Στέφανος Σοφολόγης

Για την αποφυγή παρανοήσεων, και επειδή στα παραπάνω οι όροι χρωματικό σφάλμα και χρώμα δεν έχουν χρησιμοποιηθεί εντελώς ευδιάκριτα, ας διευκρινίσουμε: Το χρωματικό σφάλμα είναι σφάλμα των απλών αχρωματικών φακών και δεν αναφέρεται στο πραγματικό χρώμα ενός αντικειμένου. Είναι απλώς το χρώμα που «σκορπάει» γύρω από ένα φωτεινό αντικείμενο λόγω της ατέλειας των φακών, μειώνοντας τη συνολική ποιότητα της εικόνας. Το πρόβλημα ήταν χειρότερο πριν εφευρεθούν οι απλοί αχρωματικοί φακοί που το έλυσαν εν μέρει, και λύθηκε σχεδόν ολοκληρωτικά με την εφεύρεση των αποχρωματικών φακών (=σύνθετοι, προηγμένοι αχρωματικοί φακοί). Ασφαλώς, οποιδήποτε τηλεσκόπιο θα δείξει το χρώμα ή τα χρώματα ενός αντικειμένου υπό την προϋπόθεση ότι αυτό είναι αρκετά φωτεινό. Για τα αντικείμενα που φαίνονται με δυσκολία επειδή είναι αμυδρά (νεφελώματα, γαλαξίες, αμυδροί αστέρες), η ανθρώπινη όραση δεν μπορεί να δεί τα χρώματά τους, με αποτέλεσμα να μας φαίνονται «ασπρόμαυρα». Δεν φταίνε τα τηλεσκόπια, «φταίει» η όρασή μας. Σαν συνέπεια των παραπάνω, τα τηλεσκόπια που δεν χρησιμοποιούν φακούς αλλά κάτοπτρα, (δηλ. δεν χρησιμοποιούν τη διάθλαση για την εστίαση της εικόνας), δεν έχουν χρωματικό σφάλμα. Φυσικά όμως θα δείξουν το πραγματικό χρώμα των αρκούντως φωτεινών αντικειμένων, όπως οποιοδήποτε άλλο τηλεσκόπιο.

Τα μεγάλα τηλεσκόπια επηρεάζονται περισσότερο απ το seeing σε σχέση με τα μικρά.Αυτό όμως δεν σημαίνει πως θα έχουν χειρότερο είδωλο.Το μεγάλο πάντα θα υπερτερεί ασχέτου seeing Έτσι ακριβώς είναι. Μπορεί τα προβλήματα του seeing να είναι πιό αισθητά σε ένα μεγάλο τηλεσκόπιο παρά σε ένα μικρό, αλλά αυτό συμβαίνει επειδή η εικόνα στο μεγάλο τηλεσκόπιο είναι πολύ πιό λεπτομερής και άρα πιό "ευαίσθητη". Με οποιδήποτε seeing, η εικόνα ενός μεγαλύτερου τηλεσκόπιου θα είναι πιό λεπτομερής από αυτή ενός μικρού. Ένας πολύ απλός τρόπος για να το διαπιστώσει κανείς αυτό είναι να μειώσει τη διάμετρο του τηλεσκοπίου του με μιά χαρτονένια μάσκα με άνοιγμα μικρότερο από τη διάμετρο του τηλεσκοπίου. Κάθε φορά που θα βάζει και βγάζει τη μάσκα μπροστά από το τηλεσκόπιο, θα παρατηρεί ότι η μεγαλύτερη διάμετρος δίνει τη μεγαλύτερη λεπτομέρεια (και φωτεινότητα φυσικά.) Περί επιστρώσεων Hilux: H αύξηση της φωτεινότητας κατά 20-25% αναφέρεται σε σχέση με ένα τηλεσκόπιο που δεν έχει καθόλου επιστρώσεις για αύξηση του συντελεστή ανάκλασης της αλουμινένιας επιφάνειας των κατόπτρων. Τέτοια είναι τα περισσότερα οικονομικά ή μεσαία νευτώνεια, ενώ τα ακριβά και καλοσχεδιασμένα νευτώνεια σχεδόν πάντα έχουν επιστρώσεις για αυξημένη ανακλαστικότητα και φυσικά ο κατασκευαστής τους το αναφέρει ρητά. Πολύ έξυπνη ερώτηση! Κανονικά η μέτρηση πρέπει να γίνεται χρησιμοποιώντας για λ ένα μέσο μήκος κύματος στην πράσινη περιοχή του φάσματος, π.χ. λ=550 nm. Η Orion Optics, χρησιμοποιεί την τιμή λ=632 nm (κόκκινη περιοχή) η οποία δίνει λίγο πιό ευνοϊκό αποτέλεσμα στις μετρήσεις ακρίβειας λείανσης ενός κατόπτρου, απ' ότι θα έδινε η τιμή 550. Άν το κάνει για λόγους μάρκετινγκ ή γιά άλλο λόγο που σχετίζεται με την πειραματική διάταξη της μέτρησης δεν το γνωρίζω. Ξέρει κανείς τι λ χρησιμοποιούν άλλοι κατασκευστές πχ αμερικανικές εταιρίες; Πάντως η διαφορά δεν είναι πολύ μεγάλη. Αν ένα κάτοπτρο μετρηθεί με φως μήκους κύματος λ=632nm και βρεθεί ακρίβειας λ/8, με χρήση φωτός μήκους κύματος λ=550nm θα έβγαινε ακρίβειας λ/7.

Κωνσταντίνε, η φωτοσυλλεκτική ικανότητα ενός τηλεσκοπίου είναι ευθέως ανάλογη της επιφάνειας του κατόπτρου/φακού. Αυτή με τη σειρά της είναι ευθέως ανάλογη με το τετράγωνο της διαμέτρου (ή αλλιώς με το τετράγωνο της ακτίνας του). Επειδή η μαθηματική γραφή δεν είναι εύκολη στα μηνύματα που γράφουμε στο astrovox, αναγκαστικά θα γράψω απλούς τύπους με περιφραστικό τρόπο: Αν D είναι η διάμετρος του κατόπτρου, η ακτίνα θα είναι R=D/2. H επιφάνεια S γνωρίζουμε από τη γεωμετρία ότι είναι: S = π x R x R = π x (D/2) x (D/2) = π x (DxD)/4 Συνεπώς, για δύο άνισα κάτοπτρα με διαμέτρους D1, D2 και επιφάνειες S1, S2 θα έχουμε: (D1xD1) / (D2xD2) = S1/S2 Αυτός ο τύπος δείχνει ότι άν για παράδειγμα η μία διάμετρος είναι διπλάσια της άλλης, η αντίστοιχη επιφάνεια θα είναι τετραπλάσια κλπ. Υπογραμμίζω λοιπόν την εξάρτηση της επιφάνειας από το τετράγωνο της διαμέτρου. Πότε η μία επιφάνεια θα είναι κατά 25% μεγαλύτερη της άλλης (ή με άλλα λόγια πολλαπλασιασμένη με 1,25); Όταν S1/S2 = 1,25. Με αυτό το δεδομένο, επιλύοντας την παραπάνω σχέση, βρίσκουμε: D1 =1,118 x D2 δηλ. D1 = (τετραγωνική ρίζα του 1,25) x D2 Συνεπώς, η αύξηση της φωτεινότητας κατά 25% σε ένα 12ιντσο τηλεσκόπιο που από απλές επιστρώσεις θα λάβει Hilux επιστρώσεις, ισοδυναμεί με αύξηση της διαμέτρου του σε 13,4 ίντσες (12 x 1.118 =13,4). Σημειώνω ότι το 25% θεωρήθηκε δεδομένο από τα στοιχεία που δίνει η Orion Optics. Υποθέτω ότι αν αυτή είναι η βελτίωση που αναφέρεται σε κάποια μήκη κύματος, η συνολική βελτίωση μπορεί να είναι κάπως μικρότερη απ' αυτό το νούμερο. Όσο για αυτό που έγραψα για την επαναλείανση, διευκρινίζω: Οι περιορισμοί που θέτει το seeing στην οπτική παρατήρηση, δεν αφήνουν εύκολα τα μεγάλα τηλεσκόπια (πάνω από 10") να φανερώσουν όλη τους τη διακριτική ικανότητα. Γι αυτό, η βελτίωση λείανσης ενός μεγάλου κατόπτρου σε λ/8 από λ/4 (που είναι ήδη εξαιρετική τιμή) δεν θα γίνει εύκολα αντιληπτή τις περισσότερες νύχτες. Σε ιδανικές (και πολύ σπάνιες) συνθήκες seeing ασφαλώς θα γινόταν αντιληπτή σαν μιά ελαφρή αύξηση της λεπτομέρειας και του μικροκοντράστ. Σε μικρότερα τηλεσκόπια που -έτσι κι αλλιώς- έχουν διακριτική ικανότητα φτωχότερη από αυτή που επιτρέπει το seeing, η αναβάθμιση του κατόπτρου με επαναλείανση θα γίνει πιό αισθητή,

Bi2L, η βελτίωση που θα φέρει η επανεπίστρωση του κατόπτρου με επιστρώσεις Hilux είναι μία και πολύ συγκεκριμένη: Θα αυξήσει τη φωτεινότητα του τηλεσκοπίου, επειδή θα αυξηθεί ο συντελεστής ανάκλασης του κατόπτρου. Μάλιστα, αν επιστρωθεί και το δευτερεύον κάτοπτρο (συνιστάται ανεπιφύλακτα), η συνολική αύξηση φωτεινότητας θα φτάσει στο 25%, σύμφωνα με την Orion Optics (σίγουρα πάντως τουλάχιστον 20%). Γιά ένα 12ιντσο τηλεσκόπιο η 25% παραπάνω φωτεινότητα ισοδυναμεί με αύξηση της διαμέτρου στις 13.4 ίντσες. (12 x τετραγ. ρίζα του 1,25). Εννοείται ότι η διακριτική ικανότητα θα μείνει η ίδια. Οι ισοδύναμες 13,4 ίντσες αφορούν μόνο τη φωτεινότητα. Όσο για την επαναλείανση σε καλύτερα λ, πάνω από διαμέτρους 10" δεν θα δώσει αισθητή διαφορά, γιατί οι φοβερές εικόνες που μπορούν να πετύχουν τα μεγάλα τηλεσκόπια, σχεδόν ποτέ δεν έρχονται, λόγω των περιορισμών του seeing. Σε ένα τηλ. 6" ή 8" θα έδινε πιό αισθητή διαφορά. Πάντως αν αποφασίσεις την επανεπίστρωση με Hilux, μην ξεχάσεις και το δευτερεύον! Αν στείλεις μόνο ένα κάτοπτρο θα έχεις το μισό αποτέλεσμα. Μάλιστα, το αποτέλεσμα θα είναι ακριβώς το ίδιο αν επανεπιστρωθεί μόνο το πρωτεύον ή μόνο το δευτερεύον. Όποιος στέλνει για επανεπίστρωση μόνο το πρωτεύον, μπαίνει σε περιττά έξοδα αφού θα πετύχαινε την ίδια αύξηση φωτεινότητας μόνο με επανεπίστρωση του μικρού δευτερεύοντος. http://www.orionoptics.co.uk/OPTICS/opticalcoatingsp.html Για το πακετάρισμα του κατόπτρου καλό είναι να φτιαχτεί ένα αρκετά μεγάλο και γερό ξύλινο κουτί ώστε να χωρέσει μέσα το κάτοπτρο τυλιγμένο με αρκετές στρώσεις πλαστικού με φυσαλίδες ή/και χοντρό χαρτόνι. Σαν πρώτο τύλιγμα στο κάτοπτρο μπορεί να χρησιμοποιηθεί λεπτό χαρτί, και κατόπιν το πλαστικό φύλλο με τις φυσαλίδες. Καλή συνέχεια!

Πράγματι, το θέμα πήρε μεγάλες διαστάσεις στά media. Έτυχε κι εγώ να βλέπω το ALTER. Το χειρότερο απ' όλα ήταν ότι στα «παράθυρα» ο φυσικός της παρέας (και καθηγητής ΤΕΙ) εξέφρασε την πεποίθηση ότι ήταν οχήματα εξωγήινης προέλευσης που μας επισκέφθηκαν, αφού η επιστήμη έχει δείξει ότι μπορεί να υπάρχουν πολιτισμοί πιό εξελιγμένοι από μας !!!!!!!!!!!!!!!!!! Περιτό να σχολιάσει κανείς τον ειρμό και τη συνοχή του συμπεράσματος... Πολύ θλιβερή στιγμή για ένα επιστήμονα ( ; ) να εγκαταλείπει τις γνώσεις του και την κρίση του για να παρασυρθεί σε αστήρικτες ψυχολογικές βεβαιότητες άνευ οποιασδήποτε έρευνας. Καί μάλιστα δημοσίως. Ο άνθρωπος δεν ήταν καν αυτόπτης μάρτυρας! Ά, το καλύτερο: Εμφανίστηκε και ο "Πρόεδρος ερευνών για τα ΑΤΙΑ" (ή κάπως έτσι τέλος πάντων) κουνώντας θριαμβευτικά φωτογραφίες μπροστά στις κάμερες, από παλαιότερες εμφανίσεις Α.Τ.Ι.Α. Η πιό ατράνταχτη απόδειξη ήταν ένα παιδικό σχέδιο κάποιου τυχερού γήινου που είδε και ζωγράφισε ένα ιπτάμενο πούρο με τέσσερα πόδια για την προσγείωση. Επίκαιρος όσο ποτέ ο Albert Einstein: Only two things are infinite: the universe and human stupidity; and I 'm not sure about the the universe...

Δημήτρη, σας εύχομαι κι άλλα πέντε, κι άλλα δεκαπέντε κι άλλα σαρανταπέντε χρόνια... Και πάντα δημιουργικά και δραστήρια όπως τα πρώτα. Μετά από πολλά χρόνια, η χαρά θα είναι ακόμη περισσότερη κοιτάζωντας πίσω στο ξεκίνημα. Ιδίως για κείνους που έμειναν σταθεροί και ενθουσιώδεις... Καλή συνέχεια!

Αν τα πάντα ήταν ακίνητα, ακόμα κι ένας υποθετικός εξωτερικός παρατηρητής δεν θα μπορούσε να αντιληφθεί ή να μετρήσει το πέρασμα του χρόνου με βάση τα παρατηρούμενα (οποιοσδήποτε ορισμός του χρόνου θα ήταν αδύνατος σε περιβάλλον απόλυτης ακινησίας, χώρια που κανένα σήμα ή πληροφορία δεν θα ταξίδευε με φυσικό τρόπο προς τον παρατηρητή). Αυτό όμως - φιλοσοφικά - δεν αρκεί για να θεωρήσουμε τον χρόνο παράγωγο μέγεθος (σωστότερα εδώ: έννοια παρά μέγεθος) και την κίνηση πρωταρχικό. Και γιατί; Γιατί πολύ απλά, αν "σταματήσουμε" το χρόνο, σταματά απολύτως κάθε κίνηση. Όσο υπάρχει (επιδέχεται ορισμό) και ρέει ο χρόνος, «επιτρέπει» και την κίνηση. Φτάνουμε λοιπόν στο ζήτημα της κότας και του αυγού... Αν παραδεχτούμε ότι με τα παραπάνω πιθανώς να παίζουμε απλά με τις έννοιες, χωρίς πραγματικά να τις ιεραρχούμε κατ΄ελάχιστον, αλλά και ότι ίσως είναι το περισσότερο που μπορούμε να κάνουμε (ίσως και το ωριμότερο σε τούτη την περίπτωση), τότε ίσως προκύψει αβίαστα ότι οι έννοιες του χρόνου και της κίνησης είναι σύμφυτες και προχωράνε πλάι-πλάι, διατηρώντας αδύνατη οποιαδήποτε ιεράρχησή τους.

Δημήτρη, το OMC140 είναι εξαιρετικό τηλεσκόπιο και θα σου δείξει περισσότερες λεπτομέρειες από ένα αποχρωματικό 4". Δεν παύει όμως να είναι ένα τηλεσκόπιο 5,5" και κατά συνέπεια η εικόνες που θα πάρεις στις 400Χ δεν θα σε ενθουσιάσουν (σώματα ηλιακού συστήματος). Θα είναι άδειες από κοντράστ και οξύτητα γιατί είσαι πιά στην περιοχή της "άδειας μεγέθυνσης", (χώρια που το seeing πολύ σπάνια επιτρέπει τέτοιες μεγεθύνσεις). Κάθε φορά που θα κατεβαίνεις στίς 200Χ-220Χ θα διαπιστώνεις ότι βλέπεις όλη τη λεπτομέρεια που υπάρχει "απλωμένη" και ξεθωριασμένη στην εικόνα των 400Χ, αλλά με μεγαλύτερη διαύγεια, καθαρότητα και ευκολία. Την ιδανική μέγιστη μεγέθυση για το τηλεσκόπιό σου θα σου τη δώσει ένας φακός 9 με 10 mm, πχ. ένας ορθοσκοπικός 9mm. Μεγαλύτερη μεγέθυνση, ως 300Χ, θα χρησιμέψει μόνο για την παρατήρηση πολύ κοντινών διπλών αστέρων (που θα διαχωρίζονται βέβαια και στις 220Χ), ή όταν θέλεις να "μαυρίσεις" πολύ τον ουρανό για να εξερευνήσεις τα όρια του τηλεσκοπίου σου ή του ματιού σου στην παρατήρηση πολύ αμυδρών αστέρων. Κατά τα άλλα είναι πολύ πιθανό ένας 9ης να γίνει ο αγαπημένος σου προσοφθάλμιος για την παρατήρηση Σελήνης/πλανητών με τη μέγιστη λεπτομέρεια.

Εξετάζοντας τις ανατανακλάσεις μιάς φωτεινής πηγής πάνω στις γυάλινες επιφάνειες του φακού. Πρέπει να είναι όσο πιο αμυδρές γίνεται και στην ιδανική περίπτωση να είναι όλες σε χρώμα σκούρο πράσινο. Δεν είναι ο απόλυτος κανόνας, όμως οι πιο αποτελεσματικές επιστρώσεις που έχουν επινοηθεί ανακλούν μόνο λίγο από το πράσινο του συνεχούς φάσματος και επιτρέπουν την πλήρη διέλευση των άλλων χρωμάτων του ορατού φάσματος. Συνεπώς η ανατανάκλαση μιάς φωτεινής πηγής εμφανίζεται πράσινη. Η διεύθυνση πρόσπτωσης του φωτός της πηγής πρέπει να είναι όσο πιό παράλληλη γίνεται με τον άξονα του προσοφθαλμίου, όπως και η διεύθυνση ματιού-προσοφθαλμίου κατά την εξέτασή του φακού. Μιά λευκή λάμπα σε απόσταση πίσω από το κεφάλι μας είναι αρκετή για να δείξει τα χρώματα και την ένταση των ανατανακλάσεων. Στούς μικρούς ορθοσκοπικούς είναι αρκετά δύσκολο να ξεχωρίσει κανείς τα χαρακτηριστικά των ανατανακλάσεων. Στον Kasai 4mm ακόμα δεν είμαι πολύ σίγουρος για τις ανατανακλάσεις που βλέπω εκτός από μία σαφώς πράσινη. Οι άλλες είναι ή λευκές (καμία επίστρωση) ή γαλαζωπές (μονή επίστρωση), είναι τόσο μικρές που δεν μπορώ να ξεχωρίσω. Ωστόσο ο φακός συμπεριφέρεται άριστα.

Γιάννη... ποιός είπε ότι ο τοίχος φωτίζει τα χαρτιά;;; ;;; Ο τοίχος φωτίζεται ομοιόμορφα μαζί με τα χαρτιά από κάποια/ες εξωτερική πηγή που βρίσκεται απέναντί τους. Ο τοίχος χρησιμεύει μόνο στο να στηρίζει τα χαρτιά χωρίς να ανακλά φως που θα επηρέαζε το φωτόμετρο. Γι αυτό τον θεωρήσαμε μαύρο (ιδανικά μαύρο). Η διάταξη δηλαδή έχει στόχο να καταφέρουμε να φωτίσουμε ομοιόμορφα τα λευκά χαρτιά, και τίποτε άλλο γύρω τους να μην εκπέμπει/ανακλά φως. (Τώρα αν δεν βαριέσαι ξαναδές το πείραμα που σίγουρα σου φάνηκε αλλόκοτο όσο νόμιζες ότι ο τοίχος φωτίζει τα χαρτιά.) Ίσως να μην πρόσεξες ότι στο πρώτο μου post έγραψα: "Ασφαλώς όταν μιλάμε πλέον για τη φωτεινότητα εκτεταμένων αντικειμένων ανά μονάδα επιφάνειας (αντικείμενου ή αισθητήρα) εκείνο που την καθορίζει είναι ο εστιακός λόγος ή - από άλλη σκοπιά - το image scale" κι ότι στο δεύτερο post επαναλαμβάνω "Στα εκτεταμένα αντικείμενα μας ενδιαφέρει η επιφανειακή φωτεινότητα του ειδώλου η οποία όμως εξαρτάται από {τη διάμετρο και τη μεγέθυνση} (οπτική παρατήρηση) ή το image scale/εστιακό λόγο (φωτογραφία)." Συμφωνώ απόλυτα με κάτι που έγραψες, τουλάχιστον όσο μιλάμε για μεγέθη μετρήσιμα και αποδείξιμα: "Αυτά τα πράματα είναι άσπρο-μαύρο. Δεν χωράνε γνώμες και απόψεις..." Αλλιώς δεν θα μιλάγαμε για επιστήμη (science) αλλά - στην καλύτερη περίπτωση - για φιλοσοφία.

Γιάννη, «οι πρώτοι του χωριού» και οι χειροκροτητές πάει πολύς καιρός που δεν κατοικούν εδώ. Μην μπερδεύεσαι... Άλλωστε ξέρεις καλά (πολύ καλά) που οδηγούν - και που ταιριάζουν - παρόμοια σχόλια. Αλλά όπως έγραψες δεν έχει σημασία, ας μη συνεχίσουμε. Ο ομοιόμορφα φωτισμένος μαύρος τοίχος (δηλ. οι ιδανικές συνθήκες) δεν ήταν ανάγκη να σε «δυσκολέψει». Σημαίνει - όπως καταλαβαίνεις - ότι δεν θα ανακλαστεί φως από την επιφάνειά του ώστε να προστεθεί στο φως των λευκών χαρτιών και να μπερδέψει το φωτόμετρο του υποθετικού πειράματος και επίσης σημαίνει ότι όταν τοποθετήσεις τα λευκά χαρτιά επάνω του θα φωτίζονται ομοιόμορφα, δηλ. θα πετύχεις την ίδια επιφανειακή φωτεινότητα και στα δύο ώστε να εκτελέσεις το πείραμα. Τώρα αν χωρίς τα λευκά χαρτιά δεν μπορείς να παρατηρήσεις τον μαύρο τοίχο, ...τόσο το καλύτερο, το πείραμα θα είναι πιό ακριβές. Είμαι σίγουρος ότι ως φυσικός θα βρεις τρόπο να ξεπεράσεις τη δυσκολία. Ο Φώτης, όπως είπα κι από την αρχή, έχει δίκιο για την επίδραση του f (εστιακού λόγου) στην επιφανειακή φωτεινότητα του ειδώλου (φωτεινότητα ανά μονάδα επφανείας). Έχει δίκιο, τελείωσε. Όποιος πειραματίστηκε με μια ZENIT και δυό φίλμ το ξέρει. Πόσο μάλλον όταν έχει τραβήξει χιλιάδες φίλμ με παντός τύπου φακούς. Ο παρατηρητής ή ο στροφωτογράφος υποχρεούται όμως να γνωρίζει - ή καλύτερα ακόμα να ανακαλύψει, ότι στα σημειακά αντικείμενα η συνολική φωτεινότητα του ειδώλου εξαρτάται μόνο από τη διάμετρο του οργάνου. Και εννοώ του ειδώλου του σημειακού αντικειμένου, όχι όλου του οπτικού πεδίου. Γι αυτό οποιοσδήποτε (και ο Φώτης) θα διάλεγε ένα τηλεσκόπιο 10" για να καταφέρει δει τον Πλούτωνα ή τα πολύ αμυδρά μέλη των Πλειάδων, κι όχι ένα 4". Κι ας ήταν το 10ιντσο «αργό» και το 4ιντσο «γρήγορο». Εκτός κι αν πρέπει να γελάσουμε «με την αφέλεια των επιστημόνων» που εδώ και 400 χρόνια προσπαθούν να φτιάξουν τηλεσκόπια με μεγαλύτερη διάμετρο ενώ η λύση ήταν να τα κάνουν απλώς γρηγορότερα! Η σχέση που έδωσα σε προηγούμενο post για το οριακό μέγεθος αστέρα ενός τηλεσκοπίου ασφαλώς αποδεικνύει ότι η φωτεινότητα οποιουδήποτε ειδώλου αστέρα είναι μεγαλύτερη όσο μεγαλύτερη είναι η διάμετρος. Το εστιακό μήκος ή ο εστιακός λόγος δεν υπεισέρχονται στην εξίσωση. Φώτη, σου οφείλω μιά συγνώμη που δεν απάντησα έγκαιρα στα επιμέρους ζητήματα που μου έθεσες με pm και αντί αυτού καταλήγω να απαντώ συνοπτικά εδώ. Ειλικρινά πάντως πιστεύω ότι δεν διαφωνείς στα παραπάνω γιατί τα έχεις δεί να αποδεικνύονται ξεκάθαρα στην πράξη.

Είναι τιμή μας που εγκαινιάσαμε αυτή τη νέα κατηγορία με μια συνέντευξη από τον κ. Σειραδάκη και τον ευχαριστούμε πολύ για το χρόνο του αλλά και για το σταθερό ενδιαφέρον του για τους ερασιτέχνες αστροπαρατηρητές. Μην ξεχνάτε ότι μπορείτε να προτείνετε πρόσωπα για συνέντευξη μέσω της φόρμας: http://www.astrovox.gr/feedback.html. Ελπίζουμε ότι θα επανέλθουμε σύντομα με μια νέα συνέντευξη...

Έστω ότι παρατηρούμε με γυμνό μάτι έναν ομοιόμορφα φωτισμένο μαύρο τοίχο. Κολλάμε επάνω του δύο λευκά χαρτιά ένα μεγάλο κι ένα μικρό που φυσικά φωτίζονται ομοιόμορφα. Ποιό είναι φωτεινότερο; Εδώ αρχίζει η παρεξήγηση. Με ένα φωτογραφικό φωτόμετρο πλησιάζουμε πολύ σε κάθε χαρτί. Δείχνει ίδια επιφανειακή φωτεινότητα και στα δύο. Ο Φώτης έχει δίκιο. Απομακρυνόμαστε από τον τοίχο. Αφήνουμε στον τοίχο μόνο το μεγάλο χαρτί και μετράμε με το φωτόμετρο από απόσταση. Ωραία. Βγάζουμε το χαρτί και βάζουμε το μικρότερο στη θέση του. Το φωτόμετρο δείχνει λιγότερο φως. Το μικρό χαρτί εκπέμπει λιγότερο συνολικό φως απ' ότι το μεγάλο. Ο Φώτης δεν έχει δίκο. Ποιό χαρτί είναι φωτεινότερο; Πως γίνεται ο Φώτης να έχει δίκιο άλλα να έχει άδικο; Διαβάζοντας προσεκτικά όλα τα post ΕΠΕΙΜΕΝΩ ότι μιλάμε για διαφορετικές φωτεινότητες. Ο Φώτης μιλάει για την επιφανειακή φωτεινότητα και όχι για τη συνολική. Στα εκτεταμένα αντικείμενα μας ενδιαφέρει η επιφανειακή φωτεινότητα του ειδώλου η οποία όμως εξαρτάται από τη διάμετρο και τη μεγέθυνση (οπτική παρατήρηση) ή το image scale/εστιακό λόγο (φωτογραφία). Στα σημειακά αντικείμενα (αστέρια) μας ενδιαφέρει η συνολική φωτεινότητα του ειδώλου η οποία εξαρτάται μόνο, μόνο, μόνο, ΜΟΝΟ από τη διάμετρο του τηλεσκοπίου. Όχι από μεγέθυνση, εστιακό λόγο, image scale. Φώτη, απαντώ στο ερώτημα του focal reducer. Ασφαλώς μετά την τοποθέτηση του reducer το είδωλο ενός εκτεταμένου αντικειμένου (νεφέλωμα, γαλαξίας) θα γίνει πιό φωτεινό (επιφανειακή λαμπρότητα), αλλά το συνολικό φως του θα διατηρηθεί ίδιο, συγκεντρωμένο σε μικρότερο είδωλο. Το είδωλο ενός αστεριού όμως θα παραμείνει ίδιο σε φωτεινότητα διότι ήταν και παρέμεινε σημειακό. Φυσικά το οπτικό πεδίο του αισθητήρα δεν έχει καμμία σχέση. Ο οπτικός κώνος καταλήγει σε σημείο όχι σε επιφάνεια.[/u] Εκεί, στο σημείο, συγκεντρώνεται όλο το φως που συλλαμβάνει ο φακός/κάτοπτρο από το αστέρι. Και εξαρτάται αποκλειστικά από τη διάμετρο, όχι από τον εστιακό λόγο ή το image scale. Εύκολη τεκμηρίωση αντί όλων των παραπάνω: Μ= Α+5logD Η μαθηματική σχέση που δίνει το πιό αμυδρό μέγεθος M (mag) που παρατηρούμε με ένα τηλεσκόπιο διαμέτρου D (cm) περιέχει μόνο τη διάμετρο κι όχι τον εστιακό λόγο ή την εστιακή απόσταση του τηλεσκοπίου (Η σταθερά Α εξαρτάται από την ευαισθησία του ματιού, το υψόμετρο, τη διαφάνεια του ουρανού, τη διαφάνεια/ανακλαστικότητα των οπτικών και δίνεται συνήθως ίση με 7 ή 7,5. Φτάνει άνετα σε 8,5 για εξαιρετικές συνθήκες και νεανικά μάτια). Σημ.1 Resolution είναι φυσικά η διακριτική ικανότητα (ανάλυση) και υπάρχει ως έννοια και μέγεθος γιατί η περίθλαση κάνει το είδωλo ενός αστέρα ή σημείου να είναι δίσκος (Airy) αντί για αδιάστατο σημείο. Τόσο μεγαλύτερος δίσκος όσο μικρότερο το τηλεσκόπιο. Κι αυτός είναι ο θλιβερός λόγος που ένα τηλεσκόπιο δεν έχει άπειρη διακριτική ικανότητα. Σημ.2 Το μάτι δεν έχει καθόλου γραμμική συμπεριφορά στην ευαισθησία του ως προς τους παράγοντες: μέγεθος αντικειμένου, χρόνος συλλογής φωτονίων, μεταίσθημα. Δεν μπορούμε να το συγκρίνουμε με CCD ή φιλμ που συσσωρεύουν φωτόνια . Αν έπρεπε με το ζόρι να το συγκρίνουμε με κάτι αυτό θα ήταν μιά βιντεοκάμερα (βλέπει με γρήγορα καρέ που ελάχιστα προστίθενται κι αυτό σπάνια), αλλά και πάλι απέχουμε πολύ από την αλήθεια.

ΑΚΡΙΒΩΣ. Και για κάθε μία πρόταση. Η φωτοσυλλεκτική ικανότητα εν συντομία ορίζεται ως συλλεγόμενα φωτόνια (ενός αντικειμένου) ανά μονάδα χρόνου, χωρίς άλλο "ανά" να ακολουθεί. Γι αυτό εξαρτάται μόνο από τη διάμετρο κι όχι από τον εστιακό λόγο του τηλεσκοπίου. Γι αυτό επίσης: - όταν φωτογραφίσουμε με δύο τηλεσκόπια διαφορετικής διαμέτρου αλλά με όμοιο τρόπο (έκθεση, μηχανή), το μεγαλύτερο θα καταγράψει πιό φωτεινά είδωλα αστεριών, ανεξαρτήτως του image scale ή του εστιακού λόγου (κι αυτά οριακά θα έχουν επίδραση αλλά όχι για τους λόγους που συζητάμε). - με το μεγάλο τηλεσκόπιο θα καταφέρουμε να δούμε πιό αμυδρά αστέρια απ' ότι με το μικρό, ανεξαρτήτως της μεγέθυνσης (σε έναν ιδανικό, μαύρο ουρανό - για να μην εμπλέξουμε άσχετες παραμέτρους). Ασφαλώς όταν μιλάμε πλέον για τη φωτεινότητα εκτεταμένων αντικειμένων ανά μονάδα επιφάνειας (αντικείμενου ή αισθητήρα) εκείνο που την καθορίζει είναι ο εστιακός λόγος ή - από άλλη σκοπιά - το image scale. Δεν θα το αναλύσω περισσότερο, τελικά είναι κάτι που ο καθένας πρέπει να το εξαντλήσει με προσωπική σκέψη και ανάλυση για να βεβαιωθεί ότι το κατέχει. Επιπλέον η "φωτεινότητα" δεν είναι μία μόνο έννοια, έχει τόσους ορισμούς και περιπτώσεις (φωτεινότητα, φωτοβολία, λαμπρότητα επιφανειακή ή ολική, φωτισμός, εκφώτιση κλπ. κλπ... ) που θα μπορούσαμε να συζητάμε επ' αόριστον χωρίς να συμφωνήσουμε - αν πρώτα δεν καθορίσουμε από κοινού για ποιά "φωτεινότητα" μιλάμε κάθε φορά. Για να είμαι ειλικρινής, πιστεύω πως οι παραπάνω διαφωνίες πηγάζουν καθαρά από διαφορετικούς ορισμούς γι αυτό και δεν είναι διαφωνίες εν τέλει. Ωστόσο η διατύπωση μιας άποψης στο forum απαιτεί προσοχή και ακρίβεια όταν δεν βασίζεται στους κοινά αποδεκτούς ορισμούς, αλλά και όταν συγκρούεται (φαινομενικά ή όχι) με την εμπειρία και το πείραμα. Και απαιτεί προσοχή όχι τόσο για να μην τυχόν παραπλανήσει αλλά κυρίως για να γίνει κατανοητή.

Νά 'στε καλά! Ίσως η φωτό δεν είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακή, ήταν όμως πολύ εντυπωσιακή η ανατολή που προσπάθησα να περιγράψω. Δεν υπήρχε ίχνος σύννεφου αλλά η απορρόφηση της ατμόσφαιρας άλλαζε δραματικά από δέκατο σε δέκατο της μοίρας καθώς η Σελήνη ανέβαινε. (Σημ. Ο τίτλος της φωτό είναι του Chuck Wood.)

Μα δεν δίνεις καθόλου στοιχεία! Ποιάς εταιρίας είναι η βάση; Πρώτα θα πρέπει να απευθυνθείς στην αντιπροσωπεία που την εισάγει. Αν δεν βρείς ανταπόκριση, προσπάθησε να επικοινωνήσεις κατευθείαν με την εταιρία παραγωγής. Για μικρές no-name βάσεις μην ελπίζεις και πολλά. Ίσως ούτε και για μεσαίες αλλά φθηνές. Επίσης, ακριβώς την ίδια βίδα αποκλείεται να βρεις στο εμπόριο. Ένας καλός μηχανουργός όμως μπορεί να σου φτιάξει μια ίδια αν έχει διάθεση να ασχοληθεί και να μετρήσει σωστά τη σπασμένη. (Οι μηχανουργοί αναφέρονται σε τέτοια ζεύγη μετάδοσης κίνησης ως "κορώνα και πινιόν") Άλλη λύση: Δημοσίευσε εδώ τα στοιχεία της βάσης (μάρκα, μοντέλο) ανζητώντας μήπως πουλάει κανείς κάποια ίδια που δεν χρησιμοποιεί πια. Έτσι στο μέλλον θα έχεις όλα τα ανταλακτικά, (εκτός από τη μονάκριβη βίδα!)

Όταν το πρόβλημα είναι η έντονη φωτεινότητα της Σελήνης που κουράζει τα μάτια, η λύση είναι μία: Ένα φίλτρο neutral density ή αλλιώς ND (σκούρο γκρί χρώμα). Τα φίλτρα αυτά αφήνουν να περνά συνήθως μιά ποσότητα 10-25% του φωτός, κάνουν την παρατήρηση πιό άνετη και διασώζουν το κοντράστ της εικόνας. Τα φίλτρα τύπου Contrast Booster ή Moon and skyglow κλπ. δεν είναι κατάληλα γι αυτή τη δουλειά γιατί κόβουν ελάχιστο φως. Η δουλειά τους είναι να βελτιώνουν κάπως την ποιότητα του Σεληνιακού ή πλανητικού ειδώλου που υποβαθμίζεται από ένα αχρωματικό διοπτρικό ή από τη φωτεινότητα του ουρανού. Για τη μείωση της φωτεινότητας μπορεί να χρησιμοποιήσει κανείς και μια μάσκα που μειώνει το άνοιγμα του τηλεσκοπίου ή ένα ζεύγος περιστρεφόμενων πολωτικών φίλτρων. Καμιά από τις δύο λύσεις όμως δεν προσφέρει την οπτική ποιότητα του φίλτρου ND. Στην πρώτη περίπτωση μειώνεται η διακριτική ικανότητα (resolution) του τηλεσκοπίου και γι αυτό συστήνεται κυρίως για μεγάλα τηλεσκόπια. Στη δεύτερη θα υπάρξει μιά μικρή ως πολύ μικρή μείωση του κοντράστ. Τα φίλτρα ουδέτερης πυκνότητας (ND) υπάρχουν με διάφορες τιμές διαπερατότητας. Τα πιό σκούρα συστήνονται για μεγάλα τηλεσκόπια και αντίστροφα. Όταν όμως παρατηρούμε με πολύ μεγάλη μεγέθυνση (>200Χ) η χρήση φίλτρων είναι περιττή αφού η εικόνα σκοτεινιάζει έτσι κι αλλιώς πολύ λόγω της μεγέθυνσης.

Καλορίζικο! Αν δεν το κάνεις βίδες δεν θα ξέρεις καν πότε είναι ευθυγραμισμένο και πότε όχι. Αυτό δεν θα σου το πει το lazer collimator (δυστυχώς) αλλά η κατανόηση της γεωμετρίας των οπτικών και η ακριβής τους τοποθέτηση από σένα. Δεν υπάρχει άλλος δρόμος κι αν σου πούνε "μη το πειράζεις" να θυμάσαι ότι η συντριπτική πλειοψηφία των νευτώνιων τηλεσκοπίων στις ομαδικές παρατηρήσεις είναι με μέτρια ευθυγράμμιση και μέτριες εικόνες. Ψάξε, μάθε, ευθυγράμμισε και το τηλεσκόπιό σου θα γίνει όχημα για υπέροχα ταξίδια!

Ακούγοντας στο ραδιόφωνο την είδηση ότι οι αρχαιολογικοί χώροι θα έμεναν ανοιχτοί μέχρι τη 01:00 μετά τα μεσάνυχτα, ώστε το κοινό να τους χαρεί υπό το φως της Πανσελήνου, πίστεψα ότι θα κατέληγε στην είδηση της έκλειψης αλλά παραήμουν αισιόδοξος. Αργότερα, μιλώντας στο τηλέφωνο με κάποιον δημοσιογράφο από το τμήμα ειδήσεων της ΕΡΑ, έδειξε μεγάλο ενδιαφέρον για την περίσταση και προθυμία για τροποποίηση της είδησης αλλά διευκρίνισε ότι θα έπρεπε να έχουν κάποια επίσημη ενημέρωση για να βασίσουν την είδηση. Του πρότεινα να αναζητήσει την ενημέρωση (ίντερνετ, Αστεροσκοπείο Αθηνών κλπ.), ωστόσο εκείνη την ημέρα δεν ξανάκουσα ειδήσεις στο ραδιόφωνο. Μήπως έτυχε να ακούσει κανείς αν τελικά συμπεριέλαβαν την έκλειψη στην είδηση; (Παραείμαι αισιόδοξος πάλι...)

Γιώργο, η αφορμή για την απάντησή μου ήταν ότι με τα παραπάνω σχόλια παρουσιάζεται ένα καλό εισαγωγικό βιβλίο ως βιβλίο που ενδέχεται να κάνει περισσότερο κακό παρά καλό! Δηλ. ότι ίσως να προκαλέσει λάθος επιλογή εξοπλισμού, ίσως να απογοητεύσει και απομακρύνει από την αστρονομία και ίσως είναι αναχρονιστικό ως παραπλανητικό. Ποιό; το Nightwatch!!! Νομίζω ότι εδώ κοιτάζοντας το δέντρο χάσαμε το δάσος. Το βιβλίο ξοδεύει πολλές σελίδες εξηγώντας καίρια θέματα ακριβώς ώστε τα παραπάνω να μη συμβούν στον αναγνώστη. Δεν είναι βέβαια «ευαγγέλιο» ούτε πλήρες, είναι όμως ένας πολύ καλός οδηγός για κάποιον που ξεκινά και μπορεί για κάποιο διάστημα να χαθεί στην πληθώρα πληροφοριών και απόψεων του διαδικτύου. Νίκο, γράφοντας ότι το forum πιθανόν να είχε άλλη μορφή δεν εννοώ ότι θα το ευχόμουν! Μιά χαρά είναι και άλλωστε οι πραγματικές ανάγκες (ως προς την αστρονομία) των ερασιτεχνών - αρχαρίων και μη - καθορίζουν το περιεχόμενο και τις συζητήσεις του. Αν άλλαζαν αυτές τότε πιθανόν να άλλαζε ανάλογα και η διαδικτυακή μας κοινότητα. Όμως τα τελευταία λίγα χρόνια η είσοδος νέων ερασιτεχνών στο χόμπυ είναι τόσο ραγδαία που αυτό από μόνο του αποτελεί ίσως το πιό σημαντικό χαρακτηριστικό του forum και σίγουρα ένα από τα βασικά στοιχεία που καθορίζουν τους στόχους του. Σίγουρα όμως όταν οποιοσδήποτε από μας προτείνει λίγο παραπάνω ...διάβασμα, μόνο ως θετική προτροπή μπορεί να θεωρηθεί (ελπίζω)!

Φίλε Altinaki, οποιοσδήποτε έχει το ενδιαφέρον να διαβάσει ένα βιβλίο σαν το NightWatch, έχει σίγουρα και το ενδιαφέρον να διαβάσει και πολλά άλλα πράγματα, είτε σε βιβλία είτε στο διαδίκτυο. Μην ξεχνάς ότι αυτός που διαβάζει εδώ τη συμβουλή μας για το Nightwatch, ήδη βρίσκεται και ψάχνει στο διαδίκτυο. Συνεπώς δεν κινδυνεύει από μονόπλευρη και «επικίνδυνη» πληροφόρηση, σίγουρα όχι από το βιβλίο. Διαφωνώ πάντως ότι μπορεί κάποιος να πάρει σωστή πληροφόρηση μόνο από το διαδίκτυο και τα forum όταν είναι αρχάριος. Το διάβασμα ενός βιβλίου δεν υποκαθιστάται με τίποτα. Η εγκυρότητα και η συγκέντρωση των πληροφοριών ενός βιβλίου το κάνουν «αναφορά» ακόμα και για κάποιον που θέλει να ανεβάσει ένα άρθρο ή πληροφορίες σε ένα forum. Ειδικά σε ένα χόμπυ όπως η αστρονομική παρατήρηση και το ενδιαφέρον για την Αστρονομία, οι ερασιτέχνες που δεν έχουν διαβάσει (όχι ξεφυλλίσει) ένα δύο βιβλία, έστω και εισαγωγικά, καταλήγουν να μεταδίδουν λανθασμένες ή ανακριβείς πληροφορίες στα forum, συχνό φαινόμενο και στο δικό μας. Αστονομική παρατήρηση και βιαστική/πρόχειρη γνώση δυστυχώς δεν συμβιβάζονται. Ο Terence Dickinson έχει κάνει θαυμάσια δουλειά μαζεύοντας τις πρωταρχικές και απαραίτητες γνώσεις σε ένα βιβλίο αναφοράς με συγκεκριμένο στόχο:να βοηθήσει τον αρχάριο να ξεκινήσει, να κατανοήσει σημαντικές έννοιες και να αποφύγει μεγάλα λάθη. Τελειώνω με κάτι που το λέω με πλήρη επίγνωση: αν έστω και τα μισά μας μέλη είχαν (ή αφιέρωναν) χρόνο να μελετήσουν και να κατανοήσουν αυτά που γράφονται στο Nightwatch ή άλλο εισαγωγικό βιβλίο, οι συζητήσεις μας εδώ θα ήταν αρκετά διαφορετικές και το ίδιο το forum θα είχε ίσως άλλη μορφή. Όμως πολύ μεγάλο ποσοστό συζητήσεων αφορούν θέματα που σε ένα εισαγωγικό βιβλίο είτε ξεκαθαρίζονται σε μία παράγραφο είτε προσφέρονται οι πληροφορίες που θα οδηγήσουν την προσωπική έρευνα καθενός.