Δροσος Γεωργιος

Ιαπωνική η πρώτη αποστολή λήψης δειγμάτων από φεγγάρι του Άρη. «Πράσινο φως» έλαβε αυτή την εβδομάδα (19 Φεβρουαρίου) η πρώτη αποστολή λήψης δειγμάτων από φεγγάρι του Άρη, καθώς η αποστολή ΜΜΧ εγκρίθηκε από την ιαπωνική κυβέρνηση για να αποτελέσει πρόγραμμα της διαστημικής υπηρεσίας της χώρας, JAXA. Μέχρι πρότινος η αποστολή ήταν στο στάδιο Pre-Project, όπου η έμφαση ήταν στην έρευνα και ανάλυση (πχ προσομοίωση προσεδαφίσεων για τη βελτίωση των σχεδίων διαστημοπλοίων). Πλέον στόχος θα είναι η ανάπτυξη λογισμικού και υλισμικού για την αποστολή. Ο Γιασουχίρο Καβακάτσου, Project Manager, πραγματοποίησε σχετική παρουσίαση στο υπουργείο Παιδείας, Πολιτισμού, Αθλητισμού, Επιστήμης και Τεχνολογίας της Ιαπωνίας για την αποστολή. Το διαστημόπλοιο της αποστολής MMX (Martian Moon eXploration) προορίζεται για εκτόξευση το 2024 και θα επισκεφθεί τα δύο φεγγάρια του Άρη, τον Φόβο και τον Δείμο. Ο Φόβος επελέγη για επιχειρήσεις στην επιφάνειά του, με το διαστημόπλοιο να προσεδαφίζεται για ώρες προκειμένου να πάρει δείγμα τουλάχιστον 10 γραμμαρίων. Στη συνέχεια το διαστημόπλοιο θα εγκαταλείψει το σύστημα του Άρη και θα επιστρέψει το δείγμα στη Γη, ολοκληρώνοντας το πρώτο πλήρες ταξίδι στο σύστημα του Άρη. Ο Άρης παρουσιάζει τεράστιο ενδιαφέρον για την επιστημονική κοινότητα ως πιθανός κατοικήσιμος πλανήτης, καθώς και επειδή θεωρείται πως στο μακρινό παρελθόν το περιβάλλον του μπορεί να θύμιζε αυτό της Γης σε ένα βαθμό- πχ με παρουσία ωκεανών στην επιφάνεια, ενώ νερό ίσως να υπάρχει ακόμα και σήμερα κάτω από την επιφάνεια του πλανήτη. Ωστόσο για να γίνει κατανοητή η εξέλιξη του Άρη και η ανάπτυξη της κατοικησιμότητας της Γης, πρέπει να εξακριβωθεί πώς ακριβώς ο Άρης απέκτησε το νερό του. Οι στέρεοι πλανήτες του ηλιακού μας συστήματος θεωρείται πως κινούνται σε τροχιές πολύ κοντά στον Άρη για να διατήρησαν ρευστά κατά τον σχηματισμό τους. Ως εκ τούτου, νερό και οργανικά στοιχεία θεωρείται πως κατέφθασαν μέσω κομητών και αστεροειδών που σχηματίστηκαν στις ψυχρότερες ζώνες του εξώτερου ηλιακού συστήματος. Η απόσταση στην οποία το νερό μπορεί να παγώσει είναι γνωστή ως «snow line»- σημείο μετάβασης αμέσως μετά την τροχιά του Άρη. Οπότε, ο Άρης βρίσκεται, κατά κάποιον τρόπο, στην «πύλη» της άφιξης νερού στο εσώτερο ηλιακό σύστημα, και ίχνη αυτών των αφίξεων μπορεί να υπάρχουν στο σύστημα του Άρη. Ένα τέτοιο αποτύπωμα ίσως να υφίσταται στη σύσταση των φεγγαριών. Ο σχηματισμός των δύο φεγγαριών του Άρη αποτελεί λόγο διαφωνιών στην επιστημονική κοινότητα. Με διαμέτρους 23 και 12 χλμ αντίστοιχα, ο Φόβος και ο Δείμος μοιάζουν με αστεροειδείς, και ίσως να αιχμαλωτίστηκαν από τη βαρύτητα του Άρη καθώς κινούνταν προς το εσωτερικό του συστήματός μας από τη ζώνη αστεροειδών. Εναλλακτικά, τα φεγγάρια ίσως σχηματίστηκαν εξαιτίας μιας μεγάλης πρόσκρουσης με τον Άρη. Αυτό θα καθιστούσε τα φεγγάρια «κάψουλες» με απομεινάρια από το πρώιμο αρειανό περιβάλλον, αποκαλύπτοντας πώς το νερό ερχόταν και έφευγε από το σύστημα του κόκκινου πλανήτη. Βασικός στόχος της αποστολής ΜΜΧ θα είναι η διερεύνηση της προέλευσης των φεγγαριών μέσω εξερεύνησης εξ αποστάσεως και επιστροφής δείγματος για ανάλυση σύστασης. Όποιο και αν είναι το τελικό συμπέρασμα, σίγουρα θα παρέχει στοιχεία για τον τρόπο που έφτασε το νερό στους εσώτερους πλανήτες. Ο Φόβος επελέγη για λήψη δειγμάτων επειδή υπάρχουν περισσότερα στοιχεία για αυτών, ως μεγαλύτερο από τα δύο φεγγάρια, κάτι που βοηθά στην εύρεση του καλύτερου σημείου για προσεδάφιση και λήψη δειγμάτων. Επίσης, έχει περιοχές που υποδεικνύουν δύο διαφορετικές συστάσεις, ενώ ο Δείμος έχει μόνο μία. Αυτό, με τη σειρά του, δείχνει ότι ίσως τα δείγματα από τον Φόβο να περιέχουν περισσότερα στοιχεία από ό,τι από τον Δείμο. Επιπροσθέτως, η τροχιά του, που είναι πιο κοντά στον Άρη, σημαίνει ότι είναι πιο πιθανό να υπάρχει πάνω του υλικό που εκτινάχθηκε από την επιφάνεια στον Άρη, κάτι που θα αποτελούσε μια επιπλέον πηγή πληροφοριών για την εξέλιξη του Άρη. Η αποστολή ΜΜΧ είναι εξοπλισμένη με 11 όργανα, τέσσερα από τα οποία θα παρέχονται από διεθνείς εταίρους, όπως η NASA, η ESA, η CNES (Γαλλία) και η DLR (Γερμανία). https://www.naftemporiki.gr/story/1564239/iaponiki-i-proti-apostoli-lipsis-deigmaton-apo-feggari-tou-ari

Hope: Το πρώτο αραβικό διαστημικό σκάφος εκτοξεύεται το καλοκαίρι για τον Αρη. Τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και γενικότερα ο αραβικός κόσμος τρέφουν μεγάλες ελπίδες για το ρομποτικό διαστημικό σκάφος Hope (Ελπίδα), που θα εκτοξευθεί φέτος το καλοκαίρι με προορισμό τον πλανήτη Άρη. Το Hope, το οποίο θα έχει το μέγεθος και το βάρος ενός αυτοκινήτου, αποτελεί την προσπάθεια των Εμιράτων να αποκτήσουν -με τη βοήθεια ξένων εταίρων- διαστημική τεχνολογία ανάλογη με αυτήν της Ινδίας. Η αρχή έγινε πέρυσι, όταν τα Εμιράτα αγόρασαν μία θέση σε έναν ρωσικό πύραυλο Σογιούζ, με τον οποίο έστειλαν στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό για λίγες μέρες τον πρώτο αστροναύτη τους. Ρομποτική αποστολή στον Αρη Το επόμενο πιο φιλόδοξο βήμα θα είναι μία ρομποτική αποστολή στον Άρη, η οποία θα προστεθεί σε παρόμοιες πιο γνωστές αποστολές στον «κόκκινο» πλανήτη, που σχεδιάζονται για το φετινό καλοκαίρι από την Αμερικανική Διαστημική Υπηρεσία (NASA), την Κίνα και τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Διαστήματος (ESA) σε συνεργασία με τη ρωσική Roscosmos. Ενώ οι άλλες αποστολές σκοπεύουν να στείλουν ένα ρομποτικό ρόβερ στην επιφάνεια του Άρη, η αραβική αποστολή -αν όλα πάνε καλά- θα περιοριστεί να τεθεί σε τροχιά γύρω από τον γειτονικό πλανήτη. Αλλά ακόμη κι έτσι, θα είναι ένας τεχνολογικός θρίαμβος για τα Εμιράτα. Το Hope προορίζεται να μείνει τουλάχιστον δύο χρόνια σε τροχιά, ώστε να καλύψει όλες τις εποχές του αρειανού έτους, που αντιστοιχεί σε περίπου δύο γήινα έτη Η Ινδία είχε κάνει κάτι ανάλογο το 2014, αλλά το ινδικό σκάφος δεν είχε ευαίσθητα όργανα για να κάνει άξιες λόγου παρατηρήσεις, αντίθετα με το Hope που θα έχει εξοπλισμένα με πιο εξελιγμένα επιστημονικά όργανα (δύο φασματόμετρα και μία κάμερα), μελετώντας την ατμόσφαιρα, τις αλλαγές θερμοκρασίας και τον καιρό του Άρη. Γυναίκες στην «αποστολή» στον Αρη Το σκάφος συναρμολογήθηκε στο Πανεπιστήμιο του Κολοράντο των ΗΠΑ, σε συνεργασία με τα πανεπιστήμια της Αριζόνα και της Καλιφόρνια-Μπέρκλεϊ και με τη σύμπραξη μηχανικών και επιστημόνων από τα Εμιράτα. Είναι αξιοσημείωτο ότι το ένα τρίτο της αραβικής ομάδας των μηχανικών αποτελείτο από γυναίκες (κάτι τελείως ασυνήθιστο για τον αραβικό κόσμο), ενώ το 90% είναι έως 35 ετών. Μάλιστα, στην επιστημονική ομάδα των Εμιράτων, που θα μελετήσει τα στοιχεία του Hope από τον Άρη, το 80% θα είναι γυναίκες. Προ ημερών, το Hope μεταφέρθηκε από τις ΗΠΑ στο Ντουμπάι (ένα από τα επτά κρατίδια της ομοσπονδίας των Εμιράτων) με γιγάντιο ρωσικό μεταγωγικό αεροπλάνο Αντόνοφ. Μετά από νέες δοκιμές θα μεταφερθεί αεροπορικώς στην Ιαπωνία, από όπου θα εκτοξευθεί για τον Άρη. Μέχρι σήμερα μόνο οι ΗΠΑ, η Ευρώπη, η Ρωσία-ΕΣΣΔ και η Ινδία έχουν στείλει σκάφος γύρω ή πάνω στον Άρη. Στόχος είναι το Hope να φθάσει στον Άρη πριν τον Δεκέμβριο του 2021, όταν τα ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα θα γιορτάσουν τα 50 χρόνια από τη δημιουργία τους. Το όνομα Hope επελέγη ακριβώς για να μεταφέρει στη νέα γενιά του αραβικού κόσμου το μήνυμα της ελπίδας και της υπερηφάνειας. Η αποστολή του χρηματοδοτείται αποκλειστικά από τη διαστημική υπηρεσία των Εμιράτων, η οποία δημιουργήθηκε το 2014, σύμφωνα με τους «Τάιμς της Νέας Υόρκης». https://www.iefimerida.gr/tehnologia/hope-ektoxeyetai-kalokairi-gia-ton-ari

Πώς ήταν τα νερά του Άρη. Τα στοιχεία που υποδεικνύουν πως πριν από δισεκατομμύρια χρόνια ο Άρης ήταν κατοικήσιμος αυξάνονται όλο και περισσότερο- και ως εκ τούτου, το ερώτημα εάν όντως κάποτε ήταν κατοικημένος από κάποιες μορφές ζωής (ή κατοικείται ακόμα σήμερα) είναι ένα από τα πιο «καυτά» της σύγχρονης επιστήμης. Σε αυτό το πλαίσιο, αποτελεί αντικείμενο σημαντικών ερευνών το θέμα της ύπαρξης νερού σε υγρή μορφή στον Κόκκινο Πλανήτη στο μακρινό παρελθόν (όπως υποδεικνύουν στοιχεία που ανακαλύφθηκαν σχετικά πρόσφατα) και οι επιστήμονες προσπαθούν να κατανοήσουν τι είδη χημικών διεργασιών στο νερό μπορεί να οδήγησαν στην εμφάνιση των ορυκτών που παρατηρούνται σήμερα στον Άρη. Σύμφωνα με ανακοίνωση του Tokyo Institute of Technology η οποία δημοσιεύεται στο EurekAlert, το PhysOrg και άλλες ιστοσελίδες του ειδικού Τύπου, η αλμυρότητα (η παρουσία αλατιού), το pH (μέτρο της οξύτητας του νερού) και η κατάσταση οξειδοαναγωγής (η έκταση της παρουσίας αερίων όπως το υδρογόνο ή το οξυγόνο) αποτελούν βασικές ιδιότητες των φυσικών υδάτων: Παραδείγματος χάρη, η σημερινή ατμόσφαιρα της Γης περιέχει μεγάλες ποσότητες οξυγόνου, ωστόσο αρκεί να σκάψει κάποιος λίγο στον πυθμένα μιας λίμνης ή των νερών μιας παραλίας στη Γη για να βρει περιβάλλοντα όπου η παρουσία του είναι πολύ περιορισμένη. Πρόσφατες μετρήσεις εξ αποστάσεως στον Άρη υποδεικνύουν πως τα αρχαία περιβάλλοντά του παρέχουν πολύτιμα στοιχεία σχετικά με τον βαθμό της κατοικησιμότητας του Κόκκινου Πλανήτη στο μακρινό παρελθόν. Ειδικότερα, οι ιδιότητες του νερού που βρίσκεται σε πόρους εντός ιζημάτων που φαίνονται να έχουν εναποτεθεί σε λίμνες στον κρατήρα Γκέιλ στον Άρη υποδεικνύουν πως τα ιζήματα αυτά σχηματίστηκαν χάρη στην παρουσία νερού σε υγρή μορφή, με pH παρόμοιο με αυτό των σημερινών γήινων ωκεανών. Οι ωκεανοί της Γης φιλοξενούν τεράστιο αριθμό μορφών ζωής, οπότε και φαίνεται αρκετά πιθανό το πρώιμο περιβάλλον του Άρη να ήταν ένα μέρος όπου αρχαίες μορφές ζωής γήινου τύπου θα μπορούσαν να επιβιώσουν- ωστόσο εξακολουθεί να είναι μυστήριο γιατί, αν ισχύει αυτό, είναι τόσο δύσκολο να βρεθούν χειροπιαστά στοιχεία περί ύπαρξης αρχαίας ζωής στον Κόκκινο Πλανήτη. Σημειώνεται πως πρόσφατη έρευνα έδειξε ότι ο Άρης χάνει νερό πολύ ταχύτερα από ό,τι πιστευόταν ως τώρα: Διεθνής έρευνα με τη συμμετοχή του CNRS (Γαλλία) έδειξε ότι, βάσει στοιχείων από το Trace Gas Orbiter της αποστολής ExoMars, υδρατμοί συσσωρεύονται σε απρόσμενα μεγάλες ποσότητες σε ύψος άνω των 80 χλμ στην αρειανή ατμόσφαιρα, κάτι που σημαίνει πως οι δυνατότητες απώλειας νερού αυξάνονται κατακόρυφα κατά τη διάρκεια κάποιων συγκεκριμένων περιόδων που χαρακτηρίζονται από συγκεκριμένες συνθήκες. https://www.naftemporiki.gr/story/1553016/pos-itan-ta-nera-tou-ari

Τα σχέδια του Έλον Μασκ για αποστολή ενός εκατομμυρίου αποίκων στον Άρη ως το 2050 Τους φιλόδοξους στόχους του για τον Άρη και τον αποικισμό του παρουσίασε για άλλη μια φορά ο ιδρυτής της SpaceX, Έλον Μασκ, την προηγούμενη εβδομάδα, σε μια σειρά από tweets του. Βασικοί πυλώνες του εγχειρήματος είναι το διαστημόπλοιο Starship της SpaceX, για το οποίο ο Μασκ έχει πει ότι θα μπορεί να μεταφέρει μέχρι και 100 ανθρώπους, και ένας γιγαντιαίος πύραυλος, ο Super Heavy. Και τα δύο αυτά σκάφη θα είναι επαναχρησιμοποιούμενα, περιορίζοντας σημαντικά τα κόστη των διαστημικών πτήσεων. Όπως έγραψε ο Μασκ, ο στόχος του σχεδίου του Starship είναι τρεις πτήσεις την ημέρα κατά μέσο όρο, κάτι που σημαίνει 1.000 πτήσεις ετησίως, με φορτία άνω των 100 τόνων ανά πτήση. Πηγαίνοντας ακόμα παραπέρα, ο Μασκ έγραψε πως η κατασκευή 100 Starships ανά έτος σημαίνει 1.000 σκάφη σε 10 χρόνια, «ή περίπου 100.000 ανθρώπους ανά τροχιακό συγχρονισμό Γης- Άρη». Ο τροχιακός συγχρονισμός στον οποίο αναφέρθηκε (orbital sync) είναι όταν οι δύο πλανήτες είναι ευθυγραμμισμένοι έτσι ώστε να είναι ευνοϊκές οι συνθήκες για ταξίδι. Ο συγχρονισμός αυτός λαμβάνει χώρα μια φορά κάθε 26 μήνες, και ο Μασκ οραματίζεται μεγάλους στόλους διαστημοπλοίων να αξιοποιούν αυτά τα «παράθυρα». «Φορτώνοντας τον στόλο για τον Άρη σε τροχιά γύρω από τη Γη, μετά 1.000 σκάφη αναχωρούν μέσα σε 30 ημέρες κάθε 26 μήνες. (Σαν το) Battlestar Galactica» έγραψε σε άλλο tweet του, αναφερόμενος στη γνωστή σειρά επιστημονικής φαντασίας. Παράλληλα, όσον αφορά στην επιχειρησιακή «ζωή» των διαστημοπλοίων, έγραψε σε άλλο tweet του πως ο στόχος είναι 20-30 χρόνια, όπως τα αεροπλάνα. Στόχος του δισεκατομμυριούχου είναι όλες αυτές οι δραστηριότητες να οδηγήσουν στη δημιουργία μιας αποικίας στον Κόκκινο Πλανήτη. Όσον αφορά στον πληθυσμό της, ερωτηθείς από έναν χρήστη του Twitter σχετικά με τα προηγούμενα tweets του εάν αυτό σημαίνει πως απώτερος στόχος είναι ένα εκατομμύριο άνθρωποι στον Άρη ως το 2050, ο Μασκ απάντησε «ναι». Επίσης, σε άλλη ερώτηση, σχετικά με τα κριτήρια επιλογής των 100.000 ανθρώπων για κάθε αποστολή, είπε ότι «πρέπει να είναι τέτοια ώστε να μπορεί να πάει ο οποιοσδήποτε αν το θέλει, με δάνεια διαθέσιμα για αυτούς που δεν έχουν λεφτά». Σε επακόλουθη ερώτηση για το αν θα αποπληρώνουν τα δάνεια δουλεύοντας, απάντησε «ναι, θα υπάρχουν πολλές δουλειές στον Άρη». Όπως αναφέρει το space.com, η SpaceX κατασκευάζει ήδη το πρώτο της επιχειρησιακό Starship, το SN1, στις εγκαταστάσεις της στο νότιο Τέξας- και ο Μασκ δημοσιοποίησε μια φωτογραφία με τεχνικούς να δουλεύουν στον κώνο της μύτης του σκάφους. https://www.naftemporiki.gr/story/1552171/ta-sxedia-tou-elon-mask-gia-apostoli-enos-ekatommuriou-apoikon-ston-ari-os-to-2050

Σπίτια από μύκητες για τους μελλοντικούς αποίκους Σελήνης και Άρη. Η επιστημονική φαντασία οραματίζεται συνήθως τις αποικίες στον Άρη και σε άλλους πλανήτες ως αποτελούμενες από κτίρια που λειτουργούν με μηχανές- μεταλλικές πόλεις με ιπτάμενα οχήματα κ.α. Ωστόσο η πραγματικότητα ενδεχομένως να αποδειχθεί πως διαφέρει: Αντί για κτίρια από μέταλλο και γυαλί, η NASA διερευνά, μεταξύ άλλων, τεχνολογίες που θα επιτρέπουν την «καλλιέργεια» κτιρίων από μύκητες για να χρησιμοποιούνται στις μελλοντικές αποικίες στο διάστημα- και ίσως και στη Γη, για σκοπούς φιλικότερης προς το περιβάλλον διαβίωσης. Το πρόγραμμα myco-architecture του Ames Research Center της NASA δημιουργεί πρωτότυπα τεχνολογιών που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για «καλλιέργεια» κτισμάτων στη Σελήνη, τον Άρη και παραπέρα, χρησιμοποιώντας μύκητες και τα αθέατα «νήματα» από τα οποία αποτελούνται τα κύρια τμήματα των μυκήτων, γνωστά και ως μυκήλια. «Αυτή τη στιγμή, τα παραδοσιακά σχέδια για τον Άρη είναι σαν χελώνες- μεταφέρουμε τα σπίτια μας μαζί μας στις πλάτες μας- ένα αξιόπιστο σχέδιο, αλλά με τεράστια ενεργειακά κόστη» είπε η Λιν Ρόθτσιλντ, επικεφαλής ερευνήτρια του προγράμματος. «Αντ'αυτού, μπορούμε να δαμάσουμε τα μυκήλια για να καλλιεργήσουμε μόνοι μας αυτά τα κτίρια όταν φτάσουμε εκεί». Το πρόγραμμα οραματίζεται ένα μέλλον όπου άνθρωποι εξερευνητές θα μπορούν να φέρουν μαζί τους ένα κτίσμα φτιαγμένο από ελαφρά υλικά με μύκητες σε νάρκη, που θα αντέχουν σε μακρά ταξίδια σε μέρη σαν τον Άρη. Κατά την άφιξή τους, ξεδιπλώνοντας αυτή τη βασική αρχιτεκτονική και προσθέτοντας νερό, οι μύκητες θα μπορούν να αναπτύξουν αυτό το πλαίσιο σε ένα πλήρως λειτουργικό οίκημα για ανθρώπους. Η έρευνα αυτή υποστηρίζεται στο πλαίσιο του προγράμματος NASA Innovative Advanced Concepts, και εντάσσεται στον τομέα που είναι γνωστός ως συνθετική βιολογία- η μελέτη των τρόπων με τους οποίους η ίδια η ζωή μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως τεχνολογία. Τα μυκύλια δημιουργούν πολύπλοκες δομές με υψηλή ακρίβεια (πχ μανιτάρια) και υπό τις σωστές συνθήκες μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την κατασκευή νέων κτιρίων. Στην περίπτωση των οικημάτων σε άλλους πλανήτες, το απαιτούμενο είναι ο σχεδιασμός ενός ολόκληρου οικοσυστήματος, με σειρά οργανισμών στο πλευρό των ανθρώπων. Όπως και οι αστροναύτες, τα μυκήλια είναι μια μορφή ζωής που πρέπει να τρώει και να αναπνέει. Εδώ εισέρχονται στην εξίσως και τα κυανοβακτήρια- ένα είδος βακτηρίων που χρησιμοποιούν ενέργεια από τον ήλιο για να μετατρέπουν νερό και διοξείδιο του άνθρακα σε οξυγόνο και τροφή για τους μύκητες. Το concept είναι ένα οίκημα τριών επιπέδων: Το εξώτερο αποτελείται από πάγο (ίσως από την ίδια τη Σελήνη ή τον Άρη) που θα αποτελεί «ασπίδα» απέναντι στην ακτινοβολία, και το δεύτερο στρώμα θα είναι τα κυανοβακτήρια, που θα μπορούν να χρησιμοποιούν το νερό από τον πάγο για φωτοσύνθεση και παραγωγή οξυγόνου για τους αστροναύτες, καθώς και θρεπτικά συστατικά για το τελικό στρώμα μυκηλίων. Το στρώμα αυτό είναι που αναπτύσσεται και εξελίσσεται οργανικά σε ένα νέο, ανθεκτικό σπίτι- ελεγχόμενο περιβάλλον και στη συνέχεια υφίσταται θερμική επεξεργασία για να σκοτωθούν τα μυκήλια ώστε να διασφαλιστεί πως δεν θα υπάρξει μόλυνση του άλλη πλανήτη. Ακόμα και αν κάποια μυκήλια διαφύγουν, θα έχουν τροποποιηθεί γενετικά έτσι ώστε να μην μπορούν να επιβιώσουν εκτός του κτίσματος. Πέραν αυτών, μυκήλια θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για φιλτράρισμα νερού και βιομιμητικά συστήματα για εξαγωγή ορυκτών από υδάτινα λύματα, καθώς και για φωτισμό, ρύθμιση επιπέδων υγρασίας κ.α. Επίσης, όλες αυτές οι τεχνολογίες θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν και στη Γη. «Όταν σχεδιάζουμε για το διάστημα, είμαστε ελεύθεροι να πειραματιστούμε με νέες ιδέες και υλικά με πολύ μεγαλύτερη ελευθερία από ό,τι θα μπορούσαμε στη Γη» είπε η Ρόθτσιλντ. «Και αφού αυτά τα πρωτότυπα σχεδιαστούν για άλλους κόσμους, μπορούμε να τα φέρουμε πίσω στον δικό μας». https://www.naftemporiki.gr/story/1551547/spitia-apo-mukites-gia-tous-mellontikous-apoikous-selinis-kai-ari

Το λιγοστό νερό του Άρη μπορεί να εξαφανιστεί πολύ γρήγορα σύμφωνα με τους επιστήμονες. Το λιγοστό νερό του Άρη μπορεί να εξαφανιστεί στο διάστημα ταχύτερα του αναμενόμενου. Ο «κόκκινος πλανήτης» χάνει νερό πολύ πιο γρήγορα από ό,τι είχε εκτιμηθεί στο παρελθόν, σύμφωνα με Γάλλους, Ρώσους και άλλους επιστήμονες. Η σταδιακή απώλεια του νερού συμβαίνει στην ανώτερη ατμόσφαιρα, καθώς η ηλιακή ακτινοβολία και οι χημικές αντιδράσεις διασπούν τα μόρια των υδρατμών σε άτομα υδρογόνου και οξυγόνου. Η αδύναμη βαρύτητα του Άρη -περίπου το 40% της γήινης- δεν μπορεί να συγκρατήσει αυτά τα μόρια για να μη «δραπετεύσουν» στο διάστημα. Οι ερευνητές, με επικεφαλής τον πλανητικό επιστήμονα Φρανκ Μοντμεσέν του Πανεπιστημίου του Παρισιού-Saclay και του Εθνικού Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών της Γαλλίας (CNRS), που έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό "Science", ανέλυσαν στοιχεία του ευρω-ρωσικού σκάφους Trace Gas Orbiter (TGO), που βρίσκεται σε τροχιά γύρω από τον Άρη. Διαπίστωσαν ότι οι υδρατμοί συσσωρεύονται σε μεγάλες ποσότητες σε ύψος άνω των 80 χιλιομέτρων στην αρειανή ατμόσφαιρα. Μάλιστα σε ορισμένα σημεία η ατμόσφαιρα του πλανήτη Άρη είναι υπερκορεσμένη με δέκα έως 100 φορές περισσότερους υδρατμούς από όσους θα έπρεπε θεωρητικά να υπάρχουν με βάση τη θερμοκρασία του πλανήτη. Όμως αυτοί οι υδρατμοί διαρρέουν στο διάστημα με ταχύ ρυθμό, κυρίως στη διάρκεια των πιο θερμών και θυελλωδών εποχών, πράγμα που σημαίνει ότι ο Άρης μπορεί να χάσει τελείως το νερό του πιο γρήγορα από ό,τι αναμενόταν έως τώρα. Κάποτε ο γειτονικός πλανήτης διέθετε άφθονο τρεχούμενο νερό, ποτάμια, λίμνες και θάλασσες, που όμως εξαφανίστηκαν. Σήμερα το όποιο νερό βρίσκεται κυρίως είτε σε παγωμένη μορφή στους αρειανούς πόλους, είτε στην ατμόσφαιρα με μορφή υδρατμών. https://www.pronews.gr/epistimes/diastima/836401_ligosto-nero-toy-ari-mporei-na-exafanistei-poly-grigora-symfona-me-toys

«Εξερευνώντας την κόλαση»: Η NASA ζητά τη βοήθεια του κοινού για το όχημα εξερεύνησης της Αφροδίτης. «Εξερευνώντας την κόλαση: Αποφυγή εμποδίων σε ένα κουρδιστό ρόβερ» (Exploring Hell: Avoiding Obstacles on a Clockwork Rover) είναι ο τίτλος αιτήματος- πρόκλησης προς το κοινό από τη NASA, η οποία ζητά βοήθεια στην ανάπτυξη ενός αισθητήρα αποφυγής εμποδίων για ένα πιθανό όχημα εξερεύνησης της Αφροδίτης. Η Αφροδίτη, ως γνωστόν, είναι ένας ιδιαίτερα αφιλόξενος κόσμος, με υψηλότατες θερμοκρασίες και τεράστια πίεση στην επιφάνειά της. Αν και αρκετές αποστολές την έχουν επισκεφθεί, είναι λίγες αυτές που κατάφεραν να έχουν επαφή με την επιφάνειά της πριν υποκύψουν στις θερμοκρασίες και τις πιέσεις. Το τελευταίο σκάφος που άγγιξε την επιφάνειά της το σοβιετικό Vega 2, προσεδαφίστηκε το 1985. Τώρα επιστήμονες και μηχανικοί στο JPL της NASA διερευνούν σχέδια που θα επέτρεπαν σε ένα σκάφος να επιβιώσει στην «κόλαση» του συγκεκριμένου πλανήτη. «Η Γη και η Αφροδίτη είναι βασικά αδελφοί πλανήτες, αλλά σε κάποια φάση η Αφροδίτη έκανε μια στροφή και έγινε αφιλόξενη για τη ζωή όπως την ξέρουμε» είπε ο Τζόναθαν Σάουντερ, μηχανικός μηχατρονικής (mechatronics) του JPL και βασικός ερευνητής του concept AREE (Automaton Rover for Extreme Environment). «Φτάνοντας στο έδαφος και εξερευνώντας την Αφροδίτη, μπορούμε να κατανοήσουμε τι προκάλεσε την απόκλιση Γης και Αφροδίτης, σε εντελώς διαφορετικά μονοπάτια, και να εξερευνήσουμε έναν ξένο κόσμο που είναι ακριβώς στην “αυλή” μας». Το όχημα AREE προορίζεται να κινείται με ενέργεια από ανεμοτουρμπίνες και να εξερευνά την επιφάνεια της Αφροδίτης για μήνες, συλλέγοντας πολύτιμα επιστημονικά δεδομένα. Καθώς το κάνει αυτό, θα πρέπει να είναι σε θέση να αποφεύγει εμπόδια – και για αυτό η NASA ζητά τη βοήθεια του κοινού. Ο αισθητήρας που θα επιλεγεί θα ενσωματωθεί στο concept του οχήματος και κάποια στιγμή ενδεχομένως να αποτελέσει τον μηχανισμό με τον οποίο το όχημα θα αποφεύγει εμπόδια. Η πρόκληση έγκειται στο ότι ο αισθητήρας αυτός δεν θα πρέπει να βασίζεται σε ηλεκτρονικά συστήματα: Τα σημερινά προηγμένα ηλεκτρονικά συστήματα παύουν να λειτουργούν όταν η θερμοκρασία ξεπερνά τους 120 βαθμούς Κελσίου, και ως εκ τούτου θα υπέκυπταν στο περιβάλλον της Αφροδίτης- και για αυτό η NASA στρέφεται στο διεθνές κοινό, αναζητώντας μια λύση. Οι συμμετέχοντες θα έχουν την ευκαιρία να κερδίσουν το πρώτο βραβείο, ύψους 15.000 δολαρίων. Το έπαθλο για τη δεύτερη θέση ανέρχεται στα 10.000 δολάρια και αυτό για την τρίτη στα 5.000 δολάρια. Οι προτάσεις υποβάλλονται ως τις 29 Μαΐου. Τα κουρδιστά (clockwork) μηχανήματα έχουν μείνει πίσω ως τεχνολογία, ωστόσο συνεπάγονται αξιοπιστία και αντοχή: Ένα καλό ρολόι μπορεί να αντέξει σε πολύ σκληρές συνθήκες και χτυπήματα - και αυτό έχει προσελκύσει την προσοχή της NASA. Το AREE εμπνέεται από τους πρώτους υπολογιστές και τα άρματα μάχης του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου και είχε προταθεί σε πρώτη φάση το 2015 από τον Σάουντερ, ο οποίος είχε εμπνευστεί από τους παλιούς μηχανικούς υπολογιστές, που χρησιμοποιούσαν μοχλούς και γρανάζια (αντί ηλεκτρονικών) για να κάνουν υπολογισμούς. Αποφεύγοντας τα ηλεκτρονικά, ένα τέτοιο όχημα εδάφους θεωρείται πως ίσως να τα κατάφερνε καλύτερα στην εξερεύνηση της αφιλόξενης Αφροδίτης. https://www.naftemporiki.gr/story/1565059/eksereunontas-tin-kolasi-i-nasa-zita-ti-boitheia-tou-koinou-gia-to-oxima-eksereunisis-tis-afroditis

Η τελευταία «στενή επαφή» του διαστημοπλοίου BepiColombo με τη Γη, στο ταξίδι προς τον Ερμή. Το διαστημόπλοιο BepiColombo του ΕΟΔ και της ιαπωνικής JAXA πραγματοποίησε πέρασμα από τη Γη στις 10 Απριλίου, θέτοντας την τροχιά του προς τον τελικό του προορισμό, τον Ερμή. Το σκάφος έφτασε σε απόσταση κάτω των 12.700 χλμ από την επιφάνεια του πλανήτη μας, τραβώντας σειρά φωτογραφιών. Το διαστημόπλοιο εκτοξεύτηκε το 2018 και είναι σε ένα επταετές ταξίδι προς τον μικρότερο πλανήτη του ηλιακού συστήματος, που είναι και ο πιο κοντινός στον ήλιο, όπου προορίζεται να συλλέξει πολύτιμα στοιχεία για τον σχηματισμό και την εξέλιξη του ηλιακού συστήματός μας. Το συγκεκριμένο «flyby» ήταν το πρώτο από μια σειρά εννιά περασμάτων, που, μαζί με το σύστημα προώθησης, θα βοηθήσουν το σκάφος να φτάσει στην επιδιωκόμενη τροχιά γύρω από τον Ερμή. Τα επόμενα δύο θα γίνουν στην Αφροδίτη και άλλα έξι στον ίδιο τον Ερμή. Ο ελιγμός αυτός αξιοποίησε τη βαρύτητα της Γης για να μεταβάλει την πορεία του σκάφους και δεν χρειάστηκε ενεργοποίηση κινητήρων. Τέτοιου είδους επιχειρήσεις αποτελούν πάντα πρόκληση, ωστόσο ο συγκεκριμένος ελιγμός, που είχε προγραμματιστεί εκ των προτέρων και δεν μπορούσε να αναβληθεί, είχε μια επιπλέον δυσκολία- το ότι έπρεπε να προετοιμαστεί με ελάχιστο προσωπικό στο κέντρο ελέγχου του Ντάρμσταντ της Γερμανίας, λόγω των μέτρων κοινωνικής αποστασιοπίησης του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος εξαιτίας της πανδημίας. Επιστήμονες θα χρησιμοποιήσουν τα δεδομένα που προέκυψαν κατά το πέρασμα (μεταξύ των οποίων εικόνες της Σελήνης και μετρήσεις του μαγνητικού πεδίου της Γης) για να ρυθμιστούν τα όργανα τα οποία θα μελετήσουν το 2026 τον Ερμή προκειμένου να λυθεί το μυστήριο του σχηματισμού του. https://www.naftemporiki.gr/story/1589410/i-teleutaia-steni-epafi-tou-diastimoploiou-bepicolombo-me-ti-gi-sto-taksidi-pros-ton-ermi

Οι τελευταίες εικόνες από το διαστημόπλοιο Cassini. Ερευνητές του Lancaster University (Μ. Βρετανία) αναλύουν κάποια από τα τελευταία δεδομένα που απέστειλε το διαστημόπλοιο Cassini, το οποίο ήταν σε τροχιά γύρω από τον Κρόνο για πάνω από 13 χρόνια, μέχρι το τέλος της αποστολής του, τον Σεπτέμβριο του 2017. Στο τελευταίο σκέλος του ταξιδιού του, το σκάφος είχε κάνει ένα ιδιαίτερα παράτολμο πέρασμα μεταξύ του Κρόνου και των δακτυλίων του, που το έφερε πιο κοντά στον Κρόνο από ποτέ άλλοτε. Αυτό επέτρεψε τη λήψη εικόνων των υπεριωδών φαινομένων τύπου Βορείου Σέλαος με άνευ προηγουμένου λεπτομέρεια. Οι νέες παρατηρήσεις παρουσιάζονται με λεπτομέρεια στο πλαίσιο δύο μελετών που δημοσιεύτηκαν στο Geophysical Research Letters και το JGR: Space Physics. Τα φαινόμενα αυτά προκύπτουν από την αλληλεπίδραση του ηλιακού ανέμου (ροή σωματιδίων από τον ήλιο) με το ταχύτατα περιστρεφόμενο μαγνητικό πεδίο του Κρόνου. Βρίσκονται στις πολικές περιοχές του πλανήτη και είναι ιδιαίτερα δυναμικού χαρακτήρα. Όπως σημείωσε ο Αλεξάντερ Μπέιντερ, διδακτορικός του Lancaster University και lead author της έρευνας, είναι πολλά τα ερωτήματα που παραμένουν αναπάντητα, ακόμα και με την εξαιρετικά επιτυχημένη αποστολή Cassini. «Το τελευταίο σετ κοντινών φωτογραφιών μας δίνει εξαιρετικά λεπτομερείς εικόνες των μικρής κλίμακας δομών που δεν ήταν διακριτές στις προηγούμενες παρατηρήσεις από το Cassini ή το διαστημικό τηλεσκόπιο Hubble. Έχουμε κάποιες ιδέες για την προέλευσή τους, αλλά πρέπει να γίνουν ακόμα πολλές αναλύσεις» είπε σχετικά. Επίσης, οι δορυφορικές εικόνες από μόνες τους δεν θα αρκέσουν για να εξιχνιαστούν τα μυστικά τους: Τα σωματίδια που προκαλούν τα εντυπωσιακά φαινόμενα γύρω από τους πόλους του Κρόνου «γεννιούνται» μακριά από την επιφάνειά του, όπου μαγνητικά πεδία συναντιούνται και νέφη πλάσματος αλληλεπιδρούν μεταξύ τους. Οι πρώτες αναλύσεις των μετρήσεων του Cassini έδειξαν πως αυτά τα φαινόμενα στον Κρόνο, όπως και στον Δία, παράγονται από πολύ πιο ενεργητικά σωματίδια από ό,τι της Γης. Ωστόσο, οι μηχανισμοί από πίσω τους φαίνεται πως παρουσιάζουν ομοιότητες μεταξύ τους. Σε κάθε περίπτωση, αν και η αποστολή του Cassini έχει τελειώσει, τα δεδομένα που παρείχε παραμένουν γεμάτα εκπλήξεις, και αναμένεται να συνεχίσουν να βοηθούν τους επιστήμονες για πολύ καιρό ακόμα. https://www.naftemporiki.gr/story/1551005/oi-teleutaies-eikones-apo-to-diastimoploiocassini

30 χρόνια διαστημικό τηλεσκόπιο Hubble Από την αυγή της ανθρωπότητας και μέχρι πριν 400 χρόνια, όλα όσα γνωρίζαμε για το σύμπαν μας ήταν μέσω παρατηρήσεων με γυμνό μάτι. Το 1610 ο Γαλιλαίος γύρισε το τηλεσκόπιο του προς τους ουρανούς και ολόκληρος ο κόσμος άρχισε να εκπλήσσεται. Ο Κρόνος, μάθαμε, είχε δαχτυλίδια. Ο Δίας είχε φεγγάρια. Αυτή η νεφελώδης ζώνη στο κέντρο του ουρανού, ο Γαλαξίας, δεν ήταν σύννεφο, αλλά ένα σύνολο αμέτρητων αστεριών. Μέσα σε λίγα μόνο χρόνια, η αντίληψή μας για τον φυσικό κόσμο θα αλλάξει για πάντα. Μια επιστημονική και κοινωνική επανάσταση ακολούθησε γρήγορα. Κατά τους επόμενους αιώνες, τα τηλεσκόπια μεγάλωναν σε μέγεθος και πολυπλοκότητα και, φυσικά, εξουσία. Τοποθετιόντουσαν μακριά από τα φώτα των πόλεων και ψηλά σε βουνά, για αποφυγή όσο γινόταν της παραμόρφωσης της ατμόσφαιρας. Ο Edwin Hubble, από τον οποίο πήρε το όνομά του το τηλεσκόπιο Hubble, χρησιμοποίησε το μεγαλύτερο τηλεσκόπιο της εποχής του στη δεκαετία του 1920, στο αστεροσκοπείο πάνω στο όρος Wilson κοντά στην Pasadena στην Καλιφόρνια, για να ανακαλύψει γαλαξίες πέρα από τον δικό μας. Το διαστημικό τηλεσκόπιο Hubble, είναι το πρώτο μεγάλο οπτικό τηλεσκόπιο που μπήκε σε τροχιά στο διάστημα. Πέρα από τη παραμόρφωση της ατμόσφαιρας, πολύ πάνω από τα σύννεφα και την φωτορύπανση, το Hubble έχει μια ανεμπόδιστη θέα του σύμπαντος. Οι επιστήμονες χρησιμοποίησαν το Hubble για να παρατηρήσουν τα πιο απομακρυσμένα αστέρια, τους γαλαξίες, καθώς και τους πλανήτες στο ηλιακό μας σύστημα. Η εκτόξευση και η ανάπτυξη του Hubble τον Απρίλιο του 1990 σηματοδότησε τη σημαντικότερη πρόοδο στην αστρονομία από την εποχή του Γαλιλαίου. Χάρη σε πέντε αποστολές επισκευής, συντήρησης και αναβάθμισης και 30 χρόνια λειτουργίας, η άποψή μας για το σύμπαν και η θέση μας μέσα σ ‘αυτό άλλαξαν ριζικά. Το Hubble είναι ένα από τα πιο παραγωγικά επιστημονικά όργανα όλων των εποχών. Οι δημοσιεύσεις επιστημονικών άρθρων από αστρονόμους που χρησιμοποίησαν δεδομένα του Hubble είναι μέχρι τώρα περισσότερες από 16.000 με πάνω από 800.000 ετερο-αναφορές συνολικά. Στοιχεία διαστημικού τηλεσκοπίου Hubble Η NASA ονόμασε το πρώτο οπτικό τηλεσκόπιο σε τροχιά στο διάστημα προς τιμήν του Αμερικανού αστρονόμου Edwin P. Hubble (1889 – 1953). Ο Hubble επιβεβαίωσε την διαστολή του σύμπαντος, πράγμα που έβαλε τις βάσεις για την θεωρία της μεγάλης έκρηξης (big-bang). Αποστολή • Εκτόξευση: 24 Απριλίου 1990, από το διαστημικό λεωφορείο Discovery (STS-31) • Ανάπτυξη: 25 Απριλίου 1990 • Πρώτη Εικόνα: 20 Μαΐου 1990: Το ανοιχτό αστρικό σμήνος NGC 3532 • Αποστολή συντήρησης 1 (STS-61): Δεκέμβριος 1993 • Αποστολή συντήρησης 2 (STS-82): Φεβρουάριος 1997 • Αποστολή συντήρησης 3A (STS-103): Δεκέμβριος 1999 • Αποστολή συντήρησης 3B (STS-109): Φεβρουάριος 2002 • Αποστολή συντήρησης 4 (STS-125): Μάιος 2009 Μέγεθος • Μήκος: 13,2 μ. • Βάρος κατά την εκτόξευση: περίπου 10.886 κιλά. • Μετά την αποστολή συντήρησης 4: περίπου 12.247 kg • Μέγιστη διάμετρος: 4,2 μέτρα Στοιχεία πτήσης • Τροχιακό υψόμετρο 547 χλμ., με κλίση 28,5 μοίρες ως προς τον ισημερινό • Χρόνος ολοκλήρωσης μιας τροχιάς: περίπου 95 λεπτά • Ταχύτητα: περίπου 27.300 χλμ./ώρα Οπτικές δυνατότητες • Ευαισθησία στο φως: Από υπεριώδες έως υπέρυθρο (115-2500 νανόμετρα) Τα κάτοπτρα του Hubble • Διάμετρος πρωτεύοντος κατόπτρου: 2,4 μέτρα • Βάρος πρωτεύοντος κατόπτρου: 828 κιλά • Διάμετρος δευτερεύοντος κατόπτρου: 0,3 μ. • Βάρος δευτερεύοντος κατόπτρου: 12,3 κιλά Ακρίβεια υποδείξεων • Για να πάρει εικόνες πολύ απομακρυσμένων, αμυδρών αντικειμένων, το Hubble πρέπει να είναι εξαιρετικά σταθερό και ακριβές. Το τηλεσκόπιο είναι σε θέση να «κλειδώσει» σε ένα στόχο χωρίς να αποκλίνει πάνω από 7/1000 ενός arcsecond, ή περίπου το πάχος μιας ανθρώπινης τρίχας σε απόσταση 1 μιλίου. Στατιστικά στοιχεία • Το Hubble μεταδίδει περίπου 150 Gb «ακατέργαστων» επιστημονικών δεδομένων κάθε εβδομάδα. Ανάγκες ισχύος • Πηγή Ενέργειας: Ο Ήλιος • Μηχανισμός: Δύο ηλιακοί συλλέκτες των 7,6 μέτρων • Παραγωγή ισχύος (κάτω από ηλιακό φως): περίπου 5.500 Watt • Μέση κατανάλωση ισχύος: περίπου 2.100 Watt Αποθήκευση ενέργειας • Μπαταρίες: 6 νικελίου-υδρογόνου (NiH) • Χωρητικότητα αποθήκευσης: Όση έχουν περίπου 22 μπαταρίες αυτοκινήτου https://physicsgg.me/2020/04/08/30-%cf%87%cf%81%cf%8c%ce%bd%ce%b9%ce%b1-%ce%b4%ce%b9%ce%b1%cf%83%cf%84%ce%b7%ce%bc%ce%b9%ce%ba%cf%8c-%cf%84%ce%b7%ce%bb%ce%b5%cf%83%ce%ba%cf%8c%cf%80%ce%b9%ce%bf-hubble/

Νεφέλωμα Καρκίνος. Πριν από περίπου 950 χρόνια, στις 4 Ιουλίου του 1054 μ.Χ. ο Γιανγκ Γουέι-Τε, ο αστρονόμος του Κινέζου αυτοκράτορα, παρατήρησε ένα νέο λαμπερό σημάδι στον ουρανό, στον στον αστερισμό του Ταύρου . Η λαμπρότητά του ήταν τόσο μεγάλη, ώστε το άστρο αυτό φαινόταν στον ουρανό ακόμη και την ημέρα για τρεις ολόκληρες εβδομάδες. Σιγά-σιγά, όμως, άρχισε να ξεθωριάζει μέχρις ότου, 21 μήνες μετά την εμφάνισή του, ο λαμπρός αυτός «επισκέπτης» είχε πια χαθεί από τον ουρανό. Ο «επισκέπτης» αστέρας του 1054 μ.Χ. ήταν η επιθανάτια έκρηξη ενός τεράστιου γέρικου άστρου το οποίο στα τελευταία στάδια της ζωής του μετατράπηκε σε σουπερνόβα. Το άστρο αυτό βρισκόταν σε απόσταση 6.300 ετών φωτός και στη μεγαλύτερή του ένταση έλαμπε με την ισχύ 500 εκατομμυρίων ήλιων. Από τη Γη ο Κινέζος αστρονόμος παρακολούθησε ένα γεγονός που είχε συμβεί 6.300 χρόνια νωρίτερα, γύρω στο έτος 5.200 π.Χ., όταν οι Σουμέριοι εγκαταστάθηκαν για πρώτη φορά στη Μεσοποταμία. Στο σημείο εκείνης της έκρηξης τα σύγχρονα τηλεσκόπια μας έχουν αποκαλύψει ένα φωτεινό νεφέλωμα που στα μικρά τηλεσκόπια του παρελθόντος έμοιαζε με κάβουρα και γι’ αυτό ονομάστηκε Νεφέλωμα Καρκίνος. Από τη μια άκρη στην άλλη το Νεφέλωμα Καρκίνος έχει διάμετρο 11 ετών φωτός ή 105 τρισεκατομμυρίων χιλιομέτρων, που σημαίνει ότι το μέγεθός του είναι 273 εκατομμύρια φορές μεγαλύτερο από την απόσταση Γης-Σελήνης. Το νεφέλωμα αυτό συνεχώς διαστέλλεται όλο και πιο πολύ με μια ταχύτητα που φτάνει τα 5,5 εκατομμύρια χιλιόμετρα την ώρα. Αν η διαστολή αυτή συνεχιστεί με τον ίδιο ρυθμό, τα υπολείμματα του κατεστραμμένου αυτού άστρου θα φτάσουν στη Γη σε 1,26 περίπου εκατομμύρια χρόνια (βλέπε: «Στην καρδιά του Καρκίνου«) https://physicsgg.me/2019/08/12/%CF%83%CF%84%CE%B7%CE%BD-%CE%BA%CE%B1%CF%81%CE%B4%CE%B9%CE%AC-%CF%84%CE%BF%CF%85-%CE%BA%CE%B1%CF%81%CE%BA%CE%AF%CE%BD%CE%BF%CF%85/ Στο βίντεο που ακολουθεί βλέπουμε το Νεφέλωμα Καρκίνος μέσα από τις εικόνες των τηλεσκοπίων Hubble, Spitzer και Chandra, σε όλο σχεδόν το εύρος των μηκών κύματος της ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας: https://physicsgg.me/2020/01/06/%ce%b2%ce%af%ce%bd%cf%84%ce%b5%ce%bf-%cf%84%ce%bf-%ce%bd%ce%b5%cf%86%ce%ad%ce%bb%cf%89%ce%bc%ce%b1-%ce%ba%ce%b1%cf%81%ce%ba%ce%af%ce%bd%ce%bf%cf%82/

Ανακαλύφθηκε η πιο φωτεινή έκρηξη σουπερνόβα που έχει ποτέ παρατηρηθεί στο σύμπαν. Επιστήμονες από τις ΗΠΑ και την Ευρώπη ανακοίνωσαν ότι ανακάλυψαν τη φωτεινότερη και ισχυρότερη έκρηξη υπερκαινοφανούς αστέρα (σουπερνόβα) που έχει ποτέ παρατηρηθεί στο σύμπαν. Είναι τουλάχιστον δύο φορές πιο φωτεινή και μεγαλύτερης ενέργειας σε σχέση με οποιαδήποτε άλλη είχε βρεθεί έως τώρα. Η έκρηξη με την ονομασία SN2016aps πιστεύεται ότι ακολούθησε τη συγχώνευση δύο τεράστιων άστρων. Η ενέργεια που απελευθερώθηκε, ήταν δεκαπλάσια μιας τυπικής έκρηξης σουπερνόβα, ενώ η λαμπρότητα έως 500 φορές μεγαλύτερη. Το φαινόμενο είχε αρχικά εντοπισθεί το 2016 από το τηλεσκόπιο Pan-STARRS, αλλά μόλις τώρα, μετά από τετραετή μελέτη και από άλλα διαστημικά και επίγεια τηλεσκόπια (Hubble, Keck, Gemini κ.α.), έγινε αντιληπτό το μέγεθος της έκρηξης. Η μάζα του υπερκαινοφανούς αστέρα εκτιμάται ότι ήταν 50 έως 100 φορές μεγαλύτερη του Ήλιου μας, ενώ συνήθως οι σουπερνόβα έχουν οκτώ έως 15 ηλιακές μάζες. Οι ερευνητές του Κέντρου Αστροφυσικής Χάρβαρντ-Σμιθσόνιαν και των πανεπιστημίων Northwestern, Οχάιο, Μπέρμιγχαμ, Στοκχόλμης και Κοπεγχάγης έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό αστρονομίας «Nature Astronomy». Οι εκρήξεις σουπερνόβα συμβαίνουν στην επιφάνεια ενός άστρου παράγοντας τεράστιες ποσότητες ενέργειας, πράγμα που οδηγεί στην εντυπωσιακή αύξηση της λάμψης ενός άστρου κατά χιλιάδες έως εκατομμύρια φορές σε σχέση με την προηγούμενη φωτεινότητα του. Μερικές φορές το άστρο είναι τόσο λαμπρό, που γίνεται ορατό με γυμνά μάτια στον ουρανό της Γης, εμφανιζόμενο από το πουθενά. Συνήθως η έκρηξη συμβαίνει σε ζεύγη άστρων λευκών νάνων, που βρίσκονται σε τροχιά το ένα γύρω από το άλλο, ώσπου συγχωνεύονται. Καθώς το ένα άστρο «ρουφά» σταδιακά ολοένα περισσότερη ύλη από το άλλο, η τελευταία συσσωρεύεται στην επιφάνεια του πρώτου και τελικά, όταν η πυκνότητα ξεπεράσει ένα όριο, ακολουθεί μια κατακλυσμική θερμοπυρηνική έκρηξη. https://physicsgg.me/2020/04/14/%ce%b1%ce%bd%ce%b1%ce%ba%ce%b1%ce%bb%cf%8d%cf%86%ce%b8%ce%b7%ce%ba%ce%b5-%ce%b7-%cf%80%ce%b9%ce%bf-%cf%86%cf%89%cf%84%ce%b5%ce%b9%ce%bd%ce%ae-%ce%ad%ce%ba%cf%81%ce%b7%ce%be%ce%b7-%cf%83%ce%bf%cf%85/

Βάσω Παυλίδου: Η αναμέτρηση με συμπαντικά προβλήματα. Η ελληνίδα αστροφυσικός Υψηλών Ενεργειών ερευνά το τεράστιο θέμα της «σκοτεινής ενέργειας» στο Σύμπαν αλλά αρνείται να μείνει μακριά από την αίθουσα διδασκαλίας, το καμίνι όπου δοκιμάζεται το μέταλλο των γνώσεών της «Εμείς που έχουμε το προνόμιο να ασχολούμαστε με την έρευνα είμαστε σαν εκείνους τους αξιωματικούς στη σειρά «Σταρ Τρεκ». Βρισκόμαστε στη γέφυρα του διαστημοπλοίου «Εντερπράιζ» και μπορούμε να βλέπουμε όσα συμβαίνουν έως βαθιά μέσα στο Σύμπαν ενώ οι υπόλοιποι που εργάζονται στα διάφορα καταστρώματα πιο κάτω δεν έχουν την ίδια δυνατότητα – γι’ αυτό και η επικοινωνία των ανακαλύψεών μας στο ευρύ κοινό δεν είναι προαιρετική, είναι υποχρέωσή μας» λέει η κυρία Βάσω Παυλίδου στο ΒΗΜΑ-Science. Από το 2012 που επέστρεψε στην Ελλάδα διδάσκει στο Πανεπιστήμιο Κρήτης και κάνει έρευνα σε τομείς όπως η αστροφυσική υψηλών ενεργειών, η κοσμολογία, η πολωσιμετρία πηγών υψηλής ενέργειας, τα μαγνητικά πεδία στον γαλαξία μας και σε εξωγαλαξιακά περιβάλλοντα, η ραδιοαστρονομία, η σκοτεινή ύλη, η σκοτεινή ενέργεια, η διερεύνηση σωματιδιακής φυσικής μέσω αστροφυσικής και κοσμικών ακτίνων. Στην κλασική ερώτηση για το πώς ασχολήθηκε με την έρευνα των μακρινών γαλαξιών και τη μελλοντική εξέλιξη του Σύμπαντος μας παραπέμπει και πάλι σε ένα κλασικό έργο επιστημονικής φαντασίας. Στην «Οδύσσεια του Διαστήματος», μετά το πρώτο βιβλίο, όταν οι εξωγήινοι έχουν μετατρέψει τον Δία σε Ηλιο-Εωσφόρο. Εκεί υπάρχει ένας επιστήμονας-αστροφυσικός, ο Βασίλι Ορλόφ, που αν και δεν είναι πρωταγωνιστής τής κίνησε το ενδιαφέρον γιατί με τις γνώσεις του έδινε λύσεις. Ηταν δεν ήταν τότε 11 ετών! Τελειώνοντας το Φυσικό Τμήμα του Αριστοτελείου το 1999, έφυγε στις ΗΠΑ για το διδακτορικό της στο Πανεπιστήμιο του Ιλινόι. Εργάστηκε ως μεταδιδακτορική υπότροφος στο Ινστιτούτο Κοσμολογικής Φυσικής του Πανεπιστημίου του Σικάγου και ως υπότροφος Einstein στο Caltech. Τη χρονιά 2011-2012 ήταν επισκέπτρια ερευνήτρια στο Ινστιτούτο Ραδιοαστρονομίας Max-Plank στη Γερμανία. Ηλθε στην Κρήτη το φθινόπωρο του 2012 και από το 2018 είναι αναπληρώτρια καθηγήτρια Φυσικής. Στο εσωτερικό των μαύρων οπών Μόλις έχει ολοκληρώσει άλλο ένα μεγάλο ερευνητικό πρόγραμμα που το όνομα εργασίας, Robopol, κάθε άλλο παρά μπορεί να προδώσει τη σημασία και το βεληνεκές του. Εχει σχέση με την τρίτη από τις κατηγορίες των μαύρων οπών, τις «υπερμεγέθεις» (οι άλλες δύο είναι οι «αστρικές» και οι «ενδιάμεσες»), που έχουν μάζα τουλάχιστον 1 δισεκατομμύριο φορές τη μάζα του δικού μας ήλιου. Είναι γνωστό πως εκτός από τον ορίζοντα γεγονότων (δηλαδή μια νοητή σφαίρα με ακτίνα αριθμητικά ίση με το διπλάσιο της μάζας της μαύρης οπής, που περιβάλλει το υλικό της μαύρης οπής και από αυτήν δεν διαφεύγουν ούτε καν οι ακτίνες φωτός) υπάρχει και η εργόσφαιρα. Εχει σχήμα ελλειψοειδούς και περιβάλλει τον ορίζοντα γεγονότων. Σε αυτόν τον χώρο «εάν ένα αντικείμενο περάσει από τον κανονικό χώρο στο εσωτερικό του, μπορεί ακόμα να εκδιωχθεί από τη μαύρη οπή, κερδίζοντας μάλιστα ενέργεια από την περιστροφή της. Οποιο σώμα βρεθεί εκεί μέσα θα αναγκαστεί να περιστρέφεται όπως και η μαύρη οπή. Αν όμως διαθέτει μαγνητικό πεδίο, υπάρχει τόσο ισχυρή αλληλεπίδραση που κάνει να εκτοξεύονται τεράστιοι πίδακες ύλης από τους χώρους αυτούς. Η μακροχρόνια καταγραφή της πόλωσης του φωτός στα χέρια μιας επιδέξιας ομάδας με πολλή υπομονή μπορεί να αποκαλύψει το ότι πράγματι μαγνητικά πεδία συνδέονται με τη δημιουργία και τη δράση αυτών των γιγαντιαίων πιδάκων». Η ομάδα της Κρήτης όμως έχει και αρκετά άλλα σίδερα στη φωτιά. Από τα πιο φιλόδοξα ερευνητικά σχέδιά της είναι η έρευνα για τη λεγόμενη «σκοτεινή ενέργεια». Ενα υποθετικό είδος ενέργειας που εκτείνεται παντού και τείνει να επιταχύνει τη διαστολή του Σύμπαντος. Η σκοτεινή ενέργεια είναι η πιο αποδεκτή υπόθεση για να εξηγήσει παρατηρήσεις από το 1990 και έπειτα που δείχνουν ότι το Σύμπαν διαστέλλεται με επιταχυνόμενο ρυθμό, αλλά όχι η μόνη, διότι υπάρχουν και οι μη ομογενείς κοσμολογίες που δεν τη δέχονται. Οπως εξηγεί η κυρία Παυλίδου: «Εμείς έχουμε επιλέξει ένα σμήνος γαλαξιών (ένα σμήνος αποτελείται από περίπου χίλιους), που θα είναι το «κουτί», ο περιορισμένος δηλαδή χώρος όπου θα ψάξουμε να δούμε αν θα υπάρχουν ενδείξεις για την ύπαρξη σκοτεινής ενέργειας αναζητώντας το όριο ανάμεσα στη βαρύτητα και τη διαστολή». Αυτό σχετίζεται με το ότι το Σύμπαν διαστέλλεται, οι γαλαξίες μεταξύ τους απομακρύνονται, αλλά τα άστρα μέσα σε έναν γαλαξία διατηρούν τις αποστάσεις τους. Είναι η σκοτεινή ενέργεια, με την αντιβαρυτική ιδιότητα που της αποδίδεται, συνυπεύθυνη για αυτή τη σταθεροποίηση; Ενα ακόμα φιλόδοξο σχέδιο είναι να ανιχνευθεί η προέλευση κοσμικών ακτινοβολιών με υπερυψηλές ενέργειες (της τάξης των 1018 eV). Για να φθάσουν στις «πηγές» τους οι ερευνητές θα πρέπει να παρακολουθήσουν την εκτροπή τους ώσπου να φθάσουν έως εμάς. Αντί για τεχνητά μαγνητικά πεδία, θα εκμεταλλευθούν το μαγνητικό πεδίο του δικού μας γαλαξία. Θα εντοπίσουν τις περιοχές με ενισχυμένη ροή και από εκεί θα προσπαθήσουν να ανιχνεύσουν την αντίστροφη πορεία φθάνοντας έως τα όρια του Γαλαξία και από εκεί να προσανατολιστούν. Κάτι καθόλου απλό φυσικά. Διδασκαλία και αυτογνωσία Παρόλο που η έρευνα απαιτεί πολύ χρόνο, λέει ότι δεν θα δεχόταν ποτέ να απαλλαγεί από τη διδασκαλία των φοιτητών στην αίθουσα. Παραδέχεται βέβαια ότι μπορεί από τους 200 στο αμφιθέατρο μόνο οι 20 να έχουν έλθει διότι θέλουν να συνεχίσουν στη Φυσική, ωστόσο θεωρεί ότι όχι μόνο αξίζει η προσπάθεια και μόνο για αυτούς αλλά και ότι η πρόκληση να μεταδώσεις αυτά που ξέρεις σε όλους σε βοηθά στην αναζήτηση για την απόκτηση μιας πιο στέρεης γνώσης. Δεν μπορούμε παρά να κλείσουμε με τα λόγια που χρησιμοποίησε σε μια από τις ομιλίες της, σχετικά με τη θέση του πλανήτη μας μέσα στον υπόλοιπο κόσμο που τον περιβάλλει: «Το σπίτι μας η Γη είναι ένας κόκκος σκόνης στο Σύμπαν. Αυτό μοιραζόμαστε. Πρέπει να το φροντίσουμε και να το υπερασπιστούμε απέναντι σε ένα αχανές, σκληρό, αφιλόξενο και αδιάφορο Σύμπαν. Ενα Σύμπαν που έχει ξεπαστρέψει αστέρια, πλανήτες, γαλαξίες ολόκληρους και τους δεινόσαυρους. Που έκαναν το λάθος να επενδύσουν σε μεγάλα δόντια αντί να επενδύσουν σε τεχνολογίες εκτροπής των μετεωριτών (!). Και το μόνο όπλο που έχουμε είναι η γνώση. Και παραδόξως ο μόνος δρόμος προς αυτήν είναι η τέλεια ταπεινότητα. Η συνειδητοποίηση της ολοκληρωτικής και δυσβάστακτης κοσμικής μας ασημαντότητας». https://physicsgg.me/2020/02/15/%ce%b2%ce%ac%cf%83%cf%89-%cf%80%ce%b1%cf%85%ce%bb%ce%af%ce%b4%ce%bf%cf%85-%ce%b7-%ce%b1%ce%bd%ce%b1%ce%bc%ce%ad%cf%84%cf%81%ce%b7%cf%83%ce%b7-%ce%bc%ce%b5-%cf%83%cf%85%ce%bc%cf%80%ce%b1%ce%bd%cf%84/

Η μάζα των βαρυτονίων θα μπορούσε να εξηγήσει την σκοτεινή ενέργεια; Το σύμπαν όχι μόνο διαστέλλεται, αλλά διαστέλλεται επιταχυνόμενα. Ενώ η διαστολή του σύμπαντος αποδίδεται στην Μεγάλη Έκρηξη που έγινε πριν από 14 δισεκατομμύρια χρόνια, ο επιταχυνόμενος ρυθμός διαστολής του είναι δύσκολο να εξηγηθεί. Έτσι, οι φυσικοί ονόμασαν σκοτεινή ενέργεια την άγνωστη αιτία που προκαλεί την επιταχυνόμενη διαστολή του σύμπαντος. Κι ενώ δεν έχουμε ιδέα για το τι είναι η σκοτεινή ενέργεια, πρέπει ταυτόχρονα να δεχτούμε ότι αυτή αντιπροσωπεύει και το 70% των συστατικών του σύμπαντος! «Είναι σαν να έχουμε έναν τεράστιο ελέφαντα μέσα στο δωμάτιό μας», λέει Claudia de Rham,«κι αυτό είναι πολύ απογοητευτικό». Η De Rham προσπαθεί να εξηγήσει την φύση της σκοτεινής ενέργειας, τροποποιώντας την Γενική Θεωρία της Σχετικότητας του Αϊνστάιν, θεωρώντας ότι οι φορείς της βαρυτικής αλληλεπίδρασης, τα σωματίδια που ονομάζονται βαρυτόνια, έχουν μάζα. Αν τα βαρυτόνια έχουν έστω και ελάχιστη μάζα τότε η βαρύτητα δεν έχει άπειρη εμβέλεια, κι αυτό αναμένεται να έχει σημαντικό αντίκτυπο στις δομές μεγάλης κλίμακας στο σύμπαν μας. Θα μπορούσε να εξηγήσει γιατί η διαστολή του σύμπαντος είναι επιταχυνόμενη. Σύμφωνα με την De Rham δεν χρειάζεται η έννοια της σκοτεινής ενέργειας δεδομένου ότι η ίδια η βαρύτητα θα μπορούσε να εκπληρώσει τον ρόλο της. Όμως οι προηγούμενες εκδοχές της θεωρίας αυτής προέβλεπαν την στιγμιαία διάσπαση κάθε σωματιδίου στο σύμπαν – ένα απαράδεκτο χαρακτηριστικό που οι μαθηματικοί αναφέρουν ως «φάντασμα». Το πρόβλημα αυτό εξέταζαν το 2011 οι Claudia de Rham, Gregory Gabadadze και Andrew J. Tolley στην δημοσίευσή τους με τίτλο «Resummation of Massive Gravity», αλλά δεν έπεισαν την πλειοψηφία της επιστημονικής κοινότητας. Όμως είναι γεγονός πως δημιούργησαν ένα πιο εξελιγμένο μαθηματικό μοντέλο για την νέα θεωρία πέραν της βαρύτητας του Αϊνστάιν, αποφεύγοντας τα προβλήματα των προηγούμενων εκδοχών. Τελευταία η θεωρία τους άρχισε να κερδίζει έδαφος και μια αναγνώριση ήταν το βραβείο Blavatnik των 100.000 δολλαρίων που απονεμήθηκε στην Claudia de Rham. Οι τελευταίες εργασίες της De Rham καλύπτουν κι άλλες πτυχές της βαρύτητας. Ενδιαφέρεται για την ταχύτητα διάδοσης της βαρυτικής αλληλεπίδρασης, η οποία χωρίς να έχει μετρηθεί ποτέ θεωρείται ίση με την ταχύτητα του φωτός. Σύμφωνα με την De Rham σε ορισμένες περιπτώσεις η βαρύτητα θα μπορούσε να διαδίδεται ταχύτερα από το φως. Διερευνά επίσης, αν η βαρύτητα, διαδίδεται με διαφορετική ταχύτητα μέσα από ορισμένα υλικά, όπως γίνεται με το φως στα διαφανή υλικά. Αν συμβαίνει κάτι τέτοιο θα υπάρχουν βαρυτικά ουράνια τόξα τα οποία θα μπορούσαν να ανιχνευθούν από τα τηλεσκόπια βαρυτικών κυμάτων. Claudia de Rham: «Nature of the Graviton» https://physicsgg.me/2020/01/26/%ce%b7-%ce%bc%ce%ac%ce%b6%ce%b1-%cf%84%cf%89%ce%bd-%ce%b2%ce%b1%cf%81%cf%85%cf%84%ce%bf%ce%bd%ce%af%cf%89%ce%bd-%ce%b8%ce%b1-%ce%bc%cf%80%ce%bf%cf%81%ce%bf%cf%8d%cf%83%ce%b5-%ce%bd%ce%b1-%ce%b5%ce%be/

Ο κόκκινος υπεργίγαντας Μπετελγκέζ Περίπου 700 έτη φωτός μακριά, στον αστερισμό του Ωρίωνα, βρίσκεται ο κόκκινος υπεργίγαντας Μπετελγκέζ, ένα από τα μεγαλύτερα σε μέγεθος άστρα που έχουμε ανακαλύψει. Λάμποντας με την φωτεινότητα 100.000 ήλιων, ο γίγαντας αυτός γεννήθηκε πριν από μόλις 10 εκατ. χρόνια και ήδη βρίσκεται στο τέλος της ζωής του. Μέσα σε 100.000 χρόνια το πολύ, θα τελειώσει την ζωή του με μία εκτυφλωτική έκρηξη σουπερνόβα, μία έκρηξη τόσο ισχυρή που το φως της θα ανταγωνίζεται στον νυχτερινό μας ουρανό την Πανσέληνο. Γνωστός ήδη από τα αρχαία χρόνια στους Κινέζους, τους αρχαίους Έλληνες και τους Άραβες μελετητές του έναστρου ουρανού, ο κόκκινος υπεργίγαντας Μπετελγκέζ ήταν, μέχρι πρόσφατα τουλάχιστον, το ενδέκατο λαμπρότερο άστρο στον νυχτερινό ουρανό. Με μάζα κάπου 10-20 φορές μεγαλύτερη από αυτήν του Ήλιου και με ακτίνα σχεδόν 900 φορές μεγαλύτερη, εάν το γιγάντιο αυτό άστρο βρισκόταν στο κέντρο του Ηλιακού μας συστήματος, η επιφάνειά του θα έφτανε πέρα από την Ζώνη των Αστεροειδών, ίσως και μέχρι τον πλανήτη Δία. Πρόσφατες παρατηρήσεις, ωστόσο, καταγράφουν μία εντυπωσιακή μείωση στην φωτεινότητα του Μπετελγκέζ. Χρησιμοποιώντας το τηλεσκόπιο VLT του Ευρωπαϊκού Νότιου Αστεροσκοπείου (ESO), αστρονόμοι με επικεφαλής τον Miguel Montargès του πανεπιστημίου KU Leuven στο Βέλγιο απεικόνισαν την επιφάνεια του άστρου τον Ιανουάριο του 2019, προτού δηλαδή ξεκινήσει η μείωση της φωτεινότητάς του, και ξανά τον Δεκέμβριο του 2019. Οι εικόνες αυτές δεν δείχνουν μόνο την εντυπωσιακή μείωση στην φωτεινότητά του, αλλά και μία εμφανή μεταβολή στο φαινομενικό του σχήμα.Φωτ. Μήπως τα στοιχεία αυτά καταδεικνύουν ότι ο Μπετελγκέζ είναι έτοιμος να εκραγεί; Παρόλο ο Μπετελγκέζ θα ολοκληρώσει την ζωή του ως σουπερνόβα, οι αστρονόμοι θεωρούν ότι το γερασμένο αυτό άστρο έχει πολλά ακόμη χρόνια ζωής μπροστά του, σύμφωνα με τα ανθρώπινα δεδομένα φυσικά. Αυτή την στιγμή, ο Montargès και οι συνεργάτες του εστιάζουν σε δύο πιθανά σενάρια, προκειμένου να εξηγήσουν αυτές τις μεταβολές. Το πρώτο από αυτά σχετίζεται με την μείωση της επιφανειακής του θερμοκρασίας εξαιτίας ακραίας αστρικής δραστηριότητας, ενώ το δεύτερο σχετίζεται με τις τεράστιες ποσότητες αστρικής σκόνης που εκτινάσσονται από την ατμόσφαιρα του Μπετελγκέζ στο μεσοαστρικό Διάστημα. Όπως, όμως, προειδοποιεί και ο Montargès, «οι γνώσεις μας για τους κόκκινους υπεργίγαντες παραμένουν ελλιπείς γι’ αυτό και δεν μπορούμε να αποκλείσουμε κάποια έκπληξη». Όπως, ακριβώς, ο κάθε άνθρωπος είναι μοναδικός, έτσι και κάθε άστρο έχει διαφορετικά φυσικά χαρακτηριστικά, που προσδιορίζονται από την αρχική του μάζα. Έτσι, λοιπόν, το μέγεθος ενός άστρου, η φωτεινότητα, το χρώμα και η επιφανειακή του θερμοκρασία, το είδος των αντιδράσεων σύντηξης που λαμβάνουν χώρα στο εσωτερικό του, η ταχύτητα με την οποία θα εξαντληθούν τα πυρηνικά του καύσιμα και ο τρόπος που θα πεθάνει, καθορίζονται από την μάζα που είχε όταν γεννήθηκε. Με δύο λόγια, όσο μεγαλύτερη είναι η μάζα ενός άστρου, όταν αυτό γεννιέται, τόσο ταχύτερα καταναλώνει τα πυρηνικά του καύσιμα και τόσο νεότερο πεθαίνει. Σε γενικές γραμμές, λοιπόν, κάθε άστρο οφείλει την ενέργειά του στις θερμοπυρηνικές αντιδράσεις σύντηξης, οι οποίες μετατρέπουν αρχικά το υδρογόνο του πυρήνα του σε ήλιο και στην συνέχεια (εάν έχει αρκετά μεγάλη μάζα) σε όλο και βαρύτερα στοιχεία. Με την έναρξη, όμως, των αντιδράσεων σύντηξης στον πυρήνα ενός νεογέννητου άστρου, η αρχική τάση που είχε το άστρο να καταρρεύσει προς το κέντρο του εξαιτίας της ίδιας του της βαρύτητας, εξισορροπείται από την εσωτερική του πίεση και η περαιτέρω συστολή του σταματά. Το άστρο τότε εισέρχεται σε μία περίοδο σχετικής ευστάθειας, ξεκινώντας τη μακραίωνη εξελικτική του πορεία ως άστρο της Κύριας Ακολουθίας (ΚΑ), όπως ονομάζεται, όπου μετατρέπει το υδρογόνο του πυρήνα του σε ήλιο. Για παράδειγμα, ο Ήλιος μας γεννήθηκε πριν από περίπου 4,6 δισ. χρόνια και θα παραμείνει στη ΚΑ για 5,5 δισ. χρόνια ακόμη. Αντιθέτως, ένα άστρο με δεκαπλάσια μάζα θα ολοκληρώσει την καύση του υδρογόνου του σε μόλις 20 εκατ. έτη, ενώ ένα άστρο με τη μισή μάζα θα συνεχίζει τη σύντηξη του υδρογόνου στον πυρήνα του για περίπου 80 δισ. χρόνια. Τι συμβαίνει, όμως, όταν το υδρογόνο στον πυρήνα ενός άστρου αρχίζει να εξαντλείται; Προτού επιστρέψουμε στον Μπετελγκέζ, θα περιγράψουμε με συντομία την μελλοντική εξέλιξη του Ήλιου, ώστε να έχουμε και ένα μέτρο σύγκρισης. Είπαμε νωρίτερα, ότι καθόλη την διάρκεια της ζωής τους τα άστρα υπόκεινται σε μία αδιάκοπη διελκυστίνδα μεταξύ της βαρύτητας, που τείνει να τα συρρικνώσει και της εσωτερικής τους πίεσης. Όταν, λοιπόν, το υδρογόνο του αστρικού πυρήνα έχει σχεδόν πλήρως μετατραπεί σε ήλιο, οι αντιδράσεις σύντηξης σταματούν σχεδόν ολοκληρωτικά και η υδροστατική ισορροπία του άστρου ανατρέπεται. Καθώς, δηλαδή, η βαρύτητα υπερισχύει της εσωτερικής πίεσης, ο πυρήνας του Ήλιου αρχίζει να συστέλλεται υπό το βάρος των εξωτερικών του στρωμάτων, και η θερμοκρασία στο εσωτερικό του αυξάνει όλο και πιο πολύ, θερμαίνοντας παράλληλα και στην στοιβάδα υδρογόνου που τον περιβάλλει. Έτσι, σε μικρό σχετικά χρονικό διάστημα, η θερμοκρασία στην στοιβάδα αυτή αυξάνει τόσο πολύ, ώστε το υδρογόνο που εμπεριέχει αρχίζει να συντήκεται σε ήλιο. Η νέα αυτή εκροή ενέργειας αυξάνει τη φωτεινότητα του Ήλιου, εξαναγκάζοντας παράλληλα τις εξωτερικές του στοιβάδες να διογκωθούν σε ακτίνα εκατονταπλάσια απ’ αυτήν που είχε, όταν βρισκόταν στην ΚΑ. Εξαιτίας, όμως της μεγάλης αυτής διόγκωσης του Ήλιου, η ενέργεια που παράγεται στο εσωτερικό του εκλύεται πλέον από πολύ μεγαλύτερη επιφάνεια απ’ ό,τι προηγουμένως, με αποτέλεσμα τη μείωση της επιφανειακής του θερμοκρασίας και κατά συνέπεια τη μετατόπιση του χρώματος του άστρου προς το κόκκινο: δηλαδή τη μετατροπή του ίδιου του Ήλιου σε έναν κόκκινο γίγαντα. Εντέλει, όταν το ήλιο στον πυρήνα του μετατραπεί σε άνθρακα και οξυγόνο, οι θερμοπυρηνικές αντιδράσεις σύντηξης στο εσωτερικό του κόκκινου γίγαντα Ήλιου θα «σβήσουν» για πάντα. Τα άστρο μας τότε θα εκτινάξει τις εξωτερικές του στοιβάδες στο Διάστημα, σχηματίζοντας ένα εντυπωσιακό νεφέλωμα, στο κέντρο του οποίου ο πυρήνας του θα έχει συμπιεστεί σε έναν λευκό νάνο: ένα υπέρπυκνο σώμα στο μέγεθος της Γης, που περικλείει την μισή περίπου μάζα απ’ αυτήν που είχε αρχικά ο Ήλιος. Οι κόκκινοι υπεργίγαντες όπως ο Μπετελγκέζ, από την άλλη, είναι ιδιαίτερα φωτεινά και σχετικά ψυχρά άστρα, τα οποία ξεκίνησαν την ζωή τους ως γαλάζιοι γίγαντες. Οι γαλάζιοι γίγαντες έχουν μάζα πολύ μεγαλύτερη από αυτή του Ήλιου και επιφανειακές θερμοκρασίες που υπερβαίνουν τους 20.000 °C. Οι θερμοπυρηνικές τους αντιδράσεις εκτελούνται με ταχύτατο ρυθμό, γι’ αυτό άλλωστε και η «ζωή» τους στην ΚΑ, όπου και μετατρέπουν το υδρογόνο του πυρήνα τους σε ήλιο, δεν διαρκεί περισσότερο από λίγα εκατ. χρόνια. Στη συνέχεια, ωστόσο, το ήλιο μετατρέπεται σε άνθρακα και οξυγόνο, ο άνθρακας σε νέον και μαγνήσιο, κ.ο.κ., μέχρις ότου το πυρίτιο και το θείο που έχει σχηματιστεί στον πυρήνα τους αρχίσει να μετατρέπεται σε σίδηρο. Κατ’ αναλογία, μάλιστα, με τους κόκκινους γίγαντες και την έναρξη πυρηνικών αντιδράσεων σύντηξης στην στοιβάδα των υλικών που περιβάλλει τον πυρήνα τους, τα άστρα αυτά αποκτούν εντέλει εσωτερική δομή που μοιάζει μ’ αυτήν του κρεμμυδιού. Ο σιδερένιος πυρήνας τους, δηλαδή, περιβάλλεται από αλλεπάλληλες στοιβάδες στις οποίες πραγματοποιούνται διαφορετικές πυρηνικές καύσεις: στην εσώτατη απ’ αυτές, το πυρίτιο συντήκεται σε σίδηρο, στην επόμενη το μαγνήσιο συντήκεται σε πυρίτιο και θείο κ.ο.κ., μέχρι την πλησιέστερη στην επιφάνειά του στοιβάδα, όπου το υδρογόνο συντήκεται σε ήλιο. Όταν, όμως, ο πυρήνας τους μετατραπεί ολοκληρωτικά σε σίδηρο, οι θερμοπυρηνικές αντιδράσεις σύντηξης σταματούν διότι ενεργειακά δεν είναι δυνατό να συντηχθεί ο σίδηρος σε βαρύτερα στοιχεία. Εντέλει, τα άστρα αυτά θα διαμελιστούν σε κατακλυσμιαίες εκρήξεις σουπερνόβα και θα διασπείρουν στο Διάστημα τα βαρύτερα στοιχεία που είχαν συνθέσει στο εσωτερικό τους, αφήνοντας πίσω τους αστέρες νετρονίων ή μαύρες τρύπες. Με δεδομένες τις αβεβαιότητες που υπάρχουν όσον αφορά στον ακριβή προσδιορισμό της αρχικής μάζας του Μπετελγκέζ, αλλά και του χρονικού διαστήματος που έχει ήδη παραμείνει στο στάδιο του κόκκινου υπεργίγαντα, οι αστρονόμοι εκτιμούν ότι το άστρο αυτό θα μετατραπεί σε σουπερνόβα σε περίπου 100.000 χρόνια, αφήνοντας πίσω του έναν αστέρα νετρονίων. https://physicsgg.me/2020/02/18/%ce%bf-%ce%ba%cf%8c%ce%ba%ce%ba%ce%b9%ce%bd%ce%bf%cf%82-%cf%85%cf%80%ce%b5%cf%81%ce%b3%ce%af%ce%b3%ce%b1%ce%bd%cf%84%ce%b1%cf%82-%ce%bc%cf%80%ce%b5%cf%84%ce%b5%ce%bb%ce%b3%ce%ba%ce%ad%ce%b6/

Περιμένοντας την έκρηξη του Μπετελγκέζ. Ορισμένοι αστρονόμοι υποψιάζονται ότι ένα σχετικά κοντινό στη Γη τεράστιο άστρο, ο ερυθρός γίγαντας Μπετελγκέζ στον αστερισμό του Ωρίωνα, μπορεί να εκραγεί, πράγμα που θα δημιουργούσε μια νέα υπέρλαμπρη σουπερνόβα κοντά στον πλανήτη μας. Το εν λόγω άστρο, που απέχει περίπου 650 έτη φωτός από τη Γη, είναι ένα από τα φωτεινότερα αντικείμενα στο νυχτερινό ουρανό μας, ορατό εύκολα με γυμνά μάτια. Έχει τουλάχιστον δεκαπλάσια μάζα από τον Ήλιο και αν βρισκόταν στο κέντρο του δικού μας ηλιακού συστήματος, η εξωτερική επιφάνεια του θα έφθανε πολύ πέρα από την τροχιά του Άρη, πράγμα που σημαίνει ότι η Γη θα είχε στο μεταξύ «ψηθεί» και εξαφανιστεί. Ο Μπετελγκέζ δεν είναι μόνο μεγαλύτερος από το μητρικό άστρο μας, αλλά καίει πολύ πιο γρήγορα τα «καύσιμα» του, πράγμα που θα συντομεύσει κατά πολύ τη ζωή του. Ενώ ο Ήλιος βρίσκεται περίπου στα μισά της ζωής του, έχοντας μπροστά του άλλα πέντε δισεκατομμύρια χρόνια, ο Μπετελγκέζ δεν έχει ζήσει ούτε δέκα εκατομμύρια χρόνια και φαίνεται ήδη να μην έχει πολλά…ψωμιά ακόμη. Όμως μερικοί επιστήμονες εκτιμούν ότι το τέλος του πλησιάζει ταχύτερα του αναμενομένου, καθώς κατά τις τελευταίες εβδομάδες το γιγάντιο άστρο έχει αρχίσει να γίνεται πολύ πιο αμυδρό και αυτό ίσως είναι ένα προειδοποιητικό σήμα ότι σύντομα θα καταρρεύσει βαρυτικά προς το εσωτερικό του. Τότε θα εκραγεί βίαια και εντυπωσιακά, μετατρεπόμενο σε ένα θεαματικό υπερκαινοφανή αστέρα (σουπερνόβα), που θα είναι προσωρινά πιο φωτεινός από όλο τον υπόλοιπο γαλαξία μας, ορατός για εβδομάδες ακόμη και τη μέρα, με την ίδια φωτεινότητα που έχει το φεγγάρι τη νύχτα. Η τελευταία έκρηξη σουπερνόβα που εκτιμάται ότι είχε τέτοια φωτεινότητα, συνέβη πριν περίπου 1.000 χρόνια στον ουρανό του πλανήτη μας και προερχόταν από ένα πιο μακρινό άστρο στο Νεφέλωμα του Καρκίνου σε απόσταση 6.523 ετών φωτός. Αν τώρα συνέβαινε ξανά, θα ήταν μια θαυμάσια ευκαιρία για τους αστρονόμους, προκειμένου να μελετήσουν το σπάνιο φαινόμενο με κάθε διαθέσιμο παρατηρήριο (οπτικό-ηλεκτρομαγνητικό, βαρυτικών κυμάτων, νετρίνων). https://physicsgg.me/2020/01/10/%cf%80%ce%b5%cf%81%ce%b9%ce%bc%ce%ad%ce%bd%ce%bf%ce%bd%cf%84%ce%b1%cf%82-%cf%84%ce%b7%ce%bd-%ce%ad%ce%ba%cf%81%ce%b7%ce%be%ce%b7-%cf%84%ce%bf%cf%85-%ce%bc%cf%80%ce%b5%cf%84%ce%b5%ce%bb%ce%b3%ce%ba/

Νίκος Λογοθέτης: Από το ροκ συγκρότημα «ΠεΛόΜα ΜποΚιού» στο Ινστιτούτο Βιολογικής Κυβερνητική στο Max Planck στο Τίπινγκεν της Γερμανίας. Ο διακεκριμένος Έλληνας Καθηγητής της Νευροεπιστήμης των Συστημάτων στο Ινστιτούτο Βιολογικής Κυβερνητικής στο Ινστιτούτο Max Planck στο Τίμπιγκεν της Γερμανίας, Νίκος Λογοθέτης, ο οποίος εδώ και χρόνια πρωτοπορεί στην εξερεύνηση τμημάτων του ανθρωπίνου εγκεφάλου – γεγονός που τον οδήγησε ένα βήμα πιο κοντά σε ένα Νόμπελ – παίρνει την απόφαση να εγκαταλείψει τη Γερμανία και να μετακινηθεί στην Κίνα, μαζί με σχεδόν όλο το ερευνητικό εργαστήριό του. Αιτία για τη μετακίνησή του είναι τα προβλήματα που αντιμετώπισε με γερμανικές ακτιβιστικές οργανώσεις προστασίας των ζώων, που είχαν ως αποτέλεσμα να βρεθεί κατηγορούμενος για κακομεταχείριση πειραματόζωων, κάτι που του στοίχισε προσωρινά και τη διευθυντική θέση του στο Ινστιτούτο Βιολογικής Κυβερνητικής Max Planck στο Τίμπινγκεν. Τώρα ο 69χρονος Ν. Λογοθέτης, ο οποίος υπήρξε μέλος του γνωστού ελληνικού ροκ συγκροτήματος Πελόμα Μποκιού στη δεκαετία του 1970, μαζί με τον Βλάση Μπονάτσο (με πιο γνωστή επιτυχία τους το τραγούδι «Γαρύφαλλε, Γαρύφαλλε»), δήλωσε –σύμφωνα με το Science– ότι τα πρώτα μέλη του ερευνητικού εργαστηρίου του θα μετακινηθούν τους επόμενους μήνες στο νέο Διεθνές Κέντρο Έρευνας Εγκεφάλου Πρωτευόντων (ICPBR) στη Σαγκάη, το οποίο θα συνδιευθύνει μαζί με τον νευροεπιστήμονα Που Μου-Σινγκ της Κινεζικής Ακαδημίας Επιστημών. Μιλώντας στην HuffPost Greece, νοσταλγεί τις μοναδικές στιγμές που έζησε με τον αξέχαστο Βλάσση Μπονάτσο, εξομολογείται ότι πέρασε κατάθλιψη λόγω αυτής της δυσάρεστης υπόθεσης με τα πειραματόζωα που εν τέλει δικαιώθηκε και εξηγεί με κάθε λεπτομέρεια την επαναστατική μέθοδο που τον έφερε ένα βήμα πιο κοντά στο Νόμπελ. Πέρασε ήδη ένας χρόνος μετά την απαλλαγή σας από γερμανικό δικαστήριο για τις εναντίον σας κατηγορίες περί κακομεταχείρισης πειραματόζωων στο ερευνητικό εργαστήριο της εταιρείας Μαξ Πλανκ. Πόσο σας στοίχισε όλο αυτό; Η όλη ιστορία είναι εφιαλτική. Δεν έχει καμμιά σχέση με την πραγματικότητα. Ο εισαγγελέας του Τίπινγκεν είχε απορρίψει τις κατηγορίες και ήθελε να κλείσει την υπόθεση έναν χρόνο νωρίτερα (αρχή του 2017). Ωστόσο, ο γενικός εισαγγελέας στη Στουτγάρδη, κατευθυνόμενος πολιτικά, ασκούσε πίεση στις τοπικές δικαστικές Αρχές, ώστε να επιβάλουν μία ποινή, όπως τελικά συνέβη τον Φεβρουάριο του 2018. Ο δήμαρχος του Τίπινγκεν, Μπόρις Παλμερ – προς τιμή του – έγραψε αυτά που σας λέω στο Facebook του, όπου κριτικάρει τις ”απειλές” του γενικού εισαγγελέα στον εισαγγελέα του Τίπινγκεν! Όπως πιθανώς ξέρετε, στο τέλος η υπόθεση επικεντρώθηκε σε τρία ζώα, στα οποία υποτίθεται ότι έπρεπε να γίνει ευθανασία νωρίτερα από ό,τι έγινε. Και σε αυτό υπάρχει μια τεράστια παρανόηση. Είχαμε όλα τα αποδεικτικά στοιχεία που δείχνανε ότι δύο από τα τρία ζώα είχαν ανακάμψει. Ευθανασία έγινε στο τρίτο, σύμφωνα με την απόφαση των κτηνιάτρων. Όταν τα εξηγήσαμε όλα αυτά, ήταν σχεδόν βέβαιο ότι το δικαστήριο θα έβγαζε αθωωτική απόφαση. Και έτσι έγινε. Για μένα η «πολιτική» συμπεριφορά του προεδρείου της εταιρίας Μαξ Πλανκ ήταν αληθινό σοκ και ολότελα απρόσμενη. Για δύο δεκαετίες η σχέση μου με τα προηγούμενα προεδρεία ήταν αληθινά εξαιρετική. Το αποτέλεσμα ήταν κατάθλιψη και αυπνία, και οι δυό παθήσεις πραγματικά «άγνωστες» για μένα. Πώς νιώσατε όταν η εταιρεία σας αποκατέστησε πλήρως τόσο το όνομά σας όσο και τις υπηρεσίες που προσφέρατε τόσα χρόνια; Όπως σας είπα, η παύση της δίωξης δεν ήταν για μένα κάποια έκπληξη, ούτε κάτι που με έκανε ευτυχισμένο ή μη. Η απόφαση της εταιρείας Max Planck για την αποκατάστασή μου και την επιστροφή στα πειράματα, ήταν επίσης ασήμαντη. Έβλαψαν αρκετά τη φήμη τους, όπως προκύπτει από τις τόσες επιστολές και διαμαρτυρίες της επιστημονικής κοινότητας σε όλον τον κόσμο για την υπόθεση. Κανένας δεν ζήτησε συγνώμη, και στην ανακοίνωση τους αρχίσαν να μιλούν για το μέλλον του ινστιτούτου στην θεωρητική νευροεπιστήμη! Φυσικά η κριτική εναντίον τους μέσα και έξω από την Γερμανία τους ήταν τρομερά «ενοχλητική»! Στην Ελλάδα, οι περισσότεροι (δυστυχώς) σας θυμούνται ως μουσικό και συγκεκριμένα ως μέλος του συγκροτήματος «Πελόμα Μποκιού» μαζί με τον Βλάσση Μπονάτσο. Τι θυμάστε από εκείνη την εποχή; Μια από τις πιο όμορφες περιόδους στην ζωή μου! Είναι πολύ κρίμα που ο Βλάσης, έχει φύγει. Χαίρομαι αφάνταστα που τουλάχιστον συνεχίζω να έχω επαφή με τον Τάκη Μαρινάκη (η κόρη του παίζει καταπληκτικό πιάνο!), Γιάννη Κιουρτσόγλου και Νίκο Δαπέρη. Συνεχή επαφή έχω επίσης με κάποιους συμμαθητές μου από το Δεύτερο Γυμνάσιο Αρρένων (1967 & 1968), με τον έναν από τους οποίους (τον Νίκο Μαρσέλλο) είμασταν στην ορχήστρα το Χρήστου Μουραμπά, ως μαθητές! Αυτό, πριν να αρχίσω με τους Πελόμα Μποκιού! Τι ήταν αυτό που σας έκανε να προτιμήσετε την επιστήμη που υπηρετείτε τόσες δεκαετίες από τη μουσική; Δυο βιβλία, «Η τύχη και η αναγκαιότητα” του Ζακ Μονό ”και η «Κυβερνητική – Έλεγχος και επικοινωνία στα ζώα και στις μηχανές» του Νόρμπερτ Βίνερ! Αποφοίτησα από το Μαθηματικό Τμήμα του Πανεπιστημίου Αθηνών το 1977 κι άρχισα να προγραμματίζω το διδακτορικό μου, ώσπου ξαφνικά έπεσε στα χέρια μου το βιβλίο «Τύχη και αναγκαιότητα» του Ζακ Μονό, του Γάλλου Μοριακού Βιολόγου που το 1965 πήρε Νόμπελ Ιατρικής για τη δουλειά του στη γενετική ρύθμιση συνθετικών ενζύμων. Στάθηκα (κυριολεκτικά κόλλησα) στο κεφάλαιο Μοριακής Κυβερνητικής. Ήταν η πρώτη φορά που άκουγα τον συγκεκριμένο όρο. Αγόρασα αμέσως το απίθανο βιβλίο του Νόρμπερτ Βίνερ. Στον πρόλογο του ο Βίνερ αναφέρεται στο πρώτο του βιβλίο «Κυβερνητική και Κοινωνία», και γράφει «Πιστεύω ότι ήρθε πλέον ο καιρός να αναθεωρήσω την Κυβερνητική, όχι απλώς σαν πρόγραμμα που πρέπει να εκτελεστεί μελλοντικά, αλλά σαν ζωντανή επιστήμη». Η κυβερνητική αποτελεί ένα υποσύνολο της επιστήμης συστημάτων το οποίο αναπτύχθηκε παράλληλα με τη θεωρία συστημάτων αλλά από διαφορετικές βάσεις. Ασχολείται με τον αυτοέλεγχο συστημάτων, στατιστική πληροφορία, ανάδραση, επιλογή, κλπ. Όλα βασικά στοιχεία των βιολογικών συστημάτων. Όλα αυτά ήταν αληθινή αποκάλυψη για μένα. Η θεωρία συστημάτων, το ερευνητικό αντικείμενο της επιστήμης συστημάτων, αντλεί ιδέες και έννοιες από πολλές επιστήμες και τις τοποθετεί σε ένα κοινό ολιστικό πλαίσιο με στόχο την ερμηνεία πολύπλοκων συστημάτων. Το 1977 δεν ήταν δυνατό να εισέλθεις στο ίδιο πανεπιστήμιο ως πτυχιούχος. Αποφάσισα να πάω στην Θεσσαλονίκη, που έχει μείνει αξέχαστη για μένα από τότε. Το 1980, ολοκληρώνοντας τις σπουδές στο Βιολογικό Τμήμα του Αριστοτέλειου, έφυγα στο Μόναχο για να κάνω διδακτορικό στη Νευροεπιστήμη και στη συνέχεια στο ΜΙΤ, με την επιθυμία να διερευνήσει τον ανθρώπινο εγκέφαλο. Το 1985 πήρα Διδακτορικό στην Νευροβιολογία του ανθρώπου από το Πανεπιστήμιο του Μονάχου και τα επόμενα 12 χρόνια εργάσθηκα στις Η.Π.Α., πρώτα ως μεταδιδακτορικός ερευνητής στο Μ.Ι.Τ. και στη συνέχεια ως καθηγητής στο Κολλέγιο Ιατρικής Μπέϊλορ του Χιούστον. Από το 1996 μετακόμισα και πάλι στην Ευρώπη, ως διευθυντής του Ινστιτούτου Βιολογικής Κυβερνητικής στο Τίπινγκεν της Γερμανίας, που ανήκει στο δίκτυο των ερευνητικών ινστιτούτων Μαξ Πλανκ της Γερμανίας. Το Ινστιτούτο Βιολογικής Κυβερνητικής ιδρύθηκε το 1968, από τον παγκόσμια γνωστό Werner Reichardt, και η έρευνα που διεξήχθη εκεί, που κυμαινόταν από τη συμπεριφορά στη γενετική, οδήγησε σε θεμελιώδη διορατικότητα στο οπτικό σύστημα των εντόμων. Κορυφαίος στο ινστιτούτο ήταν ο αξέχαστος Valentino Braitenberg. Στο 1996 συνταξιοδοτήθηκε και εγώ πήρα την θέση του. Η ερευνητική απόδοση μου στο Τίπινγκεν ώθησε την διοίκηση του Ιδρύματος Μαξ Πλανκ να προχωρήσει στην ανέγερση ενός κτηρίου, με εντυπωσιακό εξοπλισμό. Αυτή τη στιγμή το Ινστιτούτο έχει στη διάθεσή του ένα «μεγάλο» λειτουργικό Μαγνητικό Τομογράφο με μαγνητικό πεδίο 7 Τέσλα, μήκος 3,6 μέτρα και εσωτερική διάμετρο 60 εκατοστά καθώς και ένα μικρότερο με μαγνητικό πεδίο 4,7 Τέσλα με εσωτερική διάμετρο 40 εκατοστά. Για σύγκριση ένας καλός ιατρικός μαγνητικός τομογράφος έχει μαγνητικό πεδίο 1.5 Τέσλα. Το Ινστιτούτο διαθέτει ακόμη δύο πλήρως εξοπλισμένα χειρουργεία, για τις ανάγκες της εμφύτευσης ηλεκτροδίων στο κρανίο των πειραματόζωων, και ένα τμήμα μηχανουργείου που είναι το μεγαλύτερο που υπάρχει σε ερευνητικό ίδρυμα. Εκεί άλλωστε έχουν κατασκευαστεί και τα περισσότερα εξαρτήματα των τομογράφων, πέρα εκτός από τους ίδιους τους μαγνήτες. Ιδιοκατασκευή των επιστημόνων του Ινστιτούτου είναι και το λογισμικό που χρησιμοποιούν οι υπολογιστές για την απεικόνιση των σημάτων των τομογράφων. Φύγατε νωρίς από τη χώρα για να ακολουθήσετε τα όνειρά σας στο εξωτερικό. Πόσο εύκολα πήρατε την απόφαση; Ήθελα πραγματικά να κάνω έρευνα στην τομέα της Νευροεπιστήμης συστημάτων. Δεν είχα καμμιά επιλογή. Και δεν μου πέρασε από το μυαλό ότι θα περνούσα σχεδόν όλη μου την ζωή στο εξωτερικό. Υπήρχαν περίοδοι που νοσταλγήσατε την Ελλάδα; Φυσικά και νοσταλγώ την Ελλάδα. Έρχομαι σχεδόν 1-2 φορές τον χρόνο στην Αθήνα, και κάποτε οι διακοπές μου ήταν μόνο ιστιοπλοΐα στο Αιγαίο η Ιόνιο. Η Ελλάδα πέρασε μια δύσκολη δεκαετία. Παρακολουθούσατε τα τεκταινόμενα; Ποια είναι τα συμπεράσματά σας; Ναι τα παρακολουθώ σε κάποιο βαθμό, αλλά δεν μ ’αρέσει να συζητάω περί πολιτικής. Εύχομαι ολόψυχα η χωρά μας να βγει από την σχετική «κακομοιριά», όσο ποιο σύντομα γίνεται. Πολλές φορές οι Έλληνες ξεχνάνε την απίθανη ιστορία τους, και την προσφορά τους στην τέχνη, φιλοσοφία, λογική, και επιστήμη που θαυμάζει όλος ο κόσμος σε κάθε χώρα που έχω βρεθεί. Είστε υπέρ του Brain Drain; Πιστεύετε ότι οι νέοι επιστήμονες που έχουν επιλέξει να βρουν εκτός Ελλάδας δουλειάς αξίζουν να επιστρέψουν; Για την ώρα, υποθέτω, η χρηματοδότηση βασικής έρευνας στην Ελλάδα είναι προβληματική. Σιγά σιγά, όμως η προβληματικότητα διασπείρεται και στην Ευρώπη και στην Αμερική του Ντόναλντ Τραμπ. Πόσο βεβαρημένο είναι το πρόγραμμά σας; Τι είναι αυτό το οποίο ερευνάται αυτή την περίοδο; Ο εγκέφαλος χαρακτηρίζεται από έναν τεράστιο αριθμό στοιχείων και εξαιρετικά πολύπλοκη δομή, στοιχεία τα οποία εξελίσσονται ανάλογα με την εμπειρία. Η σύνδεση μεταξύ των διάφορων ιεραρχικών επιπέδων είναι αμφίδρομη και η ιδιαιτερότητα και η αποτελεσματικότητά της ελέγχονται διαρκώς από ειδικά συνεργατικά και νευροδιαμορφωτικά κέντρα. Στη μαθηματική Φυσική, τέτοιες δομές ονομάζονται προσαρμοστικά σύνθετα δυναμικά συστήματα (CDS) – ο όρος «σύνθετα» δεν σημαίνει περίπλοκα. Η έρευνά μου συνδυάζει τις ηλεκτροφυσιολογίες μεθόδους (ενδοκρανιακές εγγραφές) και άλλες μεθοδολογίες, συμπεριλαμβανομένης της λειτουργικής μαγνητικής τομογραφίας, σε μια προσπάθεια να περιγράψει τα πρότυπα νευρικής δραστηριότητας, που μπορούν να διαμορφωθούν με μαθηματικές μεθόδους, ώστε να γίνει κατανοητό τι είναι ένα νευρικό δίκτυο, πώς αναπτύσσεται και πώς αυτοοργανώνεται, κατά την εμφάνιση όλων των γνωστικών δυνατοτήτων μας. Ελληνικά δημοσιεύματα σας θέλουν να εγκαταλείπετε την Γερμανία για την Κίνα. Δεν είναι λίγη επίφοβη αυτή η μετακίνηση ενόψει κορονοϊού; Θα μετακομίσουμε προς το τέλος της χρονιάς. Αμφιβάλλω ότι οι Κινέζοι θα έχουν πρόβλημα με τον κορονοϊού όταν εμείς θα είμαστε στην Σανγκάη. Ήσασταν πολύ κοντά σε ένα βραβείο Νόμπελ, αλλά δεν ήρθε ποτέ. Πιστεύετε ότι θα δικαιωθείτε στο μέλλον; Δεν ξέρω τι σκοπεύει η Επιτροπή του Νόμπελ και ούτε θέλω να μάθω. Ο λόγος που ο Τύπος συχνά αναφέρεται στο Νόμπελ είναι το γεγονός ότι αναπτύσσαμε μια μέθοδο που ακόμα παραμένει μοναδική στο ινστιτούτο μας. Είναι μια μέθοδος «συνεργασίας» μεταξύ τριών διαφορετικών μεθόδων απεικόνισης της εγκεφαλικής λειτουργίας: τη λειτουργική Μαγνητική Τομογραφία (λΜΤ), τη χρήση τετραπλών ηλεκτροδίων και την ανίχνευση ιόντων ασβεστίου. Για τη λΜΤ μιλήσαμε ήδη. Τα τετραπλά ηλεκτρόδια έχουν τέσσερις επαφές και είναι εμπνευσμένα από τα αντίστοιχα ηλεκτρόδια που χρησιμοποιούνται στα ηλεκτροκαρδιογραφήματα και στην πειραματική Φυσική της στερεάς κατάστασης, για τον χαρακτηρισμό των ηλεκτρικών ιδιοτήτων των υλικών. Η δε ποσότητα των ιόντων του ασβεστίου είναι βασική πληροφορία νευρικής δραστηριότητας, αφού τα ιόντα αυτού του μετάλλου, πέρα από δομικά στοιχεία των οστών, αποτελούν και τον «αγγελιαφόρο» με τον οποίο ένα ηλεκτρικό σήμα διαβιβάζεται μεταξύ νευρώνων. Την τελευταία χρονιά η ομάδα του Τίπινγκεν εφαρμόζει αυτή τη νέα τριπλή μέθοδο στη μελέτη της διαδικασίας της μνήμης, με πολύ θετικά αποτελέσματα. Αυτήν την στιγμή η έρευνα μας το Τίπινγκεν αναφέρεται σε δημοσιεύσεις περίπου 10 φορές κάθε μέρα του χρόνου. Έχουμε δημοσιεύσει περίπου 500 άρθρα στα καλύτερα επιστημονικά περιοδικά. Τα άρθρα αυτά έχουν συγκεντρώσει 55.000 αναφορές. Σας έχουν χαρακτηρίσει ως «μαέστρο του μυαλού» – Ποια τελευταία συμπεράσματα έχει εξάγει για τον ανθρώπινο εγκέφαλο; Οι ερευνητές συνέκριναν το σήμα λΜΤ με δύο τύπους ηλεκτρικών σημάτων: τα ”τοπικά ηλεκτρικά πεδία” που αφορούν τα μηνύματα που δέχεται ένας νευρώνας ή ανταλλάσσει με άλλους νευρώνες της περιοχής του, και τα ”δυναμικά δράσης” που προέρχονται κυρίως από τους πρωτεύοντες νευρώνες και αντιπροσωπεύουν έξοδο σημάτων από την περιοχή. Και τα δυο σήματα εμφανίζονταν στην περιοχή του φλοιού που αφορά την όραση μέσα σε κλάσμα του δευτερόλεπτου αφ′ ότου ξεκινούσε το οπτικό ερέθισμα, ενώ το σήμα λΜΤ έφθανε σε ουσιαστικά επίπεδα μετά από κάποια δευτερόλεπτα. Τις εντονότερες μεταβολές του σήματος εμφάνισαν τα τοπικά ηλεκτρικά πεδία. Το σήμα τους, και το λΜΤ παρέμενε υψηλό όσο διαρκούσε το ερέθισμα. Αντίθετα, τα δυναμικά δράσης έπεφταν συχνά στο μηδέν μετά από λίγα δευτερόλεπτα, έστω κι αν το οπτικό ερέθισμα εξακολουθούσε. Πέρα από τη διαπίστωση ότι υπάρχει πράγματι αντιστοιχία μεταξύ σημάτων λΜΤ και δραστηριότητας των νευρώνων, η έρευνα μας υποδεικνύει δύο ακόμα σημαντικά συμπεράσματα γεγονότα.. Ότι ο ”δείκτης” του οξυγόνου αντιστοιχεί ουσιαστικά σε προ- και μετά-συναπτικά γεγονότα και στην εντατική λειτουργία διάμεσων νευρώνων (κι άρα η εικόνα λΜΤ δεν αποτυπώνει, όπως πίστευαν πολλοί, την ”αποστολή πληροφοριών” σε άλλα μέρη του εγκεφάλου). Και ακόμα, ότι η άμεση μέτρηση της δραστηριότητας των νευρώνων είναι σημαντικά πιο ευαίσθητη (άρα οι δομές του εγκεφάλου που δραστηριοποιούνται μπορεί να είναι περισσότερες από αυτές που εμφανίζονται σε μια απεικόνιση λΜΤ). ″Η εργασία των Λογοθέτη κ.ά. είναι έξοχη όχι μόνο για το βάθος και την εμβρίθεια με την οποία προσεγγίζει κάποια σημαντικά ερωτήματα <…> αλλά επίσης για την σαφήνεια με την οποία φέρνει στο προσκήνιο ερωτήσεις που χρήζουν απαντήσεων”, σχολίασε το περιοδικό Nature. Ένα τέτοιο ερώτημα αφορά τις ακριβέστερες αντιστοιχίες ανάμεσα σε νευρωνικές δραστηριότητες και την απεικόνισή τους με λΜΤ. Επίσης, τα πειράματα έγιναν με αναισθητοποιημένους πιθήκους (ο εγκεφαλικός φλοιός εξακολουθεί να επεξεργάζεται εικόνες). Τα αποτελέσματα ίσως είναι διαφορετικά σε μη αναισθητοποιημένα ζώα. Τώρα σχεδιάζουμε να αναπτύξουμε απεικονιστικές τεχνικές βασισμένες σε κρισιμότερα μόρια όπως π.χ. το ασβέστιο, που ξεκινά νευρωνικά μηνύματα. Οι κατευθύνσεις του εργαστήριου μου απεικονίζονται εδώ. Ποιες συμβουλές θα δίνατε σε Έλληνες επιστήμονες που γοητεύονται από τη δική σας επαγγελματική καριέρα; Οι νέοι επιστήμονες που ενδιαφέρονται για τον πειραματισμό, πρέπει να σκέφτονται καλά κάθε τους βήμα κατά τη περίοδο των διδακτορικών και μεταδιδακτορικών σπουδών και έρευνας, καθώς και κατά τη μετάβαση τους από το ένα στάδιο στο άλλο. Η επιλογή ενός καλού project είναι ιδιαίτερα σημαντική, αλλά το όλο εγχείρημα χρειάζεται επίσης κατάλληλες βάσεις και έναν ώριμο τρόπο σκέψης. Ένας επιστήμονας πρέπει να μάθει όσο το δυνατόν περισσότερες τεχνικές οι οποίες κάνουν τη λήψη μετέπειτα αποφάσεων ευκολότερη. Πρέπει να βελτιώνει συνεχώς τις επικοινωνιακές του δεξιότητες και να συνθέτει τις παρουσιάσεις του λαμβάνοντας υπόψη τα χαρακτηριστικά των παρουσιάσεων άλλων ομιλητών που άρεσαν στο κοινό. Πρέπει, επίσης, να μάθει να περιγράφει τα αποτελέσματά του και να προετοιμάζει τις εκδόσεις του από νωρίς. Το πιο σημαντικό είναι οι νέοι άνθρωποι να αξιολογούν σωστά το κοινωνικό περιβάλλον της χώρας στην οποία ζουν. Η καλλιέργεια και προαγωγή των επιστημών έχει γίνει, εδώ και πολλά χρόνια, παγκόσμια τάση σε διάφορες βιομηχανικές χώρες. Παρ’ όλα αυτά, σποραδικά, αυτό μπορεί να αντικατασταθεί από μία εχθρική στάση και έλλειψη σεβασμού προς την έρευνα, όπως δηλαδή συμβαίνει αυτή τη στιγμή στην Ευρώπη και στις Ηνωμένες Πολιτείες. Σε αντίθεση με ότι ίσχυε στην Ευρώπη μερικές δεκαετίες πριν, οι νέοι ερευνητές, σήμερα, πρέπει να επεξηγούν διαρκώς ό,τι κάνουν. Βρίσκονται υπό μεγάλη πίεση και πιστεύω πως αυτό φθείρει τη δημιουργικότητα, η οποία είναι ο πυρήνας της επιστημονικής δράσης. Τέλος θα ήθελα να επαναλάβω τα λόγια του Steve Jobs κατά την ομιλία του στην τελετή ορκωμοσίας της τάξης του 2005 στο Πανεπιστήμιου του Stanford: «Έχε το θάρρος να ακολουθείς την καρδιά και το ένστικτό σου». Οι ενστικτώδεις αλλά και λογικές αποφάσεις και όχι οι απλώς οι συναισθηματικές, είναι πιο πιθανόν να οδηγήσουν σε επιτυχείς συνέπειες. https://physicsgg.me/2020/03/30/%ce%bd%ce%af%ce%ba%ce%bf%cf%82-%ce%bb%ce%bf%ce%b3%ce%bf%ce%b8%ce%ad%cf%84%ce%b7%cf%82-%ce%b1%cf%80%cf%8c-%cf%84%ce%bf-%cf%81%ce%bf%ce%ba-%cf%83%cf%85%ce%b3%ce%ba%cf%81%cf%8c%cf%84%ce%b7%ce%bc%ce%b1/ Διαβαστε επισης:Νίκος Λογοθέτης: εξερευνητής της σκέψης. https://physicsgg.me/2012/07/01/%CE%BD%CE%AF%CE%BA%CE%BF%CF%82-%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%BF%CE%B8%CE%AD%CF%84%CE%B7%CF%82-%CE%B5%CE%BE%CE%B5%CF%81%CE%B5%CF%85%CE%BD%CE%B7%CF%84%CE%AE%CF%82-%CF%84%CE%B7%CF%82-%CF%83%CE%BA%CE%AD%CF%88/

Ελίζα Κονοφάγου: Η «δαμάστρια» των ιατρικών υπερήχων. Η καθηγήτρια Βιοϊατρικής Τεχνολογίας και Ακτινολογίας του Πανεπιστημίου Κολούμπια κυρία Ελίζα Κονοφάγου ζει και εργάζεται στη Νέα Υόρκη. Ωστόσο το τηλεφωνικό ραντεβού μας για τη συνομιλία, «τέκνο» της οποίας αποτελεί αυτό το κείμενο, έγινε στις επτά το πρωί, Χειμερινή Ωρα Ειρηνικού (PST), καθώς βρισκόταν στο Σαν Φρανσίσκο για δουλειά. Και ήταν ήδη στις επτά το πρωί έτοιμη και γεμάτη όρεξη για μια ημέρα γεμάτη συνεδριάσεις. Διότι, όπως ο συνομιλητής της καταλαβαίνει ευθύς εξαρχής, είναι μια γυναίκα που λατρεύει αυτό που κάνει, που είχε αποφασίσει τι ακριβώς ήθελε να κάνει από τα 12 έτη της, που δηλώνει ότι «η έρευνα είναι ευλογία». Και ποια είναι η ευλογία στη δική της περίπτωση; Το να «δαμάζει» τους υπερήχους τόσο για διαγνωστικούς όσο και για θεραπευτικούς σκοπούς ενάντια σε άκρως κοινές μορφές καρκίνου, και όχι μόνο. Ερευνήτρια εξ απαλών ονύχων Η δρ Κονοφάγου γεννήθηκε στο Παρίσι αλλά τελείωσε το λύκειο στην Ελλάδα – αποφοίτησε από τη Βαρβάκειο Πρότυπο Σχολή το 1989. Οπως η ίδια λέει «η επιστήμη μπήκε στη ζωή μου από μικρή ηλικία. Σε αυτό συνετέλεσε το γεγονός ότι και οι δύο γονείς μου είναι διδάκτορες, ο μπαμπάς χημικός μηχανικός και η μαμά οικονομολόγος και από μικρά παιδιά εγώ και ο αδελφός μου αναλύαμε μαζί τους πλήθος επιστημονικών θεμάτων. Καταλυτικής σημασίας ήταν για μένα ένα ταξίδι που έκανα με τη μητέρα μου στις ΗΠΑ όταν ήμουν 12 ετών για δικούς της ερευνητικούς λόγους. Επισκεφθήκαμε το Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ και το ΜΙΤ όπου εκεί για πρώτη φορά έμαθα την ύπαρξη του πεδίου της Βιοϊατρικής Μηχανικής. Με μάγεψε αμέσως αφού συνταίριαζε τη Μηχανική με την προσφορά στον πληθυσμό μέσω ιατρικών εφαρμογών. Δεν θα ξεχάσω ποτέ εκείνη τη στιγμή. Στα 12 έτη μου ήξερα τι ήθελα να γίνω όταν θα μεγάλωνα». Εχοντας λοιπόν ξεκάθαρο τον στόχο στο μυαλό της, ήταν επόμενο το ότι μετά τις Πανελλαδικές Εξετάσεις, παρότι είχε συγκεντρώσει αρκετά μόρια για εισαγωγή στη Σχολή Πολιτικών Μηχανικών του ΕΜΠ, αποφάσισε ότι δεν ήθελε να ακολουθήσει τη συγκεκριμένη κατεύθυνση. Ετσι, επέστρεψε στη γενέτειρά της, το Παρίσι, όπου αρχικώς σπούδασε στο Πανεπιστήμιο Paris VI Βιοφυσική και Φυσικοχημεία – έλαβε το δίπλωμά της το 1992. Ακολούθησαν μεταπτυχιακές σπουδές στη Βιοϊατρική Τεχνολογία στο Imperial College του Λονδίνου και διδακτορικό στη Βιοϊατρική Τεχνολογία στο Πανεπιστήμιο του Χιούστον στο Τέξας, το οποίο και ολοκλήρωσε το 1999. Από το 1999 ως το 2003 η δρ Κονοφάγου ακολούθησε μεταδιδακτορικές σπουδές στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ, όπου και έλαβε θέση λέκτορα. Το 2003 εξελέγη επίκουρη καθηγήτρια στο Τμήμα Βιοϊατρικής Τεχνολογίας της Σχολής Μηχανικών και Εφαρμοσμένων Επιστημών, όπως και στο Τμήμα Ακτινολογίας του Κολούμπια, και από το 2014 είναι τακτική και επίτιμη καθηγήτρια στο Κολούμπια, όπου διευθύνει το Εργαστήριο Υπερήχων και Ελαστικής Απεικόνισης. Μια πορεία συνεχώς ανοδική με περισσότερες από 210 δημοσιεύσεις και 450 παρουσιάσεις σε διεθνή συνέδρια ως σήμερα, καθώς και με πλήθος βραβεύσεων, όπως από το Εθνικό Ιδρυμα Επιστημών των ΗΠΑ, τα Εθνικά Ινστιτούτα Υγείας των ΗΠΑ, το Αμερικανικό Ινστιτούτο Ιατρικών Υπερήχων και την Ακτινολογική Εταιρεία Βόρειας Αμερικής. Υπέρηχοι και για θεραπεία Αυτό που κάνουν η καθηγήτρια και η ομάδα της, η οποία αριθμεί περί τα 30 άτομα, είναι να αναπτύσσουν νέες τεχνικές υπερήχων για ελαστική απεικόνιση – η ελαστογραφία, όπως ονομάζεται η εξέταση, ουσιαστικώς αποτυπώνει το πώς αλλάζει η ελαστικότητα διαφορετικών ιστών όταν υπάρχει όγκος – αλλά και για θεραπευτική παρέμβαση σε πλήθος νόσων, από τον καρκίνο ως τη νόσο του Πάρκινσον. «Η ελαστογραφία μπορεί να αποδειχθεί πολύτιμη σε περίπτωση κάποιων όγκων που δεν αποτυπώνονται στον «κλασικό» υπέρηχο. Χαρακτηριστικό τέτοιο παράδειγμα είναι το διηθητικό πορογενές καρκίνωμα του μαστού στο οποίο η ελαστογραφία μπορεί να αυξήσει την ακρίβεια των υπερήχων από 70% σε πάνω από 90%. Αλλά και σε άλλες περιπτώσεις, όπως στον καρκίνο του προστάτη, του θυρεοειδούς ή του ήπατος, η ελαστογραφία έχει πολύ μεγάλη διαγνωστική αξία». Οι υπέρηχοι όμως μπορούν και να θεραπεύσουν, σύμφωνα με τη δρα Κονοφάγου. «Η λογική είναι αντί να αφαιρείται ένας όγκος, να καυτηριάζεται και να καταστρέφεται με χρήση υπερήχων. Στις ΗΠΑ οι θεραπευτικοί υπέρηχοι εφαρμόζονται ήδη σε περιπτώσεις καρκίνων του προστάτη και τα μέχρι στιγμής συγκριτικά αποτελέσματα δείχνουν ότι είναι ανώτεροι της κλασικής χειρουργικής επέμβασης. Το ζήτημα είναι ότι η προσέγγιση δεν καλύπτεται – κοστίζει περί τις 10.000 δολάρια -, και γι’ αυτό δεν έχει ακόμη μεγάλη διάδοση. Ωστόσο, πιστεύω ότι διαθέτει τεράστια δυναμική σε πλήθος πεδίων, ακόμη και στα νευροεκφυλιστικά νοσήματα όπως η νόσος του Πάρκινσον, στην οποία καυτηριάζονται με υπερήχους συγκεκριμένες περιοχές του εγκεφάλου ώστε να σταματά το τρέμουλο των ασθενών». Η ελληνίδα ερευνήτρια εργάζεται εντατικά προκειμένου να «παντρέψει» την ελαστογραφία με τους θεραπευτικούς υπερήχους. «Πιστεύω ότι μπορούμε να επιτύχουμε απεικόνιση των όγκων με τους υπερήχους και στη συνέχεια καταστροφή τους και πάλι μέσω υπερήχων. Επιθυμώ κάποια μέρα να εφαρμοστούν ευρέως οι προσεγγίσεις αυτές και στην Ελλάδα και για τον λόγο αυτόν έχω αρκετές συνεργασίες με συναδέλφους ελληνικών πανεπιστημίων». Η Ελλάδα βρίσκεται άλλωστε πάντα μέσα στην καρδιά της – ως εκ τούτου, δέχθηκε και την πρόταση να αποτελέσει ένα από τα μέλη του νέου Εθνικού Συμβουλίου Ερευνας, Τεχνολογίας και Καινοτομίας (ΕΣΕΤΕΚ) με άλλους έγκριτους συναδέλφους της. «Θεωρώ ότι η Ελλάδα δίνει πολύ καλές θεωρητικές βάσεις στους επιστήμονες, αλλά σε εκείνο που υστερεί είναι οι υποδομές σε ό,τι αφορά κυρίως την εφαρμοσμένη έρευνα. Και αυτό θα προσπαθήσουμε να το αλλάξουμε κατά το δυνατόν μέσα από το έργο του ΕΣΕΤΕΚ». Κλείνοντας, έχει μια συμβουλή – ως μαμά δύο παιδιών, του 10χρονου Φίλιππου και του οκτάχρονου Αρη -, συγκεκριμένα προς τις γυναίκες που θέλουν να ασχοληθούν με την έρευνα. «Μπορεί σε μια γυναίκα να φαίνεται δύσκολο να ισορροπήσει την ακαδημαϊκή καριέρα με την οικογένεια, ωστόσο η ακαδημαϊκή καριέρα μπορεί να προσφέρει ευελιξία στην καθημερινότητα. Γι’ αυτό έχω να πω σε όλες τις γυναίκες που αγαπούν την έρευνα να μη διστάσουν. Μπορούν να χωρέσουν δύο αγάπες μέσα στη ζωή μας, αρκεί να το θέλουμε πραγματικά!». https://www.tovima.gr/2020/02/19/science/eliza-konofagou-i-damastria-ton-iatrikon-yperixon/

Δημοσθένης Μπούρος: Πρωτοπόρος ενάντια στις δύσκολες πνευμονοπάθειες. O ομότιμος καθηγητής Πνευμονολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ) κ. Δημοσθένης Μπούρος είναι από τις περιπτώσεις που όταν σου εξιστορούν την (άκρως επιτυχημένη) επαγγελματική πορεία τους σκέφτεσαι παραφρασμένο το «για αλλού εκείνος κίνησε και αλλού η ζωή τον πήγε». Και τον πήγε αλλού για καλό δικό του – δεν είναι τυχαίο ότι ο κ. Μπούρος με περισσότερες από 450 διεθνείς δημοσιεύσεις συγκαταλέγεται μεταξύ των ελλήνων επιστημόνων με μεγάλη διεθνή επιρροή, σύμφωνα με το Google Scholar -, για καλό των περισσότερων από 4.000 χιλιάδων γιατρών που εκπαίδευσε στην 30ετή πανεπιστημιακή καριέρα του, πολλοί εκ των οποίων κατέχουν σήμερα σημαντικές ακαδημαϊκές θέσεις σε Ελλάδα και εξωτερικό, και κυρίως για καλό των χιλιάδων ασθενών με νοσήματα των πνευμόνων τους οποίους έχει βοηθήσει. Από το Αιτωλικό στην Ιατρική του ΑΠΘ Για πού κίνησε λοιπόν αρχικώς ο κ. Μπούρος; Οπως ο ίδιος ανέφερε στο «Βήμα», όταν ήταν μαθητής στο Αιτωλικό Αιτωλοακαρνανίας αγαπούσε πολύ τη Χημεία. «Το σίγουρο ήταν ότι ήθελα να σπουδάσω, και σε αυτό συνέβαλαν οι γονείς μου, δυο σκληρά εργαζόμενοι αγρότες, που και σε εμένα και στα τρία αδέλφια μου είχαν εμφυσήσει τη λαχτάρα να μορφωθούμε. Ηθελα να γίνω χημικός μηχανικός. Ωστόσο για να περάσω σε μια τέτοια σχολή χρειαζόμουν τα Μαθηματικά και βέβαια δεν υπήρχε η δυνατότητα φροντιστηρίου. Ετσι αποφάσισα ότι μου ήταν πιο βατά τα μαθήματα που οδηγούσαν στην Ιατρική». Και είχε δίκιο, αφού μπήκε αμέσως στην Ιατρική, χωρίς κανένα φροντιστήριο. Για την ακρίβεια, ολοκλήρωσε τη Στρατιωτική Ιατρική Σχολή και την Ιατρική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ) το 1975 με «άριστα» και μετά, όταν ήταν να πάρει ειδικότητα, ήταν η δεύτερη φορά που… αλλού η ζωή τον πήγε. «Ηθελα να ακολουθήσω την Παθολογία. Ωστόσο η υπηρεσία μου με επέλεξε για την ειδικότητα της Πνευμονολογίας-Φυματιολογίας και αρχικώς ομολογώ ότι απογοητεύθηκα. Εκείνη όμως την περίοδο ήλθε στο Πανεπιστήμιο Αθηνών από το Χάρβαρντ ένας σημαντικός πνευμονολόγος, ο Χρυσόστομος Μελισσηνός. Δίπλα του αγάπησα την Πνευμονολογία, η οποία τη δεκαετία του 1980 «μεταμορφωνόταν» από μια ειδικότητα που ασχολείτο κυρίως με τη φυματίωση σε ένα αντικείμενο άκρως ενδιαφέρον με πλήθος ανεξερεύνητων ερευνητικών μονοπατιών και εκπόνησα, με εκείνον επιβλέποντα, τη διδακτορική μου διατριβή στις διάμεσες πνευμονοπάθειες την οποία ολοκλήρωσα με «άριστα» το 1988». Το πόσο τελικώς ο κ. Μπούρος αγάπησε την Πνευμονολογία απεδείχθη και με το παραπάνω από τη λαμπρή πορεία του. Μετεκπαίδευση στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ στη Βοστώνη καθώς και στο Νοσοκομείο Royal Brompton του Imperial College στο Λονδίνο. Επίκουρος και αναπληρωτής καθηγητής Πνευμονολογίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης (1990-2002), καθηγητής Πνευμονολογίας στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης (ΔΠΘ, 2002-2014) και καθηγητής Πνευμονολογίας του ΕΚΠΑ (2014-2019). Σε όλη αυτή την πορεία δεν σταμάτησε να κατέχει θέσεις κύρους. Ενδεικτικά αναφέρουμε: ιδρυτής της Ομάδας Διαμέσων Νοσημάτων και της Επιστημονικής Εταιρείας Σπανίων Παθήσεων και Ορφανών Φαρμάκων (ΕΕΣΠΟΦ), οργανωτής και διευθυντής της Πανεπιστημιακής Πνευμονολογικής Κλινικής του ΔΠΘ καθώς και της Πνευμονολογικής Κλινικής του 401 ΓΣΝΑ. Εχει επίσης διατελέσει μέλος του Κεντρικού Συμβουλίου Υγείας, έχει τύχει πολλών βραβεύσεων και είναι μέλος πολλών διεθνών πνευμονολογικών εταιρειών. Είναι επιπλέον μέλος της συντακτικής επιτροπής και κριτής διεθνών ιατρικών περιοδικών, συμπεριλαμβανομένου του μεγαλύτερου περιοδικού Πνευμονολογίας «The Lancet-Respiratory Medicine» και μέλος διεθνών επιτροπών για την έκδοση οδηγιών σχετικά με τη διάγνωση και θεραπεία της πνευμονικής ίνωσης. Διάγνωση «υψηλής νοημοσύνης» Εχουν περάσει μόλις λίγοι μήνες από τότε που έγινε ομότιμος καθηγητής, ωστόσο ο κ. Μπούρος συνεχίζει το διδακτικό και ερευνητικό του έργο στην Α’ Πνευμονολογική Πανεπιστημιακή Κλινική του ΕΚΠΑ στο νοσοκομείο «Σωτηρία». Με τους συνεργάτες του πρωτοπορούν στον τομέα της μελέτης και αντιμετώπισης των διαμέσων πνευμονοπαθειών συμμετέχοντας σε διεθνή κλινικά και ερευνητικά πρωτόκολλα σχετικά με την παθογένεια, τη διάγνωση (με τη βοήθεια μάλιστα της τεχνητής νοημοσύνης και της μηχανικής μάθησης) αλλά και τη θεραπεία της ιδιοπαθούς πνευμονικής ίνωσης. Πρόκειται για μια αγνώστου αιτιολογίας εξελισσόμενη νόσο που χαρακτηρίζεται από δημιουργία ινώδους ιστού στους πνεύμονες, η οποία εκτιμάται, όπως μας πληροφορεί ο κ. Μπούρος, ότι «πλήττει περί τους 3.000-5.000 ασθενείς στην Ελλάδα. Ωστόσο οι μισοί από αυτούς είναι αδιάγνωστοι καθώς χρειάζεται εξειδίκευση και εμπειρία για να γίνει σωστή και έγκαιρη διάγνωση. Ημασταν οι πρώτοι παγκοσμίως με την ομάδα μου που χρησιμοποιήσαμε βλαστικά κύτταρα ενάντια στην πνευμονική ίνωση – συγκεκριμένα, βλαστοκύτταρα που απομονώνονται από τον λιπώδη ιστό του ίδιου του ασθενούς και στη συνέχεια εγχέονται ενδοβρογχικά στους πνεύμονές του. Εχει αποδειχθεί ότι τα κύτταρα αυτά εκκρίνουν ουσίες που τονώνουν τα υπάρχοντα κύτταρα των πνευμόνων. Μέχρι σήμερα έχουμε χορηγήσει τη βλαστοκυτταρική θεραπεία με καλά αποτελέσματα σε περισσότερους από 100 ασθενείς, όχι μόνο με πνευμονική ίνωση αλλά τα τελευταία χρόνια και με Χρόνια Αποφρακτική Πνευμονοπάθεια (ΧΑΠ), την πολύ κοινή πλέον «νόσο των καπνιστών»». Τώρα η ερευνητική ομάδα του κ. Μπούρου εργάζεται επάνω στην τροποποίηση αυτού του πρωτοκόλλου. «Διερευνούμε τη χρήση παραγόντων από τα κυκλοφορούντα στο αίμα βλαστοκύτταρα. Δεν θα χρειάζεται δηλαδή παρά μια αιμοληψία για τη λήψη των κυττάρων». Ποίηση, μουσική και οικογένεια Ακόμη και όταν η έρευνα τελειώσει, ο κ. Μπούρος θα έχει πολλά ακόμη να «διερευνήσει». Θα υπάρχει πάντα εκεί για αυτόν η μελέτη της προσωκρατικής φιλοσοφίας και των ιώνων φυσικών, η μελέτη της αττικής τραγωδίας, αλλά και η ποίηση και η μουσική με την οποία πάντα ξεκινά τη μέρα του. Θα υπάρχει η σύζυγός του Στέλλα Θεοδώρου «που με στηρίζει άοκνα», οι δύο κόρες και ο γιος του (και οι τρεις λαμπροί επιστήμονες, κανένας όμως δεν ακολούθησε την Ιατρική). Και βέβαια το μεγαλύτερο «δώρο» που ήρθε στη ζωή του πριν από 18 μήνες, ο εγγονός του Δημοσθένης, «με τον οποίον δεν χορταίνω να περνάω ωραίες στιγμές». Κλείνοντας, ας δανειστούμε ένα απόφθεγμα από έναν από τους προσωκρατικούς φιλοσόφους που τόσο αγαπά ο κ. Μπούρος, τον Ηράκλειτο. «Ο χαρακτήρας του ανθρώπου είναι η μοίρα του (Ηθος ανθρώπω δαίμων)». Η μοίρα που ο σημαντικός αυτός πνευμονολόγος έχτισε βήμα-βήμα με σκληρή δουλειά μαρτυρεί πολλά για τον χαρακτήρα του… https://www.tovima.gr/2020/01/28/science/dimosthenis-mpouros-protoporos-enantia-stis-dyskoles-pneymonopatheies/

Ελευθερία Ζεγγίνη: Ενα λαμπρό αστέρι της Γενετικής. Μετά από ένα γεμάτο πρωινό με τους δύο γιους της, τον 10χρονο Αλέξανδρο και τον οκτάχρονο Αχιλλέα, και αφού τα παιδιά φύγουν για το σχολείο, η δρ Ελευθερία Ζεγγίνη ξεκινά για τη δουλειά. Και έχει πολλή δουλειά, με δεδομένο ότι διευθύνει ένα ολόκληρο ινστιτούτο ενός από τα σημαντικότερα ερευνητικά κέντρα στον κόσμο: πρόκειται για το Ινστιτούτο Μεταφραστικής Γονιδιωματικής του Κέντρου Περιβαλλοντικής Υγείας Helmholtz του Μονάχου όπου «βουτά» καθημερινά με την ομάδα της στα άδυτα του ανθρώπινου γονιδιώματος προκειμένου να αποκαλύψει τα μυστικά νόσων οι οποίες αποτελούν μάστιγες για τον πληθυσμό, όπως η οστεοαρθρίτιδα, ο διαβήτης, η παχυσαρκία. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι πρόκειται για μια ταγμένη στην έρευνα επιστήμονα από μικρή ηλικία. Οπως η ίδια αναφέρει στο «Βήμα» «ήδη από όταν πήγαινα στο Λύκειο στη γενέτειρά μου, τον Βόλο, ανέπτυξα ενδιαφέρον για τη Γενετική και την έρευνα. Ηθελα να ασχοληθώ με αναπάντητα ερωτήματα σχετικά με την αιτιολογία ανθρωπίνων νόσων και να συνεισφέρω γνώση έτσι ώστε να καταπολεμηθούν μέσω νέων θεραπειών». Οι αναζητήσεις της την οδήγησαν αμέσως μετά το σχολείο στο εξωτερικό. «Με δεδομένο ότι αποφάσισα από νωρίς πως ήθελα να ασχοληθώ με την έρευνα στην ανθρώπινη γενετική, σκέφτηκα ότι οι επιλογές μου για σπουδές στην Ελλάδα ήταν είτε στη Βιολογία είτε στην Ιατρική. Στο εξωτερικό οι σχολές ήταν πιο εξειδικευμένες. Ετσι, μαζί με φίλους μου και τον νυν σύζυγό μου Βαγγέλη έφυγα για τη Βρετανία όπου οι πρώτες μου σπουδές ήταν στη Βιοχημεία και στην Εφαρμοσμένη Μοριακή Βιολογία στο Ινστιτούτο Επιστήμης και Τεχνολογίας του Πανεπιστημίου του Μάντσεστερ (UMIST). Στη συνέχεια εκπόνησα τη διδακτορική διατριβή μου στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου του Μάντσεστερ επάνω στην ανοσογενετική της παιδικής ρευματοειδούς αρθρίτιδας. Τις προπτυχιακές σπουδές μου υποστήριξε με υποτροφία το Αχιλλοπούλειο Ιδρυμα, ενώ για το διδακτορικό μου έλαβα υποτροφία από το Arthritis Research Campaign». Βραβεία από τα 25 Μετά τις σπουδές της και μια μικρής διάρκειας μεταδιδακτορική θέση στο Μάντσεστερ η δρ Ζεγγίνη ανέλαβε τη θέση μεταδιδακτορικού συνεργάτη στο Κέντρο Ανθρώπινης Γενετικής Wellcome του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης. «Εκεί μελέτησα τη γενετική του διαβήτη τύπου 2 και έπειτα από δύο χρόνια, το 2006, έλαβα χρηματοδότηση για να ξεκινήσω τη δική μου ομάδα. Τον Νοέμβριο του 2008 μετακόμισα στο Κέιμπριτζ, ως μέλος του ακαδημαϊκού προσωπικού του Ινστιτούτου Wellcome Trust Sanger, όπου παρέμεινα για δέκα χρόνια. Τον Σεπτέμβριο του 2018 ίδρυσα το Ινστιτούτο Μεταφραστικής Γονιδιωματικής στο Helmholtz». Και όχι απλώς ίδρυσε το Ινστιτούτο αλλά στα 41 έτη της έγινε η νεότερη επικεφαλής Ινστιτούτου τού τόσο σημαντικού αυτού ερευνητικού κέντρου. Η πορεία της ήταν άλλωστε λαμπρή από την αρχή της καριέρας της – γι’ αυτό και άρχισε να γίνεται αποδέκτης βραβείων από τα 25 έτη της ως ανερχόμενο αστέρι της Γενετικής και έχει ήδη συγκεντρώσει μια εντυπωσιακή λίστα διακρίσεων, μεταξύ των οποίων αυτές της Ευρωπαϊκής Οργάνωσης για τη Ρευματολογία, του Wellcome Trust από το οποίο έλαβε βραβείο για τις Γυναίκες στην Επιστήμη, αλλά και του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ από το οποίο έλαβε βραβείο για τους Νέους Επιστήμονες – έχει επίσης υπάρξει και στη λίστα των επιστημόνων με τη μεγαλύτερη επιρροή στο πεδίο τους παγκοσμίως. Η τελευταία της διάκριση ήλθε πέρυσι από τη χώρα μας καθώς τον Απρίλιο η δρ Ζεγγίνη έλαβε Βραβείο Αριστείας κατά τη διάρκεια του Πανελληνίου Συνεδρίου για τα Αυτοάνοσα Νοσήματα, τη Ρευματολογία και την Κλινική Ανοσολογία. Ολα αυτά τα χρόνια πυξίδα της παραμένει η μελέτη της γενετικής βάσης πολυσύνθετων ασθενειών οι οποίες κοστίζουν ακριβά στην υγεία του παγκόσμιου πληθυσμού. «Για παράδειγμα, η οστεοαρθρίτιδα την οποία έχουμε στο ερευνητικό μας στόχαστρο, πλήττει 250 εκατομμύρια άτομα σε ολόκληρο τον κόσμο και αποτελεί την υπ’ αριθμόν 1 αιτία αναπηρίας χωρίς να υπάρχει αυτή τη στιγμή αποτελεσματική θεραπεία εναντίον της. Εμείς διερευνούμε ποιες αλλαγές στο γονιδίωμα προδιαθέτουν για την εμφάνιση της συγκεκριμένης νόσου ώστε να αναπτυχθούν θεραπείες αλλά να βρεθούν και καινούργιοι δρόμοι πρόγνωσης και πρόληψής της. Για τους ίδιους σκοπούς μελετούμε επίσης τη γονιδιωματική του διαβήτη τύπου 2 και της παχυσαρκίας». Η ενδελεχής αυτή έρευνα έχει ήδη φέρει στο φως πολύτιμους γονιδιακούς «θησαυρούς»: μέσα στο 2019, για παράδειγμα, η δρ Ζεγγίνη αποκάλυψε, σύμφωνα με δημοσίευση στην έγκριτη επιθεώρηση «Nature Genetics», περισσότερα από 50 νέα γονίδια και βιολογικούς μηχανισμούς που σχετίζονται με την οστεοαρθρίτιδα. Η τεχνητή νοημοσύνη Αυτός είναι μόνο ο πιο πρόσφατος σταθμός του μεγάλου… γενετικού επιστημονικού ταξιδιού της ερευνήτριας το οποίο συνεχίζεται, και μάλιστα με ακόμη μεγαλύτερη ταχύτητα την οποία προσφέρει η τεχνητή νοημοσύνη. «Τα τελευταία χρόνια εφαρμόζουμε νέες μεθόδους τεχνητής νοημοσύνης στα μεγάλα δεδομένα γονιδιωματικής. Η τεχνητή νοημοσύνη επιτρέπει την ταχύτερη παραγωγή και ανάλυση γενετικών δεδομένων σε δείγματα εκατομμυρίων ανθρώπων με βαθύ χαρακτηρισμό του γονιδιώματός τους και λεπτομερή χαρακτηρισμό της φυσιολογίας και της υγείας τους. Στόχος μας είναι μέσα από αυτή την τόσο διεξοδική ανάλυση η επίτευξη της εξατομικευμένης ιατρικής». Τη φλόγα της για τη Γενετική που παραμένει άσβεστη η ελληνίδα καταξιωμένη επιστήμονας προσπαθεί μάλιστα να τη μεταλαμπαδεύσει στους νεότερους με κάθε ευκαιρία. Στο πλαίσιο αυτό, διοργανώνει μαζί με την ομάδα της τα τελευταία χρόνια το θερινό σχολείο ανθρώπινης γενετικής στη γενέτειρά της, τον Βόλο, σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας. Σε αυτό το θερινό σχολείο φοιτητές και μεταδιδακτορικοί ερευνητές μαθαίνουν τη θεωρία γύρω από τη γενετική έρευνα ενώ συμμετέχουν και σε εργαστήρια, σχεδιάζουν τη δική τους γενετική μελέτη και οι καλύτεροι από αυτούς βραβεύονται. Το εφετινό, τέταρτο κατά σειρά, θερινό σχολείο θα διεξαχθεί τον ερχόμενο Μάιο. Και ενώ λείπει τόσα χρόνια, η καρδιά και το μυαλό της γυρνούν συνεχώς στην Ελλάδα, την οποία επισκέπτεται συχνά τόσο για να δει την οικογένειά της στον Βόλο όσο και για να βοηθήσει όπως μπορεί. Στο πλαίσιο αυτό αποδέχθηκε μάλιστα προσφάτως μαζί με άλλους καταξιωμένους επιστήμονες του εξωτερικού την πρόσκληση να λάβει μέρος στην Επιτροπή «Ελλάδα 2021» εν όψει της προετοιμασίας της χώρας μας για την επέτειο της συμπλήρωσης 200 ετών από την Εθνική Παλιγγενεσία. Ολη η μέχρι τώρα πορεία της δρος Ζεγγίνη δείχνει ότι και στο μέλλον θα γεννιούνται νέες αφορμές για να της γίνονται τέτοια αφιερώματα, αφού φαίνεται ότι έχει τη γενετική έρευνα… γραμμένη στο γονιδίωμά της. https://www.tovima.gr/2020/01/14/science/eleytheria-zeggini-ena-lampro-asteri-tis-genetikis/

ΗΠΑ: Ελληνας ανέπτυξε νέα μέθοδο ακτινοθεραπείας για καρκινοπαθείς διάρκειας ενός δευτερολέπτου. Έναν νέο πολύ πιο σύντομο και λιγότερο δαπανηρό δρόμο στη θεραπεία των καρκινοπαθών με ακτινοβολίες ανοίγει η πρωτοποριακή έρευνα επιστημόνων στις ΗΠΑ, με επικεφαλής ογκολόγο ελληνικής καταγωγής. Στο μέλλον οι ασθενείς με καρκίνο πιθανώς θα μπορούν να παίρνουν όλη την ακτινοθεραπεία τους (που σήμερα διαρκεί αρκετές εβδομάδες) σε μια μόνο δόση διάρκειας μερικών μόνο χιλιοστών του δευτερολέπτου. Η νέα ακτινοθεραπεία-εξπρές FLASH έχει αρχίσει να αναπτύσσεται στο Κέντρο Καρκίνου Αμπραμσον της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου της Πενσιλβάνια και οι ερευνητές, με επικεφαλής τον καθηγητή ογκολογίας Κωνσταντίνο Κουμένη, μετά από σχετικά πειράματα σε ζώα (τρωκτικά), έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο διεθνές ογκολογικό περιοδικό "International Journal of Research Oncology, Biology & Physics". O Κ. Κουμένης είναι απόφοιτος του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (1989), με διδακτορικό από το Πανεπιστήμιο του Χιούστον στο Τέξας (1994), ενώ στην ερευνητική ομάδα συμμετέχουν ο Ιωάννης Βεργινάδης και η Αναστασία Βελαλοπούλου. Οι επιστήμονες χρησιμοποίησαν ακτινοβολία πρωτονίων για να δημιουργήσουν σε επιταχυντή (κύκλοτρο) μια δόση διάρκειας 100 έως 200 χιλιοστών του δευτερολέπτου που -θεωρητικά τουλάχιστον- είναι αρκετή για να δώσει σε ένα καρκινοπαθή όλη την αναγκαία ακτινοθεραπεία. Οι πρώτες δοκιμές της τεχνικής FLASH δείχνουν ότι έχει το ίδιο αποτέλεσμα στους όγκους με την παραδοσιακή θεραπεία φωτονίων, χωρίς μάλιστα να προξενεί βλάβη στους υγιείς ιστούς λόγω της πολύ σύντομης διάρκειας της. Αλλες επιστημονικές ομάδες έχουν δημιουργήσει παρόμοιες δόσεις-εξπρές, αλλά με χρήση ηλεκτρονίων χαμηλής ενέργειας, τα οποία όμως δεν διεισδύουν αρκετά βαθιά στο σώμα (μόνο πέντε έως έξι εκατοστά), ώστε να έχουν την ίδια θεραπευτική χρησιμότητα για τους εσωτερικούς όγκους. Η νέα τεχνική (Proton FLASH Radiation Therapy System), που δοκιμάστηκε στο πανεπιστημιακό Κέντρο Θεραπείας Πρωτονίων Ρόμπερτς, δείχνει ότι, με τις κατάλληλες τεχνικές τροποποιήσεις, οι σημερινοί επιταχυντές πρωτονίων μπορούν να επιτύχουν δόσεις με κλινική χρησιμότητα. Οι ερευνητές ήδη ετοιμάζονται για την πρώτη κλινική δοκιμή τους σε ανθρώπους. Προς το παρόν η τεχνική FLASH έχει δείξει την αποτελεσματικότητα της μόνο σε μικρά ζώα και σε μικρές περιοχές ιστών. Η μέθοδος πρέπει να βελτιωθεί, ώστε αποδεδειγμένα να έχει ανάλογο αποτέλεσμα σε μεγαλύτερη περιοχή του σώματος και σε μεγαλύτερα σώματα όπως το ανθρώπινο. Ακόμη, θα επιδιωχθεί η δόση να διαρκεί λιγότερο από 100 χιλιοστά του δευτερολέπτου. Είναι αξιοσημείωτο ότι οι επιστήμονες δεν έχουν ακόμη κατανοήσει πώς ακριβώς δουλεύει η ακτινοθεραπεία-εξπρές με βομβαρδισμό πρωτονίων και κυρίως πώς καταφέρνει να μην κάνει ζημιά στους γειτονικούς υγιείς ιστούς. Δεν είναι σαφές γιατί τα καρκινικά κύτταρα αντιδρούν διαφορετικά από τα υγιή στη θεραπεία, με αποτέλεσμα τα πρώτα να καταστρέφονται, αλλά τα δεύτερα να μένουν άθικτα. Οι επιστήμονες εκτιμούν ότι η ακτινοθεραπεία-εξπρές με πρωτόνια ή με ηλεκτρόνια υψηλής ενέργειας θα είναι κλινικά διαθέσιμη σε πέντε έως δέκα χρόνια, ακόμη και για όγκους που σήμερα δύσκολα θεραπεύονται με ακτινοθεραπεία. Όμως ίσως ήδη μετά από δύο έως τρία χρόνια να μπορεί να αξιοποιηθεί μόνο για επιφανειακούς όγκους και για όσους αποκαλύπτονται μετά από χειρουργική επέμβαση. https://www.kathimerini.gr/1059879/article/ygeia/ygeia-epikairothta/hpa-ellhnas-anepty3e-nea-me8odo-aktino8erapeias-gia-karkinopa8eis-diarkeias-enos-deyteroleptoy

«Χρυσές» ομάδες έρευνας ελληνικών ΑΕΙ Δεν είναι και μικρό επίτευγμα να πηγαίνουν τρεις ερευνητικές ομάδες από ελληνικά πανεπιστήμια (Αθήνας, Θεσσαλονίκης και Θεσσαλίας) στη μεγαλύτερη διεθνή συνάντηση συνθετικής βιολογίας, που πραγματοποιείται κάθε χρόνο στη Βοστώνη των ΗΠΑ, και να γυρίζουν και οι τρεις με το χρυσό μετάλλιο στις βαλίτσες τους. Αν και πρόκειται για έργο που ολοκληρώθηκε την προηγούμενη χρονιά, η δυναμική των νέων παιδιών που συμμετείχαν θα λάμψει και στο μέλλον. Πολύ περισσότερο όταν δεν πρόκειται για μια «στενή» ερευνητική δραστηριότητα, αλλά για εργασίες με κέντρο τη συλλογικότητα, τη διεπιστημονική συνεργασία και έντονο κοινωνικό ενδιαφέρον. Ο διεθνής διαγωνισμός Συνθετικής Βιολογίας iGEM είναι δημιούργημα του ΜΙΤ και πραγματοποιείται κάθε χρόνο στη Βοστώνη, με τον «παιχνιδιάρικο» τίτλο Giant Jamporee (Γιγαντιαίο Ξεφάντωμα). Στον διαγωνισμό του 2019 συμμετείχαν 375 ομάδες με πάνω από 5.000 φοιτητές/τριες από όλο τον κόσμο, οι οποίες παρουσίασαν ερευνητικά προγράμματα συνθετικής βιολογίας, ενός μοντέρνου διεπιστημονικού κλάδου που συνδέει τη βιολογία με την πληροφορική και τις σύγχρονες τεχνολογίες. Σε αυτό το καινοτόμο πεδίο συμμετείχαν τρεις ομάδες Ελλήνων φοιτητών και γύρισαν όλες με χρυσό μετάλλιο και με τις καλύτερες προοπτικές για το μέλλον. Η iGEM Athens αποτελούνταν από εννιά φοιτητές/τριες (πέντε από την Ιατρική, δύο από το Βιολογικό του ΕΚΠΑ και δύο από τους Ηλεκτρολόγους Μηχανικούς του ΕΜΠ) και παρουσίασε μια πρωτοπόρο μέθοδο για την ανάπτυξη ειδικών μορίων, γνωστών ως απταμερή. Η iGEM Athens κατέκτησε χρυσό μετάλλιο, ενώ επιλέχθηκε ως υποψήφια για την καλύτερη νέα εφαρμογή. Η IGEM Thessaloniki, απαρτιζόμενη από οκτώ φοιτητές/τριες από επτά διαφορετικά τμήματα του ΑΠΘ, παρουσίασε τον POSEIDON, τον πρώτο DNA υπολογιστή, ικανό να προσδιορίζει τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ DNA και πρωτεϊνών, και βραβεύθηκε επίσης με το χρυσό μετάλλιο στο Giant Jamporee. Η iGEM Thessaly, με συμμετοχή δέκα νέων από τα τμήματα Βιοχημείας και Βιοτεχνολογίας, Μηχανολόγων Μηχανικών, Αρχιτεκτόνων και Πληροφορικής, παρουσίασε το «ODYSSEE», ένα καινοτόμο τεστ για την έγκαιρη διάγνωση της φυματίωσης, με κύριο στόχο την εφαρμογή του στις δομές υποδοχής προσφύγων. Η iGEM Thessaly απέσπασε χρυσό μετάλλιο, καθώς το «ODYSSEE» διακρίθηκε ως το καλύτερο ερευνητικό έργο στην κατηγορία της διάγνωσης, ενώ κέρδισε υποψηφιότητες για τα ειδικά βραβεία καλύτερης υποστηριζόμενης επιχειρηματικότητας και καλύτερης ενσωμάτωσης του κοινωνικού παράγοντα στο έργο της. Τέλος, η ομάδα έλαβε εύφημο μνεία για την τήρηση των κανόνων βιοασφάλειας. «Επιδιώξαμε να βοηθήσουμε στη αντιμετώπιση των προβλημάτων υγείας μεταξύ των προσφύγων, που στερούνται και τα πιο στοιχειώδη δικαιώματα στην περίθαλψη. Η δημιουργία ασπίδας κατά της φυματίωσης αποτελεί προτεραιότητα, αλλά τα σημερινά τεστ τύπου μαντού είναι δύσκολο να υλοποιηθούν –λόγω των συνθηκών– στους υπερπλήρεις καταυλισμούς», λέει στην «Κ» ο κ. Λέανδρος Τσιώτος, από το τμήμα Βιοχημείας και Βιοτεχνολογίας, ένας από τους δύο επικεφαλής της iGEM Thessaly. «Θέλαμε να δημιουργήσουμε ένα τεστ κατάλληλο, που μπορεί να λειτουργήσει. Γι’ αυτό συνεργαστήκαμε με τους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα, τους Γιατρούς του Κόσμου, τον ΠΟΥ, ενώ επισκεφθήκαμε δομή προσφύγων στην Αγία Ελένη, στα Γιάννενα, όπου κάναμε προσομοίωση», σημειώνει ο κ. Τσιώτος. Η μέθοδος που δημιούργησε η ομάδα από το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας είναι εύκολη στη χρήση, έχει ως δείγμα ούρα και το τεστ δίνει αποτελέσματα μέσα σε τρεις ώρες (το μαντού απαιτεί τουλάχιστον 48 ώρες). Η «ανάγνωση» γίνεται εύκολα, με γυμνό μάτι, καθώς ένας δείκτης αποκτά κόκκινο χρώμα. Το τεστ της ομάδας iGEM Θεσσαλίας μπορεί να χρησιμοποιηθεί και στην ανίχνευση άλλων ασθενειών, όπως για παράδειγμα της ηπατίτιδας. «Μας ενδιέφερε και μας ενδιαφέρει να δούμε πώς ένα κοινωνικό πρόβλημα που παρουσιάζεται στην πατρίδα μας μπορεί να γίνει έναυσμα ερευνητικού πειραματισμού και καινοτομίας. Δεν αντιμετωπίζουμε τους πρόσφυγες ως πρόβλημα, αλλά ως ανθρώπους που έχουν προβλήματα και χρειάζονται απαντήσεις», τονίζει ο κ. Τσιώτος. «Τα απταμερή είναι εξειδικευμένα μόρια, τα οποία μπορούν να αναγνωρίζουν μόρια-στόχους και να συνδέονται με αυτά. Η παραγωγή τους μέχρι σήμερα είναι όμως πολύ ακριβή. Η ομάδα του iGEM Athens σχεδίασε μια νέα, καινοτόμα και πολλά υποσχόμενη μέθοδο για την παραγωγή τους, με χρήση βακτηρίων που προσαρμόζουν και εξελίσσουν τα απταμερή», λέει στην «Κ» ο κ. Ιάσων Μηλιώνης, φοιτητής στη Σχολή Ηλεκτρολόγων Μηχανικών του ΕΜΠ και μέλος της ομάδας iGEM στην Αθήνα. Η πρόταση έγινε δεκτή με έντονο ενδιαφέρον και επιβράβευση, καθώς αποτελεί μια ριζικά καινούργια μέθοδο για τη δημιουργία απτομερών, την πρώτη έπειτα από δεκαετίες. Τα απταμερή προσφέρουν πολυάριθμες δυνατότητες χρήσιμων εφαρμογών στην ιατρική, στη βιομηχανία και στην προστασία του περιβάλλοντος. «Πώς μια τόσο νεαρή ερευνητική ομάδα μπορεί να προχωρήσει σε τόσο πρωτοποριακό έργο;», ρωτήσαμε τον κ. Μηλιώνη. «Χρειάστηκαν ορισμένα χαρακτηριστικά: δημιουργικότητα, ελεύθερο πνεύμα για αναζήτηση και έρευνα και, βεβαίως, το κορυφαίο επίπεδο εκπαίδευσης που έχουμε λάβει», απαντά τολμηρά ο φοιτητής των Ηλεκτρολόγων, αναδεικνύοντας αφενός τη θέληση και το «πνεύμα» των νέων που απαρτίζουν την ομάδα, αφετέρου την ποιότητα των σπουδών στα ελληνικά πανεπιστήμια. Ο κ. Μηλιώνης εξέφρασε τις ευχαριστίες του στους επιβλέποντες καθηγητές και σε όσους βοήθησαν στο εγχείρημα. «Σημαντικό ρόλο έπαιξε η ομαδικότητα, καθώς η συνθετική βιολογία στηρίζεται στη διεπιστημονική προσέγγιση, με στόχο να προχωρήσουν η έρευνα και η κοινωνία προς τα εμπρός», συμπλήρωσε. https://www.kathimerini.gr/1059192/article/epikairothta/ellada/xryses-omades-ereynas-ellhnikwn-aei

Θεοδόσιος Τάσιος: Ο γεφυροποιός φιλόσοφος. Μια συνομιλία με τον ομότιμο καθηγητή του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου (ΕΜΠ) Θεοδόσιο Τάσιο σε αφήνει πάντα διψασμένο για περισσότερα. Επίσης σε κάνει να αναρωτιέσαι πώς θα ήταν να είσαι στη θέση του και ταξιδεύοντας ανά την Ελλάδα να διαπιστώνεις ότι τα έργα σου είναι αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής αμέτρητων συμπατριωτών σου. Πάρτε για παράδειγμα τη συρταρωτή γέφυρα της Χαλκίδας, η οποία εκτός από την αδιαμφισβήτητη λειτουργικότητά της, εντυπωσιάζει με τη λιτή κομψότητά της. Και ενώ μοιάζει τόσο μοντέρνα, στην πραγματικότητα βρίσκεται εκεί για σχεδόν 6 δεκαετίες! Η σύλληψη και κατασκευή της, από τους Ευθύμη Μαλάκη και Θεοδόσιο Τάσιο, αποτέλεσε μια παγκόσμια πρωτιά. Οι Ελληνες είχαν προηγουμένως κερδίσει τον διεθνή διαγωνισμό που είχε προκηρυχθεί από το υπουργείο Δημοσίων Εργων αποκλείοντας μεταξύ άλλων και κολοσσιαία γερμανική εταιρεία. Δεν ήταν η πρώτη φορά που ο νεαρός καθηγητής διακρινόταν διεθνώς: λίγα χρόνια νωρίτερα, γάλλος καθηγητής Πολυτεχνείου είχε μεταφράσει (από τα ελληνικά στα γαλλικά) τη μελέτη του για τη σύνθεση του σκυροδέματος. «Το σκυρόδεμα είναι ένα ελληνικό υλικό» μας είπε όταν τον πείσαμε να μας μιλήσει για να σας τον παρουσιάσουμε και εξήγησε: «Ξύλο δεν έχουμε, χάλυβα δεν έχουμε, πέτρες έχουμε, αλλά δεν μπορούμε λόγω σεισμικότητας να τις χρησιμοποιήσουμε». Ηταν ακριβώς αυτή η επίγνωση των δυνατοτήτων αλλά και των αναγκών της Ελλάδας που τον ώθησε από την εποχή των σπουδών του στη Γαλλία να ασχοληθεί με το σκυρόδεμα «υλικό του οποίου τις ιδιότητες μπορεί κανείς να υπαγορεύσει». Και δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο Θεοδόσιος Τάσιος ήξερε καλά πώς να υπαγορεύει στο σκυρόδεμα τις ιδιότητες που επιθυμούσε: υπήρξε ο άνθρωπος που εισήγαγε στη χώρα μας το ανθεκτικό προεντεταμένο σκυρόδεμα το 1954, ταυτόχρονα με τις ΗΠΑ, στη δίδυμη πλακογέφυρα του Κηφισού. Το άροτρο που του… έδειξε τον δρόμο Από πού προέκυψε όμως αυτή η ανάγκη προσφοράς προς τη χώρα και τον άνθρωπο; Οταν ο Θεοδόσιος Τάσιος ήταν μαθητής (σε 8τάξιο γυμνάσιο) δύο ισχυρές αγάπες τον έλκυαν προς αντίθετες κατευθύνσεις: από τη μια τα μαθηματικά και από την άλλη τα αρχαία ελληνικά. Βρήκε όμως τον δρόμο του χάρη σε ένα βιβλιαράκι που ανακάλυψε στην πατρική βιβλιοθήκη (ο πατέρας του ήταν απόφοιτος της Αβερωφείου Γεωργικής Σχολής της Λάρισας). Το βιβλιαράκι πραγματευόταν το παρακάτω πρόβλημα: ποια είναι η μορφή που πρέπει να έχει το υνί του αρότρου έτσι ώστε με την ίδια ελκτική δύναμη του ζώου ή την ωστική δύναμη του ανθρώπου (ναι, ναι, δεν διέθεταν όλοι ζώα!) να παράγει τη μέγιστη ποσότητα εκσκαπτόμενου χώματος; Τα ανώτερα μαθηματικά που χρησιμοποιήθηκαν για την επίλυση του προβλήματος όχι μόνο δεν έκαμψαν το ενδιαφέρον του, αλλά επέδρασαν καταλυτικά στον νεαρό Θεοδόσιο. «Οταν το διάβασα ένιωσα επιφώτιση! Εχεις έναν φτωχό άνθρωπο και με κάτι εξισώσεις, κάτι σημαδάκια στο χαρτί (σχεδόν άμπρα-κατάμπρα δηλαδή) καταφέρνεις αυτός να πάει στο σπίτι του δύο ώρες νωρίτερα! Αυτή η σύζευξη μαθηματικών με την ανθρώπινη ευτυχία και δικαιοσύνη ήταν μια αποκάλυψη, μια μάγευση των μαθηματικών μέσω της τεχνολογίας. Ετσι έπαυσα να σκέφτομαι αν θα γίνω αρχαιολόγος ή φιλόλογος και άρχισα να λέω ότι θα γίνω μαθηματικός ή μηχανικός». Υπήρχε όμως και ένας τρίτος πόλος έλξης για τον 12χρονο Θεοδόσιο που μεγάλωνε στην κατοχική Ελλάδα: η πολιτική! Με πρόωρη σωματική και διανοητική ανάπτυξη, έγινε δεκτός στην ΕΠΟΝ και σύντομα αναδείχθηκε σε σημαίνον μέλος της, διοικώντας μια δεκαρχία και αναλαμβάνοντας ο ίδιος ορισμένες αποστολές. Η μετέπειτα απόφασή του να παραιτηθεί διαφωνώντας, θα μπορούσε να αποδειχθεί επικίνδυνη για τον ίδιο και ίσως την οικογένειά του. Εκείνα τα δύσκολα χρόνια ήταν κανείς ή φίλος ή εχθρός και η κατάσταση θα μπορούσε να είχε φτάσει στα άκρα. Το θέμα λύθηκε από τον Αρη Βελουχιώτη αυτοπροσώπως, ο οποίος έδωσε εντολή να μην πειραχτεί η οικογένεια Τάσιου. Βλέπετε, όταν ήταν ακόμη γνωστός ως Θανάσης Κλάρας όχι απλώς είχε υπάρξει συμμαθητής του πατέρα Τάσιου στην Αβερώφειο Γεωργική Σχολή, αλλά είχαν και μια περιπετειώδη γνωριμία. Μόνο που αυτό είναι μια άλλη ιστορία! Με αυτές τις καταβολές ο Θεοδόσιος Τάσιος σπούδασε πολιτικός μηχανικός στο ΕΜΠ και όταν αργότερα υπηρέτησε σε αυτό, φρόντισε από τη θέση του κοσμήτορα να το εμπλουτίσει θεσπίζοντας και νέες έδρες. Στην πραγματικότητα το έργο του Τάσιου είναι μια προσφορά στο σύνολο που δεν έχει ούτε γεωγραφικά ούτε χρονικά όρια: ο ισχύων ευρωπαϊκός αντισεισμικός κανονισμός έλαβε υπόψη και μελέτες του εργαστηρίου του στο ΕΜΠ, ο ίδιος συνεργάστηκε (κατόπιν πρόσκλησης του αργεντινού προέδρου Αλφονσίν) για τον αντισεισμικό κανονισμό της Νοτίου Αμερικής, ενώ με ρώσους συναδέλφους του συνέγραψε και ρωσικό βιβλίο για τα αντισεισμικά τοιχώματα. Εμβάθυνε στη Φιλοσοφία Η ενασχόληση με την τεχνολογία, αλλά και η εις βάθος μελέτη της αρχαίας τεχνολογίας ήταν μοιραίο να οδηγήσει ένα ανήσυχο πνεύμα όπως αυτό του Τάσιου στη φιλοσοφία. Ο ίδιος αρέσκεται να μας θυμίζει ότι για τον Πλάτωνα η φιλοσοφία ήταν «παιδεία θανάτου», αλλά ήταν ακριβώς η επίδραση της τεχνολογίας στη ζωή των ανθρώπων που τον ώθησε σε αυτή: «Σε αντίθεση με την επιστήμη, η οποία αναζητεί το γιατί συμβαίνει κάτι, η τεχνολογία προσπαθεί να πετύχει κάτι που δεν υπάρχει. Το δημιούργημά σου όμως δεν πρέπει μόνο να θεραπεύει αυτό για το οποίο σχεδιάστηκε, αλλά και να είναι ασφαλές, να είναι οικονομικό, να είναι φτιαγμένο και με αισθητικά κριτήρια… Με άλλα λόγια, η μηχανοτεχνική σκέψη στη μεγάλη κλίμακα ωθεί σε μια ηθικής κατηγορίας διεργασία». Περιττό να πούμε πόσο εμβάθυνε στη φιλοσοφία: πολλοί από εμάς έχουμε απολαύσει τα φιλοσοφικά κείμενά του και δεν είναι καθόλου τυχαίο το γεγονός ότι είναι ισόβιος επίτιμος πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Φιλοσοφίας, ούτε το ότι ένα από τα επτά τιμητικά διδακτορικά που του έχουν απονεμηθεί προέρχεται από τη Φιλοσοφική Σχολή του ΕΚΠΑ. «Η φιλοσοφία βοηθάει στο να ξέρουμε πού βαδίζουμε» μας λέει ο Θεοδόσιος Τάσιος, ο οποίος φαίνεται πως καταφέρνει να βαδίζει πάντα σε πολλούς δρόμους ταυτόχρονα. Οπως αποδεικνύεται από τα σχετικά δοκίμια, ο πλέον πρόσφατος δρόμος του έχει να κάνει με «το αισθητικό ενέργημα», την τέχνη. https://www.tovima.gr/2019/12/31/science/theodosios-tasios-o-gefyropoios-filosofos/

Ο ουρανός της Άνοιξης. Η αγάπη μου για τον ουρανό δεν είναι κάτι το πρόσφατο ούτε κάτι που προέρχεται από την επαγγελματική μου ενασχόληση με την αστροφυσική. Ισως να είναι κάτι που όλοι, λίγο πολύ, έχουμε χαραγμένο στη γενετική μας δομή από τότε που ο άνθρωπος στάθηκε όρθιος πάνω σ’ αυτόν τον πλανήτη. Και ίσως αυτό να είναι που ώθησε κι εμένα να κοιτάξω ψηλά τον νυχτερινό ουρανό όταν ως πρόσκοπος στις εξοχικές μας εξορμήσεις αναζητούσα να εντοπίσω τη Μικρή Αρκτο και τον Πολικό. Και ίσως αυτή μου η αγάπη να είναι σε τελική ανάλυση απόρροια και αποτέλεσμα των εξορμήσεών μας στον Ομπλό, τον μικρό λοφίσκο έξω από την Πάτρα, όταν στην προσπάθειά μας να αποκτήσουμε το πτυχίο εξειδίκευσης στην Ουρανογραφία κάναμε τα πρώτα μας βήματα στην αναγνώριση των αστερισμών. Και ίσως αυτή να ήταν και η αιτία που εδώ και μισόν αιώνα διακονώ την υπέροχη αυτή επιστήμη. Την εμπειρία, λοιπόν, αυτή που απέκτησα όλα αυτά τα χρόνια για τα μυστικά τ’ ουρανού περιέλαβα σε μία σειρά τεσσάρων βιβλίων (ένα για κάθε εποχή), στα οποία περιγράφω ορισμένα στοιχεία παρατηρησιακής αστρονομίας (με ή και χωρίς τηλεσκόπιο) και όσα περιλαμβάνουν οι αστερισμοί του ουρανού όπως φαίνονται από τη χώρα μας! Το πρώτο αυτής της σειράς έχει τίτλο «Ο Ουρανός της Ελλάδος την Ανοιξη», ξεκινώντας έτσι τη νέα αυτή περιπέτεια ιδεών με την Ανοιξη, που καλωσορίζονταν από τους ανθρώπους με μεγάλη χαρά και αγαλλίαση, διότι στον ερχομό της Ανοιξης έβλεπαν το τέλος του Χειμώνα και των στερήσεών τους, του κρύου και του θανάτου. Την Ανοιξη τα χιόνια έλιωναν και χάνονταν, τα χόρτα και τα αγριολούλουδα των λιβαδιών ξαναφούντωναν, ο καιρός ημέρευε και γινόταν θερμότερος και τα μπουμπούκια ξαναπαρουσιάζονταν στα δένδρα. Εβλεπαν τη ζωή να ξαναγυρίζει στη Γη. Με την άφιξη της Ανοιξης οι μέρες θα μεγάλωναν, ο καιρός θα γλύκαινε και καλύτερες μέρες θα έρχονταν και πάλι. Πώς, λοιπόν, να παραξενευτεί κανείς που στα παλιά τα χρόνια γιόρταζαν την πρώτη ημέρα της Ανοιξης, την εαρινή ισημερία, σαν πρωτοχρονιά, σαν αρχή ενός καινούργιου χρόνου, σαν εποχή της αναγέννησης της φύσης; Ηταν πραγματικά ο θάνατος του σκότους και η γέννηση του φωτός. Οι αλλαγές των εποχών, άλλωστε, είχαν για τους αρχαίους τεράστια σημασία, ιδιαίτερα μάλιστα μετά την εμφάνιση της γεωργίας πριν από περίπου 10.000 χρόνια. Γι’ αυτό, η διάρκεια ενός ηλιακού έτους έπρεπε να μετρηθεί επ’ ακριβώς, επειδή η σπορά, η συγκομιδή και οι άλλες γεωργικές ασχολίες εξαρτιόνταν από τις αλλαγές των εποχών. Δεν είναι, λοιπόν, καθόλου παράξενο που ο Ηλιος λατρεύτηκε από τους αρχαίους σαν θεός, αφού γι’ αυτούς ο Ηλιος ήταν ο δημιουργός των εποχών του έτους και του κύκλου των φαινομένων και των εναλλαγών που σχετίζονται με αυτές: από τη σπορά ώς τη βλάστηση και από την ανθοφορία ώς τη συγκομιδή. Στον νυχτερινό ουρανό ο ερχομός της Ανοιξης έχει επικεφαλής τον Λέοντα με το λαμπρότερο άστρο του τον Βασιλίσκο, ενώ στον Βόρειο ουρανό βλέπουμε τις δύο αρκούδες, τη Μεγάλη και τη Μικρή Αρκτο. Η Μικρή Αρκτος μοιάζει με ένα μικρό παραλληλόγραμμο με τη μακριά του ουρά να καταλήγει στον Πολικό Αστέρα. Ολα τα άστρα στη διάρκεια του χρόνου φαίνονται να στριφογυρίζουν γύρω από τον Πολικό, γιατί εκεί κοντά βρίσκεται ο Βόρειος Ουράνιος Πόλος, το σημείο δηλαδή του ουρανού πάνω στο οποίο χτυπάει ο άξονας της Γης όταν προεκταθεί προς τα πάνω. Από την άλλη πλευρά βρίσκεται η Μεγάλη Αρκτος με την καμπύλη ουρά της που μας οδηγεί στον Αρκτούρο, το λαμπρότερο άστρο στον αστερισμό του Βοώτη, ενώ αν συνεχίσουμε την καμπύλη αυτή προέκταση θα φτάσουμε στον Στάχυ, το λαμπρότερο άστρο στον αστερισμό της Παρθένου. Αν κοιτάξουμε τον ουρανό με κατεύθυνση τον νότο θα δούμε τους αστερισμούς του Βοώτη, του Βόρειου Στεφάνου και του Ζυγού. Στον Βοώτη το λαμπρό άστρο Αρκτούρος, είναι ένας γίγαντας με 25 φορές μεγαλύτερη διάμετρο από αυτήν που έχει ο Ηλιος. Είναι το τέταρτο λαμπρότερο άστρο στον ουρανό σε απόσταση 37 ετών φωτός από τη Γη. Ολη αυτή η περιοχή του Λέοντα και της Παρθένου περιλαμβάνει επίσης χιλιάδες απόμακρους γαλαξίες, εκ των οποίων ο Μ87 είναι μια γιγάντια σφαίρα, ένας ελλειπτικός γαλαξίας σε απόσταση 55 εκατομμυρίων ετών φωτός του οποίου τη γιγάντια Μαύρη Τρύπα στο κέντρο του καταγράψαμε για πρώτη φορά στις αρχές του περυσινού Απριλίου. Πρόκειται για μια Μαύρη Τρύπα με μάζα 6,5 δισεκατομμύρια φορές τη μάζα του Ηλιου μας και διάμετρο που φτάνει τα 100 δισεκατομμύρια χιλιόμετρα. https://physicsgg.me/2020/03/09/%ce%bf-%ce%bf%cf%85%cf%81%ce%b1%ce%bd%cf%8c%cf%82-%cf%84%ce%b7%cf%82-%ce%ac%ce%bd%ce%bf%ce%b9%ce%be%ce%b7%cf%82/

Οι πολλαπλοί κόσμοι του Επίκουρου. Στο Πολιτιστικό Κέντρο του Γέρακα διοργανώνεται (χθες και σήμερα) το 10ο Πανελλήνιο Συμπόσιο Επικούρειας Φιλοσοφίας, και αυτό καθόλου τυχαία. Γιατί ο περίφημος αυτός πρόγονός μας καταγόταν όντως από τον αρχαίο Γαργηττό, τον σημερινό δηλαδή Γέρακα, ενώ σύμφωνα με τον Διογένη Λαέρτιο γεννήθηκε «μηνός Γαμηλιώνος εβδόμη», που ταυτίζεται με τον σημερινό μήνα Φεβρουάριο. Με την ευκαιρία αυτής της διοργάνωσης οι σκέψεις μου ταξίδεψαν 53 χρόνια πίσω, όταν στο μάθημα της Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας γνώρισα για πρώτη φορά τον Επίκουρο τον Γαργήττιο (341-270 π.Χ.), τη Φιλοσοφία του και τις αντιλήψεις του για τη ζωή και τη φύση, αν και το ενδιαφέρον μου επικεντρώθηκε σε δύο κυρίως θέσεις του σχετικές με τον θάνατο και την κοσμολογία και ιδιαίτερα τις ιδέες του για τους «πολλαπλούς κόσμους». Οι απόψεις αυτές του Επίκουρου περιγράφονται σε τρεις επιστολές που αποτελούν το απαύγασμα της επικούρειας φιλοσοφίας και οι οποίες έχουν διασωθεί από τον Διογένη Λαέρτιο (3ος αιώνας μ.Χ.), ενώ ιδιαίτερα βοηθητικό για την κατανόηση της επικούρειας φιλοσοφίας είναι επίσης και το περίφημο ποίημα «De Rerum Natura» (Για τη Φύση των Πραγμάτων) του επικούρειου Ρωμαίου Λουκρήτιου (94-55 π.Χ.). Σύμφωνα με τις απόψεις τού Επίκουρου, Γη και ουρανός, Σελήνη κι όλα τ’ άλλα, δεν είναι μοναδικά. Υπάρχουν αμέτρητοι κόσμοι και διαφορετικές φυλές ανθρώπων και θηρίων και για τη ζωή τους, όπως και για καθετί άλλο, έχει οριστεί ένα τέρμα. Το παράξενο είναι ότι τις σύγχρονες αυτές αντιλήψεις για την ύπαρξη «πολλών κόσμων» είχαν και άλλοι από τους αρχαίους μας προγόνους. Πρώτος απ’ όλους στη σειρά ο Αναξίμανδρος ο Μιλήσιος (611-547 π.Χ.), ο οποίος θεωρούσε ότι το σύμπαν ήταν άπειρο σε έκταση, ενώ δεν δεχόταν κάποια κεντρική θέση της Γης σ’ ένα σύμπαν όπου υπάρχει άπειρο πλήθος άλλων κόσμων! Παρόμοιες ιδέες για τους άπειρους κόσμους είχαν και οι ατομικοί φιλόσοφοι Λεύκιππος (5ος π.Χ. αιώνας) και Δημόκριτος (~460 - 370 π.Χ.), οι οποίοι υποστήριζαν την ύπαρξη ενός άπειρου σύμπαντος, οι αναρίθμητοι κόσμοι του οποίου ήσαν γεμάτοι ζωή και από τους οποίους κάποιοι μοιάζουν με τον δικό μας κόσμο, ενώ άλλοι είναι τελείως διαφορετικοί. «Σε μερικούς από αυτούς δεν υπάρχει ούτε ήλιος ούτε σελήνη, σε άλλους υπάρχουν με μεγαλύτερο μέγεθος και σε άλλους υπάρχουν περισσότεροι ήλιοι και σελήνες. Και άλλοι μεν από τους κόσμους βρίσκονται στη φάση ανάπτυξής τους, άλλοι δε στην ακμή τους και άλλοι στην παρακμή τους, άλλοι γεννιούνται και άλλοι εξαφανίζονται. Υπάρχουν δε και μερικοί κόσμοι έρημοι από ζώα και φυτά και χωρίς ύδατα». Τα ίδια πίστευε και ο Μητρόδωρος ο Χίος (400-350 π.Χ.), που ήταν μαθητής του Δημόκριτου και δάσκαλος του Επίκουρου, ο οποίος υποστήριζε ότι «είναι παράλογο να βγει ένα μόνο στάχυ σε μια ολόκληρη έκταση κι ένας μόνο κόσμος μέσα στο άπειρο. Το ότι οι κόσμοι είναι άπειροι σε πλήθος είναι φανερό από το ότι τα αίτια είναι άπειρα. Διότι, όπου είναι άπειρα τα αίτια, είναι άπειρα και τα αποτελέσματα». Πάνω από δύο χιλιετίες μετά τον Επίκουρο και τον Λουκρήτιο, κι όλους εκείνους τους αρχαίους προσωκρατικούς φυσικούς φιλοσόφους, βρίσκουν τη δικαίωσή τους στις σύγχρονες ανακαλύψεις της Αστροφυσικής. Γιατί σήμερα, η σύγχρονη επιστήμη επιβεβαιώνει με πολλαπλές παρατηρησιακές αποδείξεις την ορθότητα των αρχαίων εκτιμήσεων για τους «πολλούς κόσμους» του σύμπαντος. Οι απόψεις αυτές, μάλιστα, κάνουν τον Επίκουρο ιδιαίτερα επίκαιρο, αφού τον περασμένο Δεκέμβριο το ήμισυ του βραβείου Νομπέλ Φυσικής του 2019 απονεμήθηκε στους ερευνητές Μισέλ Μαγιόρ και Ντιντιέ Κελό που ανακάλυψαν το 1995 τον πρώτο εξωηλιακό πλανήτη, ο οποίος περιφέρεται γύρω από ένα άστρο παρόμοιο με τον ήλιο μας. Εκτοτε, κάθε μήνας που περνάει προσθέτει όλο και πιο πολλούς νέους εξωηλιακούς πλανήτες που σήμερα πλέον φτάνουν τις 4.172 γύρω από 3.095 άλλα άστρα του γαλαξία μας, ενώ σύντομα αναμένεται η ανακοίνωση και μερικών χιλιάδων ακόμη εξωπλανητών από τη λειτουργία των διαστημικών τηλεσκοπίων TESS της NASA και CHEOPS της ESA, καθώς και πολλών άλλων ερευνητικών προγραμμάτων για τη μελέτη εξωηλιακών πλανητών. Πέρα, όμως, και από την ύπαρξη εξωηλιακών πλανητών, ορισμένες θεωρητικές εκτιμήσεις που έχουμε σήμερα για την ύπαρξη «παράλληλων συμπάντων» δικαιώνουν τις θέσεις που υποστήριζε ο Επίκουρος. Γιατί τα τελευταία χρόνια αρκετοί θεωρητικοί κοσμολόγοι έχουν προτείνει μία σειρά διαφόρων θεωρήσεων για την ύπαρξη ενός «άπειρου» αριθμού συμπαντικών μανάδων και μωρών, σε διάφορες εκφάνσεις αυτού που αποκαλείται σήμερα «Πολυσύμπαν». Παρ’ όλα αυτά, η υπόθεση αυτή είναι σήμερα πηγή διαφωνιών στην ευρύτερη επιστημονική κοινότητα τόσο για το αν υπάρχει όντως το «πολυσύμπαν» όσο και για το αν το «πολυσύμπαν» αποτελεί πραγματικό αντικείμενο επιστημονικής έρευνας. Φωτογραφία:Τον περασμένο Δεκέμβριο το ήμισυ του βραβείου Νομπέλ Φυσικής του 2019 απονεμήθηκε στους ερευνητές Μισέλ Μαγιόρ (δεξιά) και Ντιντιέ Κελό (αριστερά), που ανακάλυψαν το 1995 τον πρώτο εξωηλιακό πλανήτη, ο οποίος περιφέρεται γύρω από ένα άστρο παρόμοιο με τον ήλιο μας. https://www.kathimerini.gr/1063899/article/politismos/vivlio/oi-pollaploi-kosmoi-toy-epikoyroy