Δροσος Γεωργιος

Σκοτάδι και φως: η επιλογή της ESA για τα επόμενα χρόνια. Η επίδραση που έχει ο Ήλιος στη γειτονιά της Γης και η μυστηριώδη σκοτεινή ενέργεια είναι τα αντικείμενα που θα μελετήσουν οι επόμενες δύο διαστημικές αποστολές που αποφάσισε να πραγματοποιήσει η ESA. Οι αποστολές Solar Orbiter και Euclid επιλέχθηκαν από τους επιτελείς του Επιστημονικού Προγράμματος της ESA την περασμένη Τρίτη. Οι δύο αυτές διαστημικές αποστολές μεσαίου μεγέθους επιλέχθηκαν στα πλαίσια του προγράμματος "Cosmic Vision 2015-2025" και η εκτόξευσή τους στο διάστημα έχει προγραμματιστεί για το 2017 και 2019. Η αποστολή Solar Orbiter θα πλησιάζει σε απόσταση αναπνοής από τον Ήλιο, πιο κοντά από κάθε παλαιότερη αποστολή. Είναι σχεδιασμένη για να αναζητήσει απαντήσεις στα ερωτήματα: «πως δημιουργούνται ηλεκτρικά φορτισμένα σωματίδια στο εσωτερικό του και πως στη συνέχεια εκτοξεύονται προς το διάστημα με τη μορφή του ηλιακού ανέμου που λούζει τους πλανήτες του Ηλιακού Συστήματος μας;». Η δραστηριότητα του Ήλιου καθώς αυξομειώνεται έχει τέτοια επίδραση στον ηλιακό άνεμο που γίνεται τυρβώδης, και οι ηλιακές εκρήξεις προκαλούν τόσο ισχυρές διαταραχές στον ηλιακό άνεμο που τα αποτελέσματά τους είναι ορατά στη Γη και άλλους πλανήτες του Ηλιακού Συστήματος μας με τη μορφή του φωτεινού σέλαος. Η αποστολή Solar Orbiter θα πλησιάσει στον Ήλιο σε τόσο μικρή απόσταση που θα μπορέσει να πραγματοποιήσει μετρήσεις του ηλιακού ανέμου καθώς εκτοξεύεται προς το μεσοπλανητικό χώρο, και επιταχύνεται καθώς απομακρύνεται από την επιφάνεια του μητρικού μας άστρου. Η εκτόξευση της αποστολής έχει προγραμματιστεί για το 2017 από το ακρωτήριο Canaveral με τη βοήθεια του προωθητικού πυραύλου της NASA Atlas. To μακρινό Σύμπαν Η αποστολή Euclid έχει σχεδιαστεί να εξερευνήσει τη σκοτεινή πλευρά του Σύμπαντος. Το διαστημικό αυτό τηλεσκόπιο θα χαρτογραφήσει το Σύμπαν με απαράμμιλη λεπτομέρεια. Παρατηρώντας το μακρινό Σύμπαν σε απόσταση μέχρι 10 δισεκατομμύρια έτη φωτός από τη Γη, θα ξεδιπλώσει διαφορετικές πτυχές της ανάπτυξής του στη διάρκεια των τελευταίων τριών τετάρτων της ιστορίας του. Η διαστολή του Σύμπαντος με συνεχώς μεγαλύτερη ταχύτητα αποτελεί ένα μυστήριο που παραμένει μέχρι σήμερα ανεξήγητο. Η επιταχυνόμενη διαστολή αποδίδεται στην «σκοτεινή ενέργεια», όπως την έχουν ονομάσει οι αστρονόμοι διότι γνωρίζουμε ελάχιστα για αυτή. Με την αποστολή Euclid η οποία θα μελετήσει την επίδρασή της σε γαλαξίες και σμήνη γαλαξιών, οι αστρονόμοι ελπίζουν να μπορέσουν να ανακαλύψουν την ακριβή φύση της σκοτεινής ενέργειας. Η εκτόξευση της απόστολής Euclid έχει προγραμματιστεί για το 2019 από το Ευρωπαϊκό διαστημικό κέντρο στο Κουρού της Γαλλικής Γουϊάνας με ένα προωθητικό πύραυλο Soyuz. «Mε την επιλογή των αποστολών Solar Orbiter και Euclid, το Επιστημονικό Πρόγραμμα της ESA επιβεβαίωσε για ακόμα μία φορά τη στενή σχέση του με την επιστημονική έρευνα, αλλά και πως αντικατοπτίζει τις ανησυχίες των πολιτών: η αποστολή Euclid θα ρίξει φως σε μία από τις θεμελιώδεις δυνάμεις στο Σύμπαν, ενώ η αποστολή Solar Orbiter θα βοηθήσει τους επιστήμονες να καταλάβουν τις διεργασίες στον Ήλιο που επηρεάζουν τον άνθρωπο στη Γη διακόπτοντας, για παράδειγμα, τις τηλεπικοινωνίες και την διανομή ηλεκτρικής ενέργειας,» δήλωσε ο Alvaro Giménez, Διευθυντής του Επιστημονικού Τμήματος της ESA. Χρειάστηκαν περισσότερα από επτά χρόνια για να φτάσει η ESA στην επιλογή αυτή, η οποία είναι το αποτέλεσμα μακρόχρονων συζητήσεων με τη αστρονομική κοινότητα. Το πρόγραμμα "Cosmic Vision 2015-2025" με τα σχέδια της Ευρώπης για την εξερεύνηση του διαστήματος την επόμενη δεκαετία έχει στόχο να απαντήσει σε τέσσερα ερωτήματα: Ποιες είναι οι συνθήκες που οδηγούν στη δημιουργία πλανητών και την εμφάνιση ζωής; Πως λειτουργεί το Ηλιακό Σύστημα; Ποιοι είναι οι θεμελιώδει νόμοι του Σύμπαντος μας; Πως ξεκίνησε το Σύμπαν μας και από τι είναι φτιαγμένο; H πρόσκληση για προτάσεις που θα συμβάλλουν στην απάντηση των ερωτημάτων αυτών, την οποία είχε απευθύνει η ESA το 2007, είχε σαν αποτέλεσμα να εξεταστούν μία σειρά από μεσαίου μεγέθους αποστολές. «Το δίλημμα που είχαν να αντιμετωπίσουν οι επιτελείς του Επιστημονικού Προγράμματος της ESA ήταν μεγάλο· έπρεπε να επιλέξουν δύο ανάμεσα σε τρεις εξαιρετικές προτάσεις. Και οι τρεις αποστολές υπόσχονται να φέρουν την Ευρώπη στην πρώτη γραμμή των εξελίξεων σε τρεις διαφορετικούς επιστημονικούς κλάδους. Χαρακτηρίζονταν από ποιότητα που αντικατοπτρίζει τη δημιουργικότητα της Ευρωπαϊκής επιστημονικής κοινότητας,» σημείωσε ο Fabio Favata, που ηγείται του Γραφείου Σχεδιασμού του Επιστημονικού Προγράμματος. Τελικά, οι επιτελείς του Επιστημονικού Προγράμματος της ESA αποφάσισαν να διατηρήσουν την αποστολή PLATO, η οποία δεν επιλέχθηκε αυτή τη φορά, ανάμεσα στις υποψήφιες αποστολές που θα συζητηθούν στο μέλλον. Για περισσότερες πληροφορίες, μπορείτε να απευθυνθείτε στο: ESA Media Relations Office Communication Department Τηλ: + 33 1 53 69 72 99 Fax: + 33 1 53 69 76 90 Email: media@esa.int

Συνέντευξη με τον έλληνα φυσικό Σταύρο Κατσανέβα. Ο αναπληρωτής διευθυντής στο IN2P3, το Ερευνητικό Κέντρο για την Πυρηνική Φυσική και τα Στοιχειώδη Σωμάτια στο Ανώτατο Εθνικό Επιστημονικό Κέντρο Ερευνών της Γαλλίας, κ. Σταύρος Κατσανέβας μίλησε προς «Το Βήμα» σε σχέση με το πείραμα το οποίο έδωσε αποτελέσματα για την ταχύτητα των νετρίνων που σε πρώτη ανάγνωση αντίκεινται στη Γενική Θεωρία της Σχετικότητας όπως έχει διατυπωθεί από τον Αϊνστάιν. - Ποια είναι η γνώμη σας για τα αποτελέσματα και τις μετρήσεις στο Γκραν Σάσο; «Οι μετρήσεις έχουν όλα τα εχέγγυα της επιστημονικής σοβαρότητας. Είναι μια μέτρηση που διήρκεσε τρία χρόνια και ως τον περασμένο Μάρτιο κανένας δεν γνώριζε το αποτέλεσμα. Ηταν αυτό που λέμε μια “τυφλή” ανάλυση, δηλαδή οι ίδιοι οι ερευνητές είχαν εσκεμμένα εισαγάγει έναν αυθαίρετο παράγοντα που δεν τους επέτρεπε να γνωρίζουν το αποτέλεσμα όσο διαρκούσαν οι μετρήσεις. Αυτή η τεχνική χρησιμεύει ως μέσο καταπολέμησης του υποκειμενικού παράγοντα: γιατί υποσυνείδητα σταματάς να εργάζεσαι όταν το αποτέλεσμα μιας επί μέρους μέτρησης πηγαίνει προς τη “σωστή”, κατά την προκατάληψή σου, κατεύθυνση. Συγκεκριμένα, η μέτρηση, όπως κάθε μέτρηση ταχύτητας, περιέχει δύο σκέλη: τη γεωδεσική μέτρηση της απόστασης και τη μέτρηση του χρόνου που έκαναν τα νετρίνα για να ταξιδέψουν από το CERN στο Γκραν Σάσο. Οσον αφορά το πρώτο σκέλος, την απόσταση, οι μετρήσεις έγιναν από δύο ανεξάρτητα από το πείραμα επαγγελματικά ινστιτούτα μετρολογίας και συμφωνούν με μια αβεβαιότητα 20 εκατοστών του μέτρου, σε μια απόσταση 730 χιλιομέτρων. Οσον αφορά τον χρόνο, το πιο λεπτό σημείο ήταν ο συγχρονισμός των ατομικών ρολογιών του CERN και του Γκραν Σάσο, και έγινε με τη χρήση GPS. Ολες οι επί μέρους χρονικές “καθυστερήσεις”, π.χ. ο χρόνος απόκρισης του ανιχνευτή και των ηλεκτρονικών, έγιναν με δύο διαφορετικούς τρόπους (ατομικά ρολόγια ή παράλληλη μέτρηση με οπτικές ίνες). Δεν είναι τυχαίο ότι στο σεμινάριο ανακοίνωσης των αποτελεσμάτων στο CERN, ο Σαμ Τινγκ, ο νομπελίστας φυσικός που πρόσφατα κατόρθωσε, έπειτα από δεκαπενταετή προσπάθεια, να εγκαταστήσει στον διαστημικό σταθμό τον ανιχνευτή κοσμικών ακτίνων AMS, έδωσε εύσημα επαγγελματισμού στην ομάδα που κάτω από την ηγεσία του ερευνητή του CNRS Ντάριο Οτιέρο έκανε αυτή τη μέτρηση. Οπως είπε χαρακτηριστικά, “έχω κάνει παρόμοιες μετρήσεις και δεν βλέπω τι άλλο έπρεπε να γίνει που δεν το κάνατε· ο μόνος δρόμος που απομένει πλέον είναι να ελεγχθεί αυτό το αποτέλεσμα από άλλα πειράματα”. Δεν είναι τυχαία τα εύσημα του Τινγκ, διότι φημίζεται για την αυστηρότητα και τη σχολαστικότητά του». - Εσείς ποιά εμπλοκή είχατε στο πείραμα και στις εργασίες του Opera; «Η τωρινή μου εμπλοκή είναι αυτή του υπευθύνου για λογαριασμό του Εθνικού Ινστιτούτου Πυρηνικής Φυσικής και Στοιχειωδών Σωματιδίων (IN2P3) του CNRS, των προγραμμάτων Αστροσωματιδιακής Φυσικής, Κοσμολογίας και Νετρίνο, και επομένως των ερευνητικών ομάδων των εργαστηρίων της Λυών, του Στρασβούργου και του Ανεσύ, που έπαιξαν πρωταρχικό ρόλο σε αυτή τη μέτρηση, ταυτόχρονα με τις ιταλικές, ιαπωνικές, ελβετικές, βελγικές, ρωσικές και άλλες ομάδες της Opera. Ως εκ τούτου ήμουν και ο επιστημονικός υπεύθυνος του τρόπου που ανακοινώθηκε το αποτέλεσμα από το CNRS. Ιστορικά όμως έχω μια ιδιαίτερη εμπλοκή με την Opera και τη δέσμη νετρίνων του CERN, αφού είναι το τελευταίο πείραμα όπου εργάστηκα προτού το 2002 αναλάβω τις σημερινές μου ευθύνες. Σε συνεργασία με τον Αλαν Μπολ και τον Νίκο Βασιλόπουλο σχεδιάσαμε αυτή τη δέσμη νετρίνων το 1995 _ ο Αλαν και ο Νίκος συνόδεψαν την κατασκευή αυτή ως και τα τελικά στάδια. Ημουν επίσης ο σχεδιαστής και ο υπεύθυνος του συστήματος λήψης δεδομένων της Opera που ήταν ιδιαίτερα πρωτοποριακό, αφού όλα τα περίπου 1.200 στοιχεία ανίχνευσης είναι αυτόνομα και κατευθείαν συνδεδεμένα στο Internet, αποτελώντας ίσως τη μεγαλύτερη πραγματοποίηση αυτού που λέμε “Internet των πραγμάτων”. Εχω λοιπόν και εγώ τον λίθο μου στο οικοδόμημα, από την κατασκευαστική πλευρά, αν και βέβαια η ευθύνη και η πιθανή τιμή της μέτρησης αξίζει στις τωρινές ομάδες και ιδιαίτερα στον Ντάριο Οτιέρο του Ινστιτούτου Πυρηνικής Φυσικής της Λυών. Αξίζει επίσης να αναφέρουμε ότι ο αρχηγός της ομάδας του Στρασβούργου είναι ο Ελληνοκύπριος Μάρκος Δράκος, που παίζει επίσης σημαντικό ρόλο στο πείραμα». - Αντιμετωπίζεται η περίπτωση συστηματικού λάθους (δηλαδή λάθους από τον τρόπο συγκρότησης του πειράματος) στις μετρήσεις; «Και βέβαια. Η ανησυχία ότι κάτι παραλείφθηκε κυριαρχεί προς το παρόν σε σχέση με τον πιθανό ενθουσιασμό ότι κάτι καινούργιο ανακαλύφθηκε. Υπολογίστηκε η διαφορετική βαρύτητα στο CERN και στο Γκραν Σάσο; Η γεωδεσική του φωτός στο βαρυτικό πεδίο της Γης; Η επιρροή της Σελήνης και τα φαινόμενα παλίρροιας; Η απόκλιση των ηπείρων; κτλ. κτλ. Το αποτέλεσμα ήταν γνωστό εδώ και έξι μήνες, παράλληλες μετρήσεις είχαν γίνει, μια ομάδα 10 ατόμων εργάστηκε όλο τον Αύγουστο περνώντας από νέο έλεγχο όλα τα στοιχεία της μέτρησης. Οι μελέτες είχαν τελειώσει, τελευταία είχε αρχίσει να διαρρέει, σε μπλογκ κτλ., οπότε αποφασίσαμε “να βγούμε από το δάσος”, όπως λέγεται στη Γαλλία, να δημοσιεύσουμε και να ζητήσουμε από τα άλλα πειράματα να το ελέγξουν. Αυτό που η παρουσίαση και η συζήτηση στο CERN έδειξε είναι ότι τουλάχιστον κανένα εμφανώς συστηματικό λάθος δεν έχει γίνει. Μετά την παρουσίαση εμφανίστηκαν μελέτες με τίτλο “Ιδού πού έκανε το λάθος η Opera”, αλλά ακολούθησαν μελέτες από τους ίδιους συγγραφείς, τιμή τους, που παραδέχονταν τις παρανοήσεις τους με τον τίτλο “Ιδού πού ΔΕΝ έκανε το λάθος η Opera”. Ο έλεγχος βέβαια συνεχίζεται. Είχαμε μάλιστα την τιμή να μας αφιερώσει το κύριο άρθρο του ο “Monde” της 24ης Σεπτεμβρίου όχι για το αποτέλεσμα αυτό καθαυτό, αλλά για τον τρόπο που ανακοινώθηκε, την αντικειμενικότητα, τη σεμνότητα, την αμφιβολία, την έλλειψη αλαζονείας, την επιστημονική παράδοση του αλληλοελέγχου κτλ., συγκρίνοντάς τη με τις αντίθετες παραδόσεις των πολιτικών, των οικονομολόγων, των συμφερόντων σε σχέση π.χ. με τη φαρμακοβιομηχανία. Μια μεγάλη πρωτιά, τουλάχιστον στη Γαλλία». - Αφού το νετρίνο έχει μάζα, πώς συμβιβάζεται με τον τύπο του Αϊνστάιν που δείχνει ότι η μάζα γίνεται μη πραγματική όταν ξεπερνούμε την ταχύτητα του φωτός; «Ο τύπος του Αϊνστάιν έχει στο θεμέλιό του τους λεγόμενους μετασχηματισμούς του Λόρεντζ. Αυτοί εξασφαλίζουν το γεγονός ότι οι νόμοι της φύσης μένουν οι ίδιοι είτε τους περιγράφετε σε ένα σύστημα αναφοράς ακίνητο ως προς εσάς, είτε σε ένα σύστημα που κινείται με σταθερή ταχύτητα, είτε ακόμη στην περίπτωση της γενικής σχετικότητας σε ένα επιταχυνόμενο σύστημα. Δεν υπάρχει, δηλαδή, ένα προνομιακό σύστημα αναφοράς στον κόσμο, όλα είναι ισοδύναμα: η περίφημη σχετικότητα. Οι μετασχηματισμοί αυτοί παίζουν τον ανάλογο ρόλο με τους μετασχηματισμούς του Γαλιλαίου, την πρόσθεση δηλαδή των ταχυτήτων, στο νευτώνειο σύστημα. Ο Αϊνστάιν έδειξε ότι η νευτώνεια μηχανική παύει να είναι ακριβής στο όριο των ταχυτήτων που πλησιάζουν την ταχύτητα του φωτός και οι γαλιλαιικοί μετασχηματισμοί αντικαθίστανται από τους πιο γενικούς μετασχηματισμούς του Λόρεντζ. Το νετρίνο στο πείραμα Οpera, λόγω της μικρής του μάζας και της υψηλής του ενέργειας, ελέγχει τους μετασχηματισμούς του Λόρεντζ σε ένα κινηματικό καθεστώς όπου η ταχύτητα πλησιάζει κατά πολύ την ταχύτητα του φωτός. Ε, ναι, λοιπόν, πιθανόν σε αυτό το ιδιαίτερο καθεστώς ή για αυτό ιδιαίτερα το σωματίδιο να χρειάζονται διορθωτικοί όροι που γενικεύουν τους μετασχηματισμούς. Μερικοί τίτλοι εφημερίδων εδώ στη Γαλλία ανακοίνωσαν σε πρωτοσέλιδα την ανατροπή του Αϊνστάιν. Αυτό είναι υπερβολικό γιατί, εφόσον οι μετρήσεις της Opera χρησιμοποιούν το GPS και η ακρίβεια του GPS βασίζεται στη θεωρία του Αϊνστάιν, θα ήταν αντιφατική η χρήση τους για να αποδειχθεί ότι ο Αϊνστάιν είναι “λάθος”. Η επιστήμη, αντίθετα με την πολιτική ή κάποιες κοινωνικές επιστήμες, δεν προχωρεί με “ανατροπές” αλλά με γενικεύσεις. Βρίσκουμε ένα σημείο όπου κάποιος νόμος θα αντικατασταθεί από κάποιον άλλο γενικότερο. Αν και οι κραυγαλέοι τίτλοι συνοδεύτηκαν εν γένει από προσεγμένα άρθρα. Και εν πάση περιπτώσει, δεν είμαστε ακόμη εκεί, θα χρειαστούν πολλές άλλες μετρήσεις και επιβεβαιώσεις προτού η γενίκευση του Αϊνστάιν μπει στην καθημερινή ατζέντα». Μερικά πρωτοσέλιδα ανακοίνωσαν την ανατροπή του Αϊνστάιν. Εφόσον οι μετρήσεις της Opera χρησιμοποιούν το GPS και η ακρίβεια του GPS βασίζεται στη θεωρία του Αϊνστάιν, θα ήταν αντιφατική η χρήση τους για να αποδειχθεί ότι ο Αϊνστάιν είναι “λάθος”- Παραβιάζεται η αιτιότητα; «Θα διαβάσατε το ανέκδοτο στο προσεγμένο άρθρο του “Nature” για το αποτέλεσμα. Ο μπάρμαν ρωτάει “τι ποτό θα πάρετε; ” και μετά μπαίνει το νετρίνο στο μπαρ. Ή τα σενάρια όπου ταξιδεύουμε στο παρελθόν και σκοτώνουμε τους γονείς μας, ώστε δεν γεννιόμαστε, το τέλειο οιδιπόδειο έγκλημα, κτλ. κτλ. Ολα αυτά είναι επιστημονική φαντασία. Η αιτιότητα θα είναι το τελευταίο πράγμα που θα εγκαταλείψει η Φυσική. Η αιτιότητα διατηρείται πλήρως αν μερικά σωματίδια, στην περίπτωσή μας το νετρίνο, έχουν το καθένα τη δική τους ανώτερη ταχύτητα ή αν εγκαταλείψουμε την υπόθεση ότι οι νόμοι της φύσης είναι ανεξάρτητοι από το σύστημα αναφοράς, αν δηλαδή υποθέσουμε ότι υπάρχει ένα προνομιακό σύστημα αναφοράς, π.χ. το σύστημα αναφοράς της ακτινοβολίας που έρχεται από το μπιγκ μπανγκ. Αυτό που παραβιάζεται σε αυτές τις περιπτώσεις δεν είναι η αιτιότητα, αλλά η συμμετρία των νόμων της φύσης κάτω από τους μετασχηματισμούς του Λόρεντζ. Υπάρχουν επίσης προτάσεις στο πλαίσιο της κβαντικής θεωρίας της βαρύτητας όπου η δομή του χώρου αλλοιώνεται σε πολύ μικρές αποστάσεις: αποκτά π.χ. διακριτά χαρακτηριστικά, υπάρχει “κβαντικός αφρός”, ή ο χωροχρόνος γίνεται ένα επιφαινόμενο των θεμελιωδών αντιδράσεων και τότε λέμε ότι αναδύεται. Αυτές οι προτάσεις παραβιάζουν το συνεχές των μετασχηματισμών Λόρεντζ και επιτρέπουν ταχύτητες μεγαλύτερες από την ταχύτητα του φωτός. Διατηρείται όμως σε αυτές τις θεωρίες η αιτιότητα; Κανένας δεν γνωρίζει γιατί εν γένει όταν “παντρεύεις” τη σχετικότητα με την κβαντομηχανική η αιτιότητα υποφέρει, εφόσον η πρώτη είναι μια κλασική θεωρία όπου οι τροχιές είναι πλήρως καθορισμένες και η δεύτερη είναι πιθανοτική και οι τροχιές είναι “φλου”. Μπορούν επομένως να βρεθούν με κάποια πιθανότητα εκτός της περιοχής που καθορίζεται από την αιτιότητα. Εφόσον λοιπόν δεν έχουμε μια πλήρη ενοποιημένη θεωρία αλλά απλές ιδέες ή προτάσεις, το ζήτημα της αιτιότητας δεν μπορεί να απαντηθεί επακριβώς». - Υπάρχει περίπτωση να έχουμε εμπλοκή άλλων διαστάσεων πέραν των τριών; «Υπήρξαν προτάσεις, όπως ότι στο πλαίσιο ενός σύμπαντος πολλαπλών διαστάσεων το νετρίνο έχει μεν την ταχύτητα του φωτός αλλά “κόβει δρόμο” μέσω των άλλων διαστάσεων. Επαναλαμβάνω, όμως, πρόκειται για προτάσεις και όχι για πλήρεις θεωρίες». - Υπάρχει κάποια άλλη επικρατέστερη εξήγηση; «Δεν υπάρχει επικρατέστερη εξήγηση και, αν θέλετε μάλιστα, οι περισσότερες θεωρίες προβλέπουν φαινόμενα πολύ μικρότερα από το αποτέλεσμα της Opera, από όπου προκύπτει και ένας δικαιολογημένος σκεπτικισμός των θεωρητικών. Δεν αποκλείεται επίσης αυτό που φαίνεται να είναι ταχύτητα μεγαλύτερη του φωτός να αποτελεί απλώς μια φαινομενική ταχύτητα φάσης, που προκύπτει από φαινόμενα κβαντομηχανικής συμβολής, όπως προβλέφθηκε ήδη από το 1978 από τον Γουλφενστάιν. Σε αυτή την περίπτωση και η μέτρηση θα ήταν σωστή αλλά και ο τύπος του Αϊνστάιν απαραβίαστος. Θα είχαμε παρ' όλα αυτά τη μέτρηση ενός νέου και πολύ ενδιαφέροντος φαινομένου. Συμπερασματικά, αυτή είναι η συνηθισμένη λειτουργία της επιστήμης μπροστά σε ένα αναπάντεχο αποτέλεσμα. Μπορείς να αναρωτηθείς για λίγο καιρό “και τι θα γινόταν αν παρ' όλα αυτά... ” και να εξετάσεις τις θεωρητικές και πειραματικές επιπτώσεις. Ενα είναι σίγουρο: αυτή η “ανωμαλία” ξεκίνησε μια “βιομηχανία” θεωρητικών δημοσιεύσεων και πειραματικών προτάσεων για τον έλεγχο των αποτελεσμάτων ή των έμμεσων επιπτώσεών τους. Το ενδιαφέρον μας εστιάστηκε στο πρόβλημα, ανεξάρτητα από το αν το αποτέλεσμα θα επιβεβαιωθεί ή όχι στο μέλλον. Θυμάμαι μια ανάλογη περίπτωση όταν τη δεκαετία του '70 υπήρξε μια πειραματική ανακοίνωση ότι τα νετρίνα έχουν μάζα. Το αποτέλεσμα δεν επιβεβαιώθηκε αλλά ξεκίνησε μια σειρά πειράματα και τελικά ανακαλύφθηκε, περίπου μία τριαντακονταετία αργότερα, ότι τα νετρίνα έχουν πράγματι μάζα. Και τα λανθασμένα αποτελέσματα παίζουν έναν ρόλο στην εξέλιξη του επιστημονικού διαλόγου. Το αποτέλεσμα λοιπόν της Opera είναι σαν κάποιος να άνοιξε ένα παράθυρο και ο φρέσκος αέρας προσωρινά ανακάτεψε τα χαρτιά που είχαμε επάνω στο γραφείο μας».

Μεγάλα αποθέματα τιτανίου ανακαλύφθηκαν στη Σελήνη. Το έδαφος των απέραντων σεληνιακών πεδιάδων περιέχει σε υψηλή περιεκτικότητα σίδηρο αλλά και τιτάνιο, δείχνουν οι τελευταίες φασματικές αναλύσεις. «Το τιτάνιο της Σελήνης απαντάται κυρίως στη μορφή του ιλμενίτη, ενός πετρώματος που περιέχει σίδηρο, τιτάνιο και οξυγόνο» ανέφερε ο Μαρκ Ρόμπινσον του Πολιτειακού Πανεπιστημίου της Αριζόνα. «Οι μεταλλωρύχοι του μέλλοντος που θα ζουν και θα εργάζονται στο φεγγάρι θα μπορούν να διασπούν τον ιλεμνίτη για να απελευθερώνουν αυτά τα στοιχεία» είπε, παρουσιάζοντας τη μελέτη της ομάδας του σε συνέδριο αστρονομίας που πραγματοποιήθηκε στη Ναντ της Γαλλίας. Σε συνεργασία με τον Μπρετ Ντένεβι του Πανεπιστημίου Τζον Χόπκινς, ο Ρόμπινσον ανίχνευσε τη φασματική υπογραφή του τιτανίου σε δεδομένα από μια κάμερα του Αναγνωριστικού Σεληνιακού Δορυφόρου της NASA (LRO), η οποία χαρτογράφησε την επιφάνεια σε επτά μήκη κύματος. Οι ερευνητές αξιοποίησαν επίσης δεδομένα για τη σύσταση των σεληνιακών βράχων που είχε φέρει στη Γη η αποστολή Apollo 17 το 1972, καθώς και εικόνες της περιοχής όπου προσσεληνώθηκε η αποστολή από το διαστημικό τηλεσκόπιο Hubble. Το τιτάνιο βρίσκει σήμερα μια πληθώρα εφαρμογών, καθώς είναι εξίσου ανθεκτικό με το ατσάλι αλλά έχει το μισό μόνο βάρος και επιπλέον δεν διαβρώνεται. Η τιμή του όμως είναι πολύ υψηλή, καθώς είναι σχετικά σπάνιο στο φλοιό της Γης και η περιεκτικότητα του μεταλλεύματος τιτανίου δεν υπερβαίνει το 1%. Η νέα μελέτη, αναφέρει το Γαλλικό Πρακτορείο Ειδήσεων, αποκαλύπτει τώρα ότι στις σεληνιακές πεδιάδες η περιεκτικότητα σε τιτάνιο κυμαίνεται από 1 έως 10 τοις εκατό, ενώ στις περιοχές υψηλότερου υψομέτρου περιορίζεται στο 1%. «Επιπλέον» σημειώνουν οι ερευνητές «τα δεδομένα του Apollo δείχνουν ότι τα σεληνιακά ορυκτά που περιέχουν τιτάνιο είναι πιο αποτελεσματικά στο να παγιδεύουν σωματίδια του ηλιακού ανέμου, όπως το ήλιο και το υδρογόνο». »Τα αέρια αυτά θα αποτελούσαν πολύτιμο πόρο για τους κατοίκους των σεληνιακών αποικιών του μέλλοντος». Ξεφουσκώνει το όραμα των φουσκωτών διαστημικών ξενοδοχείων. Η Bigelow Airspace, η εταιρεία που έγινε διάσημη όταν παρουσίασε τα σχέδιά της για φουσκωτά ξενοδοχεία σε τροχιά, απέλυσε τους 40 από τους 90 υπαλλήλους της αναγνωρίζοντας ότι η φιλοδοξία της δεν μπορεί να υλοποιηθεί υπό τις παρούσες συνθήκες. Σε email του προς το δικτυακό τόπο Space.com, στέλεχος της εταιρείας εξήγησε ότι ο σχεδιασμός της NASA για το διάδοχο των διαστημικών λεωφορείων έχει καθυστερήσει. «Ελπίζαμε ότι μέχρι το 2014 ή το 2015 η Αμερική θα μπορούσε και πάλι να εκτοξεύει μόνη της τους αστροναύτες της» ανέφερε ο Μάικ Γκολντ, διευθυντής της Bigelow στην Ουάσινγκτον. «Δεν μπορούμε να εκτοξεύσουμε το BA330 χωρίς μέσο για τη μεταφορά πληρωμάτων από και προς το σταθμό» εξήγησε. Το BA330 είναι ο φουσκωτός διαστημικός σταθμός που αναπτύσσει η Bigelow, χωρητικότητας έξι ατόμων. Προορίζεται να χρησιμοποιηθεί τόσο για αποστολές της NASA όσο και για ταξίδια αναψυχής σε χαμηλή γήινη τροχιά. Η Bigelow, την οποία ίδρυσε ο μεγιστάνας των ξενοδοχειακών μονάδων Ρόμπερτ Μπίγκελοου, είχε συνάψει συμφωνία που προέβλεπε ότι το BA330 θα εξυπηρετείται από τη διαστημική κάψουλα CST-100 που αναπτύσσει η Boeing για λογαριασμό της NASA. Φαίνεται όμως ότι το CST-100 δεν θα είναι έτοιμο εγκαίρως για τους επίδοξους διαστημικούς τουρίστες: «Δυστυχώς, δεν υπάρχουν προοπτικές για μεταφορά πληρωμάτων παρά μόνο αρκετά χρόνια μετά τη δημιουργία του BA330» παραδέχτηκε ο Γκολντ. «Αν μη τι άλλο, η Bigelow πάσχει από την ίδια της την πρώιμη επιτυχία, αφού βρίσκεται χρόνια μπροστά από την υπόλοιπη βιομηχανία» υποστήριξε, Η εταιρεία είχε πάντως εκτοξεύσει δύο δοκιμαστικές, μη επανδρωμένες μονάδες διαβίωσης χρησιμοποιώντας ρωσικούς πυραύλους. Η διαστολή του Σύμπαντος στο Ίδρυμα Ευγενίδου. «Το Ταχύτατα Διαστελλόμενο Σύμπαν» είναι ο τίτλος της μιας και μοναδικής ομιλίας που θα δώσει στο Ίδρυμα Ευγενίδου ο καθηγητής Τιερί Κουρβουαζιέ, Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Αστρονομικής Εταιρείας. Η διάλεξη, η οποία θα πραγματοποιηθεί την Τρίτη 11 Οκτωβρίου 2011 και ώρα 19:30, στο Αμφιθέατρο του Ιδρύματος Ευγενίδου, υπόσχεται να μας «ταξιδέψει» στο χώρο και το χρόνο και να μας οδηγήσει από την Αθήνα στα πέρατα του Σύμπαντος, από το σήμερα και έως πίσω στη γέννηση του Σύμπαντος πριν από 13,7 δισεκατομμύρια χρόνια. Η διάλεξη Το θέμα της διάλεξης εστιάζεται στο πεδίο για το οποίο απονεμήθηκε σε κοσμολόγους το Βραβείο Νομπέλ Φυσικής 2011 που ανακοινώθηκε στις 4 Οκτωβρίου. Οι τρεις αστρονόμοι που κέρδισαν το βραβείο είναι ο Σολ Περλμιούτερ και ο Άνταμ Ρις από τις ΗΠΑ και ο Αμερικανο-Αυστραλός Μπράϊαν Σμιντ, οι οποίοι επιβεβαίωσαν τη θεωρία ότι το Σύμπαν διαστέλλεται και μάλιστα με επιταχυνόμενο ρυθμό. O Τιερί Κουρβουαζιέ που είναι επικεφαλής του Κέντρου Επιστημονικών Δεδομένων INTEGRAL (ISDC) στην Γενεύη μίλησε στο ΒΗΜΑ για την αυριανή του ομιλία. Είναι μια θαυμάσια σύμπτωση ότι η ομιλία σας στην Αθήνα για την διαστολή του Σύμπαντος συνέπεσε με την ανακοίνωση του φετινού βραβείου Νομπέλ Φυσικής που δόθηκε σε ερευνητές που έχουν ασχοληθεί με αυτόν ακριβώς τομέα. Τι θα ακούσουμε λοιπόν αύριο από εσάς; Η ομιλία μου θα περιγράφει τα βασικά κοσμικά αντικείμενα που μπορούμε να παρατηρήσουμε τόσο στο κοντινό όσο και το μακρινό διάστημα. Θα αναφέρω το πώς και με ποιά εργαλεία μπορούμε να περιγράψουμε το Σύμπαν και την εξέλιξή του. Οι νέες παρατηρήσεις και ανακαλύψεις που έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια μας επιτρέπουν να έχουμε μια ακριβή εικόνα του Σύμπαντος αλλά πρόκειται για μια εικόνα την οποία βλέπουμε αλλά πολλά δεδομένα δεν γνωρίζουμε. Δεν κατανοούμε ακόμη πολλές από τις βασικές συνιστώσες του Σύμπαντος. Η ομιλία θα καταγράψει το επίπεδο των γνώσεων που έχουμε για το Σύμπαν. Κανονική λειτουργία του ΔΔΣ θα επαναρχίσει τον Δεκέμβριο. Όπως ανακοίνωσε ο επικεφαλής της Ρωσικής Διαστημικής Υπηρεσίας Ροσκόσμος Βλαντίμιρ Ποπόβκιν, η κανονική εκμετάλλευση του Διεθνούς Διαστημικού Σταθμού θα επαναρχίσει στις 21 Δεκεμβρίου. Οι αποτυχημένες εκτοξεύσεις του πυραύλου-φορέα Soyuz-U με το διαστημόπλοιο εφοδιασμού Progress M-12M καθώς επίσης και του πυραύλου-φορέα Proton-M έκαναν αναγκαίες ορισμένες διορθώσεις στην εφαρμογή του επανδρωμένου διαστημικού προγράμματος. Σήμερα προβλέπεται στις 30 Οκτωβρίου η εκτόξευση ελέγχου του μη επανδρωμένου διαστημοπλοίου Progress, στις 14 Νοεμβρίου – η εκτόξευση τριμελούς πληρώματος προς το ΔΔΣ, στις 22 Νοεμβρίου – η επιστροφή στη Γη των κοσμοναυτών που δουλεύουν στο Διάστημα και στις 21 Δεκεμβρίου – η εκτόξευση διαστημοπλοίου με ένα άλλο τριμελές πλήρωμα.

Ενδεχομένως δυνατή η επιβίωση μέσα σε μαύρες τρύπες. Η ανθρωπότητα κάποια στιγμή μπορεί να φθάσει στο σημείο να ζει μέσα σε μια υπερμεγέθη μαύρη τρύπα του σύμπαντος, κάτι που ήδη μερικοί εξελιγμένοι πολιτισμοί εξωγήινων ίσως κάνουν, ακόμα και στον δικό μας γαλαξία. Αυτό ισχυρίζεται τουλάχιστον ένας Ρώσος κοσμολόγος, υποστηρίζοντας πως είναι θεωρητικά εφικτό, αν και θα χρειαστεί ασφαλώς πολύς χρόνος για να αποδειχτεί αν κάτι τέτοιο έχει βάση αλήθειας Ο Βιατσεσλάβ Ντοκουτσάεφ, του Ινστιτούτου Πυρηνικών Ερευνών της Ρωσικής Ακαδημίας Επιστημών στην Μόσχα, ο οποίος δημοσίευσε σχετική μελέτη στο online επιστημονικό περιοδικό arXiv του πανεπιστημίου Κορνέλ των ΗΠΑ, σύμφωνα με τη βρετανική «Ντέιλι Μέιλ», υποστηρίζει ότι, παρόλο που οι μαύρες τρύπες θεωρούνται η πιο καταστροφική δύναμη στο σύμπαν, άρα η ζωή σε αυτές φαντάζει αδιανόητη, τελικά μπορεί να φιλοξενούν συνθήκες κατάλληλες για ζωή στο εσωτερικό τους. Μάλιστα θεωρεί ότι, αν όντως υπάρχει οργανωμένη ζωή μέσα σε κάποια τεράστια μαύρη τρύπα, θα πρόκειται πλέον για τον πιο εξελιγμένο πολιτισμό του γαλαξία μας. Οι μαύρες τρύπες διαθέτουν τρομακτικές βαρυτικές και ελκτικές δυνάμεις, «ρουφώντας» κάθε τι που βρίσκεται στον περίγυρό τους, ακόμα και το φως. Οτιδήποτε διασχίζει τον λεγόμενο «ορίζοντα γεγονότων» τους, δηλαδή τα όρια της επίδρασής τους, δεν ξαναεμφανίζεται ποτέ πια, καθώς έχει περάσει το σημείο χωρίς επιστροφή. Όμως, σύμφωνα με τον Ντοκουτσάεφ, μέσα σε μια περιστρεφόμενη μεγάλη μαύρη τρύπα μπορεί να υπάρχουν περιοχές, όπου τα φωτόνια είναι δυνατό να επιβιώσουν σε σταθερές περιοδικές τροχιές. Αν όντως αυτό συμβαίνει, τότε, όπως θεωρεί, δεν υπάρχει λόγος να μην μπορούν να υπάρχουν στο εσωτερικό της μαύρης τρύπας σταθερές τροχιές και για πολύ μεγαλύτερα αντικείμενα, όπως ολόκληροι πλανήτες. Τέτοιες περιοχές και τέτοιες τροχιές όμως θα υπήρχαν μόνο αφότου κάποιο αντικείμενο έχει διασχίσει το «κατώφλι» του ορίζοντα γεγονότων (με άλλα λόγια, πρώτα σε ρουφάει η μαύρη τρύπα και μετά μαθαίνεις αν μπορείς να συνεχίσεις να υπάρχεις!). Πέρα από τον εξωτερικό ορίζοντα γεγονότων, υπάρχει και μια άλλη -προς το παρόν μαθηματική, άρα θεωρητική- «επικράτεια», ο εσωτερικός «ορίζοντας Cauchy», όπου ο χρόνος και ο χώρος επιστρέφουν σε σταθερές καταστάσεις και εκεί ακριβώς είναι που, σύμφωνα με τον ρώσο επιστήμονα, μπορεί πιθανώς να υπάρξει ζωή. Όμως, όπως αναφέρει ο Ντοκουτσάεφ, επειδή σε αυτές τις υποθετικές περιοχές μέσα στην μαύρη τρύπα οποιαδήποτε μορφή ζωής θα υφίσταται τρομερές φυσικές δυνάμεις, θα πρέπει να έχει εξελιχτεί πολύ πέρα από τον δικό μας πολιτισμό, για να καταφέρνει να επιβιώνει σε τέτοιες συνθήκες. Εννοείται ότι ένας τέτοιος εξωγήινος πολιτισμός θα είναι πλήρως αόρατος για οποιονδήποτε άλλον στο σύμπαν.

Το γραφένιο υπόσχεται επανάσταση στην πληροφορική. Οι επιστήμονες, με επικεφαλής τους νομπελίστες καθηγητές Αντρέ Γκάιμ και Κόστια Νοβοσέλοφ του πανεπιστημίου του Μάντσεστερ στη Βρετανία, έκαναν ένα ακόμα βήμα για τη δημιουργία μιας νέας γενιάς «τσιπ» ηλεκτρονικών υπολογιστών, τα οποία θα βασίζονται στο νέο υλικό-θαύμα του μέλλοντος, το γραφένιο, που φιλοδοξεί να αντικαταστήσει το πυρίτιο στη βιομηχανία ηλεκτρονικών. Το γραφένιο, το οποίο θεωρείται το πιο λεπτό, ισχυρό και ηλεκτρικά αγώγιμο υλικό στον κόσμο, έχει τις δυνατότητες να φέρει μια πραγματική επανάσταση στην πληροφορική (και όχι μόνο), για αυτό άλλωστε οι δύο επιστήμονες τιμήθηκαν πέρυσι με το Νόμπελ Φυσικής για την ανακάλυψή τους το 2004. Τώρα, σε νέα μελέτη τους, που παρουσίασαν στο περιοδικό φυσικής «Nature Physics» οι δύο ρωσικής καταγωγής ερευνητές, μαζί με τον Λεονίντ Πονομαρένκο, για πρώτη φορά αναλύουν με ποιο τρόπο το γραφένιο θα μπορούσε να αξιοποιηθεί μέσα σε ηλεκτρονικά κυκλώματα για την παραγωγή νέου τύπου «τσιπ» Δημιουργώντας ένα «σάντουιτς» δύο φύλλων γραφενίου με δύο ακόμα φύλλα ενός άλλου υλικού δύο διαστάσεων, του νιτρικού βορίου, δημιουργείται μια δομή τεσσάρων αλλεπάλληλων στρώσεων που έχει τη δυνατότητα να αντικαταστήσει το πυρίτιο των σημερινών «τσιπ». Η δημιουργία του «σάντουιτς» (όπου το νιτρικό βόριο απομονώνει μεταξύ τους τα δύο στρώματα του γραφενίου) επέτρεψε στους ερευνητές για πρώτη φορά να απομονώσουν το γραφένιο και έτσι να μελετήσουν πώς συμπεριφέρεται, όταν δεν δέχεται αρνητικές επιδράσεις από το περιβάλλον. Κατάφεραν έτσι να θέσουν υπό έλεγχο τις ηλεκτρονικές ιδιότητές του με τρόπο που δεν είχε ποτέ επιτευχθεί έως τώρα. Σύμφωνα με τον Γκάιμ, η νέα μελέτη δείχνει ότι το νέο υλικό συνιστά την καλύτερη και πιο εξελιγμένη πλατφόρμα για τη δημιουργία μιας μελλοντικής γενιάς ηλεκτρονικών με βάση το γραφένιο. Η νέα έρευνα κατόρθωσε να δείξει πως είναι εφικτό να ξεπεραστούν μια σειρά από δυσκολίες και αμφιβολίες σχετικά με τη σταθερότητα, την αξιοπιστία και τη διασφάλιση ποιότητας του γραφενίου, ανοίγοντας πλέον το δρόμο για την πρακτική αξιοποίησή του στο πεδίο των ηλεκτρονικών αντί του πυριτίου. Όπως είπε ο νομπελίστας, είναι θέμα μηνών να δημιουργηθούν πλέον τρανζίστορ από γραφένιο. Το γραφένιο αποτελείται από ένα μόνο στρώμα ατόμων άνθρακα διατεταγμένων σε εξαγωνικό πλέγμα. Εκτός από νέου τύπου «τσιπ», μπορεί να αξιοποιηθεί μελλοντικά, μεταξύ άλλων, για εύκαμπτες οθόνες αφής κινητών τηλεφώνων και υπολογιστών, για πιο ελαφριά υλικά στα αεροπλάνα, για τηλεοράσεις υψηλής ευκρίνειας λεπτές όσο μια ταπετσαρία και για συνδέσεις με ταχύτητες αστραπή στο διαδίκτυο. Δεν είναι τυχαίο ότι η βρετανική κυβέρνηση μόλις ανακοίνωσε πως προχωρά σε μια σημαντική επένδυση 50 εκατ. λιρών για τη δημιουργία ενός νέου μεγάλου ερευνητικού κέντρου εξειδικευμένου στην μελέτη του γραφένιου και των εφαρμογών του, ενώ και άλλες χώρες σχεδιάζουν ανάλογες επενδύσεις, καθώς μια νέα τεχνολογική επανάσταση φαίνεται να βρίσκεται ήδη στα πρώτα στάδια της.

Οι Ελληνες και τα υπερφωτεινά νετρίνα. Η είδηση έπεσε σαν βόμβα όχι μόνο στην επιστημονική κοινότητα, αλλά και στην παγκόσμια κοινή γνώμη: τα νετρίνα του CERN μετρήθηκαν στην Ιταλία να «τρέχουν» με ταχύτητα μεγαλύτερη από την ταχύτητα του φωτός! Και αμέσως δημιουργήθηκε σε όλους, ειδικούς και μη, το αυθόρμητο ερώτημα: Εφθασε άραγε το τέλος της Θεωρίας της Σχετικότητας του Αϊνστάιν, η οποία θέτει ως ανώτερο ταχύτητας στη φύση την ταχύτητα του φωτός; Στην ερώτηση αυτή έχουν μέχρι στιγμής απαντήσει εκατοντάδες επιστήμονες, άλλοι από τους οποίους προσπαθούν να «ταιριάξουν» τη Θεωρία της Σχετικότητας με τα νέα πειραματικά δεδομένα, άλλοι εισηγούνται τροποποιήσεις της Σχετικότητας και άλλοι απλώς απορρίπτουν το πειραματικό αποτέλεσμα, θεωρώντας ότι σίγουρα έχει προκύψει από κάποιο λάθος στις μετρήσεις ή στη μετέπειτα επεξεργασία τους. Το ενδιαφέρον για τους συμπατριώτες μας, όμως, είναι ότι στην έντονη αυτή διεθνή συζήτηση συμμετέχει και η ελληνική επιστημονική κοινότητα, με τέσσερις έλληνες επιστήμονες και ένα ερευνητικό κέντρο. Η ιδέα του Σταύρου Κατσανέβα Το πείραμα της μέτρησης της ταχύτητας των νετρίνων είναι μια συνεργασία του ευρωπαϊκού ερευνητικού κέντρου CERN στη Γενεύη με τον ανιχνευτή νετρίνων που λειτουργεί στο Εθνικό Εργαστήριο Γκραν Σάσο της Ιταλίας. Το Εργαστήριο βρίσκεται δίπλα στη μεγάλη σήραγγα μήκους 10 χιλιομέτρων, 1.500 μέτρα κάτω από την κορυφή του όρους Γκραν Σάσο, έτσι ώστε τα όργανά του είναι προστατευμένα από την κοσμική ακτινοβολία. Πριν από 15 χρόνια ο έλληνας φυσικός Σταύρος Κατσανέβας, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Παρίσι 7, είχε προτείνει την πειραματική μέτρηση της ταχύτητας των νετρίνων ως μέθοδο για τον υπολογισμό της μάζας τους. Η ιδέα του Στ. Κατσανέβα ήταν να χρησιμοποιηθεί ο μεγάλος επιταχυντής LHC του CERN ως πηγή των νετρίνων και να υπολογισθεί η ταχύτητά τους από τον χρόνο άφιξής τους στους ανιχνευτές του Γκραν Σάσο και του NESTOR, του ελληνικού ανιχνευτή νετρίνων που είναι ποντισμένος στη θάλασσα έξω από την Πύλο. Τελικά η πρόταση, την οποία επεξεργάστηκε με τους Νίκο Βασιλόπουλο και Αλαν Μπολ, υλοποιήθηκε κατά το ήμισυ (δηλαδή μόνο για τη διαδρομή CERN - Γκραν Σάσο) και τα αποτελέσματα ήταν αναπάντεχα: βρέθηκε ότι τα νετρίνα χρειάζονταν 61 δισεκατομμυριοστά του δευτερολέπτου λιγότερο χρόνο από όσο το φως για να καλύψουν την απόσταση των 730 χιλιομέτρων που χωρίζει τον επιταχυντή του CERN από τον ανιχνευτή στο Γκραν Σάσο. Μπορεί η διαφορά να φαίνεται ασήμαντη, σημαίνει όμως ότι τα νετρίνα είχαν ταχύτητα μεγαλύτερη από την ταχύτητα του φωτός. Αυτό είναι ασυμβίβαστο με το βασικό στοιχείο της ειδικής Θεωρίας της Σχετικότητας του Αϊνστάιν, σύμφωνα με το οποίο κανένα υλικό σώμα δεν μπορεί να «τρέχει» ταχύτερα από το φως. Οπως θα περίμενε άλλωστε κανείς, η είδηση της ανακοίνωσης προκάλεσε αίσθηση και πολύ γρήγορα εμφανίστηκαν στο Διαδίκτυο διάφορες ιδέες θεωρητικών φυσικών για την ερμηνεία του φαινομένου. Μια ομάδα φυσικών, στην οποία συμπεριλαμβάνεται ο Σέλντον Γκλάσοου (Sheldon Glashow, βραβείο Νομπέλ 1979), απλώς απορρίπτει το αποτέλεσμα. Ειδικά ο Γκλάσοου υπολογίζει ότι, ακόμη και αν κάποια στιγμή τα νετρίνα είχαν ταχύτητα μεγαλύτερη από την ταχύτητα του φωτός, σύντομα θα επιβραδυνόταν επειδή θα έχαναν ενέργεια λόγω ακτινοβολίας. Αλλωστε και η ενέργεια της ερευνητικής ομάδας του Γκραν Σάσο να δώσει στη δημοσιότητα το αποτέλεσμα, προτού το υποβάλει για δημοσίευση σε κάποιο μεγάλο επιστημονικό περιοδικό με κριτές, διευκολύνει μια τέτοια κριτική. Νέες θεωρίες ζητούν επαλήθευση Υπάρχουν όμως και αυτοί που θεωρούν το πειραματικό αποτέλεσμα αξιόπιστο και προσπαθούν να το ερμηνεύσουν θεωρητικά. Στην ομάδα αυτή περιλαμβάνονται τέσσερις έλληνες φυσικοί, που έχουν δημοσιεύσει ως σήμερα σχετικές εργασίες στο Διαδίκτυο. Είναι (αλφαβητικά) οι Αλέξης Κεχαγιάς, Νίκος Μαυρόματος, Δημήτρης Νανόπουλος και Αργύρης Νικολαΐδης. Είναι βέβαια δύσκολο να παρουσιάσει κανείς στο επίπεδο ενός μέσου αναγνώστη τις θεωρίες που προτείνουν οι τέσσερις αυτοί συμπατριώτες μας, αλλά αξίζει τον κόπο να προσπαθήσω. Το βασικό πρόβλημα λοιπόν στο οποίο καλείται να απαντήσει ένας θεωρητικός φυσικός είναι πώς συμβιβάζεται το αποτέλεσμα του Γκραν Σάσο με μια παλαιότερη παρατήρηση νετρίνων, που προέρχονταν από την έκρηξη ενός μακρινού αστεριού, και η οποία είχε δείξει διαφορά λίγων λεπτών στους χρόνους άφιξης μεταξύ των φωτονίων και των νετρίνων. Αν τα νετρίνα «έτρεχαν» με την ταχύτητα που μετρήθηκε στο Γκραν Σάσο, θα έπρεπε να έχουν φθάσει στη Γη χρόνια πριν από τα φωτόνια! Ο Α. Κεχαγιάς λοιπόν αποδίδει την ταχύτερη κίνηση των νετρίνων του CERN στη ύπαρξη ενός πεδίου δυνάμεων, άγνωστου ως σήμερα, που οφείλεται στην παρουσία της Γης. Η ερμηνεία του Ν. Μαυρόματου απαιτεί ίσως μια μεγαλύτερη «θυσία», επειδή υποθέτει νέους φυσικούς νόμους που εξαρτώνται τόσο από τη διεύθυνση κίνησης όσο και από τη θέση. Αυτό έρχεται σε αντίθεση με τη βασική αρχή της Κοσμολογίας, ότι δηλαδή το Σύμπαν είναι ομογενές (παντού το ίδιο) και ισότροπο (οι ιδιότητές του δεν εξαρτώνται από τη διεύθυνση). Οι ερμηνείες του Δ. Νανόπουλου και του Α. Νικολαΐδη βασίζονται στην υπόθεση ότι εμείς «ζούμε» επάνω σε έναν χώρο με τρεις διαστάσεις, που ονομάζεται βράνη, η οποία «κολυμπά» σε ένα Σύμπαν με περισσότερες από τρεις διαστάσεις. Η πρόταση του Α. Νικολαΐδη μπορεί να γίνει μάλιστα σχετικά εύκολα κατανοητή από τον μέσο αναγνώστη: η βράνη στην οποία ζούμε είναι καμπυλωμένη, οπότε το μήκος μιας γραμμής που ενώνει δύο σημεία κατά μήκος της βράνης είναι μεγαλύτερο από το μήκος μιας άλλης γραμμής που ενώνει τα δύο αυτά σημεία απευθείας. Αν τα νετρίνα είναι δυνατό να «βγαίνουν» από τη βράνη, πράγμα που προβλέπεται από υπάρχουσες θεωρίες, τότε ερμηνεύεται πολύ απλά το πειραματικό αποτέλεσμα. Τόσο τα φωτόνια όσο και τα νετρίνα «τρέχουν» με την ταχύτητα του φωτός. Ωστόσο τα φωτόνια διαδίδονται κατά μήκος της βράνης, ενώ τα νετρίνα ακολουθούν τον συντομότερο δρόμο της ευθείας γραμμής, οπότε φθάνουν νωρίτερα στον ανιχνευτή. Αν η θεωρία αυτή είναι σωστή, τότε τα νετρίνα του CERN θα φθάνουν στον NESTOR, σε απόσταση 1.676 χιλιομέτρων από το CERN, με προπορεία 140 δισεκατομμυριοστών του δευτερολέπτου. Επομένως η πραγματοποίηση του δεύτερου σκέλους της πρότασης του Στ. Κατσανέβα, δηλαδή της χρονομέτρησης των νετρίνων από το CERN στον NESTOR, θα μπορούσε να επιβεβαιώσει ή να απορρίψει τη θεωρία του Α. Νικολαΐδη.

Ο Γαλαξίας μας ‘κρέμεται’ από μια κοσμική κλωστή. Ο Γαλαξίας μας κάθεται σαν μια χάντρα πάνω σε ένα κοσμικό νήμα, σύμφωνα με αυστραλιανούς αστρονόμους οι οποίοι έχουν εντοπίσει τη θέση του Γαλαξία μας σε μια μεγάλης κλίμακας δομή του σύμπαντος. Σύμφωνα με την έρευνα τους τα κοσμικά αυτά νήματα – ιστοί, που είναι κοσμικές δομές, διασυνδέουν τους γαλαξίες μεταξύ τους και ουσιαστικά ενώνουν όλο το Σύμπαν. Ο Stefan Keller, από το Ερευνητικό Τμήμα Αστρονομίας και Αστροφυσικής στο Εθνικό Πανεπιστήμιο της Αυστραλίας και οι συνεργάτες του έκαναν αυτή την ανακάλυψη μελετώντας αρχαία σφαιρωτά σμήνη άστρων, που είναι πυκνές αστρικές περιοχές. Ο Γαλαξίας μας είναι συνδεδεμένος με κοσμικά νήματα – σαν ένας ιστός – με τεράστια κενά αλλά και με άλλους γαλαξίες Αντί αυτά τα σμήνη να είναι τυχαία τοποθετημένα στο διάστημα, οι ερευνητές ανακάλυψαν ότι κατά κύριο λόγο βρίσκονται κατά μήκος ενός στενού επιπέδου γύρω από τον Γαλαξία μας. «Ήταν κατά κάποιο τρόπο μια απροσδόκητη ανακάλυψη," ανέφερε ο Keller. "Ξέραμε ότι οι δορυφόροι νάνοι γαλαξίες γύρω από τον Γαλαξία μας ήταν απλωμένοι στο ίδιο επίπεδο και αναρωτιόμαστε αν και τα σφαιρωτά σμήνη έκαναν το ίδιο. "Έτσι κάναμε μερικούς υπολογισμούς και βρήκαμε ότι βρίσκονταν πράγματι στο ίδιο επίπεδο." Γαλαξιακός κανιβαλισμός Ο Keller πιστεύει ότι κοσμικός ιστός συνδέει, επίσης, τα σφαιρωτά σμήνη και τους δορυφόρους γαλαξίες. "Τα σφαιρωτά σμήνη αντί να είναι συλλογές άστρων από τον δικό μας γαλαξία, μπορεί να είναι τα απομεινάρια άλλων γαλαξιών που συγκρούστηκαν κάποτε με τον δικό μας και ενσωματώθηκαν μαζί του, μέσω της διαδικασίας του γαλαξιακού κανιβαλισμού”, εξήγησε. Τα ευρήματα που ανακοινώθηκαν έχουν υποβληθεί για δημοσίευση στο Astrophysical Journal, και υποστηρίζουν την υπόθεση ότι η μεγάλης κλίμακας δομή του σύμπαντος αποτελείται από μακριές ‘ίνες’, αποτελούμενες από γαλαξίες και τεράστια κενά – μήκους εκατομμύρια έτη φωτός και τα οποία δεν έχουν σχεδόν τίποτα μέσα τους. Έτσι, οι γαλαξίες δεν είναι σαν τα νησιά που πλέουν αυτόνομα μέσα στο διαστημικό κενό αλλά ότι υπάρχει ένας κοσμικός ιστός – σαν ίνα – που τους ενώνει. Οι κοσμικές δομές που αποτελούν αυτόν τον ιστό ονομάστηκαν «νήματα» τα οποία σύμφωνα με τους θιασώτες της νέας θεωρίας αποτελούνται από συγκεντρώσεις ύλης και οι γαλαξίες συγκεντρώνονται γύρω από αυτά τα νήματα. Γι αυτό και στις «διασταυρώσεις» του ιστού δημιουργούνται τεράστια σμήνη γαλαξιών. "Βρισκόμαστε σαν σάντουιτς ανάμεσα σε δύο τεράστια κενά, ‘καρφιτσωμένοι’ πάνω σε ένα κοσμικό ιστό, συνδεδεμένο στο ένα άκρο του με το μεγάλο σμήνος γαλαξιών της Παρθένου και το άλλο άκρο του νήματος με το σμήνος γαλαξιών της Καμίνου," λέει ο Stefan Keller. «Αφρός στην κορυφή ενός κύματος» Ο Keller πιστεύει ότι η δομή των νημάτων πιθανότατα διαμορφώθηκε από τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ της σκοτεινής και της συνηθισμένης ύλης. «Μια συνέπεια από το Big Bang και την κυριαρχία της σκοτεινής ύλης είναι ότι η συνηθισμένη ύλη καθοδηγείται, όπως ο αφρός στην κορυφή ενός κύματος, σε μεγάλα διασυνδεδεμένα φύλλα και νήματα τεντωμένα πάνω από τα τεράστια κοσμικά κενά», τόνισε. "Η βαρύτητα σπρώχνει την ύλη πάνω σε αυτά τα νήματα συνδέοντας την προς μεγαλύτερα κομμάτια ύλης. Τα ευρήματά μας δείχνουν λοιπόν πως τα σφαιρωτά σμήνη και οι γαλαξίες δορυφόροι του Γαλαξία μας ανιχνεύονται πάνω σε αυτές τις ίνες." Στην φωτογραφία κάθε κουκκίδα στην μεγάλης κλίμακας δομή του σύμπαντος είναι ένας γαλαξίας ή σμήνος γαλαξιών. Τα δεδομένα επιβεβαιώνουν τη σύνδεση του Γαλαξία μας με το υπόλοιπο Σύμπαν μέσω ενός κοσμικού ιστού

ΦΩΣ ΣΤΗ ΣΚΟΤΕΙΝΗ ΠΛΕΥΡΑ ΤΗΣ ΣΕΛΗΝΗΣ ΡΙΧΝΕΙ ΘΕΩΡΙΑ ΠΟΥ ΔΗΜΟΣΙΕΥΤΗΚΕ ΣΤΟ «NATURE» Οι δύο δορυφόροι πρέπει να δημιουργήθηκαν από θραύσματα που εκτινάχθηκαν όταν ένας πρωτοπλανήτης, περίπου στο μέγεθος του Αρη, προσέκρουσε στη Γη στο τέλος της περιόδου σχηματισμού της. Η καθιερωμένη θεωρία λέει πως το νεοσύστατο φεγγάρι απορρόφησε τα υπόλοιπα ιπτάμενα σώματα γύρω από τη Γη ή τα εκσφενδόνισε μέσω της βαρυτικής του δύναμης εκτός τροχιάς, στο Διάστημα. Η νέα θεωρία όμως λέει πως ένα σώμα επέζησε, και παρέμεινε σε τροχιά σε ένα βαρυτικά σταθερό σημείο. Μια παλαιότερη σύγκρουση με έναν μικρότερο δορυφόρο μπορεί να εξηγεί τις σημαντικές διαφορές στις δύο πλευρές της Σελήνης Υπάρχουν αρκετά τέτοια σημεία, όμως τα δύο πιο σταθερά βρίσκονται στην τροχιά περιφοράς του φεγγαριού, 60 μοίρες μπροστά ή 60 μοίρες πίσω. Ιχνη αυτού του «άλλου» φεγγαριού παραμένουν στη μυστήρια διχοτόμηση μεταξύ της ορατής πλευράς του Φεγγαριού και της απομακρυσμένης σκοτεινής πλευράς του, λέει ο Ερικ Ασφαουγκ, πλανητικός επιστήμονας του πανεπιστημίου της Καλιφόρνια στο Σάντα Κρουζ, που σύνταξε τη μελέτη μαζί με τον Μάρτιζ Ζούτζι, του πανεπιστημίου της Βέρνης. Η ορατή πλευρά του φεγγαριού κυριαρχείται από πεδιάδες λάβας σε χαμηλά υψόμετρα, τη στιγμή που η μακρινή πλευρά του αποτελείται κυρίως από υψίπεδα. Ομως η αντίθεση δεν είναι μόνο επιφανειακή. Ο φλοιός της μακρινής πλευράς είναι 50 χιλιόμετρα βαθύτερος από το φλοιό της πιο κοντινής πλευράς. Η κοντινή πλευρά είναι επίσης πλουσιότερη σε κάλιο (Κ), σπάνιες γαίες (REE) και φώσφορο (Ρ) - ένα σύνολο στοιχείων που είναι γνωστά με το ακρωνύμιο KREEP. Μοντέλα που εξομοιώνουν τη δημιουργία του φλοιού του φεγγαριού, δείχνουν πως τα στοιχεία αυτά συγκεντρώθηκαν στα τελευταία απομεινάρια του μάγματος που αποκρυσταλλώθηκε όταν το φεγγάρι ψύχθηκε. Αυτό, σύμφωνα με τον Ασφαουγκ, μας δείχνει πως κάτι συμπίεσε το στερεοποιημένο στρώμα στοιχείων KREEP στη μία πλευρά του φεγγαριού, πολύ μετά τη στερεοποίηση του υπόλοιπου του φλοιού. Μία σύγκρουση πιστεύει πως είναι η πιο πιθανή εξήγηση. «Εξ ορισμού, μία μεγάλη σύγκρουση συμβαίνει σε μία μόνο πλευρά και εάν δεν λιώσει ολόκληρο τον πλανήτη δημιουργεί μία ασυμμετρία», λέει. Ο Ασφαουγκ και ο Ζούτζι έχουν δημιουργήσει ένα ηλεκτρονικό μοντέλο που αποδίδει τη σημερινή κατάσταση της Σελήνης σε μία σύγκρουση με ένα άλλο φεγγάρι που είχε μέγεθος 30 φορές μικρότερο της Σελήνης, δηλαδή με διάμετρο περίπου 1.000 χιλιομέτρων. Ενα τέτοιο φεγγάρι θα μπορούσε να έχει επιζήσει σε ένα σταθερό βαρυτικό σημείο αρκετό καιρό έτσι ώστε να στερεοποιηθεί ο εξωτερικός φλοιός του, τη στιγμή που ο βαθύτερος φλοιός KREEP του φεγγαριού παρέμενε σε υγρή κατάσταση. Τη ίδια στιγμή, παλιρροϊκές δυνάμεις από τη Γη «έσπρωχναν» και τα δύο φεγγάρια μακρύτερα. Οταν έφτασαν περίπου στο ένα τρίτο της σημερινής απόστασης της Σελήνης (μία διαδικασία που διήρκησε δεκάδες εκατομμύρια χρόνια), η βαρύτητα του Ηλιου ξεκίνησε να επηρεάζει τη δυναμική της τροχιάς τους. «Τα σημεία ισορροπίας γίνονται ασταθή και ο,τιδήποτε παγιδευτεί εκεί γίνεται έρμαιο διαφόρων ανεξέλεγκτων δυνάμεων», εξηγεί ο Ασφαουγκ. Σύντομα, τα δύο φεγγάρια συγκρούστηκαν. Ομως επειδή βρίσκονταν στην ίδια τροχιά, η σύγκρουση έγινε με σχετικά χαμηλή ταχύτητα. «Δεν είναι ένα τυπικό συμβάν δημιουργίας κρατήρα, όπου ένας μετεωρίτης, για παράδειγμα, προσκρούει πάνω σε έναν πλανήτη και δημιουργεί έναν κρατήρα πολύ μεγαλύτερο από το μέγεθός του», λέει ο Ασφαουγκ. «Εδώ, ο κρατήρας έχει μόλις το ένα πέμπτο του μεγέθους του σώματος που τον δημιούργησε, επειδή αυτό συγχωνεύθηκε με το φεγγάρι», συνεχίζει. Τις ώρες μετά τη σύγκρουση, η βαρύτητα συνέτριψε το μικρό φεγγάρι, μετατρέποντάς το σε έναν σχετικά λεπτό φλοιό, ο οποίος απλώθηκε και προσκολλήθηκε πάνω στο φεγγάρι. «Η σύγκρουση πρέπει να εκτόπισε τον ακόμα υγρό φλοιό KREEP στην απέναντι πλευρά της Σελήνης», εξηγεί ο Ασφαουγκ. Η θεωρία του Ασφαουγκ δεν είναι η μόνη απόπειρα να εξηγηθεί η διχοτόμηση της Σελήνης. Αλλοι επιστήμονες έχουν επικαλεστεί την παλιρροϊκή επίδραση από τη βαρύτητα της Γης ή τις επιδράσεις διάφορων δυνάμεων που δημιουργήθηκαν κατά τη ψύχρανση των πετρωμάτων του φλοιού του δορυφόρου. «Ολη αυτή η συζήτηση έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον, αφού δείχνει πως υπάρχουν ακόμα πολλά αναπάντητα ερωτήματα σχετικά με το δορυφόρο μας», λέει. Η προγραμματιζόμενη αποστολή της ΝΑΣΑ, με το όνομα GRAIL, θα εξετάσει το εσωτερικό της Σελήνης χρησιμοποιώντας ακριβείς μετρήσεις της βαρύτητάς της, και οι επιστήμονες ελπίζουν πως θα μας βοηθήσει να καταλάβουμε τι πραγματικά έγινε πριν από δισεκατομμύρια χρόνια.

Βρέθηκαν ίχνη του μποζόνιου Χιγκς. Δύο ξεχωριστά πειράματα στον επιταχυντή σωματιδίων του CERN εντόπισαν ίχνη του μποζόνιου Χιγκς, του πιο περιζήτητου σωματιδίου στη φυσική, το οποίο αναμένεται να λύσει το γρίφο της ύπαρξης μάζας στην ύλη. Προς το παρόν, οι φυσικοί αποφεύγουν να κάνουν βαρύγδουπες δηλώσεις, όμως νέα στοιχεία από δύο πειράματα στον γιγαντιαίο επιταχυντή LHC υπαινίσσονται κάτι ασυνήθιστο - και αυτό θα μπορούσε να είναι το πιο περιζήτητο σωματίδιο στην φυσική. Ερευνητές στον επιταχυντή LHC του CERN υποστηρίζουν πως μπορεί να επιβεβαιώσουν την ύπαρξη του μποζόνιου Χιγκς σε μερικούς μήνες. Τόσο ο «Ατλας» όσο και ο ανιχνευτής CMS βλέπουν ένα σπάνιο πλεόνασμα αλληλεπιδράσεων σε μια εμβέλεια μεταξύ 130 και 150 γιγαηλεκτροβόλτ (η ενέργεια και η μάζα χρησιμοποιούνται εναλλακτικά στη σωματιδιακή φυσική). Τα αποτελέσματα δεν είναι ακόμα ξεκάθαρα, όμως οι φυσικοί πιστεύουν πως μπορεί να είναι η πρώτη ένδειξη για την ύπαρξη του σωματιδίου Χιγκς, που πιστεύεται πως ευθύνεται για την ύπαρξη μάζας στα υπόλοιπα σωματίδια. Τα αποτελέσματα παρουσιάστηκαν στις 22 Ιουλίου σε ένα επιστημονικό συνέδριο που έγινε στην Γκρενόμπλ της Γαλλίας. Οι φυσικοί, που είναι εξοικειωμένοι με τα πειράματα, συνιστούν επιφυλακτικότητα. Παρά τα νέα δεδομένα βρισκόμαστε ακόμα μακριά από κάποια ανακάλυψη, λέει ο Μάθιου Στράσλερ, θεωρητικός φυσικός στο Rutgers University του Νιού Τζέρσεϊ. «Είναι δελεαστικό να προχωράμε σε πανηγυρικές δηλώσεις, αλλά δεν έχει έρθει ακόμα η ώρα». Από την πρόβλεψή του το 1964, το μποζόνιο Χιγκς θεωρείται το «Ιερό Δισκοπότηρο» της φυσικής. Το σωματίδιο είναι κομμάτι ενός μηχανισμού που δίνει μάζα σε όλα τα άλλα σωματίδια. Το βασικό μοντέλο της σωματιδιακής φυσικής, που έχει επαληθευθεί με εκπληκτική ακρίβεια, προϋποθέτει την ύπαρξη του μποζόνιου Χιγκς (ή κάτι αντίστοιχου) για να ενοποιήσει την ασθενή πυρηνική δύναμη, που ρυθμίζει την πυρηνική διάσπαση, και την ηλεκτρομαγνητική δύναμη, που διέπει τον ηλεκτρισμό, τον μαγνητισμό και το φως. Για να εντοπίσουν το Χιγκς, οι επιστήμονες έχουν χτίσει τον επιταχυντή LHC - ένα τούνελ 27 χιλιομέτρων στο πειραματικό κέντρο CERN κοντά στη Γενεύη. Ο LHC επιταχύνει πρωτόνια κοντά στην ταχύτητα του φωτός και μετά τα οδηγεί σε σύγκρουση μεταξύ τους. Οι συγκρούσεις αυτές μπορούν να δημιουργήσουν για ένα μικρό χρονικό διάστημα βαρύτερα σωματίδια. Αυτά μετά διασπώνται σε έναν «καταρράκτη» ελαφρύτερων σωματιδίων που ανιχνεύονται από ειδικούς σένσορες. Οι δύο μεγαλύτεροι ανιχνευτές, ο «Ατλας» και ο CMS, εντόπισαν ένα πλεόνασμα ελαφρύτερων σωματιδίων σε μία εμβέλεια μεταξύ 130 και 150 GeV. Αυτή είναι η ακριβής εμβέλεια στην οποία κάποιοι φυσικοί πίστευαν πως υπάρχει το σωματίδιο Χιγκς. Για μεγάλο μέρος της αύξησης των σωματιδίων φαίνεται να ευθύνεται η διάσπαση των μποζόνιων W. Τα μποζόνια W βοηθούν στο μετριασμό της ασθενούς πυρηνικής δύναμης, και η θεωρία λέει πως το Χιγκς μπορεί μερικές φορές να διασπαστεί σε δύο μποζόνια W. Και τα δύο πειράματα βρήκαν έναν ασυνήθιστα μεγάλο αριθμό ζευγών W. Ομως δεν υπάρχει αρκετά μεγάλο δείγμα αλληλεπιδράσεων για να μπορούν οι επιστήμονες να είναι βέβαιοι. Επίσης, ο τρόπος που τα ίδια τα σωματίδια W διασπώνται σημαίνει πως δεν μπορούν να μας δώσουν έναν ακριβή αριθμό της μάζας του Χιγκς. Μέσα στους επόμενους μήνες αναμένονται πολλές εξελίξεις. Αυτή τη στιγμή στο πειραματικό κέντρο «γίνεται χαμός», υποστηρίζει ο Βίβεκ Σάρμα, ένας ερευνητής από το πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στο Σαν Ντιέγκο, που είναι επικεφαλής της έρευνας για το Χιγκς στο CMS. «Είμαστε όλοι ενθουσιασμένοι», λέει. «Εργαζόμαστε πάνω σε αυτό εδώ και 20 χρόνια και τώρα σε μερικούς μήνες θα γνωρίζουμε την απάντηση».

Φίλε kkokkolis Tμήμα Ερευνών του Ηλιακού Συστήματος του Ινστιτούτου Μαξ Πλανκ στη Γερμανία χρησιμοποιώντας το διαστημικό τηλεσκόπιο Herschel κατάφεραν να αναλύσουν τη χημική σύσταση του κομήτη Hartley 2 και διαπίστωσαν ότι μοιάζει σημαντικά με αυτή των ωκεανών στην Γη. O Πολ Χάρτογκ ηταν o επικεφαλής της έρευνας και δημοσιεύεται στην επιθεώρηση Nature.

«Αστρονομία των πολιτών» Σήμερα, σε μια εποχή «επαγγελματιών», οι πιθανότητες ενός ερασιτέχνη επιστήμονα να επιτύχει κάτι σημαντικό έχουν αναμφίβολα περιοριστεί κατά πολύ- ωστόσο, δεν έχουν εξαφανιστεί. Ο λόγος δεν είναι άλλος από το Ίντερνετ, το οποίο δίνει τη δυνατότητα στους «κανονικούς» επιστήμονες να κάνουν τις έρευνές τους διαθέσιμες στους πάντες- και ως εκ τούτου, είναι πολλοί αυτοί που επωφελούνται από αυτό, ειδικά στην αστρονομία, μία επιστήμη με μακρά παράδοση συνεισφοράς των ερασιτεχνών. Ερασιτέχνες αστρονόμοι έχουν βοηθήσει ήδη στην καταγραφή γαλαξιών που εντοπίστηκαν από το διαστημικό τηλεσκόπιο Hubble, ενώ άλλοι αναζητούν ενδιαφέροντες αστεροειδείς και ηλιακές θύελλες. Το πιο πρόσφατο μεγάλο πρόγραμμα στο οποίο εμπλέκονται ερασιτέχνες αστρονόμοι έχει όνομα που παραπέμπει σε ταινία, βιβλίο ή παιχνίδι επιστημονικής φαντασίας: Planet Hunters (Κυνηγοί Πλανητών). Ουσιαστικά πρόκειται για την αναζήτηση πλανητών πέρα από το ηλιακό μας σύστημα, οι οποίοι βρίσκονται σε τροχιά γύρω από μακρινά άστρα. Το πρόγραμμα αποτελεί «καρπό» πρωτοβουλίας των πανεπιστημίων της Οξφόρδης και του Γέιλ, και δίνει στους 40.000 συμμετέχοντες πρόσβαση στα δεδομένα που συγκεντρώνει το διαστημικό τηλεσκόπιο Kepler, που είναι ταγμένο στην αναζήτηση πλανητών. Στις 26 Σεπτεμβρίου, οι «Κυνηγοί» ανακοίνωσαν, μέσω δημοσίευσης στην online βάση δεδομένων arXiv, ότι εντόπισαν δύο εξωπλανήτες: ενός γίγαντα αερίων, στα πρότυπα του Δία, και ενός μικρότερου βραχώδους πλανήτη με διάμετρο διπλάσια της Γης. Το Kepler λειτουργεί καταγράφοντας αλλαγές στη φωτεινότητα των άστρων που βρίσκονται στο πεδίο παρατήρησής του. Αν και τις περισσότερες φορές αυτές αποτελούν φυσιολογικές διακυμάνσεις, μία αρκετά απότομη και τακτική αλλαγή μπορεί ενδεχομένως να σημαίνει ότι περνά από μπροστά ένας πλανήτης. Τα δεδομένα αυτά στέλνονται σε υπολογιστές στη Γη, μετατρέπονται σε γραφικές παραστάσεις και στέλνονται στους Planet Hunters, δουλειά των οποίων είναι να σημειώσουν ο,τιδήποτε ασυνήθιστο. Αν ένα άστρο επισημανθεί από πολλά άτομα, τότε ακολουθεί περαιτέρω εξέταση, στην οποία συμμετέχουν και επίγεια και τηλεσκόπια. Το πλεονέκτημα των ανθρώπων - παρατηρητών σε σχέση με τους υπολογιστές είναι η κρίση: εκεί που κάτι μπορεί να «ξεφύγει» από τον αλγόριθμο ανίχνευσης ενός υπολογιστή, ένας άνθρωπος μπορεί να το αντιληφθεί. Κάποια άστρα έχουν εξαιρετικά ευμετάβλητη φωτεινότητα, η οποία μπορεί να μπερδεύει τους υπολογιστές, αλλά όχι και τόσο τους ανθρώπους. Επίσης, τα δεδομένα που προκύπτουν από τους «Κυνηγούς» βοηθούν στη βελτίωση των ίδιων των αλγορίθμων. Οι Planet Hunters προήλθαν από το Galaxy Zoo, το οποίο είχε «στηθεί» το 2007 για να βοηθήσει στη μελέτη των γαλαξιών που εντόπιζε το Hubble. Αποτέλεσμα της επιτυχίας του Galaxy Zoo ήταν το Zooniverse: ένα ολόκληρο δίκτυο επιστημονικών προγραμμάτων που αξιοποιούν την προσφορά των ερασιτεχνών. Απρόσμενα ισχυρή εκπομπή ακτίνων γάμμα από το Νεφέλωμα του Καρκίνου σοκάρει τους αστρονόμους. Οι αστροφυσικοί εντόπισαν μια τρομερής ενεργειακής ισχύος εκπομπή ακτίνων γάμμα από ένα άστρο τύπου «πάλσαρ'» στο Νεφέλωμα του Καρκίνου, η οποία ξεπερνά οτιδήποτε έχουν ποτέ παρατηρήσει και καταρρίπτει τις μέχρι τώρα θεωρίες τους σχετικά με τις ενέργειες που είναι δυνατό να παράγουν τα πάλσαρ. Οι απρόσμενοι παλμοί ακτίνων-γ, που είχαν ενέργεια πάνω από 100 δισεκατομμύρια ηλεκτρονιοβόλτ (100 GeV), δηλαδή 100 δισεκατομμύρια φορές μεγαλύτερη ενέργεια από το ορατό φως και 100 εκατομμύρια φορές μεγαλύτερη από τις ιατρικές ακτίνες Χ, ανιχνεύθηκαν από τη διάταξη τηλεσκοπίων Veritas στην Αριζόνα των ΗΠΑ. Μάλιστα υπάρχουν ενδείξεις ότι η εκπεμπόμενη ενέργεια μπορεί να φθάνει μέχρι και στην τάξη μεγέθους των τρισεκατομμυρίων ηλεκτρονιοβόλτ (TeV), δηλαδή στο ενεργειακό επίπεδο των συγκρούσεων σωματιδίων στον μεγάλο επιταχυντή του CERN. Η σχετική ανακάλυψη παρουσιάστηκε από διεθνή ομάδα επιστημόνων, με επικεφαλής τον Νεπόμουκ Ότε του Ινστιτούτου Σωματιδιακής Φυσικής του πανεπιστημίου της Καλιφόρνια (Σάντα Κρουζ), στο περιοδικό «Science», σύμφωνα με το BBC. '»Ήταν απολύτως μη αναμενόμενο. Μείναμε με το στόμα ανοιχτό», δήλωσε χαρακτηριστικά ο ερευνητής 'Αντριου ΜακΚαν του πανεπιστημίου ΜακΓκιλ του Καναδά. Το πάλσαρ στο φωτογενές Νεφέλωμα του Καρκίνου είναι ένα ταχέως περιστρεφόμενο γύρω από τον άξονά του, πολύ πυκνό και μικρό άστρο νετρονίων. Αποτελεί το απομεινάρι της κατάρρευσης ενός υπερμεγέθους άστρου, σε απόσταση 6.500 ετών φωτός από τη Γη στον αστερισμό του Ταύρου, το οποίο εξερράγη ως σούπερ-νόβα με θεαματική έκρηξη το 1054 μ.Χ. (είχε τότε καταγραφεί από τους Κινέζους), δημιουργώντας έτσι το νεφέλωμα με το πάλσαρ-άστρο νετρονίων στην «καρδιά» του. Πρόκειται για ένα από τα πιο ευρέως παρατηρημένα και μελετημένα φαινόμενα στον ουρανό. Περιστρεφόμενο περίπου 30 φορές ανά δευτερόλεπτο, το πάλσαρ διαθέτει ένα ισχυρό, επίσης περιστρεφόμενο, μαγνητικό πεδίο, από όπου εκπέμπεται ακτινοβολία. Οι εκπεμπόμενες ακτίνες μοιάζουν με διαστημικό φάρο, καθώς δεν είναι ευθυγραμμισμένες με τον άξονα περιστροφής του άστρου. Έτσι, αν και οι ακτίνες είναι σταθερές, γίνονται αντιληπτές από τη Γη ως γρήγοροι και διακεκομμένοι παλμοί. Οι επιστήμονες έχουν συμφωνήσει ότι τα άστρα νετρονίων παράγουν ακτινοβολία, επειδή οι ηλεκτρομαγνητικές δυνάμεις που δημιουργούνται από το ταχέως περιστρεφόμενο μαγνητικό πεδίο τους, επιταχύνουν τα φορτισμένα σωματίδια πλησίον της ταχύτητας του φωτός (περίπου ό,τι συμβαίνει σε ένα τεχνητό επιταχυντή όπως του CERN), με συνέπεια τα σωματίδια να παράγουν ακτινοβολία σε ένα ευρύ φάσμα, αν και οι λεπτομέρειες της όλης διαδικασίας παραμένουν ακόμα μυστηριώδεις. Μετά από πολυετείς μελέτες ειδικά στο πάλσαρ του Νεφελώματος του Καρκίνου, οι αστροφυσικοί είχαν καταλήξει ότι αυτό παράγει ενέργεια μέχρι 10 GeVπερίπου. Έτσι τώρα ξαφνιάστηκαν που οι νέοι υπολογισμοί δείχνουν πώς η παραγόμενη ενέργεια των ακτίνων-γ είναι τουλάχιστον δεκαπλάσια και φθάνει τα 100 GeV (ένα ηλεκτρονιοβόλτ είναι η ενέργεια που αποκτά ένα ηλεκτρόνιο, όταν επιταχύνεται σε ένα ηλεκτρικό πεδίο ισχύος ενός βολτ και χρησιμοποιείται ως μονάδα μέτρησης στους επιταχυντές σωματιδίων). Εντοπίστηκαν υπερκαινοφανείς αστέρες ηλικίας δέκα δις ετών. Μια εντυπωσιακή κοσμολογική ανακάλυψη έκαναν ερευνητές του Πανεπιστημίου του Τελ Αβίβ. Εντόπισαν 150 υπερκαινοφανείς αστέρες, τα γνωστά σουπερνόβα. Είναι ο μεγαλύτερος αριθμός σουπερνόβα που έχουν ανακαλυφθεί σε μια έρευνα. Ανάμεσα τους είναι τα πιο μακρινά και αρχαιότερα σουπερνόβα που έχουν εντοπιστεί μέχρι σήμερα τα οποία έχουν ηλικία δέκα δισεκατομμυρίων ετών. Το «μακρύ μάτι» από την Χαβάι Οι ερευνητές χρησιμοποίησαν το τηλεσκόπιο Subaru που ανήκει στην Ιαπωνία και βρίσκεται στην κορυφή του όρους Mauna Kea στην Χαβάι σε ύψος τεσσάρων χιλιάδων μέτρων. Εστρεψαν το τηλεσκόπιο σε μια περιοχή του ουρανού η οποία ονομάζεται Deep Field και έχει μέγεθος ανάλογο με εκείνο της Σελήνης όταν βρίσκεται στην φάση της πανσελήνου. Κατάφεραν να εντοπίσουν 150 υπερκαινοφανείς αστέρες 12 εκ των οποίων βρίσκονταν στην ασύλληπτη απόσταση 10 δισεκατομμυρίων ετών φωτός και είχαν ανάλογη ηλικία. Με δεδομένο ότι το Σύμπαν υπολογίζεται ότι είναι ηλικίας 13,7 δις ετών αυτά τα 12 σουπερνόβα είναι ίσως οι πρώτες αστρικές εκρήξεις του Σύμπαντος.

Το νερό του κομήτη Hartley 2 είναι σαν των ωκεανών της Γης. Ο κομήτης Hartley 2 (ή 103P) περιέχει νερό που μοιάζει περισσότερο με αυτό που βρέθηκε στη Γη, από αυτό που περιέχουν οι άλλοι κομήτες που γνωρίζουμε, λένε ερευνητές. Έχει μια διάμετρο λίγο μεγαλύτερη από ένα χιλιόμετρο και πιστεύεται ότι προέρχεται από την Ζώνη Kuiper. Μια μελέτη, που χρησιμοποίησε το διαστημικό τηλεσκόπιο Herschel, είχε σαν στόχο να μετρήσει το ποσοστό του δευτερίου, ένα σπάνιο ισότοπο του υδρογόνου, που βρίσκεται στο νερό του κομήτη. Και βρήκε πως αυτός όπως και οι ωκεανοί μας είχε τη μισή ποσότητα του δευτερίου, που παρουσιάζεται σε άλλους κομήτες. Το αποτέλεσμα, που δημοσιεύεται στο περιοδικό Nature, υπαινίσσεται την άποψη ότι ένα μεγάλο μέρος του νερού της Γης θα μπορούσε να έχει αρχικά προέλθει από την πτώση των κομητών.Μόλις μερικά εκατομμύρια χρόνια μετά τον σχηματισμό της, η πρώιμη Γη ήταν ένα βραχώδες και ξηρό τοπίο. Πιθανότατα, κάτι μετέφερε το νερό που καλύπτει το μεγαλύτερο μέρος του πλανήτη σήμερα. Πρόκειται για ένα από τα μεγαλύτερα μυστήρια της γεωλογικής εξέλιξης της Γης: ποιά είναι η προέλευση του νερού στον πλανήτη μας, που είναι και το βασικό συστατικό για την ανάπτυξη της ζωής. Οι πλανητικοί επιστήμονες πιστεύουν ότι ακόμη και αν κατά την γέννησή της η Γη διέθετε νερό, οι καυτές συνθήκες που επικράτησαν το πρώτο διάστημα που ο πλανήτης μορφοποιούνταν, το εξαφάνισαν πολύ γρήγορα. Οι υψηλές θερμοκρασίες που επικρατούσαν κατά την βρεφική ηλικία της Γης θα οδηγούσαν το τυχόν νερό σε εξάτμιση. Η κυρίαρχη θεωρία αναφέρει ότι οι ωκεανοί δημιουργήθηκαν στη Γη 8 εκατομμύρια έτη μετά την γέννηση της. Οι προηγούμενες έρευνες είχαν δείξει ότι το νερό έφτασε πιθανώς από το διάστημα μέσω κομητών και αστεροειδών. Όμως οι αναλύσεις και η χημική ταυτοποίηση διαφόρων κομητών και αστεροειδών έδειχναν ότι η συμβολή τους στην δημιουργία των ωκεανών δεν θα μπορούσε να είναι μεγαλύτερη του 10%. Έτσι το μυστήριο παρέμενε αναπάντητο. Το νερό στον κομήτη Hartley 2 λοιπόν έχει ένα μοριακό αποτύπωμα που δείχνει την ποσότητα του δευτερίου που περιέχει, περίπου μισή ντουζίνα κομήτες έχουν μετρηθεί με αυτόν τον τρόπο – και όλοι τους έχει βρεθεί πως έχουν δευτέριο διπλάσιο από τους ωκεανούς. Οι αστεροειδείς, αντίθετα, που είναι η πηγή των μετεώρων και μετεωριτών που φτάνουν στη Γη, έχουν δευτέριο, περίπου, στην ίδια αναλογία με αυτό που περιέχουν οι ωκεανοί της Γης, και έτσι η υπόθεση αν το νερό εδώ έφτασε από αλλού, φαίνεται πως είναι σωστή γιατί προήλθε από αστεροειδείς. Μέχρι τώρα, όλοι οι κομήτες που έχουν μετρηθεί ήταν στο λεγόμενο Νέφος του Oort, που πιστεύεται ότι έχουν σχηματιστεί πολύ νωρίς στην ιστορία του ηλιακού συστήματος, αρχικά στην περιοχή των γιγάντιων πλανητών Ποσειδώνα και του Ουρανού από την οποία πετάχτηκαν έξω σε μια μεγάλη απόσταση, από τους δύο πλανήτες. Ο κομήτη Hartley 2 είναι το πρώτο αντικείμενο της ζώνης Kuiper που υποβλήθηκε στην ανάλυση του δευτερίου του. Τα αντικείμενα της ζώνης Kuiper σχηματίστηκαν όχι πολύ μακριά από το ηλιακό μας σύστημα, και οι κομήτες που προέρχονται από εκεί έχουν πολύ λιγότερο δευτέριο από ό,τι αυτοί που προέρχονται από το Νέφος του Όορτ. Ένας από τους ερευνητές, ο Ted Bergin του Πανεπιστημίου του Μίσιγκαν, δήλωσε ότι υπάρχει μεγάλο ενδεχόμενο οι κομήτες να συνέβαλαν στην παροχή του νερού του πλανήτη μας. Εν τέλει, η αναλογία του δευτερίου που βρέθηκε πρακτικά διαψεύδει την άποψη ότι το νερό της Γης που προήλθε από το διάστημα δεν μπορεί να ξεπερνάει το 10%. Το νέο εύρημα δείχνει ότι θα μπορούσε κάλλιστα οι ωκεανοί να είχαν γεμίσει με νερό από κομήτες. Δεν μπορεί να αποκλειστεί αυτό το ενδεχόμενο, λένε οι ειδικοί. Αλλά δεν είναι η οριστική απάντηση. Πολλά από αυτά που πιστεύουμε ότι συνέβησαν στις απαρχές του ηλιακού συστήματος βασίζεται σε μοντέλα υπολογιστών. Ο αμερικανός James Greenwood ανέφερε ότι τέτοιου είδους μοντέλα μπορεί να χρειαστεί να προσαρμοστούν κάτω από το φως των νέων αποδεικτικών στοιχείων – και ότι χρειάζονται περισσότερες τέτοιες μελέτες, για να αξιολογηθεί το κατά πόσο τα περισσότερα αντικείμενα της ζώνης Kuiper είναι σαν τον κομήτη Hartley 2. "Εάν οι κομήτες μικρής περιόδου είναι όλοι όπως αυτός ο κομήτης, τότε αυτοί θα μπορούσαν να είναι μια σημαντική πηγή του αρχικού νερού μας", δήλωσε. Οι κομήτες μετέφεραν πολύ περισσότερο νερό από ότι οι αστεροειδείς, όμως αυτό μπορεί να είναι ή να μην είναι σαν το νερό των ωκεανών που βρίσκεται στη Γη "Στο παρελθόν, οι επιστήμονες πίστευαν ότι οι αστεροειδείς και οι κομήτες ήταν εντελώς διαφορετικές κατηγορίες σωμάτων. Τώρα, αρκετά νέα αποτελέσματα δείχνουν ότι οι πρωτόγονοι αστεροειδείς και κομήτες είναι αδελφοί," δήλωσε ο Alessandro Morbidelli του Παρατηρητηρίου της Κυανής Ακτής. Αυτή η νέα αλλάζει άποψη αλλάζει τουλάχιστον τη σημασιολογία της ερώτησης σχετικά με την προέλευση του νερού της Γης. Το ερώτημα τώρα γίνεται πιο τεχνικό: "Από ποια περιοχή του πλανητικού δίσκου και με ποιόν δυναμικό μηχανισμό ήρθαν τα αντικείμενα που παρέδωσαν το νερό στη Γη ; Το διαστημικό παρατηρητήριο Herschel έδωσε κάποια απάντηση στο ζήτημα αυτό, αλλά σε αυτό που όλοι οι ερευνητές συμφωνούν είναι ότι το δίκτυο κεραιών Atacama Large Millimeter στη Χιλή – που μόλις έδειξε τα πρώτα αποτελέσματά του – θα είναι σύντομα σε θέση να επιλύσει αυτά τα ερωτήματα με την καλύτερη ευαισθησία που είχαμε ποτέ.

Πρώτες αμφιβολίες για τα νετρίνα που ταξίδεψαν «ταχύτερα από το φως». Στην αρχή όλοι έμειναν με ανοιχτό το στόμα, τώρα όμως πολλοί φυσικοί βάζουν στο μικροσκόπιο τον ισχυρισμό για τα φευγαλέα σωματίδια που ξεπερνούν σε ταχύτητα το φως: τα αποτελέσματα ίσως ήταν λανθασμένα επειδή τα ρολόγια που χρονομέτρησαν τα νετρίνα επηρεάστηκαν από διακυμάνσεις της βαρύτητας, υπολογίζουν τώρα ανεξάρτητοι ερευνητές. Στο πασίγνωστο πλέον πείραμα ΟPERA, μια δέσμη νετρίνων -σωματιδίων σχεδόν χωρίς μάζα που σπάνια αλληλεπιδρούν με την κανονική ύλη- διένυσε την απόσταση από τα εργαστήρια του CERN, στα σύνορα Γαλλίας-Ελβετίας, μέχρι το ιταλικό Εθνικό Εργαστήριο του Γκραν Σάσο, μια απόσταση 731 χιλιομέτρων. Τα νετρίνα ολοκλήρωσαν το ταξίδι 60 νανοδευτερόλεπτα πιο γρήγορα από το φως, ανακοίνωσαν ενθουσιασμένοι οι ερευνητές, επισημαίνοντας ότι οι παρατηρήσεις τους έχουν τυπική απόκκλιση ίση με 6. Στη σωματιδιακή φυσική, τα συμπεράσματα με τυπική απόκλιση 5 και πάνω θεωρούνται γενικά αξιόπιστα. Από την ανακοίνωση της ομάδας OPERA στις 22 Σεπτεμβρίου, αναφέρει το Nature.com, http://www.nature.com/news/2011/111005/full/news.2011.575.html περισσότερα από 30 άρθρα που επιχειρούν να εξηγήσουν τις παρατηρήσεις με διαφορετικό τρόπο έχουν αναρτηθεί στην ηλεκτρονική υπηρεσία προέκδοσης ArXiv.org. H πρώτη από αυτές τις δημοσιεύεσεις αναρτήθηκε μόλις στις 28 Σεπτεμβρίου από τον Κάρλο Κοντάλντι του Imperial College στο Λονδίνο. Ο Κοντάλντι παραδέχεται τώρα ότι ορισμένες από τις υποθέσεις στις οποίες βασίστηκε δεν ευσταθούν. Επιμένει όμως ότι το τελικό του συμπέρασμα μπορεί να ισχύει. Ο ερευνητής εκτιμά ότι η χρονομέτρηση των νετρίνων ήταν λανθασμένη επειδή δεν συνεκτίμησε ένα φαινόμενο που προβλέπει η Γενική Σχετικότητα του Αϊνστάιν: ο χρόνος τρέχει πιο γρήγορα όταν η δύναμη της βαρύτητας αυξάνεται. Το CERN βρίσκεται πιο κοντά στο κέντρο της Γης από ό,τι στο Γκραν Σάσο, και δέχεται μικρότερη έλξη από τη βαρύτητα, οπότε ο χρόνος στο μεγάλο ευρωπαϊκό εργαστήριο τρέχει λίγο πιο αργά. Τα νετρίνα χρονομετρήθηκαν με δύο ρολόγια, στην αρχή και το τέλος της διαδρομής, τα οποία είχαν συγχρονιστεί μεταξύ τους επικοινωνόντας με έναν δορυφόρο του συστήματος GPS. Ωστόσο αυτός ο συγχρονισμός δεν ακυρώνει τη διαστολή του χρόνου, υποστηρίζει ο Κοντάλντι. Σύμφωνα με τον ίδιο, το φαινόμενο αυτό θα μείωνε την αξιοπιστία των παρατηρήσεων στις 2 με 3 μονάδες τυπικής απόκλισης -αρκετά ώστε να υποβαθμίσει την αξιοπιστία των πειραμάτων. Οι ερευνητές του OPERA υποστηρίζουν από την πλευρά τους ότι ο Καλντάνι δεν έχει κατανοήσει καλά πώς συγχρονίστηκαν τα ρολόγια. Υπόσχονται μάλιστα να αναθεωρήσουν την αρχική δημοσίευση ώστε να δώσουν μια πιο καθαρή εικόνα για τη μεθοδολογία τους. Στο μεταξύ, όμως, άλλοι φυσικοί προτείνουν κι άλλους μηχανισμούς που θα μπορούσαν να είχαν αλλοιώσει τα αποτελέσματα του OPERA. 'Ενας από αυτούς είναι ο Ζιλ Ανρί του Ινστιτούτου Πλανητικής Επιστήμης και Αστροφυσικής της Γκρενόμπλ, ο οποίος υποστηρίζει ότι οι διακυμάνσεις στη δέσμη των νετρονίων ενδέχεται να μείωσαν την πιθανότητα ανίχνευσής τους στο Γκραν Σάσο. Και αυτό θα σήμαινε ότι η αβεβαιότητα όσον αφορά τον υπολογισμό του χρόνου του ταξιδιού θα ήταν υπερβολικά μεγάλη για να οδηγεί σε αξιόπιστα συμπεράσματα, ικανά να αλλάξουν τη σύγχρονη φυσική.

Μιά Σελήνη για τους Κινέζους δεν είναι αρκετή!!! Πολύ εξωτικό σχέδιο αστεροειδούς αποστολής έχουν επινοήσει οι ειδικοί του Πανεπιστημίου Τσινχουά (Tsinghua) στο Πεκίνο. Να μην απωθηθεί κάποιος αστεροειδής αν, λόγου χάριν, αποτελεί απειλή για τη Γη, αλλά να γίνει «δεύτερη Σελήνη», αναγκάζοντάς τον να περιστρέφεται γύρω από τη Γη. Η μικρή απόσταση της «δεύτερης Σελήνης» θα παρέχει κάποια πλεονεκτήματα, υποστηρίζουν οι Κινέζοι επιστήμονες. Θα είναι δυνατό να εκτοξεύονται συχνά κοσμοναύτες ερευνητές, να παίρνονται δείγματα του εδάφους για ανάλυση, προκειμένου να εξακριβωθεί από τι αποτελείται η αρχαία ουσία του Ηλιακού συστήματος. Και στο ίδιο το ουράνιο σώμα θα είναι δυνατή ακόμα και η εγκατάσταση διατρητικών μηχανών για την εξόρυξη ορυκτών, τα οποία μετά να μεταφέρονται στη Γη. Μετά τη μελέτη της τροχιάς 6 χιλιάδων αστεροειδών οι ειδικοί του Πεκίνου επέλεξαν τον κατάλληλο υποψήφιο. Πρόκειται για αστεροειδή με διάμετρο μόλις 10 μέτρων, ο οποίος είχε ανακαλυφθεί πριν τρία χρόνια. Την επόμενη φορά θα περάσει σε απόσταση ένα εκατομμύριο χλμ. από τη Γη το 2049. Αν αυτό το ουράνιο σώμα εκείνη τη στιγμή επιβραδυνθεί κατά 410 μέτρα το δευτερόλεπτο, θα το αρπάξει η γήινη έλξη και θα περάσει σε κυκλική τροχιά με διάμετρο διπλάσια της σεληνιακής. Παρόλο που στην ασταθή τροχιά η «δεύτερη Σελήνη» θα κρατηθεί μόνο μερικά χρόνια και θα συνεχίσει το ταξίδι του στο απώτερο διάστημα, χρόνος για την έρευνα και αξιοποίηση του υπεδάφους του αστεροειδή θα υπάρχει αρκετός. Αντίλογος!!! Οι δαπάνες για την υλοποίηση του σχεδίου θα ξεπεράσουν οποιοδήποτε όφελος, θεωρεί ο Διευθυντής του Τμήματος του Αστρονομικού Ινστιτούτου του Κρατικού Πανεπιστημίου Λομονόσοφ Κωνσταντίν Κουήμοφ: - Σήμερα τεχνικές δυνατότητες γι΄αυτό το σκοπό δεν υπάρχουν. Και είναι εντελώς άσκοπο να μαντεύει κανείς, αν αυτό θα είναι εφικτό σε 40 χρόνια. Από τον καιρό της πραγματοποίησης ενός από τα πιό φιλόδοξα προγράμματα – της αποστολής Αμερικανών στη Σελήνη – πέρασαν πάνω από 40 χρόνια, όμως εντυπωσιακή πρόοδος στην κοσμοναυτική δεν έχει επιτευχθεί. Είναι δύσκολο να υπολογίζουμε ότι η έρευνα κάποιου αυθαίρετα επιλεγμένου αστεροειδούς θα συμβάλει στην επίτευξη μεγάλων επιστημονικών ανακαλύψεων. Η αξία του είναι μηδαμινή και ως εν δυνάμει πηγής φυσικών πόρων. Και αν ακόμα φανταστούμε ότι αυτός αποτελείται από νικέλιο, πρόκειται για σχεδόν 8 χιλ. τόνους, που θα πρέπει με κάποιο τρόπο να μεταφερθούν στη Γη. Ο συνομιλητής της "Φωνής της Ρωσίας" υποδεικνύει ένα σημαντικό σημείο. Αν στους υπολογισμούς γίνει κάποιο λάθος, ή αρχίσει να πέφτει κατευθείαν στη Γη. Οι συνέπειες του κτυπήματος θα μπορούν να συγκριθούν με έκρηξη πυρηνικής βόμβας. Διαστημικά «νήματα» συνδέουν τους γαλαξίες σαν «κοσμικές γέφυρες» Ομάδα αστρονόμων στην Αυστραλία ανακάλυψε νέα στοιχεία για τα λεγόμενα διαστημικά «νήματα», κοσμικές δομές που όπως όλα δείχνουν διασυνδέουν τους γαλαξίες μεταξύ τους και ουσιαστικά ενώνουν όλο το Σύμπαν. Ο συμπαντικός ιστός Τα τελευταία χρόνια διάφορα ευρήματα στις κοσμολογικές έρευνες οδήγησαν στην ανάπτυξη της θεωρίας ότι οι γαλαξίες δεν είναι νησιά που πλέουν αυτόνομα μέσα στο διαστημικό κενό αλλά ότι υπάρχει ένας κοσμικός ιστός που τους ενώνει. Οι κοσμικές δομές που αποτελούν αυτόν τον ιστό ονομάστηκαν «νήματα» τα οποία σύμφωνα με τους θιασώτες της θεωρίας αποτελούνται από συγκεντρώσεις ύλης και οι γαλαξίες συγκεντρώνονται γύρω από αυτά τα νήματα. Γι αυτό και στις «διασταυρώσεις» του ιστού δημιουργούνται τεράστια σμήνη γαλαξιών. Η ανακάλυψη Αστρονόμοι από την Αυστραλία υποστηρίζουν ότι ανακάλυψαν ένα από τα βασικά «συστατικά» αυτών των ιστών. Όπως αναφέρουν, ο ιστός (ή σκελετός κατά άλλους) του Σύμπαντος αποτελείται από τα λεγόμενα «σφαιρικά σμήνη άστρων». Πρόκειται για σμήνη άστρων με πολύ πυκνή συγκέντρωση άστρων. Η δομή αυτών των σμηνών και οι δυνάμεις που ασκούνται στο εσωτερικό τους τους προσδίδουν σφαιρικό σχήμα. Τα σμήνη αυτά περιέχουν συνήθως αρχαία άστρα και κινούνται γύρω από το κέντρο του γαλαξία. Ερευνητές του Σχολής Ερευνών Αστρονομίας και Αστροφυσικής του Εθνικού Πανεπιστημίου της Αυστραλίας δηλώνουν ότι βρήκαν στοιχεία που δείχνουν ότι κοσμικές βαρυτικές δυνάμεις απομακρύνουν τα σφαιρικά σμήνη από το κέντρο των γαλαξιών και τα οδηγούν προς τα νήματα. Δημιουργούνται έτσι κοσμικές γέφυρες που αποτελούνται και από ύλη όπως τα αστρικά σμήνη αλλά και από διαστρικό χώρο και εκτείνονται η κάθε μια τους σε αποστάσεις πολλών εκατομμυρίων ετών φωτός.

To Solar Orbiter της ESA θα πλησιάσει επικίνδυνα τον Ήλιο. Δόθηκαν στην δημοσιότητα λεπτομέρειες της αποστολής Solar Orbiter της οποίας ηγείται η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Διαστήματος (ESA) και θα πλησιάσει σε απόσταση αναπνοής τον Ήλιο για να τον μελετήσει. Το σκάφος θα πλησιάσει το μητρικό μας άστρο σε απόσταση μόλις 42 εκατομμυρίων χλμ αναζητώντας απαντήσεις για την «λειτουργία» του Ήλιου. Η πιο «καυτή» αποστολή Η αποστολή Solar Orbiter http://sci.esa.int/science-e/www/area/index.cfm?fareaid=45 είναι μια αποστολή της ESA αλλά θα συμμετέχει και η NASA που θα προσφέρει δύο όργανα αλλά και τον προωθητικό πύραυλο που θα στείλει το εξερευνητικό σκάφος στο διάστημα. Τις τελευταίες ημέρες πραγματοποιήθηκαν στα κεντρικά γραφεία της ESA στο Παρίσι συσκέψεις για να ληφθούν οι τελικές αποφάσεις της αποστολής που είναι προγραμματισμένη να ξεκινήσει το 2017 και θα κοστίσει περίπου ένα δισ. ευρώ. Ερευνες για σκοτεινή ύλη και ενέργεια Οι επιτελείς της ESA αποφάσισαν την πραγματοποίηση μιας ακόμη αποστολής, την Euclid που θα προσπαθήσει να βρει απαντήσεις σε δύο τομείς που παραμένουν μυστηριώδεις, την σκοτεινή ύλη και την σκοτεινή ενέργεια. Οι επιστήμονες είναι πεπεισμένοι ότι τα δύο φαινόμενα είναι αυτά που κυριαρχούν στον Σύμπαν και ανάμεσα στα άλλα «ευθύνονται» για την ανάπτυξή του. Όμως μέχρι σήμερα τόσο η σκοτεινή ύλη όσο και η σκοτεινή ενέργεια παραμένουν ασύλληπτες από τα όργανα παρατήρησης και έτσι γνωρίζουμε ελάχιστα πράγματα για αυτές. «Αναμένουμε με ανυπομονησία την αποστολή η οποία πιστεύουμε ότι θα αποτελέσει σημείο αναφοράς για την Φυσική τα επόμενα χρόνια» δήλωσε ο Αλβάρι Χιμένεθ, επιστημονικός διευθυντής της ESA. Η αποστολή προγραμματίζεται να ξεκινήσει το 2019.

Φίλε stblackbird. Απλα αναδημοσιεύω κατι που γραφτηκε παλιά(18/6/2008)στην Διαστημική Εξερεύνηση(Διαστημα) Το Διεθνες Ινστιτουτο Ερευνων για την Ειρηνη της Στοκχολμης (Sipri) ανακοινωσε οτι οι Στρατιωτικες Δαπανες κατα το 2007 ανηλθαν σε 1339 δις $ η 851 δις ευρω(ισοτιμια 1,57 $/ευρω).Το 45% δηλαδη 602,5 δις $ αφορουν τις Η.Π.Α. Αντιστοιχα το 2006 ηταν 1262 δις $ η 804 δις ευρω. Ο προυπολογισμος της ΝΑΣΑ το 2007 ηταν 16,79 δις $ και ο προυπολογισμος του 2008 (αρχισε 1 Οκτωβρη του 2007 οπως συμβαινει με τους προυπολογισμους στην Η.Π.Α.) ειναι 17,31 δις $. Ο προυπολογισμος της Poskosmos (Ρωσικη Διαστημικη Υπηρεσια) ειναι για την δεκαετια 2006-2015 συνολο 13,50 δις $ η 8,6 δις ευρω.(Ισοτ.1,57) Δεν γνωριζω τους προυπολογισμους της ESA η της Κινας.Αν γνωριζει καποιος ας το γραψει. Δηλαδη οι Η.Π.Α. δινουν για την Διαστημικη Εξερευνηση εν σχεσει με τις Στρατιωτικες Δαπανες 602,5/16,79 δις $ ποσοστο 2,79%. Δεν λεμε βεβαια αν τα 1339 δις $ παγκοσμια πηγαιναν για Παιδεια,Υγεια,Περιβαλλον,Διαστημικη Εξερευνηση κ.λ.π. τι προοδος παγκοσμια μπορουσε να επιτευχθει. Υ.Γ. Παγκοσμιο Α.Ε.Π.2007 = 53.560 δις $ η 34.114,56 δις ευρω.(Ισοτ.1,57) Υ.Γ.Σημερινο σημειωμα ΝΕΩΝ. Δαπανες για αμυνα το 2006 σε δις ευρω. Η.Π.Α. 348= Κινα 78,6 = Ρωσια 45,1 =Βρετανια 35,7 =Γαλλια 34,8 = Ιαπωνια 26,5 =Γερμανια 24,4 =Ιταλια 19,7 =Σ.Αραβια 19 =Ισπανια 9,3 = Ελλαδα 5,2. Σημερινό δημοσίευμα. Οι ΗΠΑ και η Ρωσία εξακολουθούν να προηγούνται στη διεθνή αγορά εξοπλισμών, παρά τον σημαντικό περιορισμό της τα τελευταία χρόνια. Αυτό προκύπτει από την έκθεση για το εμπόριο όπλων στον κόσμο που συντάχτηκε από το Κογκρέσο πάνω στη βάση των δεδομένων της αμερικανικής εξουσίας. Όπως προκύπτει από την έκθεση, το ποσοστό των ΗΠΑ στο διεθνές εμπόριο όπλων ανέρχεται σχεδόν σε 53% και της Ρωσίας – σε 19%. Η ολική αξία όλων των Συμφωνιών για την αγοραπωλησία των εξοπλισμών στον κόσμο το 2010 ξεπερνούσε κάπως τα 40 δισεκατ. δολάρια έναντι των 65 δισεκ. το 2009. Ο τόσο απότομος περιορισμός της αγοράς οφείλεται στην παγκόσμια χρηματοοικονομική κρίση.

Βιντεο και φωτογραφίες. http://www.tovima.gr/science/physics-space/article/?aid=423474&h1=true (Στην τρίτη φωτογραφία μια οικογενειακή εικόνα του Κρόνου με έξι από τα φεγγάρια του. Ο Εγκέλαδος είναι το λευκό φεγγάρι δεύτερο από αριστερά.)

Η συστοιχία ραδιοτηλεσκοπίων ALMA θα δει την "Κοσμική Αυγή" του σύμπαντος. Οι αστρονόμοι επιχειρούν να μάθουν πως ξεκίνησαν όλα. Ένα λοιπόν από τα μεγαλύτερα επιστημονικά επιχειρήματα του 21ου αιώνα ξεκίνησε την προσπάθειά του να καταγράψει την "Κοσμική Αυγή." Η μεγαλύτερη και υψηλότερης ακριβείας συστοιχία ραδιοτηλεσκοπίων στον κόσμο Ο λόγος για τη μεγαλύτερη συστοιχία ραδιοτηλεσκοπίων Alma που βρίσκεται στην Χιλή και έχει σκοπό να μελετήσει τις αλλαγές που έχουν σημειωθεί εδώ και εκατοντάδες χρόνια ύστερα από το σχηματισμό του σύμπαντος, όταν τα αστέρια άρχισαν να λάμπουν. Το Alma θα επιτρέψει στους επιστήμονες να αποκτήσουν μια εικόνα της απαρχής του Κόσμου αφού μπορεί να απεικονίσει τα αστέρια πριν καν δημιουργηθούν, καθώς εντοπίζει τα νέφη αλλά και τα ψυχρά αέρια από τα οποία δημιουργούνται τα άστρα, ενώ παράλληλα συλλέγει τα κύματα που εκπέμπουν τα νέφη γεγονός που του επιτρέπει να εντοπίσει ακόμα και γαλαξίες που κρύβονται πίσω από αυτά. Οι επιστήμονες το ονομάζουν μια "χρυσή’ πρωτοπορία για την αστρονομία και επιδιώκουν να εξηγήσουν γιατί το συμπαντικό περιβάλλον έχει την μορφή που γνωρίζουμε σήμερα. "Θα έχουμε την δυνατότητα να δούμε την αρχή του σύμπαντος, πως οι πρώτοι γαλαξίες σχηματίστηκαν. Θα μάθουμε πολλά περισσότερα για το πως δουλεύει το σύμπαν.", δήλωσε ο αστρονόμος και υπεύθυνος του έργου Dr Diego Garcia. Το Alma αποτελείται από μία σειρά συνδεδεμένων μεταξύ τους κεραιών που είναι τοποθετημένες στο ψηλότερο οροπέδιο της ερήμου Ατακάμα, κοντά στα σύνορα της Χιλής με τη Βολιβία. Κάθε μία από τις 64 κεραίες του Alma, είναι διαμέτρου 12 μέτρων, και έχει τοποθετηθεί σε μια σειρά που καλύπτει μια απόσταση 14 χιλιομέτρων στο πλατύτερο σημείο, στο οροπέδιο Chajnantor. Μία πρώτη λήψη του γιγάντιου τηλεσκοπίου κατέγραψε εικόνες από την σύγκρουση δύο γαλαξιών που είναι γνωστοί με το όνομα "Γαλαξίες Κεραίες". Οι δύο γαλαξίες αποτελούν έναν από τους «αγαπημένους» στόχους των αστρονόμων και βρίσκονται σε απόσταση 62 εκατομμυρίων ετών φωτός από τη Γη, ενώ είναι σε προχωρημένο στάδιο συγχώνευσης. Οι βαρυτικές δυνάμεις που ασκεί ο ένας γαλαξίας στον άλλον λόγω βαρύτητας έχουν δημιουργήσει δύο βραχίονες που εκτείνονται σε τεράστιες αποστάσεις και δημιουργούν ένα εντυπωσιακό γαλαξιακό σύμπλεγμα. Ανάμεσα στους γαλαξίες έχει σχηματιστεί μια «γέφυρα» υλικού, συμπιεσμένων αερίων και νεογέννητων λαμπρών άστρων. Αυτά τα άστρα στο τέλος της σύντομης ζωής τους θα εκραγούν σαν υπερκαινοφανείς (σουπερνόβα), εμπλουτίζοντας τον διαγαλαξιακό χώρο με οξυγόνο, πυρίτιο, σίδηρο και άλλα βαρύτερα στοιχεία που θα ενσωματωθούν στην επόμενη γενιά άστρων. Μεγάλες προσδοκίες Οι επιστήμονες ελπίζουν να ανακαλύψουν με την βοήθεια του τηλεσκόπιου, το αέριο που υπήρχε στα πρώτα στάδια του διαστήματος, περισσότερα από 13 δισεκατομμύρια χρόνια πριν, και σχημάτισε τα πρώτα αστέρια που έλαμψαν στον κοσμικό ουρανό. Οι αστρονόμοι επίσης μελετούν τις διεργασίες γύρω από ένα άλλο "νεαρό" αστέρι 400 έτη φωτός μακριά, το οποίο είναι πιθανό να σχηματίζεται από την συγκέντρωση έως και 12 πλανητών σε μέγεθος ίδιο με εκείνο του πλανήτη Δία. Στο τεράστιο διεθνές έργο, πέρα από τα ευρωπαϊκά συνεργεία συναρμολόγησης συμμετέχουν επίσης αστρονομικές εταιρείες από την Ιαπωνία και την Βόρεια Αμερική. Με την σύμπραξη της Δημοκρατίας της Χιλής, όλοι οι συνεργάτες βοήθησαν στην δημιουργία μιας νέας γενιάς τηλεσκοπίου που θα διεισδύσει βαθιά στις απαρχές του Σύμπαντος. Ήδη κατάφερε να απεικονίσει την σύγκρουση δύο γαλαξιών χρησιμοποιώντας στοιχεία που είχαν συγκεντρώσει μόνο οι 16 του αντένες και οι επιστήμονες εκτιμούν ότι όταν το τηλεσκόπιο θα μπορεί να χρησιμοποιήσει και τις 66 αντένες του που θα έχουν εγκατασταθεί μέχρι το 2013 θα γίνει το μεγαλύτερο τηλεσκόπιο στον κόσμο με στοιχεία ακριβείας που δεν θα μπορούν να συγκριθούν με καμία άλλη αστρονομική εγκατάσταση στον πλανήτη. Οι επιστήμονες ελπίζουν ότι τώρα θα μπορούν να δουν αν ισχύουν οι θεωρίες των αστρονόμων σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο διαμορφώνονται οι πλανήτες και οι αστέρες και γενικά για το πως δημιουργήθηκε το σύμπαν. Παράλληλα τους επιτρέπει να παρακολουθήσουν την γέννηση ενός νέου άστρου το μέγεθος του οποίου εκτιμούν ότι ισούται με 12 φορές το μέγεθος του πλανήτη Δία, ενώ εστιάζουν και στην παρατήρηση μιας μαύρης τρύπας που βρίσκεται στο κέντρο του γαλαξία μας και η οποία είναι γνωστή ως Sagittarius A. Αστρονόμοι που συμμετέχουν στο πρόγραμμα λένε πως ελπίζουν να βρουν νέα άστρα σαν τον δικό μας ήλιο και να καταφέρουν να δούνε ένα νέο ηλιακό σύστημα εν τη γενέσει του. Για περισσότερες πληροφορίες: ■ALMA project: Το ισχυρότερο τηλεσκόπιο του κόσμου. http://www.physics4u.gr/articles/2004/alma.html ■Ερευνώντας το Big Bang με το Alma ψηλά στην έρημο Ατακάμα. http://www.physics4u.gr/news/2006/scnews2567.html

Στο μακρινό Εγκέλαδο, το χιόνι ποτέ δεν σταματά. Στον Εγκέλαδο, ένα μικρό αλλά εξωτικό φεγγάρι του Κρόνου, η χιονόπτωση συνεχίζεται εδώ και 100 εκατομμύρια χρόνια: νέες εικόνες από την αποστολή Cassini δείχνουν ότι οι γιγάντιοι πίδακες παγοκρυστάλλων που είχαν ανακαλυφθεί στο νότιο πόλο του δορυφόρου καλύπτουν την επιφάνεια με λεπτόκοκκο, απάτητο χιόνι. Η ανακάλυψη, που παρουσιάστηκε στο Ευρωπαϊκό Συνέδριο Πλανητικής Επιστήμης, δείχνει ότι ο Εγκέλαδος διαθέτει μεγάλα υπόγεια αποθέματα νερού -ή ακόμα και έναν παγκόσμιο ωκεανό κρυμμένο κάτω από την παγωμένη επιφάνεια. Μάλιστα οι υποψίες για την ύπαρξη αυτού του υπόγειου ωκεανού έχουν αναπτερώσει τις ελπίδες για την ανακάλυψη μικροβιακής ζωής. Προς το παρόν, κανείς δεν γνωρίζει ποιος είναι ο μηχανισμός που εκτοξεύει σωματίδια πάγου από τις γιγάντιες σχισμές στο νότιο πόλο. Οι εξωγήινες χιονονιφάδες, που έχουν διάμετρο μόλις μερικά μικρόμετρα, δραπετεύουν στο μεγαλύτερο μέρος τους στο Διάστημα και καταλήγουν σε έναν από τους δακτύλιους του Κρόνου. Ένα μέρος, όμως, πέφτει πίσω στην επιφάνεια του Εγκέλαδου και σχηματίζει δύο επιμήκεις χιονισμένες εκτάσεις που εκτείνονται από το νότιο μέχρι το βόρειο πόλο. Όπως έδειξαν οι τελευταίες εικόνες, το χιόνι έχει σχεδόν «σβήσει» τα ίχνη παλιών κρατήρων και «μαλακώνει» το περίγραμμα άλλων γεωλογικών χαρακτηριστικών. Το χιόνι εκτιμάται ότι συσσωρεύεται με εξαιρετικά αργό ρυθμό, μόλις ένα χιλιοστό του χιλιοστού το χρόνο.Δεδομένου όμως ότι η χιονόπτωση συνεχίζεται αδιάκοπη εδώ και εκατομμύρια χρόνια, το πάχος του χιονιού φτάνει τα 100 μέτρα.

Σχεδιάζεται ο «Ονειρεμένος Επιταχυντής» Ο International Linear Collider (ILC) θα είναι ο πιο ισχυρός επιταχυντής στον κόσμο. Ολοκληρώθηκε η συνάντηση των κορυφαίων φυσικών στον κόσμο που πραγματοποιήθηκε στο Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο Πυρηνικής Έρευνας (το γνωστό CERN) και είχε ως αντικείμενο την οργάνωση και σχεδιασμό της κατασκευής ενός νέου επιταχυντή ακόμη πιο ισχυρού από εκείνους που υπάρχουν σήμερα. Επί τέσσερις μέρες οι επιστήμονες μελετούσαν το πώς θα επιτευχθεί η κατασκευή του International Linear Collider (ILC) ο οποίος έχει ονομαστεί «Ονειρική Μηχανή» αφού όπως πιστεύουν οι ειδικοί θα φέρει επανάσταση στην έρευνα για την προέλευση του Κόσμου. Οι γραμμικές έρευνες Ο Διεθνής Γραμμικός Επιταχυντής Σωματιδίων (ILC) θα είναι μια μηχανή μήκους 50 χιλιομέτρων περίπου, που περιλαμβάνει δύο τεράστιους επιταχυντές που θα επιταχύνουν ηλεκτρόνια και ποζιτρόνια σε ταχύτητες παραπλήσιες του φωτός προτού συγκρουστούν μεταξύ τους. Τα αποτελέσματα από αυτές τις συγκρούσεις είναι πιθανό να φωτίσουν ορισμένα από τα πιο μεγάλα κοσμικά μυστήρια όπως το αν υπάρχουν επιπλέον διαστάσεις ή πώς ξεκίνησε και εξελίχθηκε η λεγόμενη Μεγάλη Έκρηξη από την οποία σύμφωνα με την κρατούσα θεωρία δημιουργήθηκε το Σύμπαν. Η συνάντηση των φυσικών στο CERN έγινε στην σκιά της διακοπής της λειτουργίας του πρώτου μεγάλου επιταχυντή σωματιδίων, του Tevatron, που βγήκε στην...σύνταξη μετά από 26 χρόνια εργασίας στο Εθνικό Εργαστήριο Fermilab στις ΗΠΑ. Έτσι πλέον ο μόνος ισχυρός επιταχυντής που έχουν στην διάθεση τους οι επιστήμονες για να πραγματοποιήσουν σύνθετες και πολύπλοκες έρευνες είναι ο Μεγάλος Επιταχυντής Αδρονίων (LHC) στο CERN. Οι διαφορές Στον LHC συγκρούονται μεταξύ τους πρωτόνια με στόχο την ανακάλυψη νέων σωματιδίων αλλά η όλη διαδικασία παράγει επιπλέον και «άχρηστη» ύλη η οποία σε πολλές περιπτώσεις κρύβει στοιχεία και λεπτομέρειες των πειραμάτων. Ο ILC, αν τελικά κατασκευαστεί, θα είναι ένα μηχάνημα που θα παράγει απόλυτα «καθαρά» αποτελέσματα. Οι επιταχυντές θα ρίχνουν 10 δισεκατομμύρια ηλεκτρόνια και ποζιτρόνια το ένα πάνω στον άλλο κάθε δευτερόλεπτο. Σύμφωνα με τον σχεδιασμό ο ILC θα έχει αρχικά μήκος 36 χιλιομέτρων (18 χιλιόμετρα κάθε επιταχυντής) και θα αναπτυχθεί σταδιακά στα 50 χιλιόμετρα. Τα εμπόδια Δύο είναι τα βασικά προβλήματα για την κατασκευή του ILC. Το ένα έχει να κάνει με το κόστος του το οποίο αν ξεκινούσε σήμερα να κατασκευάζεται εκτιμάται ότι θα άγγιζε τα 7 δις. δολάρια. Μέχρι στιγμής η διεθνής ομάδα επιστημόνων που ασχολείται με το εγχείρημα δεν έχει καταφέρει να βρει σοβαρή χρηματοδότηση. Το δεύτερο πρόβλημα είναι ότι δεν έχει αποφασισθεί το που θα κατασκευαστεί. Οι ΗΠΑ και η Μ.Βρετανία είναι οι δύο χώρες που έχουν τις απαραίτητες υποδομές για να γίνει εκεί η εγκατάσταση. Σύμφωνα με το πλάνο που έχει εκπονηθεί, η χώρα που θα φιλοξενήσει το ILC θα πρέπει να καταβάλει και το μεγαλύτερο μερίδιο της κατασκευής του κάτι που ειδικά στην σημερινή συγκυρία δεν είναι εύκολο να αποφασισθεί από οποιαδήποτε κυβέρνηση. Οι προετοιμασίες και οι σχεδιασμοί θα ολοκληρωθούν στο τέλος του 2012. Αν όλα πάνε καλά, λυθούν τα προβλήματα και ξεκινήσει άμεσα η κατασκευή του, οι ειδικοί εκτιμούν ότι ο ILC θα μπορεί να μπει σε λειτουργία μέσα σε διάστημα 5-8 ετών.

Ο ρόλος του Saul Perlmutter στην ανακάλυψη της επιτάχυνσης της διαστολής του σύμπαντος. Ο κύριος ρόλος του Saul Perlmutter, στην ανακάλυψη της επιτάχυνσης της διαστολής του σύμπαντος, ήταν να χρησιμοποιήσει τα σουπερνόβα ως "πρότυπα κεριά" για να μετρήσει τον κοσμικό ρυθμό διαστολής. Τα σουπερνόβα, αυτά τα αστρονομικά "πρότυπα κεριά", είναι από τα πιο μακρινά αντικείμενα του διαστήματος, ο υπολογισμός δε της φωτεινότητας τους, μας αποκαλύπτει την απόστασή τους από το ηλιακό μας σύστημα, ακριβώς όπως η φαινομενική φωτεινότητα ενός κεριού εξαρτάται από την απόστασή του σε ένα δωμάτιο. Τα σουπερνόβα είναι μεταξύ των φωτεινότερων αντικειμένων στον Κόσμο, ορατό σε πολύ μεγαλύτερες αποστάσεις από άλλα "πρότυπα κεριά" όπως είναι τα γνωστά μεταβλητά αστέρια Κηφείδες. Αν και η ιδέα κυκλοφορούσε μέσα στην αστρονομική κοινότητα επί χρόνια, ο Perlmutter λέει γι’ αυτό: "Τον πρώτο καιρό που οι άνθρωποι σκέφτηκαν να μετρήσουν τη διαστολή με την βοήθεια των σουπερνοβών είχαν πολλές δυσκολίες να το κάνουν". Τα όποια διαφορετικά είδη των σουπερνοβών υπάρχουν εκρήγνυνται με διαφορετικούς τρόπους και για αυτό δεν ήταν προφανές αν κάποιες από αυτές ήταν πραγματικά "πρότυπα κεριά". Επιπλέον, σε ένα Σύμπαν που είναι γεμάτο με μερικές εκατοντάδες δισεκατομμύρια γαλαξίες και με εκατοντάδες δισεκατομμύρια αστέρια ο κάθε ένας τους, το να βρεις τυχαία αστέρια που εκρήγνυται με ένα τηλεσκόπιο ήταν μια πολύ αβέβαιη επιχείρηση. Στη δεκαετία του ’80, έγινε μια πρώτη αναζήτηση για εξαιρετικά απόμακρα σουπερνόβα, τα οποία χρειάζονταν για την μέτρηση των μεταβολών στο ρυθμό διαστολής του Κόσμου, και βρέθηκε μόνο ένα τέτοιο σουπερνόβα μετά από δυόμισι χρόνια ερευνών — και αυτός ο ένας υπερκαινοφανής ήδη είχε εξασθενημένο φως μετά από τη μέγιστη φωτεινότητά του. Η ομάδα στην οποία ο Perlmutter έκανε την διπλωματική του στο εργαστήριο του Μπέρκλευ και κάτω από τον φυσικό Richard Muller, κατασκεύασε ένα ρομποτικό τηλεσκόπιο για να ψάξει για την σχετικά πλησιέστερη σε μας σουπερνόβα τύπου ΙΙ που είχε καταρρεύσει ο πυρήνας του, και της οποίας η φωτεινότητα θεωρήθηκε ότι θα μπορούσε να υπολογιστεί από την ταχύτητα που απομακρύνονταν από τον πυρήνα του άστρου τα κελύφη του. Αν και αυτή η ρομποτική αναζήτηση ήταν επιτυχημένη, βρίσκοντας κάπου 20 σουπερνόβα, η μέτρηση της απόστασης με τον τύπο IΙ ήταν "μια δύσκολη τεχνική, αλλά όχι τελειοποιημένη", παρατηρεί ο Perlmutter. Στο μεταξύ ο Carl Pennypacker και ο Saul Perlmutter, που ήταν οι επικεφαλής στην ομάδα, άρχισαν να ενδιαφέρονταν στην παρατήρηση των σουπερνοβών τύπου Ia σε πολύ μεγαλύτερες αποστάσεις, και άρχισαν να δουλεύουν σε νέο πρόγραμμα, που αργότερα ονομάστηκε "Πρόγραμμα Κοσμολογίας Σουπερνοβών" (Supernova Cosmology Project). Τα σουπερνόβα τύπου Ia ήταν όχι μόνο φωτεινότερα από τον τύπο II αλλά, εάν διακρίνονταν προσεκτικά από τους επιφανειακά συγκρίσιμους τύπους, είχαν δείξει mia εντυπωσιακή ομοιότητα στη φωτεινότητα. Κοσμολογία υπερκαινοφανών — οι πρώτες ημέρες Για να βρουν όμως αρκετά σουπερνόβα τύπου Ia, ώστε να μαζέψουν σημαντικά στοιχεία για τη διαστολή του σύμπαντος, οι Perlmutter και Pennypacker θέλησαν να χρησιμοποιήσουν ένα τηλεσκόπιο ευρείας ζώνης, για να ανιχνεύσουν ταυτόχρονα χιλιάδες γαλαξιών. Αλλά ο ανταγωνισμός, για το χρόνο χρησιμοποίησης των τηλεσκοπίων, μεταξύ των αστρονόμων ήταν μεγάλος. Ήταν η εποχή που αντικαθιστούσαν με τα γρήγορα και ευαίσθητα CCD (τις συσκευές συζευγμένου φορτίου), τα παλαιά φωτογραφικά φιλμ στην αστρονομία, και βρήκαν τότε ένα Αυστραλιανό παρατηρητήριο πρόθυμο, έναντι χρημάτων, να κάνει την παρατήρηση των γαλαξιών που ήθελαν με μια, επί παραγγελία, φωτογραφική μηχανή CCD σε μια μεγάλη περιοχή του Ουρανού. Τους έδωσαν λοιπόν, στην Αυστραλία, χρόνο παρατήρησης 12 μόνο νύχτες, που ήσαν διασκορπισμένες μέσα σε αρκετούς μήνες. Ο δε καιρός, στις 12 αυτές νύχτες, ήταν καλός μόνο στις δυόμισι νύκτες. Κατά τη διάρκεια εκείνων των δυόμισι νυχτών βρήκε ο Perlmutter ένα σουπερνόβα, του πολλά υποσχόμενου τύπου Ia, αλλά δεν μπορούσαν να αποδείξουν ότι βρήκαν ένα τέτοιο σουπερνόβα, λόγω του μικρού μεγέθους του τηλεσκοπίου. Το 1992, καθώς δούλευε ο Perlmutter στο Τηλεσκόπιο Ισαάκ Νεύτων στο Λα Πάλμα, των Καναρίων Νήσων, βρήκαν τελικά το πρώτο πειστικό σουπερνόβα του τύπου Ia. Μέχρι το 1994 το Πρόγραμμα Κοσμολογίας Υπερκαινοφανών είχε χρησιμοποιήσει για αρκετό χρόνο αυτά τα τηλεσκόπια, για να αποδείξει ότι θα μπορούσε να παραγάγει μεγάλους αριθμούς των αναζητουμένων υπερκαινοφανών Ιa. Με μια ειδική τεχνική, στα παρατηρητήρια Kitt και Λα Πάλμα στα τέλη του 1993 και αρχές του 1994, βρήκαν πέντε σουπερνόβα. Η επιτυχία αυτή τότε ενέπνευσε όλους τους δύσπιστους. Η επιτάχυνση της διαστολής του Σύμπαντος. Ακολούθησαν κάμποσα χρόνια για την προσεκτική ανάλυση των στοιχείων. Το 1998 το Πρόγραμμα Κοσμολογίας Σουπερνοβών (Supernova Cosmology Project) και η ανταγωνιστική ομάδα που υπήρχε προς αναζήτηση σουπερνοβών υψηλού z (μετατόπισης προς το ερυθρό), η οποία οργανώθηκε από τον Brian Schmidt των Αστεροσκοπείων της Αυστραλίας και που αποκαλείται ‘High Z-Team’ (από το γράμμα z που χρησιμοποιούν οι αστρονόμοι για την ερυθρά μετατόπιση). Και οι δύο ομάδες αυτές ανεξάρτητα η μια από την άλλη, ανακάλυψαν πως οι υπερκαινοφανείς που παρατηρούσαν είναι αμυδρότεροι απ’ ό,τι αναμενόταν. Και αυτό το αποτέλεσμα ήταν αρκετό για να αμφισβητηθεί η κοσμολογική θεωρία για το Σύμπαν. Έβγαλαν λοιπόν το εξής συμπέρασμα, που στην αρχή το είχαν απορρίψει: Η διαστολή του σύμπαντος δεν επιβραδύνεται, όπως ο καθένας τότε είχε υποθέσει. Αντίθετα επιταχύνεται. Οι δύο ομάδες αφού απέρριψαν ότι η κοσμική σκόνη απορροφάει το φως των υπερκαινοφανών, γιατί αλλιώς οι κόκκοι της σκόνης θα απέκοπταν το κυανό φώς περισσότερο του ερυθρού, πράγμα που θα έκανε τους υπερκαινοφανείς να φαίνονται ερυθρότεροι απ’ ό,τι είναι στην πραγματικότητα. Απέρριψαν ομοίως και την περίπτωση των βαρυτικών φακών, να διέρχεται δηλαδή το φως ξυστά από γαλαξίες κατά μήκος της διαδρομής τους. Γιατί το φαινόμενο αυτό είναι σημαντικό μόνο για πολύ μακρινούς υπερκαινοφανείς. Ακολούθως απέρριψαν και τη περίπτωση να είναι διαφορετικοί οι παρατηρούμενοι υπερκαινοφανείς απ’ ό,τι οι κοντινότεροι, λόγω της ηλικίας των άστρων, οπότε τα βαρέα στοιχεία θα είναι λιγότερα. Η ανακάλυψη πως ο Κόσμος επεκτείνεται με έναν επιταχυνόμενο ρυθμό, που σύντομα υποστηρίχθηκε από ανεξάρτητες μετρήσεις κι άλλων άλλων κοσμολογικών παραμέτρων, αμέσως ξεσήκωσε την κοσμολογία. Η εξήγηση Κανένας λόγος λοιπόν δεν μπορεί να εξηγήσει γιατί το φως τους είναι αμυδρότερο, εκτός και αν δεχθούμε πως αυτό οφείλεται στην ίδια τη δομή του Κόσμου. Δύο διαφορετικές ιδιότητες του χώρου και του χρόνου φαίνεται να συνεισφέρουν στο φαινόμενο. Μια εξήγηση είναι να έχει ίσως ο χώρος αρνητική καμπυλότητα, και για αυτό η σφαίρα της ακτινοβολίας που θα προερχόταν από τον αρχαιότερο υπερκαινοφανή θα είχε μεγαλύτερη επιφάνεια. Αλλά η εξήγηση της αρνητικής καμπυλότητας του χώρου, σημαίνει πως η πηγή του φωτός θα δείχνει αμυδρότερη, από την περίπτωση εκείνη του να μην είναι ο χώρος αρνητικά καμπυλωμένος. Η πηγή όμως φαίνεται αμυδρότερη, άρα έχουμε αρνητική καμπυλότητα στο χώρο. Μια άλλη εξήγηση είναι να βρίσκονται σε μεγαλύτερες αποστάσεις από ό,τι δείχνουν οι ερυθρές μετατοπίσεις τους. Δηλαδή να παρουσιάζουν μικρότερες μετατοπίσεις στο ερυθρό, από τη κανονική ερυθρή μετατόπιση. Άρα θα πρέπει, για να έχουν τέτοια συμπεριφορά οι ερυθρές μετατοπίσεις, το Σύμπαν να διαστελλόταν πιο αργά στο παρελθόν απ’ ό,τι περίμεναν, πράγμα που θα σήμαινε μικρότερη συνολική διαστολή του χώρου και του μήκους κύματος του φωτός που ταξίδευε σε αυτόν. Δηλαδή καταλήγουμε σε επιταχυνόμενη διαστολή. Προφανώς μια κάποια μυστήρια "σκοτεινή ενέργεια" οδηγεί την κοσμική επιτάχυνση και αποτελεί τα δύο τρίτα της πυκνότητας του σύμπαντος. Η φύση της σκοτεινής ενέργειας είναι ένα από τα σημαντικότερα ζητήματα που αντιμετωπίζει η φυσική της υψηλής ενέργειας στον 21ο αιώνα. "Αυτή η ανακάλυψη ήταν περισσότερο μια προσπάθεια όλης της ομάδας", λέει ο Perlmutter, αναφέροντας τις προσπάθειες των μεμονωμένων μελών του Προγράμματος Κοσμολογίας Υπερκαινοφανών, πάνω στις θεωρητικές μελέτες της δυναμικής των υπερκαινοφανών, την ανίχνευση των κοντινών και μακρινών υπερκαινοφανών, την ανάλυση και την ερμηνεία στοιχείων, και άλλων ερευνητικών συστατικών. Επιπλέον, ο Perlmutter λέει, ότι η συνεχής προσπάθεια που οδήγησε σε αυτή την σημαντική ανακάλυψη, ήταν πιθανή λόγω της μοναδικής θέσης του εργαστηρίου του Μπέρκλευ ως Εθνικό Εργαστήριο. "Είναι μεγάλη η ελευθερία που προσφέρει το εργαστήριο. Ο καθένας μας ήξερε ότι μπορούσε να εργαστεί και δέκα έτη, προτού να υπάρξει ένα αποτέλεσμα. Πουθενά αλλού δεν υπάρχει τέτοια στήριξη", σχολιάζει ο Perlmutter. Τα supernova σαν ένα κοσμικό "κερί" Στην φωτογραφία ενα supernova, που έχει φωτογραφηθεί το 1994, και χρησιμοποιείται για τη μέτρηση κοσμικών αποστάσεων. Είναι του τύπου Ιa, και πιστεύεται πως είναι το εκρηκτικό αποτέλεσμα ενός συμπαγούς νεκρού αστεριού (γνωστού σαν λευκός νάνος, με διαστάσεις σαν της Γης και μάζα πολλές φορές τη μάζα του Ήλιου). Ο λευκός αυτός νάνος όταν βρεθεί κοντά σε ένα αστέρι αποσπά ύλη από αυτό. Όταν όμως η συνολική μάζα του λευκού νάνου υπερβεί ένα ορισμένο όριο, αυτοαναφλέγεται με μια εκρηκτική θερμοπυρηνική έκρηξη, και ο λευκός νάνος διαλύεται με τέτοιο βίαιο τρόπο που κομμάτια του εκτοξεύονται με ταχύτητες της τάξης των 10.000 km/s. Η λάμψη που δημιουργείται χρειάζεται τρεις εβδομάδες για να φτάσει στο μέγιστο της, ενώ στη συνέχεια εξασθενεί σταδιακά μέσα σε μια περίοδο μερικών μηνών. Δείτε και τα σχετικά άρθρα ■Το Νόμπελ Φυσικής 2011 δόθηκε στην επιτάχυνση του σύμπαντος. http://www.physics4u.gr/blog/?p=4008 ■Το σύμπαν όχι απλώς μεγαλώνει αλλά αυξάνει με μια φρενιτιώδη ταχύτητα. http://www.physics4u.gr/blog/?p=1819

4 Οκτωβρίου 1957 η ανθρωπότητα ανοιγει τη διαστημική εποχή. Την 4 Οκτωβρίου 1957 στην τροχιά της Γης ξεκίνησε ο πρώτος τεχνητος δορυφόρος στον κόσμο ο Σπούτνικ. Ο πρώτος τεχνητος δορυφόρος εκτοξευτηκε από τον 5ο σημειο επιτόπιων δοκιμών και ερευνών του Υπουργείου Εθνικής Άμυνας, η οποία έλαβε αργότερα το όνομα του Μπαϊκονούρ. Ο δορυφόρος αποτελείτο από μια μπάλα 58 εκατοστά σε διάμετρο, βάρους 83,6 κιλών, ήταν εξοπλισμένος με τέσσερις μήκος pin κεραίες των 2,4 και 2,9 μέτρα για πομπούς σήματος που λειτουργούν με μπαταρίες. Μετά από 295 δευτερόλεπτα μετά την εκτόξευση ο PS-1 φευγει απο τον πυραυλο βάρους 7,5 τόνων με τον οποίο ειχε τεθεί σε μια ελλειπτική τροχιά στο απόγειο 947 χιλιόμετρα και περίγειο 288 χιλιόμετρα. 315 δευτερόλεπτα μετά την εκτόξευση του δορυφόρου χωρίζεται από το δεύτερο πύραυλο στάδιο, και αρχίζει να ακούγεται σε όλο τον κόσμο. Ο PS-1 πετούσε 92 ημερες, μέχρι τις 4 Ιανουαρίου 1958, έχοντας κάνει 1.440 στροφές γύρω από τη γη (περίπου 60 εκατομμύρια χιλιόμετρα), και ο πομπός του λειτούργησε δύο εβδομάδες. Το Σεπτέμβριο του 1967 η Διεθνής Αστροναυτική Ομοσπονδία ανακηρύξε την 4 Οκτ. Ημέρα της διαστημικής εποχής της ανθρωπότητας Νόμπελ Φυσικής για την διαστολή του Σύμπαντος. Δύο Αμερικανοί και ένας Αυστραλός τιμώνται με το φετινό Βραβείο Νόμπελ Φυσικής για τις ανακαλύψεις τους σχετικά με τη διαστολή του Σύμπαντος. Πρόκειται για τον Paul Perlmutter του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας στο Μπέρκλεϊ ο οποίος θα λάβει το μισό Βραβείο, και τους Brian P. Schmidt από το Αυστραλιανό Εθνικό Πανεπιστήμιο στο Ουέστον Κρικ και Adam G. Riess από το Πανεπιστήμιο Johns Hopkins στη Βαλτιμόρη οι οποίοι θα μοιραστούν το υπόλοιπο μισό του Βραβείου. Συνολικά, οι επιστήμονες κατέδειξαν ότι το Σύμπαν, όχι μόνο διαστέλλεται, πράγμα το οποίο ήταν γνωστό, αλλά ότι η ταχύτητα διαστολής αυξάνει. Στην ανακοίνωσή της η Σουηδική Ακαδημία σημειώνει: «Μελέτησαν αρκετές δεκάδες αστέρες που εκρήγυντο, οι οποίοι αποκαλούνται σουπερνόβα, και ανακάλυψαν πώς το σύμπαν επεκτείνεται με διαρκώς επιταχυνόμενο ρυθμό. » Η ανακάλυψη αιφνιδίασε ακόμη και τους ίδιους τους βραβευθέντες». «Και όμως αυξάνει επιταχυνόμενο»! είπαν οι τιμώμενοι οι οποίοι βαδισαν στα χνάρια του Αϊνστάιν.

Eυρωπαίοι επιστήμονες ακολούθησαν το δορυφόρο που έπεσε στη Γη. Οι επιστήμονες της ESA παρακολούθησαν από κοντά την πτώση του δορυφόρου UARS στη Γη στις 24 Σεπτεμβρίου. Το γραφείο που ειδικεύεται στη διαχείριση «διαστημικών σκουπιδιών» συμμετείχε στη συντονισμένη προσπάθεια της ΝΑSA και της διεθνούς κοινότητας να προβλεφθούν οι πιθανοί κίνδυνοι. Ο δορυφόρος της NASA με το πλήρες όνομα Upper Atmosphere Research Satellite (UARS) εισήλθε στη γήινη ατμόσφαιρα στις 24 Σεπτεμβρίου 2001 μεταξύ 06:23 and 08:09 ώρα Ελλάδος. Η ακριβής ώρα και τοποθεσία όπου τα απομεινάρια του 5,6 τόνων δορυφόρου έπεσαν δεν έχει προσδιοριστεί. Ωστόσο, δεν έχουν αναφερθεί τραυματισμοί, ούτε ζημιές. Από την απαρχή της «διαστημικής εποχής», δεν έχει καταγραφεί κανένα περιστατικό τραυματισμού από θραύσματα δορυφόρων μετά την επανείσοδό τους στην ατμόσφαιρα της Γης. «Η τριβή του αέρα επιβραδύνει την κίνηση του δορυφόρου, ο οποίος μπορεί αρχικά να έχει ταχύτητα μεγαλύτερη από 27.000 χιλιόμετρα την ώρα. Τα θραύσματα του, ωστόσο, προσκρούουν στην επιφάνεια της Γης με ταχύτητα που δεν ξεπερνάει τα 200 χιλιόμετρα την ώρα,» επισήμανε ο καθ. Heiner Klinkrad που ηγείται του γραφείου της ESA που ειδικεύεται στα διαστημικά σκουπίδια. Κεντρικός ο ρόλος της ESA Οι επιστήμονες της ESA παρακολούθησαν την επανείσοδο του δορυφόρου UARS στη γήινη ατμόσφαιρα μαζί με τους επιστήμονες από όλο τον κόσμο που στελεχώνουν την Inter-Agency Debris Coordination Committee (IADC). Παράλληλα, ενημέρωναν τις Ευρωπαϊκές υπηρεσίες πολιτικής προστασίας. Η IADC προσφέρει ένα κοινό τόπο συζήτησης για το συντονισμό προσπαθειών αντιμετώπισης των κινδύνων που εγκυμωνούν τα διαστημικά σκουπίδια, απομεινάρια δορυφόρων που δεν χρησιμοποιούνται πια. Ανάμεσα στις διαστημικές υπηρεσίες που συμμετέχουν είναι η ESA και εθνικές υπηρεσίες διαστήματος από όλη την Ευρώπη. Τα τελευταία χρόνια, η IADC έχει δημιουργήσει ένα δίκτυο επικοινωνίας το οποίο συμβάλλει στην εκτίμηση των πιθανών κινδύνων από την επανείσοδο διαστημικών σκουπιδιών στην ατμόσφαιρα της Γης μέσα από την ανταλλαγή δεδομένων και προβλέψεων αλλαγών στην τροχιά τους. Η καρδιά του κέντρο πληροφοριών της IADC Το κέντρο υπολογιστών της IADC, όπου φυλάσσονται τα δεδομένα που συγκεντρώνονται από κάθε γωνιά της Γης, βρίσκεται στο Ευρωπαϊκό Κέντρο Διαστημικών Επιχειρήσεων (ESOC) στο Darmstadt της Γερμανίας και τη διαχείρισή του έχει αναλάβει το Γραφείο Διαστημικών Σκουπιδιών της ESA. «Σύμφωνα με τα κριτήρια που έχει θέσει η IADC, η επανείσοδος του δορυφόρου UARS την περασμένη εβδομάδα δεν μπορούσε να χαρακτηριστεί ως υψηλού κινδύνου. Ωστόσο, αποτέλεσε το αντικείμενο της ετήσιας δοκιμαστικής άσκησης, η οποία πραγματοποιείται μετά από πρωτοβουλία της NASA,» πρόσθεσε ο καθ. Klinkrad. Τα αποτελέσματα που συγκεντρώθηκαν από τη δοκιμαστική άσκηση θα χρησιμοποιηθούν από υπηρεσίες διαστήματος για να βελτιώσουν τα θεωρητικά μοντέλα τους και να γίνουν οι προβλέψεις αλλαγών της τροχιάς των διαστημικών σκουπιδιών περισσότερο ακριβείς. Το Γραφείο Διαστημικών Σκουπιδιών της ESA συμμετέχει για περισσότερα από 20 χρόνια στις προσπάθειες της διεθνούς κοινότητας να κατανοήσει καλύτερα τις αλλαγές στην τροχιά διαστημικών σκουπιδιών, και στο σχεδιασμό μέτρων για την αντιμετώπιση των κινδύνων που εγκυμωνεί η επανείσοδό τους στην γήινη ατμόσφαιρα. H Ευρώπη προετοιμάζεται για το μέλλον Το 2009 ξεκίνησε το Space Situational Awareness Preparatory Programme (SSA-PP), ένα πρόγραμμα της ESA με σκοπό να ενισχύσει τις ικανότητες ανίχνευσης διαστημικών σκουπιδιών, πρόβλεψης και εκτίμησης του κινδύνου που εγκυμωνεί η επανείσοδό τους στη γήινη ατμόσφαιρα, καθώς και της επίδρασης του διαστημικού καιρού. «Ο στόχος του προγράμματος SSA-PP είναι να ενισχυθούν οι ικανότητες της Ευρώπης ώστε μπορεί να προβλέπει με ακρίβεια και να παρακολουθεί από κοντά τέτοιου είδους γεγονότα,» σημείωσε ο Nicolas Bobrinsky που διευθύνει το Γραφείο SSA-PP. «Περισσότερο ακριβείς προβλέψεις θα βοηθήσουν τις υπηρεσίες πολιτικής προστασίας να αντιδούν με τον κατάλληλο τρόπο, προστατεύοντας ανθρώπους από τραυματισμό, καθώς και τις περιουσίες τους.» Στην φωτογραφία τo κέντρο των διαστημικών επιχειρήσεων της ESA.

To τηλεσκόπιο ALMA εστειλε τις πρώτες εντυπωσιακές εικόνες από τους γαλαξίες Antennae. http://www.tovima.gr/science/physics-space/article/?aid=423246

Dr. J. Newman: «Eπένδυση στους ανθρώπους» η εξερεύνηση του Διαστήματος. Η έξοδος στα άστρα αποτελεί μονόδρομο για την Ανθρωπότητα, καθώς «τα είδη τα οποία παραμένουν σε έναν πλανήτη δεν επιβιώνουν» επισημαίνει ο αστροναύτης της NASA, Dr. James Newman, έχοντας προηγουμένως χαρακτηρίσει την ενασχόληση μίας χώρας με το Διάστημα ως μία πολύτιμη «επένδυση» για το μέλλον- έναν καταλύτη έρευνας και ανάπτυξης. Ο Dr. Newman βρέθηκε στην Ελλάδα στο πλαίσιο συνάντησης- συζήτησης που διοργάνωσε το Ίδρυμα Ευγενίδου στις19 Σεπτεμβρίου, με θέμα «Αναμνήσεις ενός Αστροναύτη: Στοχασμοί για τις Επανδρωμένες πτήσεις στο Διάστημα», τελώντας παράλληλα και τα εγκαίνια της Αστροφιλοτελικής Συλλογής (δωρεά Κλέωνος και Αθανασίας Διονυσάτου) που στεγάζεται στο Ίδρυμα Ευγενίδου. Πρόκειται για έναν βετεράνο του Διαστήματος, με συμμετοχή ως ειδικός αποστολής σε τέσσερις αποστολές στο Διάστημα, με τα διαστημικά λεωφορεία Discovery (STS-51), Endeavour (STS-69 και STS- 88) και Columbia (STS 109)- αποστολή κατά την οποία αυτός και το πλήρωμα του σκάφους επιδιόρθωσαν για τέταρτη φορά το διαστημικό τηλεσκόπιο Hubble- κατά το διάστημα 1993- 2002. Γεννηθείς το 1956, ο…εντυπωσιακά ψηλός, σε σχέση με αυτό που θα περίμενε κανείς, αστροναύτης, ο οποίος έχει περάσει 43 ώρες και 13 λεπτά της ζωής του αιωρούμενος στο κενό σε διαστημικούς περιπάτους, ολοκλήρωσε το Διδακτορικό του το 1984 στο Rice University στις Η.Π.Α. όπου και συνέχισε την μεταδιδακτορική του εργασία για έναν ακόμη χρόνο. Το 1985 διορίστηκε ως Επίκουρος Καθηγητής στο Τμήμα Φυσικής και Αστρονομίας στο ίδιο Πανεπιστήμιο, ενώ την ίδια περίοδο άρχισε να εργάζεται στο Johnson Space Center της NASA. Toν Ιούλιο του 1990 επελέγη από την NASA και ξεκίνησε την εκπαίδευσή του ως αστροναύτης. Αναχώρησε από την υπηρεσία τον Ιούλιο του 2008 αποδεχόμενος την θέση Καθηγητού Διαστημικών Συστημάτων στην Ναυτική Ακαδημία Μεταπτυχιακών Σπουδών στο Mόντερεϋ της Καλιφόρνια (ΝPS). Σε συνέντευξή του στο kathimerini.gr, ο Dr. Newman μίλησε για το μέλλον της εξερεύνησης του Διαστήματος, τις προοπτικές αντικατάστασης του Διαστημικού Λεωφορείου, την είσοδο των ιδιωτικών εταιρειών στο χώρο των διαστημικών αποστολών και άλλα θέματα, εκφράζοντας την αισιοδοξία του για την- αναπόφευκτη, εάν θέλουμε να επιβιώσουμε σαν είδος- πορεία του Ανθρώπου προς τα άστρα κατά τα επόμενα χρόνια. Ποια είναι η άποψή σας πάνω στην απόσυρση των Διαστημικών Λεωφορείων; Θεωρείτε ότι ο αντικαταστάτης θα εμφανιστεί σύντομα; Καλή ερώτηση. Μπορεί κανείς να δει το θέμα από διαφορετικές οπτικές γωνίες. Όπως το βλέπω εγώ, δεν μπορείς να έχεις μέλλον, αν δεν αφήσεις πίσω σου το παρελθόν. Οπότε, αυτό που έπρεπε να κάνουμε και εν τέλει κάναμε ήταν να αποσύρουμε το Διαστημικό Λεωφορείο επειδή ήταν πολύ ακριβό- αν και παράλληλα ήταν εξαιρετικά ικανό. Σίγουρα θα γίνει αισθητή η απώλειά του. Ήταν εξαιρετικά χρήσιμο στην κατασκευή του Διεθνούς Διαστημικού Σταθμού, μετέφερε πάρα πολύ κόσμο στο Διάστημα, αλλά ήταν πάρα πολύ δαπανηρό- και πολύ επικίνδυνο. Και έχει παλιώσει. Έχουν περάσει τριάντα χρόνια από την εμφάνισή του. Εφόσον έχει ολοκληρωθεί ο Διεθνής Διαστημικός Σταθμός, πλέον μπορούμε να το αποσύρουμε και να δαπανήσουμε τα χρήματα στην ανάπτυξη κάποιου άλλου συστήματος. Το σύστημα αυτό θα μπορούσε να είναι ένας επανδρωμένος πύραυλος, όπως στο πρόγραμμα «Ares» …To «Ares 1» έχει να κάνει αποκλειστικά με τη μεταφορά πληρώματος. Δεν είναι σαν το Διαστημικό Λεωφορείο, το οποίο μεταφέρει τόσο το πλήρωμα όσο και το φορτίο…η ιδέα είναι να διαχωριστεί το πλήρωμα από το φορτίο. Το Διαστημικό Λεωφορείο μετέφερε μαζί το πλήρωμα και το φορτίο- μπροστά το πλήρωμα και πίσω το φορτίο- κάτι που έδινε μεν τη δυνατότητα επαναχρησιμοποίησης, αλλά ήταν εξαιρετικά πολύπλοκο και πολύ επικίνδυνο, καθώς δεν υπήρχε η δυνατότητα διαφυγής του πληρώματος, όπως φάνηκε στο Challenger και το Columbia. Η ιδέα είναι να είναι χωριστά το πλήρωμα από το φορτίο, ώστε να μπορεί να αποχωριστεί η κάψουλα με το πλήρωμα από το υπόλοιπο σκάφος και να σωθούν οι αστροναύτες. Στόχος είναι η ασφάλεια του πληρώματος. Οι Ρώσοι το έκαναν πάντα αυτό, με το Σογιούζ, το οποίο χρησιμοποιούν εδώ και σαράντα χρόνια, καθώς είναι εξαιρετικά αξιόπιστο, ασφαλές και οικονομικό. Μέχρι τώρα μιλούσαμε για επαναχρησιμοποιούμενα σκάφη. Ισχύει ακόμα αυτό; Παλαιότερα, ναι. Αυτές οι κάψουλες θα μπορούσαν να είναι εν μέρει επαναχρησιμοποιούμενες. Τα ρωσικά σκάφη δεν είναι επαναχρησιμοποιούμενα, πέραν κάποιων τμημάτων ηλεκτρονικού εξοπλισμού…αλλά το επαναχρησιμοποιούμενο δεν είναι πάντα καλύτερο, καθώς δεν είναι απαραίτητα πιο οικονομικό. Μπορεί να φαίνεται έτσι εκ πρώτης όψεως, αλλά όταν θέλεις να φτιάξεις κάτι επαναχρησιμοποιούμενο πρέπει να αποφασίσεις πόσες φορές θα το χρησιμοποιήσεις, να το κάνεις αρκετά ανθεκτικό και να προσέξεις πολλά άλλα πράγματα, τα οποία κοστίζουν. Ενώ, αν έχεις μία σταθερή γραμμή παραγωγής διαστημικών σκαφών μπορείς να κρατήσεις το κόστος χαμηλό- επίσης, αν βρεθεί κάποιο πρόβλημα μπορείς να το διορθώσεις πιο εύκολα. Οπότε το θέμα είναι η επιλογή μεταξύ ενός επαναχρησιμοποιουμένου σκάφους- προσπαθώντας να κάνεις οικονομία όπου μπορείς, κάτι που δημιουργεί κινδύνους- και μίας φτηνότερης γραμμής παραγωγής, στην οποία δεν υπάρχουν πολλά επαναχρησιμοποιούμενα τμήματα. Ποια είναι η άποψή σας σχετικά με την είσοδο ιδιωτικών εταιρειών στο χώρο της εξερεύνησης του Διαστήματος; Είναι «εξερεύνηση του Διαστήματος» οι αποστολές σε χαμηλή τροχιά; Κάποτε ήταν- αλλά είναι ακόμα; Πλέον πηγαίνουν οι Ρώσοι, πηγαίνουν οι Κινέζοι…είναι πολλοί αυτοί που έχουν πυραύλους, οι Ευρωπαίοι έχουν τον Arianne 5, που μπορεί να μεταφέρει φορτία σε κάθε τροχιά. Οπότε δεν υπάρχει λόγος η κυβέρνηση να ξοδέψει χρήματα για να φτιάξει έναν «δρόμο» τη στιγμή που θα μπορούσε να το κάνει κάποιος άλλος. Η όλη ιδέα με τις ιδιωτικές εταιρείες είναι ότι είναι ικανές να το κάνουν πιο οικονομικά. Αν μπορούν να βγάλουν κέρδος, θα βρουν τρόπο να το μεγιστοποιήσουν. Και ξέρουμε ότι είναι πολλοί αυτοί που θα πλήρωναν για να πάνε στο Διάστημα- δείτε τον διαστημικό τουρισμό. Στην αρχή θα είναι μόνο αυτοί που έχουν πολλά λεφτά, αλλά θέλουμε σταδιακά να εξελιχθεί σε μία δραστηριότητα που θα απευθύνεται σε όλο και περισσότερο κόσμο, καθώς θα μειώνονται οι τιμές…επιχειρηματίες όπως ο Ρίτσαρντ Μπράνσον είναι πρόθυμοι να κάνουν κάτι τέτοιο και εγώ νομίζω ότι θα έπρεπε να τους υποστηρίξουμε. Η κυβέρνηση δεν θα έπρεπε να κατασκευάζει πράγματα που θα μπορούσαν να κατασκευαστούν από επιχειρηματίες. Και αν το εγχείρημα επιτύχει, τότε εξοικονομούνται λεφτά για την πραγματική εξερεύνηση του Διαστήματος- πέρα από τροχιά, στη Σελήνη για παράδειγμα, όπου θα μπορούσε να κατασκευαστεί ένας σταθμός όπως αυτοί που υπάρχουν στην Ανταρκτική. Κάποιοι άλλοι πιστεύουν ότι θα έπρεπε να επισκεφτούμε έναν αστεροειδή, ή να πάμε στον Άρη, αλλά εγώ νομίζω ότι η ουσία είναι να κατασκευαστεί ένας μόνιμος σταθμός εκτός Γης. Ειδικά μετά την οικονομική κρίση, φαίνεται ότι είναι πολλοί αυτοί που υιοθετούν μία στάση τύπου «Πρώτα η Γη» απέναντι στο Διάστημα- ότι θα ήταν καλύτερο να δαπανηθούν κεφάλαια για την βελτιωθεί η κατάσταση στη Γη και μετά να κοιτάξουμε προς το Διάστημα. Ποια είναι η άποψή σας επ'αυτού; Σε όλο τον κόσμο, κάθε χώρα θέλει να είναι οικονομικά ανταγωνιστική. Για να γίνει δυνατόν κάτι τέτοιο,πρέπει να έχει μορφωμένους πολίτες- πολίτες με επιστημονικές και τεχνολογικές γνώσεις. Για να χτίσεις κάτι χρειάζεσαι μηχανικούς, για να αναπτύξεις κάτι χρειάζεσαι επιστήμονες. Ένας τρόπος για να ενθαρρύνεις τα παιδιά να ασχοληθούν με τις επιστήμες και την τεχνολογία είναι να τους δώσεις να καταλάβουν ότι οι άνθρωποι μπορούν να κάνουν θαυμαστά πράγματα σε πολλούς τομείς. Και ένας από αυτούς τους τομείς είναι το Διάστημα. Νομίζω ότι είναι κρίμα να λες στα παιδιά σου «θέλω να μελετάς, να στοχεύεις τον ουρανό» τη στιγμή που δεν υπάρχει η δυνατότητα να πας στην κυριολεξία εκεί. Οι περισσότεροι δεν το εννοούν αυτό, όταν μιλούν για «ουρανό» θεωρούν απλά ότι πρέπει να θέτεις υψηλούς στόχους. Δεν το δέχομαι αυτό. Πιστεύω ότι μία χώρα πρέπει να δίνει στους πολίτες της πολλούς λόγους για να δουλέψουν και να μελετήσουν σκληρά, σε πολλούς διαφορετικούς τομείς. Και η διαστημική έρευνα είναι από μόνη της Έρευνα και Ανάπτυξη. Για παράδειγμα, οι τηλεπικοινωνιακοί δορυφόροι, αν και μη επανδρωμένοι, αναπτύχθηκαν τόσο γρήγορα επειδή είχε δοθεί τόσο μεγάλη έμφαση στην αποστολή ανθρώπων στο Διάστημα. Δεν πιστεύω ότι το να βάλει κανείς «Πρώτα τη Γη» σημαίνει ότι πρέπει να παραγκωνίσει αυτές τις δραστηριότητες. Πρόκειται για επένδυση- στους ανθρώπους. Σε τι σημείο πιστεύετε ότι θα βρίσκονται τα διαστημικά προγράμματα του κόσμου- ΗΠΑ, Ρωσίας, Κίνας, Ινδίας, Ε.Ε.- μέσα σε είκοσι χρόνια; Πιστεύω ότι όλες αυτές οι χώρες θα συνεχίσουν να ασχολούνται με το Διάστημα. Νομίζω ότι ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η περίπτωση των Κινέζων, που εκτιμώ ότι θα κάνουν άλματα στο Διάστημα. Είναι υπομονετικός λαός, έχουν μακρά ιστορία- όπως και εσείς οι Έλληνες- και η ανάπτυξή τους είναι αναπόφευκτη. Θα ολοκληρώσουν σύντομα τον πρώτο διαστημικό τους σταθμό, θα πάνε στη Σελήνη, μπορεί ακόμα και να στήσουν την πρώτη βάση εκεί. Οπότε ο υπόλοιπος κόσμος είτε θα συνεργαστεί με την Κίνα, είτε θα αποφασίσει να ασχοληθεί και αυτός με τη σειρά του. Θα δούμε. Τον τελευταίο καιρό ακούμε πολλά για τον εντοπισμό πλανητών που φαίνονται ικανοί να υποστηρίξουν ζωή. Πιστεύετε ότι θα ήταν δυνατός ο αποικισμός; Αν ναι, σε πόσα χρόνια; Μιλάμε για δεκαετίες, αιώνες ή χιλιετίες; Αιώνες. Αυτή τη στιγμή δεν έχουμε την τεχνολογία για να στείλουμε ανθρώπους σε άλλα ηλιακά συστήματα. Το λογικό θα ήταν να στείλουμε πρώτα μη επανδρωμένες αποστολές- ρομπότ. Πρέπει να δούμε το θέμα μακροπρόθεσμα. Πρέπει να αποκτήσουμε τη δυνατότητα να στείλουμε ένα ρομποτικό σκάφος, ας πούμε, 36 έτη φωτός μακριά. Μπορεί να χρειαστούν 50 χρόνια για να φτάσει εκεί. Προφανώς δεν περιμένουμε να επιστρέψει, αλλά δεν υπάρχει πρόβλημα, καθώς θα δούμε τι μπορούμε να κάνουμε με θέματα όπως οι επικοινωνίες, ο έλεγχος κ.α. Κάποια στιγμή θα λάβουμε δεδομένα, 36 χρόνια μετά την άφιξή του στον πλανήτη. Θα αποτελέσει ένα πολύ μεγάλο πείραμα. Αναμφίβολα θα συνεχίσουμε με ανθρώπους, οι οποίοι άλλωστε χαρακτηρίζονται από εξαιρετικές δυνατότητες προσαρμογής, αλλά πρέπει να ξεκινήσουμε με ρομπότ. Οπότε ναι, νομίζω ότι θα περάσουν αιώνες πριν στείλουμε ανθρώπους σε έναν άλλον πλανήτη πέρα από το ηλιακό μας σύστημα- και θα πρέπει να είμαστε σίγουροι ότι θα υπάρχει λόγος για να το κάνουμε. Γι'αυτό πιστεύω ότι πρέπει να ξεκινήσουμε από τώρα, με τη Σελήνη και το δικό μας ηλιακό σύστημα. Εξάλλου, «τα είδη τα οποία παραμένουν σε έναν πλανήτη δεν επιβιώνουν», όπως είχε πει ο Μάικλ Γκρίφιν (διευθυντής της NASA κατά την περίοδο 2005-2009).