Στέφανος Σοφολόγης

Όταν αναζητούνται κιάλια για εισαγωγή στην αστρονομική παρατήρηση, τα πιο βασικά στοιχεία είναι η οπτική ποιότητα και η ευχρηστία. Οπτική ποιότητα: ασφαλώς κιάλια με πρίσματα porro κι όχι roof. Στα ίδια χρήματα (φθηνά ή ακριβά) τα κιάλια porro έχουν καλύτερη ποιότητα εικόνας από roof. Τα κιάλια roof σχεδιάστηκαν για να έχουν όσο πιο μικρές διαστάσεις και κάνουν παραχωρήσεις σε άλλους τομείς, για αυτό μόνο τα ακριβότερα μοντέλα έχουν καλή οπτική ποιότητα. Ευχρηστία: σημαίνει δυνατότητα άμεσης και συχνής παρατήρησης που με τη σειρά της προσφέρει εύκολη/γρήγορη εξοικείωση με τον ουρανό. Γι αυτό πρέπει να αποφευχθούν τα κιάλια με φακούς μεγαλύτερους από 60mm και μεγεθύνσεις μεγαλύτερες από 10x. Ασφαλώς κιάλια με φακούς 60+ mm είναι υπέροχα για αστρονομία αλλά περισσότερο σαν συμπληρωματικά σε ένα τηλεσκόπιο κι όχι τόσο σαν πρώτα κιάλια. Σαν αρχή λοιπόν, ποιοτικά κιάλια (€150+) με οπτικά 7x50, 10x50 ή 8x56 είναι ότι καλύτερο, δεν απαιτούν τρίποδο, είναι ξεκούραστα και θα χρησιμοποιηθούν πολύ κι όχι μόνο για την αστρονομία. Εάν δε τοποθετηθούν και σε τρίποδο, οι δυνατότητές τους αυξάνονται εντυπωσιακά. Τα κιάλια τα αγοράζουμε πάντα με δοκιμή. Ακόμη και ένα μικρό πρόβλημα στην ευθυγράμμισή τους (συνηθισμένο στα κιάλια κάτω από €100) γίνεται αντιληπτό τα πρώτα λεπτά (και τρομερά κουραστικό μετά από λίγη ώρα).

Αναφερόμενος στο μεγάλο αποχρωματικό δεν ήθελα να πω ότι δεν μπορούσε να αποκαλύψει τις διαφορές των προσοφθαλμίων αλλά ότι με δεδομένα τα εξαιρετικά είδωλα που παρείχε, οι διαφορές μεταξύ Zeiss Abbe και Baader Genuine Ortho 6mm ήταν πολύ μικρές για να πει κανείς "ναι, τις βλέπω" - πλην του μεγαλύτερου πεδίου στον Zeiss. Ίσως όμως σε ένα γρήγορο νευτώνειο οι διαφορές να εντείνονται. (Θα συμφωνήσω στο ότι ένα "αργό" 8ιντσο ή 10ιντσο νευτώνειο με τα καλύτερα δυνατά κάτοπτρα είναι ότι καλύτερο για πλανητική παρατήρηση. Απόλυτα αποχρωματικό εξ ορισμού και αν είναι f/7 ή και f/8 η κεντρική παρεμπόδιση του μικρού δευτερεύοντος θα έχει ασήμαντη επίπτωση στο κοντράστ των μικρολεπτομερειών, προσεγγίζοντας πρακτικά ένα ανάλογο αποχρωματικό διοπτρικό. Επιπλέον, μπορεί να ήταν λιγότερο φορητό από ένα f/5 αλλά θα ήταν φορητό. Αντίθετα, ένα 8ιντσο διοπτρικό απαιτεί μόνιμη στήριξη και μάλιστα πολύ βαρέως τύπου.)

Παραθέτω εδώ ένα σχετικό κείμενό μου από το 2010 σχετικά με τις διαφορές των προσοφθάλμιων φακών, μιας και περιλαμβάνει και σύγκριση των Zeiss abbe με τους Baader genuine ortho. Το "μεγάλο εξωτικό αποχρωματικό" τηλεσκόπιο με το οποίο έγινε η σύγκριση και στο οποίο αναφέρομαι σε κάποιο σημείο ήταν ένα υπέροχο TEC APO 140 oil spaced triplet. 12/5/2010: " Η αλήθεια είναι πως έχω περάσει πολλές (έως άστοχα πολλές) ώρες συγκρίνοντας προσοφθάλμιους φακούς ώς προς τις επιδόσεις τους στην πλανητική παρατήρηση. Ένα από τα πιό "καυτά" ερωτήματα είναι ποιός δίνει καλύτερες συνολικά εικόνες, ένας πολύ καλός, λιτός φακός ή ένας πολύ καλός ευρυγώνιος; Για παράδειγμα ένας Baader genuine ortho / University Optics HD / TV Plossl ή ένας Pentax XW / TV Nagler /Vixen LVW; (αναφέρομαι σ' αυτούς που βρίσκονται πιό εύκολα στην αγορά). Αν θέλω να είμαι απόλυτα ειλικρινής, οριστική απάντηση δεν έχω κι ούτε πιστεύω ότι θα βρω. Η θεωρία λέει (ή έλεγε) ότι όσο λιγότερα οπτικά στοιχεία έχει ένας φακός - όχι όμως λιγότερα από τρία - τόσο πιο οξύς θα είναι, τουλάχιστον στο κέντρο του οπτικού πεδίου. Δηλ. θα έχει καλύτερη λεπτομέρεια, μικροκοντράστ κλπ. Στην πράξη όμως οι πιό εξελιγμένοι φακοί συναγωνίζονται "στο νήμα" και φτάνουν σε επίπεδα ποιότητας που δεν ξεχωρίζουν ακόμη και με πολύ προσεκτική παρατήρηση. Και τελικά διαπιστώνει κανείς ότι η πλανητική του παρατήρηση υποβαθμίζεται πολύ εμφανέστερα από το (μονίμως) μη τέλειο seeing, την κεντρική παρεμπόδιση ενός τηλεσκοπίου, τα floaters, τα κουρασμένα μάτια. Αρκεί μόνο ένας από τους παράγοντες αυτούς για να μην έχει κανένα νόημα η σύγκριση μεταξύ των καλύτερων φακών, αφού "όλοι τα δείχνουν όλα" εξίσου καλά στο κέντρο του οπτικού πεδίου. Και πώς διαλέγεις τότε; Ανάλογα με τις υπόλοιπες παραμέτρους (!) Θέλεις "πολυτέλεια και άνεση"; Pentax XW. Θέλεις πρακτικότητα και μικρό βάρος; Nagler Type 6. Θέλεις να "αισθάνεσαι" ότι σίγουρα διάλεξες την καλύτερη εικόνα (ακόμα κι αν δεν το ξεχωρίζεις άμεσα); Ορθοσκοπικός (Zeiss Abbe, Pentax XO, Baader, UO HD) ή TV Plossl. Όλοι αυτοί θα σου δείξουν ότι μπορεί να δείξει το τηλεσκόπιό σου. Θυμάμαι ακόμα έντονα το "ζόρισμα" να δω διαφορά ανάμεσα σε έναν Zeiss 6mm και έναν Baader genuine ortho 6mm παρατηρώντας τη Σελήνη στον Πάρνωνα μέσα από ένα μεγάλο, εξωτικό αποχρωματικό. Αποτέλεσμα; εμμ... ο Ζeiss είχε μεγαλύτερο πεδίο. Δεν εννοώ φυσικά ότι οι διαφορές οξύτητας στα "πλανητικά" προσοφθάλμια είναι ανύπαρκτες, απλά ότι είναι πολύ μικρές στους εξελιγμένους φακούς για να διαλέξει κανείς μόνο μ΄αυτές ως κριτήριο. Για ένα 10ιντσο νευτώνειο, εγώ θα διάλεγα εκείνο τον (καλό) φακό που θα μου έδινε μεγέθυνση γύρω στο 250Χ. Στις 300Χ το seeing και τα floaters αρχίζουν να είναι μόνιμο πρόβλημα, στις 200Χ η μεγέθυνση δε μου δείχνει τα πάντα που μπορεί να δείξει το τηλεσκόπιο. Αν τη μέση λύση δίνει ένας φακός 5mm, αυτός θα μπορούσε να είναι οποιοσδήποτε από τους Pentax XW (ή και XO αν υπάρχουν ακόμα), Baader genuine ortho, Nagler Type 6 και για να μην ξεχνιόμαστε υπάρχουν και οι άριστοι Takahashi LE. Η σειρά που τους αναφέρω είναι τυχαία, αλλά πάντως όλοι αυτοί οι τύποι έχουν τα 5mm στην γκάμα τους και είναι ιδανικοί για ένα τηλεσκόπιο f4.8 ή f5. Άν το τηλεσκόπιο είναι πιό αργό, μπορούμε να εξετάσουμε φακούς 6mm ή και 7mm, αρκεί να μας δίνουν μεγέθυνση κοντά στη διάμετρο του τηλεσκοπίου σε mm, κι όχι το εξωφρενικό 2Χ τη διάμετρο που θεωρείται η μέγιστη ωφέλιμη μεγέθυνση αλλά δεν είναι (σίγουρα όχι για τηλεσκόπια πάνω από 4-5 ίντσες και με κεντρική παρεμπόδιση). Το μέγεθος του οπτικού πεδίου θα παίξει ρόλο ανάλογα με το αν η βάση του τηλεσκοπίου ακολουθεί το αντικείμενο, αλλά δεν χρειάζεται να φοβηθεί κανείς τη χρήση ενός ορθοσκοπικού σε ένα dobsonian. Μιά από τις πιό γνωστές και κλασικές δοκιμές πλανητικών προσοφθαλμίων φακών είναι αυτή εδώ: http://www.cloudynights.com/documents/planetaryeyepieces.pdf αλλά ακόμη πιό ενδιαφέρουσα είναι η «αναθεώρησή» της μερικά χρόνια μετά: http://theastroreview.com/index.php?document_id=130&product_id=5 Το δεύτερο αυτό άρθρο, αν και λίγο γνωστό, είναι κατά τη γνώμη μου σημαντικότερο και ουσιαστικότερο. Τα τελικά συμπεράσματα είναι του αναγνώστη και παρατηρητή... "

Μάριε, παρέλαβα τον εστιαστή σε άψογη κατάσταση όπως μου περιέγραψες. Παρατηρώ ότι η μηχανολογική του κατασκευή είναι εντυπωσιακή ακόμη και για την Baader. Ακριβέστατη, στιβαρή και μελετημένη σε κάθε μικρολεπτομέρεια! Μάλλον από τα καλύτερα προϊόντα που έβγαλε ποτέ η εταιρεία. Ευχαριστώ πολύ!

Υπάρχει ακόμη ή πωλήθηκε;

Καλησπέρα, έχεις p.m.

Επιτυχής πρόσδεση του Dragon στον ISS πριν λίγα λεπτά. Πολύ εντυπωσιακή η live μετάδοση όλης της αποστολής από τη NASA TV. Τέτοιες εικόνες και κάλυψη δεν βλέπαμε παλιά. Η Αμερική ξαναγράφει ιστορία στις επανδρωμένες αποστολές στο διάστημα μετά από πολλά χρόνια.

Μεγάλη η θλίψη για όλους μας. Δεν ήταν μόνο σπουδαίος Δάσκαλος στην επιστήμη του, αλλά και Δάσκαλος ήθους και ταπεινότητας. Πάντα με το χαμόγελο και τη θετική σκέψη και με έναν καλό λόγο για τον καθένα. Στάθηκε με μεγάλη αγάπη στους φοιτητές του, στους συνεργάτες του αλλά και στους ερασιτέχνες αστρονόμους. Ένας ολοκληρωμένος Άνθρωπος, ένα πολύ φωτεινό παράδειγμα προς μίμηση. Αντίο αγαπημένε μας Γιάννη Σειραδάκη...

Θερμά συλλυπητήρια στην οικογένειά του, στους φίλους και συνεργάτες του. Η απώλεια είναι δυσαναπλήρωτη όταν φεύγουν άνθρωποι τόσο δραστήριοι, δοτικοί, ευαίσθητοι - και τόσο πρόωρα. Καλό ταξίδι φίλε Γιώργο...

Επειδή μπορούμε να συζητάμε χωρίς τέλος για το ποιός ευθύνεται, νομίζω ότι η απλότητα είναι η πιό άμεση οδός: όπου υπάρχει απάτη πρέπει να υπάρχει και νομοθεσία, όπως συμβαίνει σε όλους σχεδόν τους τομείς της κοινωνικής και οικονομικής ζωής. Η ευθύνη του κράτους είναι να νομοθετήσει αφού ζητήσει τη γνώμη των ειδικών επιστημόνων (όχι ενός για κάθε τομέα, αλλά επιτροπής επιστημόνων). Κι αν η πολειτεία δεν το κάνει, ο αντίστοιχος επιστημονικός κλάδος πρέπει να εισηγηθεί με δική του πρωτοβουλία. Τι εμποδίζει π.χ. ένα τμήμα Φυσικής κάποιου Πανεπιστημίου (ακόμα καλύτερα από περισσότερα Πανεπιστήμια) να εισηγηθεί τεκμηριωμένα στην πολιτεία περί της απάτης της αστρολογίας; Γιατί να το θεωρούμε δεδομένο ότι είναι χαμένος κόπος; Και η αστρολογία είναι μόνο ένα παράδειγμα... Γι' αυτό το Παρατητητήριο Ψευδοεπιστήμης είναι μιά καλή αρχή - παρότι αργοπορημένη - αλλά πρέπει και να θέσει συγκεκριμένους και τολμηρούς στόχους παρέμβασης όπου χρειάζεται.

Επιτέλους! Μια οργανωμένη προσπάθεια ενάντια στο σκοταδισμό, την οπισθοδρόμηση και την τυρρανία του επιστημονικοφανούς τσαρλατανισμού! Πολύ δύσκολος αγώνας, ενάντια στην κερδοσκοπία κίτρινων ΜΜΕ, αδίστακτων εμπόρων ελπίδας και παρηγοριάς αλλά και κάποιων κατ' όνομα επιστημόνων που "πέρασαν στην άλλη μεριά", για το - πολύ ευκολότερο - χρήμα. Οι τελευταίοι είναι και οι πιο επικίνδυνοι αφού εκμεταλλεύονται τους ακαδημαϊκούς τους τίτλους για να μοσχοπουλήσουν την απάτη ανακατεμένη με λίγη αλήθεια. Κατά τη γνώμη μου, μακροπρόθεσμος στόχος της προσπάθειας θα πρέπει να είναι η δημιουργία ανάλογου νομικού πλαισίου που σκανδαλωδώς και δυσεξήγητα απουσιάζει: Για παράδειγμα, γιατί ένας αστρολόγος (για να μην αναφερθώ στους ψευδο-ιατρούς με πτυχίο Ιατρικής) να μπορεί έως σήμερα να ειναι νόμιμος επαγγελματίας; Είναι τόοοσο δύσκολο τελικά για την πολιτεία να (αποφασίσει να) διακρίνει την αλήθεια από το ψέμμα;;;

Δυστυχώς, το πρόβλημα της ευθυγράμμισης των δύο σκελών των κιαλιών συναντάται ακόμη και σε ακριβά μοντέλα. Απλά, στα φθηνότερα, μέχρι €200, είναι πιο συχνό. Ο Κώστας σου έδωσε χρήσιμες και ορθές οδηγίες για τον έλεγχο τους. Αν τυχόν οι συνεχείς δοκιμές σε μπερδέψουν τελικά, δοκίμασε ακόμη μια απλή: παρατήρησε ένα μακρινό αντικείμενο για λίγα δευτερόλεπτα, και μετά κατέβασε απότομα τα κιάλια από τα μάτια σου, συνεχίζοντας να κοιτάς μακριά προς το αντικείμενο. Αν βλέπεις διπλή εικόνα στο πρώτο δευτερόλεπτο χωρίς τα κιάλια και νιώσεις τα μάτια σου να "επανέρχονται" από αλληθώρισμα προς μονή εικόνα, τότε τα κιάλια εγγυημένα έχουν πρόβλημα ευθυγράμμισης. Υπάρχει και μια σπανιότερη περίπτωση: να είναι ευθυγραμμισμένα, αλλά η μία εικόνα να μη συμπίπτει με την άλλη, λόγω περιστροφής ως προς το κέντρο. Δηλ. τα κέντρα συμπίπτουν αλλά όχι η περιφέρεια. Δημιουργεί ιδιαίτερα μεγάλο στρες στα μάτια χωρίς να γίνεται άμεσα κατανοητή η αιτία. Ανιχνεύεται ως εξής: με το ένα μάτι κοιτάζουμε μέσα από τα κιάλια κάποια κάθετη γραμμή, (πχ μια ακμή κτιρίου) και με το άλλο κοιτάζουμε ταυτόχρονα την ίδια γραμμή έξω από τα κιάλια. Φυσικά θα βλέπουμε δύο άνισες γραμμές αλλά θα πρέπει να είναι παράλληλες μεταξύ τους, και μάλιστα να γίνονται συνευθειακές με κατάλληλη κίνηση των κιαλιών. Με τον ίδιο τρόπο ελέγχουμε και το άλλο σκέλος των κιαλιών. Προσέχουμε βέβαια να κοιτάζουμε κάποια κάθετη ακμή κτιρίου στο ύψος των ματιών μας, (αλλιώς η προοπτική σε συνδυασμό με την παράλλαξη θα χαλάσει έτσι κι αλλιώς την παραπάνω παραλληλία). Αλλά ας μην σε μπλέξω περισσότερο. Εν τέλει: στρες των ματιών ---> επιστροφή των κιαλιών!