη ζωή από πλανήτη σε πλανήτη και από πλανητικό σύστημα σε πλανητικό σύστημα. Μέσα στο ίδιο πλανητικό σύστημα είναι σώματα γνωστά εδώ και πολλές εκατονταετίες, οι κομήτες, που είναι δυνατό να μεταφέρουν στο παγωμένο εσωτερικό τους τα “σπέρματα” της οικοδόμησης του RNA και του DNA, των μορίων που αποτελούν τη βάση της ζωής όπως την γνωρίζουμε στη Γη. Από πλανητικό σύστημα σε πλανητικό σύστημα είναι οι ελεύθεροι πλανήτες, που ανακαλύφθηκαν μόλις πριν δέκα χρόνια. Αυτοί είναι σώματα πλανητικού μεγέθους που δεν κινούνται σε τροχιές γύρω από κάποιο μητρικό αστέρα αλλά “πλέουν” ελεύθερα στο Γαλαξία μας -και προφανώς και στους υπόλοιπους γαλαξίες του Σύμπαντος. Δεν γνωρίζουμε ακόμη πώς δημιουργήθηκαν αυτά τα σώματα και πώς κινούνται, γνωρίζουμε όμως ότι είναι πολλά: στο Γαλαξία μας εκτιμάται ότι ο αριθμός τους είναι διπλάσιος ή τριπλάσιος του αριθμού των αστέρων. Έτσι η ύπαρξή τους δίνει λαβή στη διατύπωση μιας παρακινδυνευμένης -αλλά εξεταστέας- υπόθεσης. Αν αυτοί οι ελεύθεροι πλανήτες δημιουργήθηκαν σε κάποιο πλανητικό σύστημα και για κάποιον λόγο, που σήμερα δεν είναι γνωστός διέφυγαν από τη βαρυτική έλξη του μητρικού αστέρα, είναι δυνατό να είναι “μπολιασμένοι” με τη ζωή που είχε αναπτυχθεί στο πλανητικό σύστημα της προέλευσής τους. Στη συνέχεια είναι επίσης δυνατό να διήλθαν μέσα από ένα άλλο πλανητικό σύστημα και να “δεσμεύθηκαν” από αυτό, είτε προσωρινά είτε μόνιμα. Κατά το διάστημα της δέσμευσής τους θα μπορούσαν να “απελευθερώσουν” στο πλανητικό σύστημα του προορισμού τους τα σπέρματα ζωής που μετέφεραν, και έτσι να εμφυτεύσουν το “μπόλι”της ζωής στη νέα τους γειτονιά. Το Σπουδαστήριο Μηχανικής του Α.Π.Θ. έχει συνεισφέρει και σε αυτόν τον ερευνητικό τομέα. Τέλος για το τρίτο ερώτημα, που αφορά τη διάρκεια ζωής ενός τεχνολογικού πολιτισμού, μόνο ατεκμηρίωτες υποθέσεις μπορούμε να κάνουμε. Γνωρίζουμε μόνο ένα τεχνολογικό πολιτισμό ικανό να εκπέμπει ραδιοσήματα και να εκτοξεύει διαστημικές αποστολές, τον δικό μας. Η διάρκεια ζωής του μέχρι σήμερα είναι εξαιρετικά σύντομη, όποια χρονική στιγμή και αν θεωρήσει κανείς ως αρχή του τεχνολογικού πολιτισμού. Αν για παράδειγμα ως αρχή του θεωρήσουμε την εφεύρεση της ατμομηχανής και την συνακόλουθη βιομηχανική επανάσταση, η ηλικία του είναι 300 χρόνια ενώ, αν ως αρχή του θεωρήσουμε την εφεύρεση των ηλεκτρονικών υπολογιστών, η ηλικία του είναι μόλις 70 χρόνια. Και όμως, σε αυτό το μικρό, σε σχέση με την ηλικία της Γης (4,5 δισεκατομμύρια χρόνια) και την ηλικία του ανθρώπινου γένους (100.000 χρόνια) βρεθήκαμε αρκετές φορές στο χείλος του πυρηνικού πολέμου και καταφέραμε να αλλοιώσουμε τόσο το κλίμα της Γης, ώστε να υπάρχουν σοβαρές ανησυχίες για το μέλλον της ανθρωπότητας. Η εξίσωση Ντρέικ έχει ως παράγοντα τη μέση διάρκεια ζωής ενός τεχνολογικού πολιτισμού και η τιμή αυτής της ποσότητας επηρεάζει σημαντικά το αποτέλεσμα. Έτσι αν θεωρήσουμε ως “αισιόδοξη” τιμή το 1.000.000.000 (οι τεχνολογικοί πολιτισμοί δεν πεθαίνουν ποτέ, και η μέση ηλικία τους ισούται με την ηλικία του Σύμπαντος) και ως “απαισιόδοξη” τα 1.000 χρόνια, τα δύο αποτελέσματα που θα πάρουμε διαφέρουν κατά ένα παράγοντα 1.000.000, δηλαδή κατά έξι τάξεις μεγέθους! Με τέτοια αβεβαιότητα μόνο από έναν από τους παράγοντες της εξίσωσης Ντρέικ, είναι συζητήσιμο πόση αξία έχει ο ακριβέστερος προσδιορισμός των παραγόντων αστρονομικού ενδιαφέροντος, που είναι σίγουρα γνωστοί με αβεβαιότητα μικρότερη από μία τάξη μεγέθους. Όλα τα παραπάνω χαρακτηριστικά είναι βέβαια θεωρητικές εκτιμήσεις, και μπορεί να μην είναι καθόλου απαραίτητα για τη διατήρηση κάποιου είδους ζωής, που μπορεί να μην συλλαμβάνει καν η φαντασία μας. Η “απόδειξη” της ύπαρξης ζωής πέρα από τη Γη θα πρέπει να προέρχεται είτε από την παρατήρηση κάποιου χαρακτηριστικού βιολογικού “παραπροϊόντος” της, όπως για παράδειγμα είναι το διοξείδιο του άνθρακα και το μεθάνιο στην ατμόσφαιρα της Γης, είτε από την ανίχνευση κάποιου “ραδιοσήματος επαφής”. Αλλά το πρώτο εξαρτάται από το είδος της ζωής, που μπορεί να μη μοιάζει με τη γήινη, ενώ το δεύτερο προϋποθέτει ότι “ακούμε” τη σωστή στιγμή και προς τη σωστή κατεύθυνση. Πιστεύω ότι έχουμε πολύ δρόμο ακόμη μπροστά μας στην αναζήτηση κάποιου πολιτισμού που θα “σπάσει” τη μοναξιά μας. Χάρης Βάρβογλης Θεσσαλονίκη – Άγιος Γεώργιος Νηλείας Σεπτέμβριος 2016 http://physicsgg.me/2016/12/14/%cf%80%ce%ad%ce%bd%cf%84%ce%b5-%ce%b4%ce%b9%cf%83%ce%b5%ce%ba%ce%b1%cf%84%ce%bf%ce%bc%ce%bc%cf%8d%cf%81%ce%b9%ce%b1-%cf%87%cf%81%cf%8c%ce%bd%ce%b9%ce%b1-%ce%bc%ce%bf%ce%bd%ce%b1%ce%be%ce%b9%ce%ac/

Αστρονομική τιμή για ένα αντίτυπο του αριστουργήματος του Νεύτωνα. Ένα αντίγραφο της πρώτης έκδοσης του Principia Mathematica, του μεγαλειώδους έργου του Νεύτωνα που χαρακτηρίστηκε από τον Αϊνστάιν «το μεγαλύτερο διανοητικό άλμα» της ιστορίας, έπιασε 3,7 εκατομμύρια δολάρια σε πλειστηριασμό του οίκου Christie's, και έγινε έτσι το ακριβότερο τυπωμένο επιστημονικό βιβλίο που έχει πουληθεί ποτέ. Το Philosophiæ Naturalis Principia Mathematica (Μαθηματικές Αρχές της Φυσικής Φιλοσοφίας) δημοσιεύτηκε το 1687 και έθεσε τις βάσεις της κλασικής φυσικής: περιλαμβάνει μεταξύ άλλων τους νόμους της κίνησης και το νόμο της παγκόσμιας έλξης, ο οποίος περιγράφει τη βαρύτητα. «Είναι ίσως το μεγαλύτερο διανοητικό άλμα που έχει μπορέσει άνθρωπος να κάνει» είχε πει ο Άλμπερτ Αϊνστάιν, ο οποίος έδωσε τον 20ό αιώνα μια νέα εικόνα για τη βαρύτητα με τη Γενική Σχετικότητα. To αντίτυπο που δημοπρατήθηκε από τον οίκο Christie's στη Νέα Υόρκη είναι ένα από τα περίπου 80 αντίτυπα της πρώτης έκδοσης που προορίζονταν για την ηπειρωτική Ευρώπη, και διαφέρει σε ορισμένα σημεία από το αγγλικό πρωτότυπο. Μόλις 400 αντίτυπα τυπώθηκαν στην πρώτη έκδοση. Η βρετανική Βασιλική Εταιρεία είχε ξεμείνει τότε από χρήματα, και το κόστος της εκτύπωσης καλύφθηκε από τον Έντμουντ Χάλεϊ του ομώνυμου κομήτη. Σήμερα, το πρωτότυπο χειρόγραφο του Νεύτωνα βρίσκεται την κατοχή της Βασιλικής Εταιρείας, η οποία το θεωρεί «τον μεγαλύτερο θησαυρό της». O οίκος Christie's εκτιμούσε αρχικά ότι το σπάνιο αντίτυπο θα έπιανε μόνο 400 με 700 χιλιάδες δολάρια, η τελική τιμή όμως ήταν 2,5 φορές υψηλότερη. Ο αγοραστής παραμένει ανώνυμος. http://news.in.gr/science-technology/article/?aid=1500121124

Οι διάδοχοι του Μεγάλου Επιταχυντή Αδρονίων (LHC) Ποιος επιταχυντής θα διαδεχθεί τον LHC στην εξιχνίαση των μυστηρίων του σύμπαντος; Με διάμετρο 27 χιλιομέτρων και ικανότητα επιτάχυνσης των δεσμών πρωτονίων σε ταχύτητα 99,999999% της ταχύτητας του φωτός, ο Μεγάλος Επιταχυντής Αδρονίων στο CERN στα δυτικά της Γενεύης αποτελεί ένα τεχνολογικό επίτευγμα που μπόρεσε να γίνει πραγματικότητα με τη συνεργασία 10.000 επιστημόνων και μηχανικών. Ήδη επίσης έχει καταφέρει να γράψει ιστορία στη φυσική, αποδεικνύοντας πειραματικά την ύπαρξη του «σωματιδίου του θεού», το οποίο προσδίδει μάζα στα «συστατικά» της ύλης. Ωστόσο, όσο εντυπωσιακή κι αν είναι η ενέργεια των συγκρούσεων στο εσωτερικό του, οι επιστήμονες γνωρίζουν πως δεν είναι αρκετή για να δώσει απαντήσεις σε όλα τα ερωτήματα της φυσικής. Έτσι, παρόλο που έχει τουλάχιστον άλλα 15 χρόνια λειτουργίας, ερευνητικές ομάδες σε όλο τον πλανήτη καταστρώνουν 3 διαφορετικά σχέδια για την πειραματική διάταξη που θα τον διαδεχθεί. Σύμφωνα με κάθε ομάδα, ο «διάδοχος» που προτείνει είναι απαραίτητος για να μελετηθεί με ακόμη μεγαλύτερη λεπτομέρεια το «σωματίδιο του θεού», αλλά και για να συνεχίσει η πειραματικά η αναζήτηση για τη «σκοτεινή» ύλη, δηλαδή για το άγνωστης έως σήμερα φύσης υλικό που «κατακλύζει» το σύμπαν, αντιστοιχώντας στο 27% της ενέργειας-ύλης του. Όσον αφορά το «σωματίδιο του θεού», δηλαδή το μποζόνιο Χιγκς, η πειραματική επιβεβαίωση της ύπαρξής του δεν λύνει όλες τις απορίες των επιστημόνων. Για παράδειγμα, για ποιον λόγο έχει μόλις 130πλάσια μάζα από το πρωτόνιο, όπως απέδειξε LHC, και δεν είναι βαρύτερο; Επίσης, μήπως υπάρχουν τουλάχιστον τέσσερις ακόμη βαρύτερες «παραλλαγές» του, όπως προβλέπουν ορισμένες θεωρίες; Τέτοιες απορίες δεν είναι σε θέση να απαντήσει ο Μεγάλος Επιταχυντής Αδρονίων, καθώς στο εσωτερικό του το μποζόνιο Χιγκς δεν παράγεται σε ικανοποιητικά μεγάλη ποσότητα. Για να γίνει αυτό, χρειάζεται ένας νέος επιταχυντής, που θα είναι «εργοστάσιο παραγωγής μποζονίων Χιγκς». Στην περίπτωση της «σκοτεινής» ύλης, πολλοί φυσικοί θεωρούν πως το «συστατικό» της είναι ένα νέο σωματίδιο, ή οικογένεια σωματιδίων, που δεν έχουν ανιχνευθεί έως σήμερα. Ωστόσο, αν και αρκετοί ήλπιζαν πως θα ανακαλύπτονταν στον LHC, κάτι τέτοιο δεν έχει συμβεί μέχρι σήμερα. Έτσι, για τον εντοπισμό τους, υποστηρίζουν πως θα χρειασθεί μία ισχυρότερη πειραματική διάταξη, στην οποία να επιτυγχάνονται ακόμη ισχυρότερες συγκρούσεις δεσμών από σωματίδια. Οι παραπάνω λόγους είναι μερικοί από τους πιο βασικούς που επικαλούνται οι υπεύθυνοι των σχεδίων για τους 3 μελλοντικούς επιταχυντές, οι οποίοι προτείνονται ως «διάδοχοι» του LHC. Οποιοσδήποτε από τους 3 υλοποιηθεί, θα αποτελεί το μεγαλύτερο πείραμα φυσικής που έγινε ποτέ. Διεθνής Γραμμικός Επιταχυντής (ILC), Ιαπωνία Όπως δείχνει και το όνομά του ο Διεθνής Γραμμικός Επιταχυντής θα διαθέτει μία σήραγγα 31 χιλιομέτρων, στο κέντρο της οποίας θα συγκρούονται δέσμες ηλεκτρονίων-ποζιτρονίων, που θα έχουν ξεκινήσει από τα δύο άκρα της σήραγγας. Η ισχύς του αναμένεται να είναι 500 GeV (γιγα-ηλεκτρονιοβόλτ), δηλαδή υποπολλαπλάσια από τα 13 TeV (τερα-ηλεκτρονιοβόλτ) του LHC. Διαβάστε επίσης: O Διεθνής Γραμμικός Επιταχυντής Σωματιδίων (ILC) https://physicsgg.me/2013/06/16/o-%CE%B4%CE%B9%CE%B5%CE%B8%CE%BD%CE%AE%CF%82-%CE%B3%CF%81%CE%B1%CE%BC%CE%BC%CE%B9%CE%BA%CF%8C%CF%82-%CE%B5%CF%80%CE%B9%CF%84%CE%B1%CF%87%CF%85%CE%BD%CF%84%CE%AE%CF%82-%CF%83%CF%89%CE%BC%CE%B1%CF%84/ Ο λόγος είναι πως στον LHC συγκρούονται πρωτόνια, τα οποία αποτελούνται από μικρότερα σωματίδια, τα κουάρκ. Αντίθετα, τα ηλεκτρόνια και το ποζιτρόνια είναι στοιχειώδη σωματίδια. Τα σχέδια του επιταχυντή έχουν ολοκληρωθεί, με συνέπεια να είναι έτοιμη η έναρξη κατασκευής του. Ωστόσο, αυτό που πρέπει να γίνει πρώτα είναι επιμερισθεί το ποσό από τα 10 δισ. δολάρια, που είναι το κόστος κατασκευής του, ανάμεσα στην Ιαπωνία, τις ΗΠΑ και τις ευρωπαϊκές χώρες που έχουν δηλώσει πως θα πάρουν μέρος στο πρότζεκτ. Κυκλικός Επιταχυντής Ηλεκτρονίων-Ποζιτρονίων (CEPC), Κίνα Η κινεζική πρόταση είναι ο Κυκλικός Επιταχυντής Ηλεκτρονίων-Ποζιτρονίων (CEPC), ο οποίος σχεδιάζεται να εγκατασταθεί στην επαρχεία Χεμπέι της χώρας. Η σήραγγα του θα έχει κυκλικό σχήμα, με τουλάχιστον διπλάσιο μέγεθος από το «τούνελ» του LHC – τα σενάρια που μελετώνται μιλούν για περιφέρεια 54, 70 ή ακόμη και 88 χιλιομέτρων. Διαβάστε επίσης: Ο υπερ-επιταχυντής που σχεδιάζει η Κίνα https://physicsgg.me/2014/07/23/%CE%BF-%CF%85%CF%80%CE%B5%CF%81-%CE%B5%CF%80%CE%B9%CF%84%CE%B1%CF%87%CF%85%CE%BD%CF%84%CE%AE%CF%82-%CF%80%CE%BF%CF%85-%CF%83%CF%87%CE%B5%CE%B4%CE%B9%CE%AC%CE%B6%CE%B5%CE%B9-%CE%B7-%CE%BA%CE%AF%CE%BD/ Σε πρώτη φάση, ο CEPC προορίζεται για «εργοστάσιο παραγωγής μποζονίων Χιγκς», προκαλώντας συγκρούσεις ηλεκτρονίων και πρωτονίων σε ενέργειας 250 GeV (γιγα-ηλεκτρονιοβόλτ). Στόχος είναι σε επόμενη φάση η διάταξη να αναβαθμισθεί, φθάνοντας σε ενέργειας 70-100 TeV (τερα-ηλεκτρονιοβόλτ), ώστε να «εξερευνηθούν» άγνωστες έως σήμερα περιοχές της φυσικής. Τα σχέδια της διάταξης αναμένεται να ολοκληρωθούν το 2020, ενώ η κατασκευή της μπορεί να ξεκινήσει το 2021 και η λειτουργία της το 2028 – αν η κυβέρνηση της χώρας δώσει το «πράσινο φως» στη χρηματοδότησή της. Το κόστος της πρώτης φάσης αναμένεται να αγγίξει τα 6 δισ. δολάρια και της αναβάθμισης, που προγραμματίζει για τις αρχές της δεκαετίας του 2040, τα 20 δισεκατομμύρια. Μελλοντικός Κυκλικός Επιταχυντής, Γαλλοελβετικά σύνορα Την ίδια στιγμή, ούτε το CERN αναπαύεται στις δάφνες του, αφού κι αυτό καταστρώνει σχέδια για τον διάδοχο του LHC. Μάλιστα, τα σχέδια του ευρωπαϊκού Κέντρου Πυρηνικών Ερευνών είναι τα πλέον μεγαλεπήβολα, καθώς ο προτεινόμενος Μελλοντικός Κυκλικός Επιταχυντής (FCC) θα έχει περιφέρεια 90-100 χιλιόμετρα, πετυχαίνοντας ενέργειες 100 TeV (τερα-ηλεκτρονιοβόλτ). Διαβάστε επίσης: Μετά τον Μεγάλο Επιταχυντή Αδρονίων (LHC), ο Πολύ Μεγάλος Επιταχυντής Αδρονίων (VLHC) https://physicsgg.me/2013/11/13/vlhc-%CE%BF-%CF%80%CE%BF%CE%BB%CF%8D-%CE%BC%CE%B5%CE%B3%CE%AC%CE%BB%CE%BF%CF%82-%CE%B5%CF%80%CE%B9%CF%84%CE%B1%CF%87%CF%85%CE%BD%CF%84%CE%AE%CF%82-%CE%B1%CE%B4%CF%81%CE%BF%CE%BD%CE%AF%CF%89%CE%BD/ Σε πρώτη φάση, στο εσωτερικό του θα συγκρούονται δέσμες ηλεκτρονίων-ποζιτρονίων, δίνοντας στην πορεία τη θέση τους σε δέσμες ηλεκτρονίων- πρωτονίων και τελικά πρωτονίων-πρωτονίων. Οι επιστήμονες του CERN θα έχουν έτοιμη την πρώτη έκθεση για τον (FCC) το 2018, ενώ η κατασκευή του θα μπορούσε να ξεκινήσει στα μέσα της δεκαετίας του 2030. http://physicsgg.me/2016/12/15/%ce%bf%ce%b9-%ce%b4%ce%b9%ce%ac%ce%b4%ce%bf%cf%87%ce%bf%ce%b9-%cf%84%ce%bf%cf%85-%ce%bc%ce%b5%ce%b3%ce%ac%ce%bb%ce%bf%cf%85-%ce%b5%cf%80%ce%b9%cf%84%ce%b1%cf%87%cf%85%ce%bd%cf%84%ce%ae-%ce%b1%ce%b4/

Βράβευση του πρωτοπόρου λοιμωξιολόγου Γ. Δαΐκου με το βραβείο «Αλκμαίων» Με την τιμητική διάκριση «Αλκμαίων», που απονεμήθηκε στον ομότιμο καθηγητή Παθολογίας και Λοιμώξεων κ. Γεώργιο Κ. Δαΐκο, η Επιστημονική Επιτροπή του «ΕΡΡΙΚΟΣ ΝΤΥΝΑΝ Hospital Center», συνέχισε για δεύτερο έτος τον θεσμό τιμητικών εκδηλώσεων για διακεκριμένους εκπροσώπους της ιατρικής κοινότητας. Δάσκαλος πολλών γενεών, ο πρωτοπόρος λοιμωξιολόγος κ. Γεώργιος Κ. Δαΐκος, 98 ετών σήμερα, διακρίθηκε όχι μόνον για το ήθος, την ευπρέπεια και την οξύτητα πνεύματος, αλλά κυρίως για το ειλικρινές ενδιαφέρον και την αγάπη του προς τους ασθενείς. Η συμβολή του στην ανάδειξη και ανάπτυξη της Λοιμωξιολογίας στη χώρα μας υπήρξε καθοριστική. Στη διάλεξή του στο «ΕΡΡΙΚΟΣ ΝΤΥΝΑΝ Hospital Center», κατά την τελετή της τιμητικής διάκρισης που πραγματοποιήθηκε την Τρίτη 13 Δεκεμβρίου 2016 στο Αμφιθέατρο του νοσηλευτικού κέντρου, ανέπτυξε το θέμα «Ιατρική Παιδεία», ενώ στο σημαντικό έργο και την πορεία του αναφέρθηκαν ο πρόεδρος της Επιστημονικής Επιτροπής του νοσοκομείου κ. Γεώργιος Παπάζογλου, ο αντιπρόεδρος κ. Αντώνης Βασιλογιαννακόπουλος, καθώς και διακεκριμένοι μαθητές του, όπως οι καθηγητές κ.κ. Διονύσιος Βώρος και Γεώργιος Χαλεβελάκης. Με την θεσμοθέτηση τoυ ετήσιου βραβείου «Αλκμαίων» (ο οποίος θεωρείται πατέρας της Ανατομίας και υπήρξε δάσκαλος του Ιπποκράτη), η Επιστημονική Επιτροπή του ΕΝHC φιλοδοξεί να συμβάλλει στην προώθηση της ελληνικής ιατρικής και μέσω της ανάδειξης του έργου και αναγνώρισης της διαδρομής των κορυφαίων εκπροσώπων της. Υπενθυμίζεται ότι στην αφετηρία του νέου θεσμού, το 2015, η τιμητική διάκριση είχε απονεμηθεί στον καθηγητή Χειρουργικής κ. Ιωάννη Δ. Παπαδημητρίου. Ποιος είναι ο Γεώργιος Δάικος Ο Γεώργιος Κ. Δαΐκος, γεννηθείς το 1918 στη Ζαχάρω Ηλείας, απέκτησε την ειδικότητα της Παθολογίας στην Αθήνα και ήταν από τους πρώτους που ξεκίνησε σε δύσκολες συνθήκες μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο για τις ΗΠΑ. Μετεκπαιδεύτηκε αρχικά στη Βοστώνη στις Λοιμώξεις και στην Αντιμικροβιακή Χημειοθεραπεία. Επέστρεψε στην Ελλάδα στην Δ’ Παθολογική Κλινική του Νοσοκομείου «Ευαγγελισμός» με τον αείμνηστο Βασίλειο Μαλάμο. Τον ακολούθησε μετά την εκλογή του ως καθηγητής της Θεραπευτικής Κλινικής στο Νοσοκομείο «Αλεξάνδρα». Εκεί συγκροτήθηκε μια επιστημονική ομάδα από νέους γιατρούς, στα τέλη της δεκαετίας του ’50, στην οποία είχε ενεργό συμμετοχή, δημιουργώντας τον πρώτο πυρήνα για την ανάπτυξη της Λοιμωξιολογίας στη χώρα μας. Στη συνέχεια διετέλεσε: Υφηγητής και Εντεταλμένος Υφηγητής στη Θεραπευτική Κλινική, Καθηγητής Α’ Προπαιδευτικής Κλινικής και Ειδικής Νοσολογίας (Λαϊκό Νοσοκομείο Αθηνών), Ομότιμος Καθηγητής (1985), Ιδρυτικό Μέλος και μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου, Αντιπρόεδρος & Πρόεδρος της Διεθνούς Εταιρείας Χημειοθεραπείας και της Μεσογειακής Εταιρείας Χημειοθεραπείας, όπως και της Ελληνικής Εταιρείας Χημειοθεραπείας και του Αμφιαραείου Ιδρύματος Χημειοθεραπευτικών Μελετών. http://www.pronews.gr/portal/20161214/genika/epistimes/27120/vraveysi-toy-protoporoy-loimoxiologoy-g-daikoy-me-vraveio-alkmaion Επιδοτήσεις 7 Ελλήνων ερευνητών από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Έρευνας - Περισσότερα από 605 εκ. ευρώ. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Έρευνας (ΕΣΕ) ανακοίνωσε τη χορήγηση «επιχορηγήσεων εδραίωσης» σε 314 ερευνητές 39 εθνικοτήτων στην Ευρώπη, επτά από τους οποίους είναι ελληνικής καταγωγής. Οι τρεις διεξάγουν έρευνα στην Ελλάδα και οι υπόλοιποι τέσσερις σε άλλες χώρες. Πρόκειται για τους Βασίλη Αμοιρίδη (Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών), Αλέξανδρο Κιουπκιολή (Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης), Αθανάσιο Νένε (Ίδρυμα Τεχνολογίας & Έρευνας και Georgia Tech ΗΠΑ), Εμμανουήλ Τσακίρη (Royal Holloway και Bedford New College - Ηνωμένο Βασίλειο), Γεράσιμο Κωνσταντάτο (Ινστιτούτο Φωτονικών Επιστημών - Ισπανία), Παναγιώτη Δελημάτση (Πανεπιστήμιο Τίλμπουργκ - Ολλανδία) και Αντώνη Αδαμαντίδη (Πανεπιστήμιο Βέρνης - Ελβετία). Η χρηματοδότηση, συνολικού ύψους 605 εκατομμυρίων ευρώ, αφορά διάφορα αντικείμενα, όπως νέες αναγεννητικές θεραπείες για καρδιοπάθειες, καινοτόμους αλγορίθμους για ανθεκτικότερα δίκτυα πληροφορικής, την κατανόηση του τρόπου λειτουργίας των παράνομων αγορών εργασίας κ.α. Οι «επιχορηγήσεις εδραίωσης» του ΕΣΕ (ERC Consolidator Grants) χορηγούνται σε εξέχοντες ερευνητές, ανεξαρτήτως εθνικότητας και ηλικίας, με πείρα μετά τη διδακτορική τους διατριβή επτά έως 12 ετών και πολλά υποσχόμενες επιστημονικές επιδόσεις. Τα ερευνητικά έργα που έχουν προτείνει οι νέοι επιχορηγούμενοι, καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα θεμάτων στις φυσικές και μηχανολογικές επιστήμες, στις βιοεπιστήμες, καθώς και στις κοινωνικές και ανθρωπιστικές επιστήμες. Το ΕΣΕ, το οποίο δημιουργήθηκε από την Ευρωπαϊκή Ένωση το 2007, είναι ο πρώτος ευρωπαϊκός χρηματοδοτικός οργανισμός για έρευνα αιχμής. Κάθε χρόνο επιλέγει και χρηματοδοτεί τους πιο δημιουργικούς ερευνητές οποιασδήποτε εθνικότητας και ηλικίας, για την υλοποίηση σχεδίων που εδρεύουν στην Ευρώπη. http://www.pronews.gr/portal/20161214/genika/epistimes/27120/epidotiseis-7-ellinon-ereyniton-apo-eyropaiko-symvoylio-ereynas

Η πρώτη ολοκληρωμένη χαρτογράφηση του Νότιου Πόλου. Ευρωπαίοι επιστήμονες χαρτογράφησαν για πρώτη φορά με τόση λεπτομέρεια και σε βάθος αυτό που υπάρχει όχι μόνο πάνω αλλά και κάτω από το Νότιο Πόλο στην Ανταρκτική, την τελευταία μεγάλη απρόσιτη και εν πολλοίς άγνωστη περιοχή στη Γη. Τα «αποκαλυπτήρια» του Νοτίου Πόλου έγιναν στο πλαίσιο του Προγράμματος PolarGAP και παρουσιάσθηκαν στο διεθνές συνέδριο της Αμερικανικής Γεωφυσικής Ένωσης στο Σαν Φρανσίσκο, σύμφωνα με το BBC. Αν και οι ΗΠΑ διαθέτουν μια μεγάλη επιστημονική βάση στην Ανταρκτική εδώ και δεκαετίες, το υπέδαφος του Νοτίου Πόλου αποτελούσε ένα μυστήριο έως σήμερα. Μεταξύ άλλων, εντοπίσθηκαν άγνωστες κοιλάδες σκεπασμένες από πάγους. Το PolarGAP, που χρηματοδοτήθηκε κυρίως από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Διαστήματος (ESA), έκανε μετρήσεις πάνω από μια περιοχή του πλανήτη που οι δορυφόροι δεν μπορούν να παρατηρήσουν, καθώς συνήθως δεν ξεπερνούν το γεωγραφικό πλάτος των 83 μοιρών. Η ESA ήθελε κυρίως να μελετήσει το πεδίο βαρύτητας του Νοτίου Πόλου, προκειμένου να ολοκληρώσει τις παρατηρήσεις του ευρωπαϊκού δορυφόρου GOCE. Αυτό, μεταξύ άλλων, θα επιτρέψει στα δορυφορικά συστήματα πλοήγησης GPS και Galileo να είναι πιο ακριβή. Οι δανοί, νορβηγοί και βρετανοί ερευνητές του PolarGAP πέταξαν πολλές φορές πάνω από το Νότιο Πόλο με ένα αεροπλάνο εφοδιασμένο με διάφορα επιστημονικά όργανα (αισθητήρες βαρυτικού και μαγνητικού πεδίου, ραντάρ, λέιζερ κ.α.). Μελέτησαν έτσι το πάχος των πάγων και του εδάφους κάτω από τους πάγους. Τα στοιχεία βρίσκονται ακόμη υπό επεξεργασία, αλλά -σύμφωνα με τα πρώτα αποτελέσματα- οι επιστήμονες επιβεβαίωσαν την ύπαρξη κάτω από τους πάγους ενός τεράστιου λεκανοπεδίου μήκους άνω των 1.000 χιλιομέτρων, που εκτείνεται από τη Θάλασσα Γουέντελ έως το Νότιο Πόλο. http://www.tovima.gr/science/technology-planet/article/?aid=852205 Με ελληνική συμμετοχή δημιουργήθηκε ο πρώτος παγκόσμιος χάρτης των περιοχών χωρίς καθόλου δρόμους. Μικροί και μεγάλοι δρόμοι, με χώμα, τσιμέντο ή άσφαλτο, αυλακώνουν πια όλο τον πλανήτη. Μια νέα διεθνής επιστημονική έρευνα με ελληνική συμμετοχή δημιούργησε τον πρώτο παγκόσμιο χάρτη των περιοχών της Γης που δεν έχουν καθόλου δρόμους. Ο χάρτης αποκαλύπτει ότι αν και οι περιοχές χωρίς δρόμους αποτελούν περίπου το 80% της ξηράς στον πλανήτη μας, είναι κατακερματισμένες σε περίπου 600.000 κομμάτια γης. Πάνω από τις μισές αυτές περιοχές έχουν έκταση μικρότερη του ενός τετραγωνικού χιλιομέτρου, το 80% είναι μικρότερες των πέντε τετραγωνικών χιλιομέτρων και μόνο το 7% έχουν έκταση μεγαλύτερη από 100 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Οι ερευνητές από έξι χώρες (και την Ελλάδα), με επικεφαλής τον Πιέρ Ίμπις του γερμανικού Πανεπιστημίου Εμπερβάλντε, που έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό "Science", μελέτησαν στοιχεία από βάσεις δεδομένων, που αφορούσαν συνολικά 36 εκατ. χιλιόμετρα δρόμων. Η μελέτη εκτιμά ότι περίπου το ένα τρίτο των περιοχών χωρίς δρόμους έχουν χαμηλή βιοποικιλότητα και οικοσυστήματα μικρής αντοχής. Πολλές από αυτές τις περιοχές, που είναι σχεδόν παρθένες λόγω της δύσκολης πρόσβασης, δεν προστατεύονται σωστά και κινδυνεύουν περισσότερο στο μέλλον. Οι επιστήμονες επισημαίνουν ότι οι δρόμοι κατακερματίζουν όλο και πιο πολύ το φυσικό περιβάλλον, διευκολύνοντας την αποψίλωση των δασικών εκτάσεων, τη ρύπανση από χημικά και θορύβους, τις πυρκαγιές, την εξαφάνιση των άγριων ζώων κ.α. Η έρευνα δείχνει ότι όπου ανοίγει ένας νέος δρόμος σε μια περιοχή προηγουμένως απρόσιτη, το ανθρώπινο «αποτύπωμα» εκτείνεται σε απόσταση περίπου ενός χιλιομέτρου από το δρόμο. Στην έρευνα συμμετείχε η Βασιλική Κατή, επίκουρη καθηγήτρια Διατήρησης & Διαχείρισης της Βιοποικιλότητας του Τμήματος Διαχείρισης Περιβάλλοντος και Φυσικών Πόρων του Πανεπιστημίου Πατρών στο Αγρίνιο. http://www.pronews.gr/portal/20161216/genika/epistimes/27120/me-elliniki-symmetohi-dimioyrgithike-o-protos-pagkosmios-hartis-ton

Τι θα συμβεί αν πέσει αστεροειδής μέσα στον ωκεανό; Λίγα 24ωρα μετά την ανακοίνωση επιστημόνων της NASA ότι παρά την εκπληκτική τεχνολογική πρόοδο της ανθρωπότητας τα τελευταία 100 έτη παραμένουμε ευάλωτοι και εν πολλοίς ανυπεράσπιστοι στην πτώση ενός αστεροειδή στον πλανήτη μας. Μια νέα μελέτη έρχεται να αποκαλύψει τι θα συμβεί αν ένας μικρομεσαίος διαστημικός βράχος πέσει στον πλανήτη μας. Οι επιπτώσεις όπως φαίνεται θα είναι πραγματικά εφιαλτικές ακόμη και αν ο αστεροειδής πέσει στην μέση του ωκεανού. Με δεδομένο ότι το 70% της επιφάνειας της Γης καλύπτεται από νερό αν πέσει ένας αστεροειδής στη Γη το πιθανότερο είναι να καταλήξει σε κάποιο ωκεανό. Επιστήμονες του Εθνικού Εργαστηρίου των ΗΠΑ στο Λος Αλαμος (LANL) πραγματοποίησαν σειρά προσομοιώσεων για τις συνέπειες την πτώσης ενός αστεροειδούς στον ωκεανό. Οι ερευνητές μελέτησαν πολλά σενάρια καθένα εκ των οποίων είχε να κάνει με διαφορετικού μεγέθους αστεροειδή, διαφορετική ταχύτητα και γωνία πτώσης. Οπως είναι ευνόητο το πρώτο πράγμα με το οποίο ασχολήθηκαν οι ερευνητές ήταν τι θα συμβεί με το γιγάντιο τσουνάμι που θα προκαλέσει η πτώση. Οι προσομοιώσεις έδειξαν ότι αν ένας αστεροειδής διαμέτρου όχι μεγαλύτερος από 250 μέτρα πέσει στην μέση του ωκεανού θα δημιουργήσει μεν τεράστιο τσουνάμι αλλά αυτό δεν θα απειλήσει τις ακτές. Αν όμως ο αστεροειδής πέσει σε απόσταση 10-20 χλμ. από τις ακτές το τσουνάμι θα σαρώσει τις παράκτιες περιοχές με ότι αυτό συνεπάγεται. Η δεύτερη σημαντική συνέπεια της πτώσης ενός αστεροειδούς στον ωκεανό θα είναι πολλά δισ. τόνοι νερού να εξατμιστούν με τους υδρατμούς να ανεβαίνουν στην στρατόσφαιρα και να παραμένουν εκεί για διάστημα πολλών μηνών ή ακόμη και ετών. Αυτό σύμφωνα με τους ερευνητές θα προκαλέσει κλιματικές αλλαγές το είδος και η ένταση των οποίων δεν μπορεί να υπολογιστεί. http://www.tovima.gr/science/technology-planet/article/?aid=851834

Υδάτινος κόσμος η Δήμητρα! Οι αστεροειδείς δείχνουν γυμνοί και κατάξεροι. Αλλά παντού στη Δήμητρα, τον νάνο πλανήτη - ή κατ' άλλους τον μεγαλύτερο αστεροειδή του ηλιακού μας συστήματος - υπάρχει άφθονο νερό σε παγωμένη μορφή. Το νερό βρίσκεται τόσο στην επιφάνεια, όσο και λίγο κάτω από αυτήν, πιθανώς σε βάθος μόνο ενός μέτρου, σύμφωνα με δύο νέες επιστημονικές μελέτες. Μετά τη Σελήνη και τον Ερμή, η Δήμητρα γίνεται το τρίτο πλανητικό σώμα όπου ανακαλύπτονται μόνιμοι επιφανειακοί πάγοι σε μέρη αιώνιου σκοταδιού, εκεί που δεν φθάνει η ηλιακή ακτινοβολία. Οι ερευνητές, με επικεφαλής τον Τόμας Πλατς του γερμανικού Ινστιτούτου Ερευνών του Ηλιακού Συστήματος Μαξ Πλανκ, εντόπισαν τουλάχιστον δέκα σημεία με πάγο από νερό μέσα σε ανήλιαγους κρατήρες. Οι νέες παρατηρήσεις και αναλύσεις των επιστημόνων παρέχουν πλέον άμεσες ενδείξεις πως η Δήμητρα -το μεγαλύτερο σώμα στη ζώνη των αστεροειδών μεταξύ 'Αρη και Δία- είναι ένας παγωμένος υδάτινος κόσμος. Οι επιστήμονες ανέκαθαν υποπτεύονταν ότι διαθέτει άφθονο νερό, κάτι που τώρα επιβεβαιώνεται. Ενας νέος σφαιρικός χάρτης του αστεροειδούς, που δημιουργήθηκε χάρη σε ένα όργανο που διαθέτει το σκάφος Dawn της NASA, το οποίο από τον Μάρτιο του 2015 βρίσκεται σε τροχιά γύρω από τη Δήμητρα, δείχνει την ύπαρξη και την κατανομή του υδρογόνου. Από αυτό, εξάγονται συμπεράσματα για την παρουσία νερού, καθώς, ως γνωστόν, τα μόριά του αποτελούνται από υδρογόνο και οξυγόνο. Οι ερευνητές, με επικεφαλής τον Τόμας Πρίτιμαν του Ινστιτούτου Πλανητικής Επιστήμης στην Αριζόνα των ΗΠΑ, ανέφεραν ότι το νερό φαίνεται να είναι συγκεντρωμένο κυρίως κοντά στους δύο πόλους, σε ποσοστό που φθάνει το 30%. Στον ισημερινό, όπου το νερό είναι λιγότερο, πάλι δεν βρίσκεται μακριά από την επιφάνεια και ένας αστροναύτης δεν θα χρειαζόταν να σκάψει σε βάθος μεγαλύτερο από ένα μέτρο, για να το βρει σε μορφή πάγου. Η Δήμητρα -με διάμετρο 940 χιλιομέτρων- έχει 100 φορές περισσότερο υδρογόνο από τον δεύτερο μεγαλύτερο αστεροειδή Εστία, άρα και πολύ περισσότερο νερό. Επίσης διαθέτει ένα κρυοηφαίστειο (πάγου) ύψους τεσσάρων χιλιομέτρων. Οι επιστήμονες δεν αποκλείουν ότι, εκτός από το νερό σε μορφή πάγου, η Δήμητρα -που εμφανίζει ομοιότητες με τους δορυφόρους Εγκέλαδο του Κρόνου και Ευρώπη του Δία- διαθέτει επίσης σε μεγαλύτερο βάθος έναν υγρό ωκεανό με υψηλή περιεκτικότητα σε άλατα. Εάν αυτό όντως ισχύει, τότε η Δήμητρα θα πρέπει να προστεθεί στον κατάλογο των σωμάτων που μπορεί να διαθέτουν συνθήκες φιλικές για (μικροβιακή) ζωή. Οι δύο νέες μελέτες για τη Δήμητρα παρουσιάσθηκαν στο διεθνές συνέδριο της Αμερικανικής Γεωφυσικής Ένωσης στο Σαν Φρανσίσκοκαι δημοσιεύονται στις επιθεωρήσεις «Nature Astronomy» και «Science». http://www.tovima.gr/science/physics-space/article/?aid=852153

Ενεργοποιείται την Πέμπτη το Galileo, ευρωπαϊκή απάντηση στο GPS. Είναι κάτι σαν το γεφύρι της Άρτας στο Διάστημα: έπειτα από προσπάθειες 17 ετών και απρόβλεπτες δαπάνες που τριπλασίασαν το κόστος, η Ευρώπη ετοιμάζεται να ενεργοποιήσει την Πέμπτη το δικό της σύστημα δορυφορικής πλοήγησης. Για τις συμβατές συσκευές, το Galileo θα προσφέρει μακράν πιο ακριβές στίγμα σε σχέση με το αμερικανικό GPS και το ρωσικό Glonass. Σε πρώτη φάση, το εκπεμπόμενο σήμα θα είναι μάλλον ασθενές, καθώς μέχρι σήμερα έχουν εκτοξευτεί μόνο οι πρώτοι 18 από τους συνολικά 30 δορυφόρους που θα περιλαμβάνει στην τελική του μορφή ο αστερισμός του Galileo το 2020. Τελικά όμως το σύστημα θα προσφέρει ακρίβεια ενός μόλις μέτρου στην Ανοιχτή Υπηρεσία που διατίθεται δωρεάν στο κοινό, ενώ για τους χρήστες της συνδρομητικής υπηρεσίας η ακρίβεια του στίγματος αυξάνεται στα μερικά εκατοστά. Συγκριτικά, η ακρίβεια του GPS και του Glonass είναι αρκετά μέτρα στην καλύτερη περίπτωση. Το Galileo θα είναι συμβατό με τα δύο αυτά συστήματα, θα είναι όμως και εντελώς αυτόνομο. «Το GPS επιτρέπει σε ένα τρένο να γνωρίζει σε ποια περιοχή βρίσκεται. Το Galileo θα του επιτρέπει να αναγνωρίζει σε ποια γραμμή κινείται» δήλωσε στο Γαλλικό Πρακτορείο ο Ζαν-Ιβ Λεγκάλ, πρόεδρος της γαλλικής διαστημικής υπηρεσίας CNES. Η Γαλλία είναι μια από τις 22 χώρες-μέλη της ευρωπαϊκής διαστημικής υπηρεσίας ESA, η οποία υλοποιεί το έργο για λογαριασμό της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Η εκπρόσωπος της Επιτροπής Μίρνα Τάλκο επισήμανε ότι οι κατασκευαστές κινητών ήδη χρησιμοποιούν τσιπ συμβατά με το Galileo, ενώ ορισμένες συσκευές χρειάζονται μόνο ενημέρωση του λογισμικού για να μπορούν να χρησιμοποιούν την ευρωπαϊκή υπηρεσία σε συνδυασμό με το GPS. Στρατηγική και οικονομία Το Galileo, το οποίο είναι αμιγώς πολιτική υπηρεσία, έχει εξάλλου σημαντικό στρατηγικό ρόλο για την Ευρώπη, η οποία εξαρτάται σήμερα από τα στρατιωτικά GPS και Glonass, τα οποία δεν προσφέρουν εγγυήσεις αδιάλειπτης λειτουργίας. Αυτό θα είχε ιδιαίτερη σημασία σε περιπτώσεις «συγκρούσεων ή διαφωνιών», οπότε οι ΗΠΑ θα μπορούσαν να περιορίσουν την πρόσβαση στο GPS, επισήμανε στο Γαλλικό Πρακτορείο ο Τζορτζ Άμπι, ειδικός σε θέματα διαστημικής πολιτικής στο Πανεπιστήμιο «Ράις» του Τέξας. Τα οικονομικά οφέλη επίσης θα μπορούσαν να αποδειχθούν σημαντικά: γύρω στο 10% του ευρωπαϊκού ΑΕΠ εκτιμάται ότι εξαρτάται σήμερα από τις υπηρεσίες δορυφορικής πλοήγησης, ποσοστό που αναμένεται να έχει αυξηθεί στο 30% έως το 2030. Μέχρι το 2020, λέει η Κομισιόν, η αγορά υπηρεσιών δορυφορικής πλοήγησης σε παγκόσμιο επίπεδο θα φτάνει τα 244 δισεκατομμύρια ευρώ. Στα πρώτα 20 χρόνια λειτουργίας του, το Galileo θα προσθέσει γύρω στα 90 δισ. ευρώ στην οικονομία της ΕΕ. Εμπόδια Όταν το Galileo εγκρίθηκε από την Ευρώπη το 1999, το μεγάλο έργο είχε κονδύλι μόλις τρισ. δισ. δολάρια και προγραμματιζόταν να παραδοθεί το 2008. Συνάντησε όμως τεχνικά και χρηματοδοτικά προβλήματα, συμπεριλαμβανομένης της εκτόξευσης δύο δορυφόρων σε λανθασμένη τροχιά το 2014. Σήμερα το κόστος έχει εκτιναχθεί στα 11 δισ. ευρώ, με ένα μεγάλο μέρος της διαφοράς να καλύπτεται από δημόσιο χρήμα. Και παρά την πρόοδο, το Galileo δεν προβλέπεται να πάρει την τελική του μορφή πριν από το 2020. Ακρίβεια Οι δορυφόροι των συστημάτων πλοήγησης μεταφέρουν ατομικά ρολόγια και μεταδίδουν συνεχώς την ώρα και τη θέση τους μέσω ραδιοσημάτων που ταξιδεύουν με την ταχύτητα του φωτός. Τα κινητά τηλέφωνα και οι εξειδικευμένοι δέκτες συνδυάζουν δεδομένα από τουλάχιστον τρεις δορυφόρους κάθε φορά για να προσδιορίσουν τη θέση, την ταχύτητα και την τοπική ώρα. Η αυξημένη ακρίβεια του Galileo oφείλεται στα καλύτερα ατομικά ρολόγια που έχουν τεθεί σε τροχιά, τόσο ακριβή που πέφτουν έξω ένα δευτερόλεπτο κάθε τρία εκατομμύρια χρόνια. Ακόμα και ένα σφάλμα της τάξης του ενός δισεκατομμυριοστού του δευτερολέπτου μπορεί να οδηγήσει σε σφάλμα στίγματος κατά 30 εκατοστά. Το Galileo θα έχει επίσης περισσότερους δορυφόρους από ό,τι το GPS ή το Glonass, και το σήμα του περιέχει περισσότερες πληροφορίες. Ακόμα, το σήμα του Galileo θα φτάνει σε σημεία που παρέμεναν χωρίς πρόσβαση μέχρι σήμερα, όπως για παράδειγμα σε τούνελ και ανάμεσα σε ψηλά κτήρια, εκεί που δεν φτάνει το σήμα από άλλους δορυφόρους. Επιπλέον, οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις θα έχουν πρόσβαση σε μια κρυπτογραφημένη υπηρεσία υψηλής ακρίβειας για χρήση σε περιόδους κρίσεων. http://news.in.gr/science-technology/article/?aid=1500120670

Η Γη δεν προστατεύεται από μια πρόσκρουση κομήτη ή αστεροειδούς. Δραματικά απροετοίμαστη είναι η Γη για την έλευση κάποιου απροσδόκητου αστεροειδούς ή κομήτη, επισήμανε επιστήμονας της Αμερικανικής Υπηρεσίας Διαστήματος (NASA) κατά τη διάρκεια παρουσίασης των κινδύνων που αντιμετωπίζει o άνθρωπος από το Διάστημα, αλλά και των πιθανών τρόπων με τους οποίους μπορούν αυτοί να αντιμετωπισθούν. «Το μεγαλύτερο πρόβλημα, ωστόσο, είναι ότι επί του παρόντος δεν μπορούμε να κάνουμε και πολλά πράγματα για να αποσοβήσουμε αυτούς τους κινδύνους», σημείωσε ο δρ Τζόζεφ Νουθ, ερευνητής του Κέντρου Διαστημικών Πτήσεων Γκόνταρντ της NASA. Μιλώντας στο ετήσιο συνέδριο της Αμερικανικής Γεωφυσικής Ενωσης, ο δρ Νουθ επισήμανε ότι οι μεγάλοι και επικίνδυνοι αστεροειδείς και κομήτες είναι εξαιρετικά σπάνια φαινόμενα, συγκριτικά πάντα με τα μικρότερα ουράνια σώματα τα οποία εμφανίζονται να εκρήγνυνται στους νυκτερινούς αιθέρες ή ακόμη να συντρίβονται στην επιφάνεια της Γης. «Ωστόσο, η αλήθεια είναι ότι υπάρχουν και συμβάντα πρόσκρουσης ουράνιων σωμάτων σαν κι αυτά που προκάλεσαν τον αφανισμό των δεινοσαύρων, τα οποία συμβαίνουν ανά 50 ή 60 εκατομμύρια χρόνια. Μπορεί κανείς να ισχυριστεί ότι έχει φθάσει το πλήρωμα του χρόνου, αλλά η αλήθεια είναι ότι κάτι τέτοιο επαφίεται καθαρά στην τύχη», κατέληξε ο δρ Νουθ. Συνήθως οι κομήτες ακολουθούν ουράνια μονοπάτια που απέχουν από τη Γη, αλλά κάποιες φορές τυγχάνει να βρίσκονται στη γειτονιά μας, συνέχισε ο δρ Νουθ, προσθέτοντας ότι μια τέτοια «στενή επαφή» καταγράφηκε το 1996, όταν ένας μεγάλος κομήτης συνετρίβη πάνω στον Δία, ενώ το 2014 ένα αναλόγως ευμέγεθες ουράνιο σώμα πέρασε σε πολύ μικρή απόσταση από τον Κόκκινο Πλανήτη, τον Αρη. Αυτός ο δεύτερος κομήτης εντοπίστηκε 22 μήνες πριν από την προσέγγισή του στον Αρη και προφανώς δεν υπήρχε αρκετός χρόνος προκειμένου να οργανωθεί αποστολή αναχαίτισής του σε περίπτωση που βρισκόταν σε ευθεία σύγκρουσης με τη Γη. «Η κατάσταση θα μπορούσε να είναι δραματική αν σκεφτεί κανείς ότι, για να αποστείλουμε ένα διαστημικό σκάφος, κάπου στο ουράνιο στερέωμα, χρειαζόμαστε προετοιμασία ακόμη και πέντε ετών και εδώ η προειδοποίηση που είχαμε δεν ξεπερνούσε τους 22 μήνες», υπογράμμισε ο δρ Νουθ. Η NASA πρόσφατα εγκαινίασε μια υπηρεσία πλανητικής άμυνας. Ο δρ Νουθ πρότεινε στους ιθύνοντες να κατασκευάσουν έναν πύραυλο αναχαίτισης, ο οποίος να φυλάσσεται για περιστάσεις έκτακτης ανάγκης. Ταυτόχρονα, σε τακτά διαστήματα θα πρέπει να γίνονται και δοκιμές. Επίσης ο δρ Νουθ τόνισε ότι η NASA έχει τη δυνατότητα να μειώσει σημαντικά τον χρόνο προετοιμασίας που απαιτείται για την εκτόξευση ενός διαστημικού σκάφους, παρότι ακόμη και μια τέτοια εξέλιξη πιθανώς να μην αρκεί. Ενας πύραυλος αναχαίτισης, ο οποίος θα μπορεί να εκτοξευθεί μέσα σε ένα χρόνο, κατά πάσα πιθανότητα θα μπορέσει να μας σώσει από την επίσκεψη κάποιου κομήτη και μάλιστα από κάποιο τμήμα του ουράνιου στερεώματος που δεν έχουμε ιδιαίτερα καλή ορατότητα, όπως είναι, παραδείγματος χάριν, η πλευρά του Ηλίου. Επίσης ο δρ Νουθ τόνισε ότι ο ίδιος και οι συνεργάτες τους δεν μιλούν εξ ονόματος των στελεχών της NASA και ότι η δρομολόγηση μιας τέτοιας φιλόδοξης αποστολής επιβάλλει και τη σχετική έγκριση από το Κογκρέσο. Η NASA έχει εντοπίσει το 90% των ουράνιων σωμάτων, που κινούνται στη γειτονιά της Γης, και έχουν διάμετρο μεγαλύτερη του ενός χιλιομέτρου. Αυτά είναι τα σώματα που δυνητικά μπορεί να επιφέρουν την καταστροφή στη Γη. Ωστόσο, ακόμη και πολύ μικρότερα ουράνια σώματα είναι εξαιρετικά επικίνδυνα. Η NASA αναγνώρισε 874 αστεροειδείς, με πλάτος ενός χιλιομέτρου, μεταξύ των 1.748 «πιθανώς επικίνδυνων αστεροειδών». Πάντως, πολλοί επιστήμονες ανησυχούν εξαιτίας της απουσίας στοιχείων και ουσιαστικής γνώσης για ουράνια σώματα όπως είναι οι αστεροειδείς και οι κομήτες. Βίντεο: σκηνές από την ταινία «Αρμαγεδδών» http://www.kathimerini.gr/887820/article/epikairothta/episthmh/anoxyrwth-h-gh-apenanti-se-komhtes

Ενδείξεις παραβίασης της Γενικής Σχετικότητας από το ίδιο πείραμα που δικαίωσε τον Αϊνστάιν. Οι δύο ανιχνευτές Advanced LIGO στις ΗΠΑ πέρασαν στην ιστορία τον Σεπτέμβριο του 2015, όταν έγιναν οι πρώτοι που κατέγραψαν σήματα βαρυτικών κυμάτων, και έτσι επιβεβαίωσαν μία από τις λίγες προβλέψεις της Γενικής Σχετικότητας που μέχρι εκείνη τη στιγμή δεν είχαν επαληθευτεί πειραματικά. Σύμφωνα ωστόσο με επιστήμονες από ιδρύματα στον Καναδά και το Ιράν, είναι πιθανό η συμβολή τους στη φυσική να αποδειχθεί τελικά ακόμη πιο καταλυτική. Κι αυτό γιατί στις ίδιες καταγραφές φαίνεται να υπάρχουν ενδείξεις πως η θεωρία του Αϊνστάιν δεν έχει καθολική ισχύ, αφού παραβιάζεται στις περιοχές γύρω από τις μαύρες τρύπες. Οι ενδείξεις αυτές προέκυψαν από την ανάλυση που έκαναν οι φυσικοί, με επικεφαλής τον Νιάγιες Ασόρντι από το πανεπιστήμιο του Βατερλό στον Καναδά, σε σήματα από τους δύο ανιχνευτές. Όπως έδειξε η ανάλυση, φαίνεται να αντιστοιχούν σε ένα είδος «ηχούς» των κυμάτων, το οποίο αντιβαίνει τη Γενική Σχετικότητα. Τα αποτελέσματα της ομάδας δεν είναι προς το παρόν τελεσίδικα, καθώς η ανάλυση περισσότερων δεδομένων είναι απίθανο να δείξει πως δεν ευσταθούν. Αν όμως αυτό δεν συμβεί, και αποδειχθεί πως αυτή η «ηχώ» όντως υπάρχει, τότε αυτό θα σημαίνει πως η θεωρία του Αϊνστάιν δεν ισχύει στην περιοχή εντός του «ορίζοντα γεγονότων» μίας μαύρης τρύπας, δηλαδή στην περιοχή όπου το βαρυτικό της πεδίο έχει τόσο μεγάλη ένταση, ώστε οποιοδήποτε σώμα ή φωτόνιο βρεθεί στην εμβέλειά του να μην μπορεί να «δραπετεύσει». Τι συμβαίνει όμως στο φως και την ακτινοβολία που «ρουφά» μία μαύρη τρύπα; Εδώ, η Γενική Σχετικότητα και η κβαντική θεωρία, οι δύο πυλώνες της σύγχρονης φυσικής, καταλήγουν σε αντικρουόμενα συμπεράσματα. Στην περίπτωση που ισχύει η κβαντική θεωρία, τότε θα πρέπει να συναντήσει ένα μεγάλο και μυστηριώδη «τοίχο» από σωματίδια υψηλής ενέργειας, ένα «τείχος προστασίας» (firewall) όπως ονομάζεται. Επομένως, είτε το «τείχος προστασίας» όντως υπάρχει, αντιβαίνοντας όμως τότε μία βασική αρχή της Γενικής Σχετικότητας του Αϊνστάιν, είτε είναι αχρείαστο για να εξηγηθεί ο τρόπος με τον οποίο μία μαύρη τρύπα απορροφά και εκπέμπει ακτινοβολία – επειδή είναι λανθασμένος ο τρόπος που οι επιστήμονες ερμηνεύουν την κβαντική φυσική. Μέχρι πρόσφατα, το ερώτημα ήταν καθαρά θεωρητικό, αφού δεν υπήρχε τρόπος για να παρατηρήσουν οι επιστήμονες τι συμβαίνει στον «ορίζοντα γεγονότων» μίας μαύρης τρύπας. Ωστόσο, αυτό άλλαξε από την έναρξη του Advanced LIGO και την ανίχνευση βαρυτικών κυμάτων από τη συγχώνευση μελανών οπών. Κι αυτό γιατί, στην περίπτωση που δεν ισχύει η Γενική Σχετικότητα, και επομένως υπάρχει το «τείχος προασιασίας», τότε μετά τα βαρυτικά κύματα θα πρέπει να εκπέμπεται και ένα είδος «ηχούς» τους. Έτσι, η ομάδα του Ασόρντι δημιούργησε ένα απλό μοντέλο, σύμφωνα με το οποίο οι μαύρες τρύπες δεν περιβάλλονται από έναν συμβατικό «ορίζοντα γεγονότων» αλλά από δομές που λειτουργούν σαν κάτοπτρα. Εφαρμόζοντας το μοντέλο στις τρεις συγχωνεύσεις μελανών οπών που έχει καταγράψει το Advanced LIGO, βρήκαν πόση θα έπρεπε να είναι η χρονική απόσταση της επαναλαμβανόμενης «ηχούς» μετά την εκπομπή των βαρυτικών κυμάτων. Αφότου υπολόγισαν τις τιμές, ανέλυσαν τα δεδομένα από το πείραμα. Έτσι, βρήκαν πως και στις τρεις συγχωνεύσεις, οι θεωρητικές τιμές συμφωνούσαν με τα νούμερα που προέκυψαν από την ανάλυση των παρατηρήσεων. Η ομάδα παραδέχεται πως μπορεί στην πορεία να αποδειχθούν τυχαίες διακυμάνσεις τα νούμερα που φαίνεται να παραπέμπουν στον «αντίλαλο» των βαρυτικών κυμάτων. Οριστική απάντηση θα προκύψει από τη μελέτη ακόμη περισσότερων συγχωνεύσεων, που αναμένεται να εντοπίσει το Advanced LIGO στη δεύτερη φάση λειτουργίας του, η οποία ξεκίνησαν πριν από μερικές εβδομάδες. http://www.naftemporiki.gr/story/1183273/endeikseis-parabiasis-tis-genikis-sxetikotitas-apo-to-idio-peirama-pou-dikaiose-ton-ainstain

H ανίχνευση βαρυτικών κυμάτων σημαντικότερη εξέλιξη στη Φυσική το 2016. Ήταν βέβαια αναμενόμενο: η ανίχνευση βαρυτικών κυμάτων που επιβεβαίωσε φέτος μια από τις τελευταίες προβλέψεις του Αϊνστάιν ανακηρύχθηκε η κορυφαία ανακάλυψη στη Φυσική για το 2016 από το περιοδικό Physics World. Τα βαρυτικά κύματα είναι «ρυτιδώσεις» του χωροχρόνου, που προκαλούνται από βίαια κοσμικά συμβάντα, όπως η σύγκρουση μεταξύ μαύρων οπών. Είχαν προβλεφθεί θεωρητικά στο πλαίσιο της Γενικής Σχετικότητας, ανιχνεύθηκαν όμως για πρώτη φορά τον Φεβρουάριο από τους ανιχνευτές LIGO στις ΗΠΑ. Περισσότερα από 80 πανεπιστήμια και άλλοι ερευνητικοί φορείς από όλο τον κόσμο συμμετέχουν στην κοινοπραξία LIGO, με επικεφαλής ερευνητές από τα αμερικανικά πανεπιστήμια ΜΙΤ και Caltech. Οι υπόλοιπες εξελίξεις που συμπληρώνουν το Top 10 του Physics World: Η δημιουργία και μέτρηση της κβαντικής διεμπλοκής ανάμεσα σε ζεύγη διαφορετικών ιόντων. Η μηχανή που αποτελείται από ένα μόνο άτομο. Η δημιουργία ενός άκρως ευαίσθητου, μικρού και φθηνού μετρητή βαρύτητας. Η δημιουργία μιας γάτας του Σρέντιγκερ που ζει και πεθαίνει σε δύο κουτιά ταυτόχρονα. Η μέτρηση της αρνητικής διάθλασης των ηλεκτρονίων στο γραφένιο. Η ανακάλυψη του πλησιέστερου στη Γη βραχώδους εξωπλανήτη στον Εγγύτατο του Κενταύρου. Το πυρηνικό ρολόι με βάση το θόριο-229. Ένας νέος φακός μικροσκοπίου που συνδυάζει μεγάλο οπτικό πεδίο και υψηλή ανάλυση. Η προσομοίωση των αλληλεπιδράσεων μεταξύ θεμελιωδών σωματιδίων με τη χρήση κβαντικού υπολογιστή. https://www.youtube.com/watch?v=TNhI57b9JOc http://physicsgg.me/2016/12/13/h-%ce%b1%ce%bd%ce%af%cf%87%ce%bd%ce%b5%cf%85%cf%83%ce%b7-%ce%b2%ce%b1%cf%81%cf%85%cf%84%ce%b9%ce%ba%cf%8e%ce%bd-%ce%ba%cf%85%ce%bc%ce%ac%cf%84%cf%89%ce%bd-%cf%83%ce%b7%ce%bc%ce%b1%ce%bd%cf%84%ce%b9/

Σχέδια για νανοδιαστημόπλοια που θα φτάσουν στο Άλφα του Κενταύρου σε 20 χρόνια. Σε συνεργασία με το KAIST (Korean Institute of Science and Technology) η NASA εργάζεται πάνω στην ανάπτυξη μικροσκοπικών διαστημοπλοίων, φτιαγμένων από ένα και μόνο τσιπ πυριτίου, που θα μείωναν δραστικά τους χρόνους που χρειάζονται για την εξερεύνηση άλλων ηλιακών συστημάτων. Όπως αναφέρεται σε σχετικό δημοσίευμα του IEEE Spectrum, η εν λόγω έρευνα παρουσιάστηκε στο International Electron Devices Meeting στο Σαν Φρανσίσκο. Σύμφωνα με τους υπολογισμούς των ερευνητών, εάν ένα τσιπ πυριτίου χρησιμοποιηθεί ως διαστημόπλοιο, εκτιμάται πως θα μπορούσε να ταξιδεύει με ταχύτητα του 1/5 αυτής του φωτός και να φτάσει το κοντινότερο σε εμάς άστρο μέσα σεο «μόλις» 20 χρόνια- δηλαδή 100 φορές πιο γρήγορα από ό,τι θα μπορούσε να το κάνει ένα «συμβατικό» διαστημόπλοιο, βάσει των σημερινών τεχνολογιών. Ωστόσο, 20 χρόνια στο διάστημα και πάλι είναι μεγάλο χρονικό διάστημα για ένα συνηθισμένο τσιπ, λόγω των ακραίων συνθηκών (θερμοκρασία κ.α.) και της ακτινοβολίας. Οι επιλογές για αυτό είναι δύο: Η μία επιλογή είναι η επιλογή μιας διαδρομής που θα ελαχιστοποιεί την έκθεση σε αυτές τις συνθήκες, η οποία όμως αυξάνει τον χρόνο. Η άλλη προσέγγιση, την οποία υποστηρίζουν οι ερευνητές, είναι να αφήνονται οι συσκευές να υποστούν τις ζημιές, αλλά να ενσωματώνουν τεχνολογία «αυτοθεραπείας». Τεχνολογία τέτοιου τύπου υπάρχει εδώ και αρκετά χρόνια, και στο πλαίσιο της συγκεκριμένης μελέτης προτείνεται η χρήση τρανζίστορ με νανοκαλώδια, που έχουν αποτέλεσμα τη θέρμανση του τσιπ και τη θεραπεία/ επιδιόρθωση προβλημάτων που προκύπτουν από την ακτινοβολία. Σύμφωνα με το KAISΤ, τα τρανζίστορ αυτά είναι ιδανικά για το διάστημα, γιατί δεν επηρεάζονται από την ακτινοβολία. http://www.naftemporiki.gr/story/1182606/sxedia-gia-nanodiastimoploia-pou-tha-ftasoun-sto-alfa-tou-kentaurou-se-20-xronia

Το τρυπάνι του ρόβερ Curiosity κόλλησε στον Άρη. Το μικρό τρυπάνι που χρησιμοποιεί το ρόβερ Curiosity της NASA για να παίρνει δείγματα από το έδαφος του Άρη, αντιμετωπίζει κάποιο τεχνικό πρόβλημα και αδυνατεί να κινηθεί. Οι μηχανικοί και επιστήμονες στο κέντρο ελέγχου προσπαθούν να λύσουν το πρόβλημα, το οποίο έχει οδηγήσει σε αναγκαστική διακοπή τις «βόλτες» του ρόβερ, το οποίο ανέβαινε αργά στο όρος Σαρπ, όπου υπάρχουν αυξανόμενες ενδείξεις για συνθήκες φιλικές προς τη ζωή κάποτε. Το Curiosity -ένα κινητό επιστημονικό εργαστήριο- έφθασε στον γειτονικό πλανήτη πριν από τέσσερα χρόνια και από τότε παίρνει συνεχώς δείγματα αρειανού εδάφους, στα οποία κάνει χημικές αναλύσεις. Σήμερα βρίσκεται σε απόσταση περίπου 200 μέτρων από εκεί όπου προσεδαφίστηκε τον Αύγουστο του 2012. Το τεχνικό πρόβλημα εμφανίσθηκε πριν από μια εβδομάδα και, ενώ αρχικά θεωρήθηκε ότι αντιμετωπίσθηκε, επανεμφανίσθηκε ακόμη πιο έντονα, όπως έκαναν γνωστό οι επιστήμονες της NASA στο διεθνές συνέδριο της Αμερικανικής Γεωφυσικής Ένωσης στο Σαν Φρανσίσκο, σύμφωνα με το πρακτορείο Ρόιτερς. Στο ίδιο συνέδριο, ερευνητές ανακοίνωσαν ότι για πρώτη φορά ανίχνευσαν στον Άρη το χημικό στοιχείο βόριο. Η παρουσία του -η οποία διευκολύνει το σχηματισμό του σακχάρου ριβόζης και του μορίου του RNA (που υπάρχει σε όλα τα κύτταρα των έμβιων γήινων όντων)- πιθανώς αποτελεί άλλη μια ένδειξη ότι κάποτε ο «κόκκινος» πλανήτης είχε συνθήκες φιλικές προς τη ζωή. http://www.tanea.gr/news/science-technology/article/5414278/to-trypani-toy-rober-curiosity-kollhse-ston-arh/

Τα αποτελέσματα της υπουργικής συνόδου για την διαστημική πολιτική της Ευρώπης. Στην Λουκέρνη της Ελβετίας διεξήχθη στις αρχές Δεκεμβρίου μια ξεχωριστή σύνοδος κορυφής. Οι έχοντες αρμοδιότητες για την διαστημική πολιτική υπουργοί ή αρμόδιοι κυβερνητικοί παράγοντες των ευρωπαϊκών κρατών αποφάσισαν για το μέλλον ορισμένων από τις πιο σημαντικές αποστολές, όπως είναι ο Διεθνής Διαστημικός Σταθμός και η αποστολή ExoMars. Πρόκειται για μια σύνοδο κορυφής σε επίπεδο υπουργών που διεξάγεται κάθε δύο χρόνια, διαρκεί δύο ημέρες και μετέχουν οι εκπρόσωποι των 22 κρατών μελών του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος. Μετά την παραδοσιακή οικογενειακή φωτογραφία, οι πόρτες έκλεισαν και ξεκίνησε η συζήτηση για τα μεγάλα ζητήματα. Δεν είναι πάντα εύκολο να υπάρξουν συμφωνίες σε μια σύνοδο υπουργών. Όμως τελικά γίνονται οι απαραίτητες υποχωρήσεις και μετά από πυρετώδεις συζητήσεις, επιτυγχάνεται. Η σύνοδος στην Λουκέρνη διεξήχθη έναν μήνα αφότου πριν το διαστημικό σκάφος Schiaparelli της αποστολής ExoMars συνετρίβη στον Άρη αντί να προσεδαφιστεί ομαλά. Με την ευρύτερη αποστολή ExoMars να αντιμετωπίζει ένα έλλειμμα 436 εκατομμυρίων ευρώ, οι γνώστες της διαστημικής βιομηχανίας παραδέχθηκαν ότι υπήρχε κίνδυνος να εγκαταλειφθεί αυτό το κοινό ευρωρωσικό πρότζεκτ. Ο Tζόρτζιο Βιντσέτσο εξηγεί: «Για την ακρίβεια, είχαμε μερικές αμφιβολίες. Ωστόσο η εμπιστοσύνη στην αποστολή αυτή προέκυπτε από το γεγονός ότι όλοι όσοι έπρεπε να ξέρουν, ήξεραν ότι ήδη βρισκόμαστε σε πορεία συνέχισης. Εργαζόμασταν σαν να υπήρχε ούτως ή άλλως όλη η χρηματοδότηση». Αυτή η επιλογή να συνεχίζεται κανονικά η ανάπτυξη της αποστολής ExoMars αποδείχθηκε η ορθή, καθώς η ιταλική κυβέρνηση έθεσε τον πήχη ψηλά υποσχόμενη επιπλέον βοήθεια ύψους 35 εκατ. ευρώ. Η αρμόδια υπουργός εξήγησε ότι η συγκεκριμένη αποστολή βρισκόταν ψηλά στην λίστα προτεραιοτήτων της ιταλικής κυβέρνησης. Με τη Μεγάλη Βρετανία και την Γαλλία να αυξάνουν επίσης τα μερίδιά τους, εξασφαλίστηκε η χρηματοδότηση που χρειάζεται ώστε η αποστολή του σκάφους να ολοκληρωθεί το 2020. Χρηματοδότηση αναζητήθηκε ακόμα στην σύνοδο της Λουκέρνης για τον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό. Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Διαστήματος συμφώνησε να τον χρηματοδοτήσει ως το 2024. Όμως το μεγάλο ερώτημα παραμένει σχετικά με το πότε θα αντικατασταθεί και από τι. Η πρόεδρος του εκτελεστικού συμβουλίου Πασκάλ Ερενφρόιντ σχολίασε: «Η Γερμανία έκανε μια αρκετά δυνατή χρηματική συμβολή που επιτρέπει την παράταση της λειτουργίας του Διεθνή Διαστημικού Σταθμού μέχρι το 2024. Η κυβέρνησή μας δεσμεύθηκε για την εν λόγω περίοδο. Τι θα συμβεί μετά στον Διαστημικό Σταθμό, αυτό είναι κάτι το οποίο θα πρέπει τώρα, τον επόμενο χρόνο, να συζητήσουμε με όλους τους ευρωπαίους εταίρους μας». Ο Γάλλος Ζαν Ιβ Λεγκάλ αναφέρει: «Το μέλλον θα αποφασιστεί μέσα από συζητήσεις με τους συμμετέχοντες στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό. Είμαστε βέβαιοι ότι θα υπάρξει συνέχιση της έρευνας. Μιλάμε για την σελήνη, για τον Άρη. Πάντα πίστευα ότι το ένα δεν αποκλείει το άλλο». Παρ 'όλα αυτά, δεν ήταν όλα εύκολα στη Λουκέρνη, ιδίως για την αποστολή AIM που έχει ως στόχο να ανακατευθύνει έναν αστεροειδή. Έχει ως στόχο να δημιουργήσει τις άμυνες ώστε να μπορεί η γη να υπερασπιστεί τον εαυτό της από έναν αστεροειδή, αλλά δεν μπόρεσε να λάβει την χρηματοδότηση άνω των 100 εκατομμυρίων ευρώ που απαιτούνται για να προχωρήσει. Γιατί δεν τα κατάφερε; Η Πασκάλ Ερενφρόιντ αναφέρει: «Είχαμε να βάλουμε πολλά χρήματα. Όλες οι χώρες έπρεπε να πληρώσουν πολλά για να διασφαλίσουμε την συνέχιση του Διεθνούς Διαστημικού Σταθμού και της αποστολής ExoMars, και άλλα προγράμματα επίσης. Αυτός ήταν ο λόγος, δεν είχε να κάνει με την έλλειψη ενδιαφέροντος». Συνεπώς, το συμπέρασμα είναι ότι ένα συνολικό ποσό 508 εκατ. ευρώ τον χρόνο θα δαπανάται σε διαστημικές αποστολές στο προσεχές μέλλον, όπου προγραμματίζεται να λανσαριστούν μερικά νέα πρότζεκτ. Ο Ντέιβιντ Πάρκερ του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος αναφέρει: «Το 2018 θα είναι μια καταπληκτική χρονιά. Εμείς πάμε για να ξεκινήσουμε το James Webb Space Telescope, το μεγαλύτερο διαστημικό τηλεσκόπιο που έχει κατασκευαστεί ποτέ. Η ευρωπαϊκή αποστολή BepiColombo ετοιμάζεται για τον Ερμή. Εργαζόμαστε για το επιστημονικό πρόγραμμα μιας αποστολής στον Δία και τους παγωμένους δορυφόρους του, κάτι που θα είναι κάτι το φανταστικό. Επίσης, το Ariane 5 θα αντικατασταθεί σταδιακά μέχρι το 2020 από το Ariane 6, το οποίο θα είναι πιο ευέλικτο και με λιγότερο κόστος. Εκατομμύρια θα συνεχίσουν να δαπανώνται για τα μέσα παρατήρησης και τηλεπικοινωνιών. Εκατομμύρια ευρώ, τα οποία οι υπουργοί έσπευσαν να θυμίζουν ότι θα επιστρέψουν στην αγορά μέσα από συμβάσεις με επιχειρήσεις σε ολόκληρη την ήπειρο. Ο Γάλλος γενικός γραμματέας έρευνας και τεχνολογίας Τιερί Μαντόν εξηγεί: «Χρειαζόμαστε μια μικρή σουηδική εταιρεία σε έναν συγκεκριμένο τομέα, θέλουμε τους γερμανούς, θέλουμε τους ιταλούς θέλουμε τους γάλλους, θέλουμε την ευρωπαϊκή διαστημική ομάδα να ενώνει, να είναι ισότιμη για παράδειγμα με τους Αμερικανούς, που δαπανούν δέκα φορές περισσότερα από εμάς στην Ευρώπη για τα ίδια ακριβώς πράγματα». Η υπουργική σύνοδος ολοκληρώθηκε εγκρίνοντας έναν προϋπολογισμό 10.3 δισ. ευρώ για τα επόμενα τρία με οκτώ χρόνια, λίγο πιο κάτω από τα 11 δισ. που ζητούσε ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Διαστήματος αλλά ένα ξεκάθαρο σημάδι για το ενδιαφέρον και την εμπιστοσύνη των πολιτικών στην έρευνα που γίνεται αναφορικά με το διάστημα. http://www.esa.int/spaceinvideos/Videos/2016/12/ESA_Euronews_Ministerial_2016_Europe_s_future_in_space http://www.esa.int/ell/ESA_in_your_country/Greece/Ta_apotelhesmata_tes_ypoyrgikhes_synhodoy_gia_ten_diastemikhe_politikhe_tes_Eyrhopes Μαθαίνοντας σε έναν παλιό δορυφόρο νέα κόλπα. Ο XMM-Newton είναι ένας από τους παλαιότερους δορυφόρους της Ευρώπης και αποτελεί ένα από το πιο παραγωγικά αστρονομικά παρατηρητήρια σε τροχιά, ερευνώντας το «καυτό» σύμπαν των ακτίνων Χ. Χάρη στην ομαδική προσπάθεια και την τεχνική καινοτομία, ο δορυφόρος αυτός βρίσκεται στο σωστό δρόμο ώστε να συνεχίσει να πετάει για αρκετό καιρό ακόμα. Ο XMM-Newton, ένα τηλεσκόπιο της ESA σε τροχιά για την παρατήρηση των ακτίνων X, εκτοξεύθηκε 17 χρόνια πριν και έχει βοηθήσει τους επιστήμονες ανά τον κόσμο να κατανοήσουν κάποια από τα πιο μυστηριώδη γεγονότα του Σύμπαντος μας, από το τι συμβαίνει μέσα και γύρω από τις μαύρες τρύπες, έως και το πώς σχηματίστηκαν οι γαλαξίες. Στα 3800 κιλά, ο μήκους 10 μέτρων XMM-Newton είναι ο μεγαλύτερος επιστημονικός δορυφόρος που έχει κατασκευαστεί ποτέ στην Ευρώπη και οι τηλεσκοπικοί του καθρέπτες οι πιο ευαίσθητοι που έχουν αναπτυχθεί ποτέ. Αναμένοντας να συνεχίσει την λειτουργία του για μια δεκαετία ακόμα, το ανθεκτικό αυτό διαστημικό σκάφος έχει εκπλήξει ευχάριστα όλους πετώντας για περίπου δύο δεκαετίες – και χωρίς να παρουσιάζει σημάδια να εγκαταλείψει την πορεία του. Η επιτυχία του XMM-Newton έγινε δυνατή όχι μόνο εξαιτίας της στιβαρής κατασκευής του σκάφους, αλλά και λόγω της στενής συνεργασίας ανάμεσα στο κέντρο αστρονομίας της ESA στην Ισπανία,κοντά στη Μαδρίτη, και τους ελεγκτές της αποστολής στο κέντρο επιχειρήσεων της ESA στο Ντάρμσταντ της Γερμανίας. Ο συνολικός αριθμός των 4775 επιστημονικών δημοσιεύσεων έως σήμα, με 358 μόνο αυτή τη χρονιά, είναι ένα εντυπωσιακό ρεκόρ της επιστημονικής επιτυχίας της αποστολής, καλύπτοντας πάρα πολλές περιοχές της αστροφυσικής," σημειώνει ο επιστήμονας του έργου Norbert Schartel. Όμως, για να διατηρηθεί «υγιής» ο δορυφόρος για τρίτη δεκαετία σημαίνει ότι η ομάδα πρέπει να συνεχίσει να αναπτύσσει και να δοκιμάζει νέες τεχνικές ελέγχου. Για παράδειγμα, μία σύνθετη αλλαγή στο σύστημα ελέγχου της τροχιάς έχει μειώσει στο μισό την κατανάλωση καυσίμων. Αρχικά, η διατήρηση του XMM σε τροχιά θα απαιτεί περιστασιακές προωθητικές πυροδοτήσεις, περίπου μία ανά ημέρα, και αυτό σημαίνει κατανάλωση καυσίμων. "Έχουμε αρκετή ποσότητα καυσίμων και κατά τη διάρκεια της χρονιάς έχουμε βρει πώς να χρησιμοποιήσουμε όλο και λιγότερα καύσιμα για να διατηρηθεί η επιστημονική μας τροχιά.",αναφέρει ο Marcus Krisch, διευθυντής των επιχειρήσεων του σκάφους. "Τα καύσιμα κατανέμονται σε τέσσερις ξεχωριστές δεξαμενές, αλλά η κύρια δεξαμενή αδειάζει πρώτα. Ο σχεδιασμός σημαίνει ότι δεν μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τα εναπομείναντα καύσιμα σε άλλες δεξαμενές, οπότε τα μεταφέρουμε όλα στη δεξαμενή 1. Αυτό θα μας βοηθήσει να συνεχίσουμε τις επιστημονικές επιχειρήσεις στην ερχόμενη δεκαετία." Σαν μέρος της διαδικασίας, η ομάδας ελέγχου της πτήσης του XMM επέστρεψε στο τεράστιο, γενικού σκοπού, Κεντρικό Δωμάτιο Ελέγχου της ESA στον έλεγχο της αποστολής το Νοέμβριο - η πρώτη φορά από την εκτόξευση το 1999 – για πέντε ημέρες εντατικών προσομοιώσεων. Η ομάδα ουσιαστικά δουλεύει από ένα μικρότερο, ειδικό δωμάτιο το οποίο μοιράζεται μαζί με τις ομάδες των αποστολών Integral και Gaia . Οι προσομοιώσεις έλεγξαν τις διαδικασίες που θα χρησιμοποιηθούν για τη μεταφορά των καυσίμων και για την επαναρύθμιση του XMM για να λειτουργήσει πέρα από το 2017. Κανείς δεν το έχει πραγματοποιήσει ποτέ αυτό. "Όχι και πολλά διαστημικά σκάφη χρησιμοποιούν το ειδικά σχεδιασμένο σύστημα δεξαμενής καυσίμων όπως στο XMM," λέει ο Nikolai von Krusenstiern, μηχανικός των επιχειρήσεων του σκάφους. "Από όσο είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε, κανένας δεν έχει ολισθήσει καύσιμα από μία δεξαμενή σε άλλη με ένα σχεδιασμό δεξαμενής όπως ο δικός μας, σε δορυφόρο σε τροχιά, και θέλουμε να πάρει όσο χρόνο είναι απαραίτητο για να ελαχιστοποιήσουμε κάθε ρίσκο για την αποστολή." Ανεφοδιασμός από δεξαμενή σε δεξαμενή δεν έχει ποτέ προβλεφθεί σε αρχικές προδιαγραφές – καθώς η πτήση του ΧΜΜ δεν είχε προγραμματιστεί να διαρκέσει τόσο πολύ - έτσι καμία διαδικασία δεν αναπτύχθηκε από τον κατασκευαστή Astrium (Airbus Defence & Space πλέον). "Η Airbus είναι πολύ εξυπηρετική – μας βοήθησαν ακόμα και να έρθουμε σε επαφή με τον αποσυρθέντα πλέον σχεδιαστή του συστήματος καυσίμων για να μας βοηθήσει να σχεδιάσουμε με ασφάλεια τις διαδικασίες", αναφέρει ο Nikolai. Η τρίτη δεκαετία του ΧΜΜ Η ομάδα θα αναλύσει τώρα τα αποτελέσματα των προσομοιώσεων του προηγούμενου μήνα με στόχο την επαναρύθμιση του σκάφους μέσα στο 2017. Αυτό θα συμπληρώσει την προσεκτική βελτιστοποίηση των διαδικασιών του ελέγχου πτήσης που έχουν ήδη ξεκινήσει, και θα διατηρήσουν τους προωθητήρες του XMM ώστε να πυροδοτούνται – και το σκάφος να πετάει αξιόπιστα – έως και το 2023. Μετά από αυτό, η ομάδα θα έχει στα χέρια της ένα επιβεβαιωμένο σχέδιο χαμηλού ρίσκου για να διεξάγει τον ανεφοδιασμό καυσίμων, ο οποίος από τότε και στο εξής θα διατηρήσει το σκάφος στην επιστημονική αποστολή του για τρίτη δεκαετία. "Ο χρόνος που ξοδεύτηκε σε εκπαίδευση και προσομοιώσεις τον προηγούμενο μήνα ήταν τεράστιας αξίας για ολόκληρη την ομάδα" αναφέρει ο Marcus. "Δουλέψαμε όλοι μαζί για να επινοήσουμε μία σταθερή λύση για τις επόμενες δεκαετίες του XMM, και οι μηχανικοί κέρδισαν εξαιρετική εκπαιδευτική εμπειρία που μπορούν να χρησιμοποιήσουν για το ΧΜΜ ή ακόμα και να τη μεταφέρουν μαζί τους εάν ανατεθούν σε άλλες αποστολές." http://www.esa.int/ell/ESA_in_your_country/Greece/Mathahinontas_se_henan_paliho_doryphhoro_nhea_kholpa

Εξωπλανήτης με ατμόσφαιρα από ζαφείρια και ρουμπίνια! Ο καιρός θα είναι νεφελώδης με πιθανότητα...πολύτιμων λίθων. Ένας μεγάλος εξωπλανήτης σε απόσταση 1.044 ετών φωτός από τη Γη διαθέτει μάλλον πανέμορφα σύννεφα στην ατμόσφαιρά του, τα οποία πιθανώς περιέχουν τα συστατικά από τα οποία δημιουργούνται τα ρουμπίνια και τα ζαφείρια. Ο εντοπισμός πλανητών σε άλλα αστρικά συστήματα στον γαλαξία μας έχει γίνει πλέον σχεδόν καθημερινή υπόθεση. Τον τελευταίο καιρό μάλιστα οι επιστήμονες χάρις στον στόλο των ισχυρών διαστημικών τηλεσκοπίων εκτός από το να εντοπίζουν εξωπλανήτες καταφέρνουν να τους μελετούν. Μέχρι σήμερα έχουν γίνει αναλύσεις και εκτιμήσεις για τις ατμοσφαιρικές συνθήκες ορισμένων εξωπλανητών. Ομάδα αστρονόμων από την Ιρλανδία και την Αγγλία με δημοσίευση τους στην επιθεώρηση «Nature Astronomy» παρουσιάζουν το πρώτο μετεωρολογικό δελτίο εξωπλανήτη που βασίζεται σε άμεσες παρατηρήσεις καιρικών μεταβολών. Οπως διαπίστωσαν ο HAT-P-7b που βρίσκεται σε απόσταση 1.044 ετών φωτός από τη Γη διαθέτει πανέμορφα σύννεφα στην ατμόσφαιρά του, τα οποία πιθανώς περιέχουν τα συστατικά από τα οποία δημιουργούνται τα ρουμπίνια και τα ζαφείρια. Είναι γνωστό στο ηλιακό μας σύστημα ότι οι πλανήτες όπως ο Δίας και ο Κρόνος εμφανίζουν μια μεγάλη ποικιλία -συνήθως ταραγμένων- καιρικών συνθηκών. Όμως οι εξωπλανήτες είναι πολύ μακριά για να διακρίνει κανείς μεταβολές στα νέφη ή στους ανέμους τους. Οι ερευνητές, που έβαλαν στο στόχαστρό τους τον εξωπλανήτη HAT-P-7b, μελετώντας στοιχεία τεσσάρων ετών από το διαστημικό τηλεσκόπιο Kepler, διαπίστωσαν περιοδικές μεταβολές στη φωτεινότητά του. Ο γιγάντιος αέριος εξωπλανήτης, που είχε ανακαλυφθεί το 2008, είναι περίπου 40% μεγαλύτερος από τον Δία και 16 φορές μεγαλύτερος από τη Γη. «Ψήνεται» στους 1.927 βαθμούς Κελσίου -συνεπώς ούτε λόγος για φιλικές προς τη ζωή συνθήκες- επειδή βρίσκεται σε πολύ κοντινή τροχιά στο άστρο του, που είναι διπλάσιο από τον Ήλιο μας, διαγράφοντας μια πλήρη περιφορά μόνο κάθε δύο μέρες (το έτος του). Καθώς διαπιστώθηκε ότι οι φωτεινές περιοχές του δεν είναι σταθερές, αλλά μετακινούνται, οι αστρονόμοι συμπέραναν ότι υπάρχει νεφοκάλυψη που μεταβάλλεται λόγω των ανέμων. Μόνο που τα νέφη αυτά δεν θα είναι όπως τα γήινα, αλλά εκτιμάται ότι μπορεί να είναι πολύ πιο εντυπωσιακά, καθώς πιθανώς δημιουργούνται -λόγω των καυτών θερμοκρασιών- από την εξαέρωση ορυκτών όπως το κορούνδιο, παραλλαγές του οποίου στη Γη αποτελούν τα ρουμπίνια και τα ζαφείρια. Όταν λειτουργήσουν τα ισχυρότερα τηλεσκόπια James Webb της NASA, καθώς επίσης τα CHEOPS και PLATO του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος, οι αστρονόμοι θα μπορέσουν να μελετήσουν καλύτερα τις ατμόσφαιρες και τα νέφη τέτοιων εξωπλανητών, ψάχνοντας ακόμη και για ίχνη ζωής. http://www.tovima.gr/science/physics-space/article/?aid=851297